Zróżnicowanie gmin pod względem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w regionie rzeszowskim

Pełen tekst

(1)2002. Akad.mll. Tadeusz. Kudłacz. Katedra O••p.darkl .0,lonaln_1. Mariola Grzebyk Ak.d.mla Relnlua I•. Mug.na w krakowie. Kołłqtala. • gln....... lUn •. w. •. •. •. roZWOJU. rzeswwskhn. l. Wprowadzenie W obliczu procesów transformacyjnych,jakie dokonują się w Polsce, problematyka rozwoju społeczno-gospodarczego nabiera szczególnego znaczenia. W najprostszym ujęciu poprzez rozwój nale ży rozumieć proces pozytywnych zmian obejmujących wzrost ilościowy i postęp jakościowy'. lIo!;ciowy aspekt rozwoju obejmuje pojęc ie wzrostu gos podarczego, a więc powi ęk szania rozmiarów produkcji dóbr i usług, dochodu narodowego itp . Natomiast jakościowy aspekt rozwoju dotyczy przekształ ceń struktur s połeczn o - gos p odarczych, w wyniku których nabierają one nowych cech i własności'. Rozwój poszczególnych jednostek szczebla lokalnego jest uwarunkowany wicioma różnorodnymi czynnikami. Część z nich ma charakter powszechny, podczas gdy inne występować mog'l i odd z i a ływa ć jedynie w ni ektórych miej sCllch i w pewnych momentach czasowych. Wich. aulorów' wskazuje , że rozwój J.L. Sicmiński, KOl/apeje: rozwoju obJ:wrów wit'j.\'kich II' pron'sit· rfllll .V omwcji ustrojOWi') Pol,l'ki lat d:.it~wir(~dziesiątych I w: I Wid j RoIli icrw() IV hadaniach spo/l'czfJ(H'kOlwmic::.nych. pod red . M, Kozakiewicza. PAN , Warszawa 1996, s. 128 . 2 Z, Szymla. Regionaln e /Iwarunkowania roZ,wojll/Jru mys!u, AE w Krakowie . Ossolineum. Kraków 1994, s. l J. ) R. Brnszkicwicl. . lrwrum enr . . ' sterowania /"Oz,wojen! lok(/Inym Iw :1 Rozw(ij gospodark i I.

(2) Tadeusz. Kud/acz, Mariola. gmin jest lokalnie zdeterminowany przez: położenie gminy (korzyści miejsca) i ewentualną rentę tego położenia, zasoby oraz warunki środowiska przyrodniczego, rangę i charakter rolnictwa w rozwoju mikroregionu, sytuację demograficzną i poziom bezrobocia, strukturę zawodową i kwalifikacje siły roboczej, potrzeby społeczności lokalnych, sprawność instytucji wiejskich, w tym aktywność samorządów i lokalnych władz gminy, stosunki własności i zasoby kapitału, aktywność społeczności wiejskiej, strukturę gospodarki, stan infrastruktury,. 2. Cel opracowania I metodyka. badań. Głównym. celem niniejszego artykułu jest próba określenia stopnia zróżnico wania gmin pod względem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w regionie rzeszowskim, Pojęcie "region południowo-wschodni", "region rzeszowski", "Rzeszowszczyzna" czy "wieś rzeszowska" upowszechniły się po II wojnie światowej, obejmując swym zasięgiem obszar utworzonego tuż po wojnie wielkiego województwa rzeszowskiego, Pomimo zmian dokonanych przez podział administracyjny w 1975 r. i 1999 r. nadal używa się tych pojęć, Zasadniczy materiał empiryczny pozyskano w Wojewódzkim Urzędzie Statystycznym, korzystano także z komputerowego banku danych GUS, Badania dotyczyły roku 1997, Osiągnięcie celu głównego wymagało zastosowania odpowiedniej metody taksonomicznej. Obecnie istnieje wiele rozmaitych metod konstruowania taksonomicznych mierników rozwoju. Jednym z pierwszych twórców, który w naszej literaturze zaproponował używanie zmiennych syntetycznych dla porównania i uporządkowania wielowymiarowych obiektów społeczno-gospodarczych ze względu na ich rozwój był Z. Hellwig'. Metoda taksonomiczna Z. Hellwiga, zwana również metodą wzorca, opiera się na konstrukcji abstrakcyjnego obiektu Po, nazywanego wzorcem rozwoju (w szczególności może nim być obiekt realny). W niniejszej pracy miemik ten zastosowano w celu uporządkowania gmin z punktu widzenia osiągniętego przez nie poziomu rozwoju - od "najlepszego" do "najgorszego". Wzorzec rozwoju posiada zestandaryzowane współrzędne: lOI' l01' ... , lOk' gdzie:. lokalnej IV tcorii i praktyCt', pod red. B. Gruchmana i J. Tarajkow1ikicgo, Instytut Gospodarki Przestrlcnnej UW i Instytut Planowania AE, Poznań 1990, s. 49-58: K. Ouczkowska-Malysz, Rozwój obszarów wiejskich-Raport, MRiGŻ, Warszawa 1996, s. 22--33; M, Klodziilski, C. Siekierski, Wprowadzenie - synteza dof:rc!Jczaso'H1cgo dorobku i do,(-wiadc::.eri z realizm)i Programu" Gmina" [w:l Strategie rozwoju gmin wiejskich, Materiały konfcn.'m:yjnc, Ciechocinek 1996, s. 206-220; J.J. Parysek, Podstawy gospodarki lokalnej, U AM, Poznail 1997, s. 73-120.. Z, Hellwig, Zastosowanie metody taksollomicznej do l}'p%giczncgo podziału krajów z.e względu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę wykwalUikml'lwych kadr, "Przegląd Statystyczny" 1968, nr 4. ot.

(3) Zróżnicowanie. max {Zik} -. jeśli. Xk jest. stymulantą. jeśli. Xkjest. destymulantą. ,. I. min {Zik} Odległość pomiędzy. oznaczoną. jako. Cio. poszczególnymi gminami a obiektem Po (wzorcem), oblicza się według wzoru: K. (i=1.2,3",N). L(Z'k-'k)2 'I "o. (I). k=1. Utworzona zmienna cio według formuły (l), nie jest unormowana, Aby spełnić ten postulat, konstruowany jest tzw, względny taksonomiczny miernik rozwoju, który oblicza się według wzoru:. c. -c. 7 3 .... , 1 -1.0('-1 (,i1- ,-,o. N). gdzie: odpowiednio, Cio (i = 1,2, ,,' n) przy czym: Co' So -. średnia. arytmetyczna i odchylenie standardowe. N. l. Co. ciągu. = N'. Lc. ,, = l w. oraz N. l· -. • 1)-. l. L (c. N. 1=1. /O. _ C )2 (). Otrzymana w wyniku oblicze'; syntetyczna miara rozwoju c io przyjmuje wartości z przedziału od O do l (O < d i ~ I )', lm wartość miary d i bardziej zbliża się do zera, tym dany obiekt (gmina) charakteryzuje się niższym poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego, Omówiona metoda taksonomiczna wymaga wyboru odpowiednich cech diagnostycznych. Podkreślić jednak należy, że ich wybór uwarunkowany był możliwością pozyskania informacji statystycznych z WUS. Wyjściowy zestaw cech przyjętych do badań obejmował trzy bardziej szczegółowe układy, mianowicie: rolnictwo, pozarolniczą gospodarkę i warunki bytu ludności, a sq nimi:. s MogiJ. ~ię zdarzyć waftośd cii!. poziomu rozwoju jakiejś. poni;i,ej zera. Ma to miej~ce w przypadku ekstremalnie niskiego pojedynczej gminy lub nielicznego ich zbioru..

(4) Tadel/sz KI/d/acz. Mariola Grzebyk. Rolnictwo l. Plony zbóż podstawowych z mieszankami 2. Plony ziemniaków 3. Plony buraków cukrowych 4. Obsada bydła na 100 ha UR 5. Obsada trzody chłewnej na 100 ha UR 6. Obsada owiec na 100 ha UR 7. Obsada koni na 100 ha UR 8. Towarowa produkcja rolna na I ha UR 9. Nakłady inwestycyjne na I gospodarstwo indywidualne ID. Udział zadłużonych gospodarstw rolnych II. Ciągniki na 100 ha UR 12. Dochody z podatku rolnego na indywidualne gospodarstwo rolne powyżej 2 ha 13. Wydatki na rolnictwo na indywidualne gospodarstwo rolne powyżej 2 ha Pozarolnicza gospodarka l. Pracuj'lcy ogółem na 1000 ludności 2. Transfery zewnętrzne do budżetów gmin na mieszkańca 3. Wydatki inwestycyjne z budżetów gmin na mieszkańca 4. Sklepy - zatrudnieni. liczba ogółem na 1000 ludności 5. Miejsca nocłegowe w obiektach turystycznych na 1000 mieszkańców 6. Miejsca nocłegowe w gospodarstwach agroturystycznych na 1000 mieszkańców. 7. Powierzchnia targowisk w m2 na 1000. mieszkańców. Warunki bytu l . Sieć kanalizacyjna na km 2 3. Liczba abonentów telekomunikacji pol skiej SA ogółem na 1000 ludności 4. Ogółem liczba mieszkań na 1000 ludno śc i 5. Ogółem powierzchnia użytkowa mieszkali w m ' przypadająca na jedno mieszkanie 6. Licea ogólnok sz tałqce. uczniowie na 1000 ludności 7. Placówki biblioteczne - biblioteki i filie na 1000 ludności 8. Placówki biblioteczne. wypożyczenia księgozbioru na 1000 ludności 9. Placówki biblioteczne. księgozbiór w woluminach na 1000 ludności 10 . Saldo migracji Należy również podkreś lić. że wszystkie wyżej wymienione cechy są traktowanc jako stymułanty ..

(5) Zróżnicowanie. :S. Prezentacia podstawowych lednostek badawczych Badany region rzeszowski usytuowany jest w centralnej części poludniowo-wschodniej Polski . Posiada strategiczne położenie geograficzne, gdyż leży na skrzyżowaniu układów komunikacyjnych łączących północ z południem i wschód z zachodem w bliskiej odległośc i od granic z Ukrainą i Słowacją. Region ten obejmuje 55 gmin, tworzących 8 powiatów : dębicki, kolbuszowski, leżajski, łańcucki, miełecki, ropczyc ko- sędziszowski , rzeszowski oraz s trzyżo wski. Największe miasta to Rze szów liczący 161 ty s. mieszkańców, będący stolicą obecnego województwa podkarpackiego oraz Mielec - 64 tys., Dębica - 49 tys., Strzy żów - 21 tys .. Łańcut - 17 tys. i Leżajsk - 14 tys. Powierzchnia regionu rzeszowskiego wynosi 5736.44 km 2 , co stanowi 1,8 % pow ierzchni kraju . Ludność na koniec 1997 r. wynosiła 768 569 osób, tj. 2 % łudności kraju. Srednia gęstość załudnienia wynosi 161 osób na I km 2 , przy ś redniej krajowej wynoszącej ł 24 osoby/km2. W badanym roku poziom bezrobocia wynosił 13,2% ś rednio w populacj i gmin. Największy odsetek bezrobotnych w stosunku do liczby osób w wieku produkcyjnym występował w gminie Wiśniowa (19,1 % ), a najmniejszy w gminie Boguchwała (8,5%). Analizując strukturę podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w 1997 r. najwięcej z nich zajmuje się działalnością handlową, co stanowi 37,4% ogółu, kolejno obs ługą nieruchom ośc i i firm 16,5 %, budownictwem 9,9% , natomiast transportem, składowaniem i łącznośc ią 8,1 % ich ogółu. W regionie rzeszowskim rolnictwo pełni jedną z podstawowych Funkcji z tym, że jego Faktyczna pozycja jest znacznie wyższa niż w innych regionach Polski. Duża rola rolnictwa wynika z tradycyjnych uwarunkowań bytowych, przyrodniczych i aktualnych potrzeb społecznych. Członkowie rodzin chłop skich, którzy utracili prac9 w mieście, powiększyli zasoby pracy gospodarstw indywidualnych, tworząc na wsi tzw. bezrobocie ukryte, gdyż ich praca w gospodarstwie jest często zbędna. Wieś i rolnictwo jest więc dla nich ś rodowiskiem życ ia i sposobem na życ ie w trudnym okresie przekształcania s ię gospodarki. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi tutaj 3.9 ha i jest prawie dwukrotnie niższa od średniej krajowej. W strukturze użytków rolnych gospodarstw indywidualnych największą grupę stanowią grunty orne, bo aż średnio 71,8 %. Największy ich udział charakteryzuje gminę Borowa - 93.5%, natomiast najniższy jest w Majdanie Królewskim - 48,8 %. Badane gminy posiadaj" dobre warunki glebowe i przyrodnicze. Syntetyczny wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej uwzględniaj'lcy bonitację gleb, agroklimat , r zeźbę terenu oraz warunki wodne najnii.szy jest w CZ9śc i północnej regionu , a najwyższy w gminac h: Rzeszów, Boguchwała, Łańcut. Stopień rozwoju infrastruktury techni cznej gmin jest bard zo zróżnicowany. a podstawowe jej elementy w większości c harakteryzują się niskim wskaźni kiem zaspokojenia potrzeb. Długość sieci wodociągowej waha się w granicach od 1,2 km (Hyżne) do 298,2 km (Łańcut) . Gorszą sytuację zauważa się pod.

(6) Tadeusz Kud/acz.. Mario/a Grzebyk względem wyposażenia gmin w sieć kanalizacyj ną. Posiadają ją gminy wiejsko-miejskie (najdłuższą Łańcut - 115,7 km ) oraz te wiejskie. które znajdują się w niewielkiej odległości od miast. Z kolei telefonizacja wsi należ. y do tej. grupy infrastruktury technicznej, która ro zw ija się w ostatnich latach szybko (największą liczbę abonentów telefonicznych na 1000 mieszkańców notuje się w Mielcu - 276,2). Scharakteryzowane wybrane czynniki ro zwoju s połeczno-gospodarczego pozwoliły jedynie w sposób ogólny przedstawi ć badane zagadnienie. Szczególowa analiza przestrzennego zróżnicowania poziomu rozwoju gmin zostanie zaprezentowana poniżej.. 4. Wyniki. badań. Na podstawie. I Ich dyskusla. przyjętego wcześniej. zestawu cech wyznaczono zgodnie z przyjętą metodyką wartości zmiennych syntetycznych (tabela I) w trzech grupach problemowych (rolnictwo, gospodarka pozarolnicza i warunki bytu), porządkując gminy w sposób hierarchiczny (od najwyższej do najniższej wartości).. Syntetyczny wska źn ik Hellwiga w badanych 55 gminach mieści się w przedziale od 0,443 do 0.091. Analizując dane w tabeli I zauważa się, że najwyższym poziomem rozwoju rolnictwa charakteryzują się gminy wiejskie i miejsko-wiej skie położone w części środkowej badanego regionu . Należy podkreślić, że region ten odznacza się także najlepszymi warunkami klimatyczno-glebowymi, co ma adekwatny wyraz w dobrej waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej określonej liczbą 70- 90 pkt. Na pierwszym miejscu znajduje się Markowa (0,443), kolejno Trzebownisko (0,340) i Łańcut (0,335). Natomiast gminy wiejskie położo ne w północnej części badanego regionu (zwłaszcza powiat kolbuszowski ) odznaczały się z reguły wskaźni kami niższymi. bliskimi zeru . Świadczą one o niskim poziomie rozwoju rol nictwa w tych gminach. Kolejno badano poziom rozwoju gospodarki pozarolniczej charakterystyczny dla poszczególnych jednostek terytorialnych. Z analizy zaprezentowanych wartości wynika, że najwyższy jest on w gminach miejsko-wiejskich. Niewątpliwie na ten stan rzeczy maj" wpływ miasta znajduj'lce się w ich obrębie, chociaż na pierwszym miejscu plasuje się Kuryłówka - gmina wiejska ze wskaźnikiem 0.367. Wynika to z jej specyfiki związanej z rozwojem turys tyki wiejskiej (dominuje ona w calym województwie podkarpackim pod względem liczby gospodarstw agroturystycznych i posiadanych przez nie miejsc noclegowych). Ostatnie dwa miejsca przypisane są gminom wiejskim: Borowa (0,135) i Krasne (0 ,115). W odniesieniu do poziomu rozwoju pod względem warunków bytowych ludności zauważa s ię także, że najwyższym i wskaźnikami syntetycznymi charakteryzują się gm iny miejsko-wiej skie . Klasy fikację rozpoczyna Luicut.

(7) Zróżnicowanie. gmin pod względem poziomu rozwoju.". Tabela 1. Syntetyczne wskaźniki poziomu rozwoju rolnictwa, gospodarki pozarolniczej oraz warunków bytowych ludności (szeregi uporządkowane) Gminy Markowa Trzcbownisko LallcU! Białobrzegi. SwiJcza C;awluswwice Padcw Narodowa Miclee Boguehwala Pilzno Radomyś] Wielki Tyczyn Ropczycc Strzyżów. Dynów Iwicrz.ycc Wiśniowa Dębka. Chmielnik Rzeszowski Czarna k, Larlcuta Jodłowa. Żyraków. Czennin Tuszów Narodowy Lubenia Czarna k. Dębicy Lelajsk stażowa Przecław. Ostrów I-Iyżne Sędziszów Małopolski. Wiclopo!c. Skrzyńskic. Sokołów Małopolski. Krasne Prysztak Czudce Brwstek Nicbylec Grool.isko Dolne Borowa Kuryłówka. Kolbuszowa Rzeszów Głogów Małopolski. Wadowice Górne Kamień. Lołynia. Stary Dzikowiec Nowa Sarzyna Raksl.ilWa Niwiska Raniżów. Cmolas Majdan Kró!ewski. Rolnictwo () ,443 0,340 0,335 0,332 0,321 0,316 OJ 15 OJ08 0.298 0.298 0,283 0,272 0266 0,264 0,259 0,257 0.257 0.254 0.252 0 ,-1 49 0249 0,238 0,236 0.234 0.234 0229 0.228 0,227 0,224 0213 0.212 0.211 0111 1l.2!0 0,210. 01 W 0,208 0,206 010l 0104 0,204 0,203 0,196 0,196 0,194 0,194 0,187 0,176 O,14 I 0,140 0,119 0,110 0,109 0,098 0,091. Zródlo: opracowanie własne.. Gminy Kuryłówka. Ostrów Rzcszów Dębica. Ropczyce Pilzno tnńcut. Mielec Cz.Ima k.. Dębicy. Lcż.ajsk. KoIbusIOwa Strzyż.ów. Nowa Sarzyna Sędziszów Małopolski. Trzebownisko Raniżów. Tyczyn Rakszawa Boguchwała. Brzostek Głogów Małopolski. Cwdec Dynów prySl.lak Przecław. Sokołów Małopolski. Czermin Czarna k,. tańcuta. Białobrzegi. Lyraków Grodzisko Dolne Swilcza GawluslOwice Cmolas Stary Dzikowiec lolynia Markowa Tuszów Narodowy Kamień. Chmielnik Rzeszowski Błażowa. Niwiska Jodłowska. Padew Narodowa Wadowice Górne Majdan Królewski Niebylcc Wiśniowa Hyżne Radomyśl. Iwierzycc Lubenia Wielopole Borowa Krasne. Wielki Skrzyńskie. Gosrdar ił !XI/,arol· melil 0,367 0,364 0.354 0,327 0,299 0,297 0,296 0,293 0,283 0,277 0,271 0.263 0,254 0,253 0,252 0,250 0,244 0,243 0.240 O,'J3R 0,236 0.236 0.226 0,223 0,220 0,219 0,215 0,212 0,206 0,205 0,202 0,197 0,197 0,196 0,196 0.193 0,190 0,189 0,188 0,185 0,184 0,182 0,176 0,176 0,176 0,175 0.166 0,165 0,16.1 0,161 0,160 0,154 0,151 0,135 0,115. Gminy tańnll. Rzeszów Błażow;l. Miclec KWSllC Trzebownisko C'lllnielnik Rzeszowski Lei.ajsk Tyczyn ROlxzyce Grodzisko Dolne Kolbusl.Owll Dębica Sokołów Małopolski. Czudce Stary Ddkowiec Hyżne Jodłowa. Pr/.celaw Strzyż,ów. 7.o1Ynia Tuszów Narodowy Nowa Sarl.yna Majdan Kró!cwski Dynów Frysztak Padew Narodowa Pilwo Cmolas Wadowice Górne Markowa Czcrmin Radomyśl Wielki Brzostek Czarna k. Lańcuta Sędziszów Małopolski. Czarna k, Dębicy Kurylówka Boguchwala łwierzyce Głogów Małopolski Kamień. Swilcza Gawlusl.Owice Rakszawa Raniż_ów. Lubenia Wiśniowa. Niwiska Lynlków Białobrzegi. Nicbylec Ostrów Wielopo1e Borowa. Skrzyńskie. W,u-lInki bytu 0,427 0,407 0,331 IU30 0,324 0,321 0,316 0,305 OJOJ 0,293 0,271 0,263 0258 0250 () 'J47 0,246 0,245 0,239 0,239 0,238 () ,232 0229 0.229 0,227 0.223 0,219 0,217 0.216 0,215 0,209 0,205 0,205 0,204 0.202 0,20 I 0101 0,200 0.198 0.186 0.186 0,185 0,185 0,176 0,175 0,173 0.171 0,166 0,165 0,162 0.160 0,160 0,158 0,155 0,146 0,123. -.

(8) Tadeusz Kud/acz . Mario/a. (0,427), następnie Rzeszów (0,407) i Bla żowa (0,33 1). Końcowe miejsca z kolei zajmują gminy wiejskie: Wielopole Skrzyńskie (0,146) i Borowa (0,123). Na podstawie danych wyjściowych tabeli I obliczono ogólny syntetyczny w skaźnik poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego badanych gmin regionu rzeszowskiego, co preze ntuje tabela 2. Dokonano tego łąc zl}c i przeliczając wskaźniki szczególowe dotyczące rolnictwa, gospodarki pozarolniczej i warunków bytu ludnośc i w jedną calość. Tabela 2. Syntetyczne Lp.. ,-1 3. Gminy Łańcut. 7. Mielec Trzcbownisko Ropczyce Rzeszów Tyczyn IXbic.a. 8. Leźajsk. 9. Pilzno. 4 5 6. wskażniki. 10. S trzyżów. 11 12 13 14 15 16 17 18 19. Chmielnik Rzeszowski M:trkowa. 20. Kuryłówka. 21 22 23 24. Przeclaw. Bł ażowa. KolbuslOwa Dynów B og uc hwała. poziomu rozwoj u gmin ogółem. Hel-ogół. Lp .. Gminy. Hel-ogól. 0 .737 0 ,635 0.611 0.539 0.523 0.503 0,492 0,479 0.466 0,435. 29. Sędziszów Małopol s ki. 30 31. Czcrmin Tuszów Narodowy Fryszlak BrlO!ilek Ostrów Radomyi;1 Wielki. 0.311 0,310 0.306 0.305. 0,406. 0,400 0,385 0,382. o,m. Grodzis ko [)n]nc. 0,37 1 0,355 0 ,350 0,348 0,345 0,343 0,338 0,331. Świkza. 0 ,322. 25. Gaw łu s zowi ce. 26 27 28. Jodłowa. 0.3 17 0 ,3 17 0 ,3 16 0,314. Czarna t.:. . IXbicy Czudcc Padew Narodowa Sokołów Małopo l ski. Bi .. tobrl.cgi Czarna k. L:uicutil. Żródlo;. 32 33 .14. )5 36 )7 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55. 0.2lJ4. 0 .293 0,284. Hyżne. 0,264. Głogów Małopols ki. Wi śniowa. 0,255 0,24lJ 0,249 0,245 D,? 39 0.238 0 ,1 tq 0,2 15. Stary Dzikowiec. 0,214. K lImicń. O, I9X. Lubc nia Nicbytcc Rak Sl.;l wa. 0, ł 82 0,157 0,145 0,134 0,129. Nowa Sarzyna Krasne Zol)'llia Zyraków lwicrlycc Wado wice Górne. Raniżów Wi ełopołc. Skrzyllskic. Cmolas Majdan Królewski Oorowa Niwiska. 0 ,122 0 , 102. 0.071. 0 ,067. opracowanie własne .. Wartość. tego w s k aź nika ogólem dla poszczególnych gmin waha się od 0 ,737 do 0.067 . Wielkośc i te uszeregowane są także wedlug malejllcych wart ośc i tak sonomicznego miernika rozwoju . Dokonując analizy porównawczej tyc h parametrów za uważa s ię, że najwy ższą wartością c harakteryzują s ię gminy miejsko-wiejskie (co stwierdzono poprzednio), w tym : Łal1cut (0,73 7) i Mielec (0,635). Trzec ią pozycję zajmuje Trzebownisko (0,611) - gmina podmiejska znajdująca się w bezpośrednim sąs i edztwie miasta Rzeszowa, Ostatnie miejsca w tej klasyfikacji przypisane są gminom wiejskim, mianowicie: Majdan Królewski (0,102 ), Borowa (0071 ) i Niwi ska (0067),.

(9) ZróinicOIwl!lt'e gmin pod Ivzg/fdelll pO::,lOIl1U rrr:,H'ojIl .... D D. -. wskażnik Z.lłcllwiga. -- powy;ej 0,700. _. wskal.llik Z. IlellwiQa·od ,. O,700~0.5()O. - wskal.nik Z. Ilcllwiga - od 0.299--0,100 , - wskainik Z, Hdl\viga - ponii.cj O,lon. Rys. I. Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju w regionie rzeszowskim. społeczno-gospodarczego. gmin. Źródło: opracowanie własne.. Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gmin regionu rzeszowskiego zaprezentowano taki.c na rys. 1.. 5. Podsumowanie W opracowaniu dokonano próby określenia poziomu rozwoju społeezno -gospodarczego gmin regionu rzeszowskiego w uj,eiu trzech układów problemowych (rolnictwo, gospodarka pozarolnicza i warunki bytu ludności) oraz ogółem. Na podstawie syntetycznego wskaźnika oceny Z. Hellwiga ustalono,.

(10) Tadeusz. Kudłacz .. Mario/a. że. gminy miejsko-wiejskie i te, które znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie miast, odznaczały się wysokim poziomem rozwoju. Analiza potwierdza więc duże znaczenie ośrodków miejskich i ukazuje ich pozytywne oddziaływanie na otaczające je obszary. Są one jakby czynnikiem pobudzającym proces rozwoju społeczno-gospodarczego tych gmin. Natomiast gminy wiejskie oddalone od tych ośrodków charakteryzowały się z reguły wskaźnikami niższymi, bliskimi zeru, co świadczy o niskim poziomie ich rozwoju. Wyniki badań są ocenami syntetycznymi, informującymi, jakie jest miejsce określonej gminy w kontekście pozostałych (w ogólnym ich zbiorze), które jednostki ją wyprzedzają oraz jaki jest jej dystans względem grupy najlepszych w danej dziedzinie. Użyteczność tego rodzaju informacji wydaje się być oczywista. Ogólnie rzecz biorąc pozwala uświadamiać podmiotom odpowiedzialnym za sprawne funkcjonowanie danej gminy oraz wyznaczaj'lcym kierunki jej dalszego rozwoju, szereg probłemów wymagaj'lcych dalszego rozwiązania . Ujawniają one istniejące zaniedbania , a poprzez ustalanie dystansu względem innych jednostek, nadają im odpowiednią rangę, co tym samym stać się może istotną podstawą programowania rozwoju społeczno-gospodarczego na szczeblu gmll1nym. •. Comparative Levels of Soclal and Economic Development among Gmlnas of the Rzeszów Region This paper attempts to asscss the compmalivc łeveł s of sodał and ecotlomic devełopment among gminas of the Rzeszów region in generał , and with reference to three speci!"ic analytical c1usters: agriculture. the non-agrit~ lIltural economy, and stundards oł" liv ing. LJsing Z. Hellwig's composite assessment index, the pape,r cstablishes that rural-urban gminas and those adjacent to tOWIlS have a high level of growlh and development. Thus, the analysis confirms the considerable significance of urban ccnlres and shows Iheir positive influence on surrounding areas, Rural gminas. though . remOle from Ihese centres. have . as a rule, low sCOres close lo zero on (he index, and (his confirms thcir law levels ol' growlh and development ..

(11)