NASI W FILADELFII Publikacje polskich badaczy w czołowych czasopismach międzynarodowych z dziedziny nauk o Ziemi

Publikacje polskich badaczy w czo³owych

czasopismach miêdzynarodowych z dziedziny nauk o Ziemi

Andrzej Ber

, Katarzyna Narkiewicz

, Marek Narkiewicz

Geologia czwartorzêdu

Krzysztof Biñka, Jerzy Nitychoruk i Jan Dzier¿ek (Uniwersytet Warszawski) opublikowali w czasopiœmie Boreas2 wyniki badañ palinologicznych i izotopowych (izotopy wêglad13C i tlenud18O) kopalnych osadów roz-leg³ego i g³êbokiego jeziora, które w okresie interglacja³u eemskiego i wczesnego vistulianu istnia³o w okolicach Nidzicy. Badania przeprowadzono na rdzeniu wiertniczym o d³ugoœci 45,0 m, w którym osady jeziorne w postaci gytii wapiennej, nawiercone na g³êbokoœciach od 27,7 do 40,5 m i akumulowane bez przerw sedymentacyjnych, przykry-waj¹ osady zastoiskowe zlodowacenia odry (Saale). Z kolei osady jeziorne, na g³êbokoœciach od 4,0 do 18,0 m, wystê-puj¹ pod wodnolodowcowymi piaskami zlodowacenia wis³y (Weichselian) i najm³odszymi w profilu holoceñ-skimi namu³ami torfiastymi. Wyniki badañ palinologicz-nych i izotopowych osadów jeziorpalinologicz-nych z Nidzicy nie wykaza³y obecnoœci wahniêæ klimatycznych stwierdzanych w innych, doœæ licznych kontynentalnych stanowiskach osadów jeziornych interglacja³u eemskiego. W profilu Nidzicy szczególnie wa¿ne jest stopniowe zanikanie szeroko rozprzestrzenionych umiarkowanych lasów i równie¿ stop-niowe zastêpowanie ich przez borealne lasy iglaste. Zapi-sana w profilu Nidzicy niezaburzona ewolucja klimatu zwi¹zana ze sta³ym spadkiem temperatury jest charakte-rystyczna tak¿e dla schy³ku interglacja³u mazowieckiego (Mazovian) i mog³a równie¿ wyst¹piæ w holocenie. Wed³ug autorów ogólna i obiektywna rekonstrukcja warunków klimatycznych panuj¹cych w danym okresie jest mo¿liwa tylko dziêki pobraniu rdzenia do badañ z centralnej, naj-g³êbszej czêœci zbiornika, gdzie akumulowane osady nie s¹ nara¿one na wp³ywy lokalnych zmian roœlinnoœci i dop³yw materia³u osadzanego na wtórnym z³o¿u. (AB)

Jan Szewczyk i Jerzy Nawrocki (PIG-PIB) opublikowali w czasopiœmie Boreas artyku³ o odkryciu w profilu

wierce-nia badawczego Udryñ PIG-1, usytuowanego w pó³nocno--wschodniej Polsce i odwierconego w 2010 r., 93-metrowej warstwy reliktowej wiecznej zmarzliny (permafrostu) z okresu ostatniego zlodowacenia (wis³y), wystêpuj¹cej na g³êbokoœci poni¿ej 357 m w obrêbie osadów kredo-wych. Ca³kowita g³êbokoœæ wystêpowania nieoczekiwanego w tej czêœci Europy reliktu, niezwykle wa¿nego w rekon-strukcji klimatycznych warunków panuj¹cych w przesz³oœci, nie zosta³a okreœlona, gdy¿ wiercenie osi¹gnê³o 450 m (dolna kreda), a zgodnie z pogl¹dami Šafanda i in. (2004, Geophys. Res. Lett., 31 [doi:10.1029/2004GL019547]), warstwa wiecznej zmarzliny mo¿e siêgaæ do g³êbokoœci nawet poni¿ej 600 m. W profilu litologicznym otworu badawczego Udryñ PIG-1 wystêpuje ok. 300 m klastycz-nych osadów kenozoiczklastycz-nych przykrywaj¹cych wapienie, margle i mu³owce kredowe przewiercone do g³êbokoœci 450 m. W otworze i na rdzeniu przeprowadzono badania geofizyczne, litologiczne i hydrogeologiczne. Dwukrotne pomiary temperatury na g³êbokoœci 357 m da³y wartoœci bliskie 0°C, podobnie nisk¹ temperatur¹ charakteryzowa³y siê wody (od 1,3 do 1,5°C). Œwiadczy to, ¿e wieczna zmarzlina, która przetrwa³a od czasu ostatniego zlodowa-cenia (wis³y), jest w stadium topnienia, tj. przechodzenia lodu w wodê w temperaturze bliskiej 0°C. Autorzy przy-puszczaj¹, ¿e zachowa³a siê na przestrzeni kilku kilome-trów ponad centraln¹ czêœci¹ suwalskiej intruzji anortozy-towej, i podaj¹ dwie przyczyny jej przetrwania: po pierw-sze – bardzo zimny klimat podczas ostatniego zlodowace-nia, o œredniej temperaturze na powierzchni terenu –10°C, a po drugie – bardzo niska wartoœæ strumienia cieplnego w tej czêœci Polski, zwi¹zana z nisk¹ naturaln¹ radioaktyw-noœci¹ anortozytów, norytów i diorytów suwalskiego masywu anortozytowego. (AB)

Sedymentologia

Miros³aw S³owakiewicz (PIG-PIB) i Zbigniew Miko³ajewski (Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownic-two SA) opublikowali w Marine and Petroleum Geology artyku³ poœwiêcony mikrobialnym wêglanom w polskim basenie cechsztyñskim. Zajêli siê s³abiej dotychczas poznanymi mikrobialitami z dolomitu g³ównego (Ca2), transgresywnego ogniwa cyklotemu Werra (PZ2). Wêglany dolomitu g³ównego s¹ najwa¿niejszymi ska³ami zbiorniko-wymi wêglowodorów polskiego cechsztynu, st¹d wyniki badañ maj¹ du¿e znaczenie nie tylko poznawcze, lecz tak¿e z³o¿owe. Autorzy opisali dwie podstawowe kategorie osadów

11

Przegl¹d Geologiczny, vol. 60, nr 1, 2012

NASI W FILADELFII

1

Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; andrzej.ber@ pgi.gov.pl, katarzyna.narkiewicz@pgi.gov.pl, marek.narkiewicz@pgi.gov.pl.

2

Dok³adne dane bibliograficzne wszystkich omawianych tekstów znajduj¹ siê na koñcu artyku³u. K. Narkiewicz M. Narkiewicz

mikrobialnych – trombolity i stromatolity (z podzia³em na kopu³owe, kolumnowe oraz p³asko i faliœcie laminowane). Stwierdzili ich wystêpowanie w ró¿nych œrodowiskach depozycyjnych: od przybrze¿nych równi p³ywowych, przez laguny, kana³y p³ywowe, po górn¹ czêœæ sk³onu platformy wêglanowej. Wyniki badañ biomarkerów wskazuj¹ na g³ówn¹ rolê cyjanobakterii jako producentów materii orga-nicznej zachowanej w osadach wêglanowych. Jak siê okazuje, nie uleg³a ona degradacji w trakcie wczesnej dia-genezy, co zapewne wi¹za³o siê z istnieniem warunków redukcyjnych w osadzie. Równie¿ dojrza³oœæ materii orga-nicznej, mierzona odpowiednimi wskaŸnikami biomarke-rowymi, odpowiada fazie generacji ropy. Osady mikro-bialne platform wêglanowych staj¹ siê wiêc powa¿nym kandydatem do roli najwa¿niejszych ska³ macierzystych wêglowodorów wygenerowanych w poziomie dolomitu g³ównego. Ogólny bilans musi jednak uwzglêdniaæ rów-nie¿ rolê basenowych, silnie ilastych ekwiwalentów plat-form wêglanowych jako potencjalnych facji macierzystych. Tak czy inaczej, wyniki badañ S³owakiewicza i Miko³ajew-skiego maj¹ powa¿ne implikacje dla poszukiwañ nafto-wych i dokumentowania z³ó¿. (MN)

Stratygrafia – paleoekologia – paleontologia Pawe³ Filipiak (Uniwersytet Œl¹ski) w obszernym artykule w Review of Palaeobotany and Palynology podsu-mowa³ wyniki badañ palinologicznych z dewonu obszaru œl¹sko-krakowskiego i z Gór Œwiêtokrzyskich. Badaniami objêto kilkanaœcie profili wierceñ i ods³oniêæ, w tym powszechnie znanych, takich jak Klucze 1, Dyminy IG 2 i kamienio³omu w Bukowej Górze. Autor skoncentrowa³ siê na klastykach aluwialnych i marginalnomorskich zaliczanych na ogó³ do dolnego dewonu oraz na przejœciu do wêglanowych osadów morskich. Jedynie wyj¹tkowo wystêpuj¹ tu facje otwartego morza, zawieraj¹ce faunê o wartoœci stratygraficznej (w tym konodontow¹). Autor poszed³ tropem wczeœniejszych opracowañ El¿biety Turnau i udokumentowa³ kilka poziomów miosporowych w prze-dziale wiekowym od pragu do ni¿szego eiflu. Wyniki badañ potwierdzi³y, ¿e przejœcie od klastyków do osadów wêgla-nowych odpowiada pograniczu emsu i eiflu. Analiza pali-nofacji wspiera dotychczasowe wnioski o przejœciu od warunków l¹dowych i przybrze¿nych do œrodowiska otwar-tego morza, reprezentowanego przez facjalne ekwiwalenty ogniwa d¹browskiego. Region ³ysogórski wyró¿nia siê – co nie jest niespodziank¹ – wczeœniejszym pojawieniem siê w palinofacji elementów otwartomorskich. Wystêpuj¹ one w osadach ogniwa z Bukowej Góry, datowanych na póŸny ems za pomoc¹ konodontów. W omawianym artykule autor ponadto krótko przedstawi³ przydatnoœæ szcz¹tków mikroflory do oceny warunków paleotermicznych, docho-dz¹c do wniosków podobnych do wynikaj¹cych z badañ konodontów i biomarkerów. Nowym wynikiem pracy jest pierwsze w Polsce znalezisko kutikuli Cosmochlaina wraz ze szcz¹tkami stawonogów oraz nowego gatunku miospory i dwóch gatunków akritarch. (MN)

Przemys³aw Gorzelak (Instytut Paleobiologii PAN), Mariusz A. Salamon (Uniwersytet Œl¹ski) i Bruno Ferré (Francja) w krótkim komunikacie na ³amach

Naturwis-senschaften przekonuj¹ nas, ¿e ma³e liliowce bez³odygowe, roveakrynidy, nie wyginê³y tu¿ przed zdarzeniem maso-wego wymierania na granicy kredy i paleogenu lub w trak-cie tego zdarzenia, jak do tej pory uwa¿ano. Jako „taksony ³azarzowe” prze¿y³y ok. 50 mln lat d³u¿ej. Znaleziono je w po³udniowej czêœci Gór Œwiêtokrzyskich, w i³ach koryt-nickich, których wiek okreœlono wczeœniej na œrodkowy miocen na podstawie m.in. nanoplanktonu i cyst dinofla-gellatów. Z tych utworów autorzy pobrali osiem próbek o ³¹cznej wadze 400 kg. Wœród szcz¹tków szkar³upni zna-leziono siedem p³ytek brachialnych i radialnych liliowców. Stan zachowania delikatnych elementów, niskoenergetycz-ne œrodowisko, w którym tworzy³y siê i³y zawieraj¹ce szkar³upnie, oraz dane geochemiczne wskazuj¹, ¿e mate-ria³ jest autochtoniczny. Jednak¿e z powodu uszkodzenia p³ytek nie uda³o siê ich zidentyfikowaæ z dok³adnoœci¹ do gatunku, a jedynie oznaczyæ prowizorycznie jako

Rove-acrinus sp. A i RoveRove-acrinus sp. B. Autorzy sugeruj¹

podo-bieñstwo analizowanych szcz¹tków do grupy Roveacrinus

alatus-communis, a na podstawie ich budowy wnioskuj¹,

¿e by³y formami pelagicznymi. (KN)

Andrzej Kaim (Bayerische Staatssammlung für Paläon-tologie und Geologie, Monachium, Niemcy; Uniwersytet Ludwiga Maximiliana w Monachium, Niemcy; Instytut Paleobiologii PAN) i Aleksander Nützel (Uniwersytet Ludwiga Maximiliana w Monachium) tym razem przedsta-wiaj¹ nam w Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeo-ecology krótk¹ dramatyczn¹ wczesnotriasow¹ historiê œlimaków z rodziny Bellerophontoidea. Aby dowiedzieæ siê, kiedy ta grupa zaczê³a wymieraæ i jakie by³o jej geo-graficzne rozprzestrzenienie, autorzy wnikliwie przestu-diowali ca³¹ dostêpn¹ literaturê, jednoczeœnie rewiduj¹c przynale¿noœæ taksonomiczn¹ i pozycjê stratygraficzn¹ bellerofontów. Zadanie to nie by³o ³atwe, poniewa¿ litera-tura okaza³a siê sk¹pa, stan zachowania okazów s³aby, a ilustracje z³ej jakoœci. Stwierdzono te¿ brak danych doty-cz¹cych tafonomii i œrodowiska wystêpowania analizowa-nych œlimaków. Pomimo trudnoœci Kaim i Nützel wywnio-skowali, ¿e zró¿nicowanie bellorofontów permskich by³o znacznie wiêksze ni¿ triasowych. Zdarzenie masowego wymierania na granicy permu i triasu przetrwa³y tylko dwa rodzaje Bellerophontoidea: Retispira Knight, 1945 i

War-thia Waagen, 1880. Autorzy sugeruj¹, ¿e trzeci rodzaj, Dicellonema Yü i Wang w Yü (1975, Sci. Press. Peking:

214), znany tylko z wczesnego triasu, prawdopodobnie istnia³ w permie, ale zosta³ b³êdnie zidentyfikowany. Te trzy rodzaje by³y reprezentowane przez osiem gatunków, które miejscami by³y tak liczne, ¿e tworzy³y nagromadzenia w postaci muszlowców. Gatunki te by³y szeroko rozprze-strzenione w Pó³nocnej Ameryce, Europie, Azji i Australii. Stwierdzono, ¿e rodzaj Warthia preferowa³ obszary strefy borealnej, Retispira tropikalne, a Dicellonema zasiedla³ g³ównie szelfy po³udniowej i wschodniej Tetydy. Pomimo znacznego zró¿nicowania, licznego i globalnego wystêpo-wania analizowana grupa okaza³a siê zbyt s³aba, aby prze-¿yæ kolejne wymieranie na granicy smitu i spatu. Zjawisko to znane jest w literaturze pod nazw¹ Dead Clade Walking (w t³umaczeniu A. Kaima: grupy, które prze¿y³y masowe wymieranie, ale i tak s¹ skazane na wymarcie), a belloro-fonty s¹ jego typowym przyk³adem. (KN)

12

Mariusz Kêdzierski (Uniwersytet Jagielloñski), Franci-sco J. Rodríguez-Tovar (Uniwersytet w Granadzie, Hisz -pania) i Alfred Uchman (UJ) w artykule w Lethaia przeanalizowali szczegó³owo zapis biostratygraficzny gra-nicy kredy z paleogenem w profilu Caravaca w Górach Betyckich (po³udniowo-wschodnia Hiszpania). Badaniami nanoplanktonu objêto kilkunastocentymetrowy zbioturbo-wany przedzia³ osadów tu¿ powy¿ej i poni¿ej granicznej rdzawej warstewki przejœciowej o gruboœci 3 mm. Na pod-stawie precyzyjnego opróbowania wype³nieñ nor i osadu otaczaj¹cego wykazano redystrybucjê nanoplanktonu zaburzaj¹c¹ nastêpstwo biostratygraficzne. W wyniku tej redystrybucji formy dañskie zosta³y wprowadzone w obrêb osadów mastrychtu, a tak¿e, co ciekawe, kokkolity najpóŸ-niejszej kredy znalaz³y siê wœród osadów danu. To ostatnie jest skutkiem „kreciej roboty” organizmów odpowiedzial-nych za powstawanie nor typu Thalassinoides, co wi¹¿e siê z wynoszeniem osadu ku górze. Po raz kolejny okazuje siê wiêc, ¿e procesy bioturbacji mog¹ znacznie utrudniæ stoso-wanie wysokorozdzielczej biostratygrafii na granicy K-Pg. Jednym z wniosków autorów jest stwierdzenie, ¿e najpew-niejszym markerem granicy systemów jest kilkumilimetrowa warstewka zdarzeniowa (rusty layer). Jest ona wzbogacona w sk³adniki pochodz¹ce ze s³ynnego impaktu odpowie-dzialnego za wymieranie K-Pg, w tym iryd oraz sferule z³o¿one z sanidynu i hematytu. (MN)

Peter Pervesler (Uniwersytet Wiedeñski, Austria), Alfred Uchman (Uniwersytet Jagielloñski), Johann Hohenegger (Uniwersytet Wiedeñski) i Stefano Dominici (Uniwersytet Florencki, W³ochy) przedstawili w Palaios zapis ichnolo-giczny zmian œrodowiskowych w profilu Stirone niedaleko Parmy w pó³nocnych W³oszech. S¹ tam ods³oniête osady wczesnego plejstocenu z pogranicza gelasu i kalabru repre-zentatywne dla brze¿nej strefy morskiego basenu zapadli-ska przedgórskiego Padu-Adriatyku. Klastyczna sukcesja sp³ycaj¹ca siê ku górze obejmuje facje szelfu, przybrze¿a i osadów przejœciowych, nale¿¹ce do systemu rzeczno--deltowego. Skamienia³oœci œladowe zaliczono do 19 ichno-taksonów, co stanowi jeden z najbogatszych opisanych dot¹d zespo³ów z pogranicza pliocenu i plejstocenu. Taksony zgrupowano w naturalne asocjacje za pomoc¹ iloœciowej analizy skupieñ, a potem zbadano ich nastêpstwo na tle charakterystyki sedymentologicznej profilu. Wa¿nym wynikiem pracy jest stwierdzenie, ¿e ustalone wczeœniej w profilu trzy granice sekwencji depozycyjnych ró¿ni¹ siê swoistym zapisem ichnologicznym. Wskazuje on na odmienne uwarunkowania œrodowiskowe niskiego stanu poziomu morza i nastêpuj¹cej po nim transgresji. Wyniki badañ œladów pozwalaj¹ na wyci¹gniêcie wniosków o mniej-szej czêstotliwoœci sztormów, o normalnomorskim zasole-niu i o stresuj¹cym wp³ywie epizodycznych deltowych przep³ywów hiperpiknalnych na zespo³y bentosu. Ichno-zespo³y odzwierciedlaj¹ te¿ rolê d³ugoterminowego czyn-nika klimatycznego – postêpuj¹ce w trakcie kalabru och³o-dzenie wp³ywa³o na redukcjê rozmiarów œladów i ich malej¹ce zró¿nicowanie taksonomiczne. (MN)

Eiichi Setoyama (Instytut Nauk Geologicznych PAN), Michael A. Kaminski (Uniwersytet Ropy Naftowej oraz Minera³ów im. Króla Fahda, Arabia Saudyjska; University

College London, Wielka Brytania) i Jaros³aw Tyszka (ING PAN) opublikowali w Palaeogeography, Palaeocli-matology, Palaeoecology wyniki badañ bentonicznych otwornic aglutynuj¹cych kredy górnej z Morza Barentsa. Celem prac by³a rekonstrukcja zmian paleoœrodowiska z naciskiem na paleobatymetriê osadów ilasto-wapiennych, przypisywanych dot¹d strefie szelfu. W zastosowanej metodzie – analiza grup morfologicznych – wychodzi siê z za³o¿enia (potwierdzonego przez badania wspó³czesnych otwornic), ¿e odmienne kszta³ty skorupek odzwierciedlaj¹ ró¿ne strategie pokarmowe, uwarunkowane z kolei odmien-nymi warunkami œrodowiskowymi powi¹zaodmien-nymi z baty-metri¹. Mo¿na wyró¿niæ 12 morfotypów zaliczonych do dziewiêciu grup morfologicznych przypisanych do szero-kiego zakresu œrodowisk, od marginalnomorskich a¿ po abisalne. Wœród badanego materia³u górnokredowego, pochodz¹cego z piêciu wierceñ, autorzy pracy znaleŸli morfogrupy charakterystyczne dla strefy batialnej, znacz-nie g³êbszej ni¿ przyjmowana do tej pory. Warunki przy-denne okreœlono jako mezotroficzne i dobrze natlenione. Zmiany w pionie sugeruj¹ tendencjê do sp³ycania siê basenu z koñcem kredy, co ma potencjalne implikacje paleotekto-niczne – mo¿e wskazywaæ na pocz¹tek ryftowania poprze-dzaj¹cego tworzenie skorupy oceanicznej w tej czêœci Atlantyku. (MN)

Alfred Uchman (Uniwersytet Jagielloñski), Radek Mikuláš (Czeska Akademia Nauk) i Andrew K. Rinds-berg (Uniwersytet Zachodniej Alabamy) przedstawili w artykule w Geobios wyniki taksonomicznej rewizji ska-mienia³oœci œladowych zwi¹zanych z poruszaniem siê ma³¿y po dnie zbiornika. Zajêli siê szczegó³owo œladami lokomo-cyjnymi ma³¿y o klinowatej stopie, które, w przeciwieñ-stwie do form o stopie rozszczepionej, nie by³y dotychczas pod tym wzglêdem dok³adniej analizowane. Badane œlady zaliczyli do dwóch ichnorodzajów: Ptychoplasma i

Orava-ichnium, reprezentowanych przez bruzdy ró¿ni¹ce siê

g³ównie zarysem przekroju poprzecznego. Trzy ichnoga-tunki wyró¿nione w obrêbie rodzaju Ptychoplasma mo¿na przypisaæ ró¿nej morfologii i fazom aktywnoœci stopy poruszaj¹cego siê osobnika oraz œladom pozostawionym przez muszlê. Autorzy przedyskutowali te¿ wspó³wystêpo-wanie ichnoskamienia³oœci lokomocyjnych z tworzonymi przez te same organizmy œladami spoczynku, opisywanymi jako osobne ichnorodzaje. Œciœlejsza interpretacja œladów i powi¹zanie ich z zachowaniem siê organizmów by³y mo¿liwe dziêki wczeœniejszym wynikom prac ekspery-mentalnych prowadzonych z wykorzystaniem organizmów wspó³czesnych. Jak pisz¹ autorzy, wiele z tych obserwacji neoichnologicznych czeka jeszcze na zastosowanie do interpretacji materia³u kopalnego. (MN)

Micha³ Zatoñ i Wojciech Krawczyñski (Uniwersytet Œl¹ski) s¹ autorami artyku³u w Journal of Paleontology, który wzbogaca nasz¹ wiedzê na temat dewoñskich mikro-konchidów (bentosowych tentakulitów) z Gór Œwiêtokrzy-skich, w wiêkszoœci opisywanych do tej pory jako wielo-szczety. W szczegó³owo stratygraficznie i sedymento-logicznie opracowanych utworach najwy¿szego dewonu dolnego i dewonu œrodkowego (najwy¿szy ems–górny ¿ywet) profilu Grzegorzowice-Ska³y oraz kamienio³omów 13

w JaŸwicy i Pos³owicach znaleziono 145 kompletnych okazów. W zgromadzonej kolekcji stwierdzono jeden nowy rodzaj i trzy nowe gatunki, odpowiednio: Polonoconchus

skalensis, Palaeoconchus sanctacrucensis i Microconchus vinni. Wœród badanych zespo³ów wystêpuj¹ osobniki o

rur-kach planispiralnie skrêconych i ca³kowicie scementowa-nych z pod³o¿em, osobniki o rurkach planispiralnie skrêco-nych z podniesion¹ ich terminaln¹ czêœci¹ wieczka oraz pojedyncze osobniki o luŸno (helikalnie) skrêconych rur-kach. Nowe znalezisko œwiadczy o znacznie wiêkszym zró¿nicowaniu w obrêbie dewoñskich mikrokonchidów ni¿ do tej pory s¹dzono. Ponadto dowodzi ogromnych zdolnoœci adaptacyjnych tych drobnych organizmów, któ-re ¿y³y w zró¿nicowanych œrodowiskach morskich: od facji g³êbszego szelfu po p³ytkie facje biostromalne i rafowe. Autorzy zwracaj¹ uwagê, ¿e sposób wykszta³cenia rurek zale¿a³ od œrodowiska, w którym ¿y³a okreœlona populacja mikrokonchiów, mo¿liwoœci zdobycia pokarmu, a tak¿e konkurencji ze strony innych organizmów inkrustuj¹cych. (KN)

Micha³ Zatoñ (Uniwersytet Œl¹ski), Mark A. Wilson i Elyse Zavar (The College of Wooster, Stany Zjedno-czone) odkrywaj¹ przed nami w Palaeogeography, Palae-oclimatology, Palaeoecology zró¿nicowany œwiat sklero-biontów, których ró¿ni przedstawiciele skolonizowali du¿e muszle ma³¿y Ctenostreon proboscideum (Sowerby). Ma³¿e te s¹ sk³adnikami twardego dna w osadach jury œrodkowej w kamienio³omie w Zalasie w po³udniowej czêœci Wy¿yny Krakowsko-Czêstochowskiej. Wiek badanych utworów datowany by³ wczeœniej na kelowej przez Gi¿ejewsk¹ i Wieczorka (1976, Bull. Acad. Pol. Sc. Sér. Terre, 24: 167– –175) oraz Matyjê (2006, „Jurassic of Poland and adjacent Slovakian Carpathians. Field trip guidebook 7th Internatio-nal Congress on the Jurassic System”: 70–72). Obecnoœæ dobrze zachowanych delikatnych organizmów na skoru-pach ma³¿y wskazuje, ¿e kolonizacja mia³a miejsce w czasie ostatniego etapu rozwoju twardego dna (póŸny kelowej). Zbadano 32 muszle, na których znaleziono 27 taksonów inkrustuj¹cych i siedem ichnotaksonów bioerozyjnych. W pierwszej grupie dominuj¹ osiad³e wieloszczety nale¿¹ce do serpulidów/sabellidów i mszywio³y z grupy Cyclosto-mata. Organizmy bioeroduj¹ce, odpowiedzialne za dr¹¿enia, zaliczono do ichnorodzajów, wœród których przewa¿aj¹

Oichnus i Rogerella. Opisywane znalezisko jest jednym

z najbardziej zró¿nicowanych i najliczniejszych na œwiecie zespo³ów kelowejskich (szczególnie inkrustuj¹cych), przez co wzbogaca nasz¹ wiedzê o ci¹gle niedostatecznie pozna-nych jurajskich zespo³ach twardego pod³o¿a. Ponadto obejmuje formy wyjœciowe dla wspó³czesnych zespo³ów inkrustuj¹cych. Autorzy zrekonstruowali sukcesjê zespo³ów kolonizuj¹cych muszle ma³¿y. Pierwsze pojawi³y siê ostrygi

i ma³¿e ostrygopodobne. Po nich zaczê³y osiedlaæ siê wieloszczety i mszywio³y okr¹g³ouste, a na koñcu g¹bki i niewielkie ramienionogi z grupy tecideidów. Znaczna liczba taksonów preferuj¹cych miejsca zacienione i ukryte pod skorupkami ma³¿y doprowadzi³a autorów do wniosku, ¿e kolonizacja mog³a zacz¹æ siê ju¿ za ¿ycia miêczaków. Z kolei na podstawie sk³adu ca³ego zespo³u sklerobiontów, preferencji œrodowiskowych poszczególnych jego grup oraz porównania z innymi zespo³ami wystêpuj¹cych na œwiecie sklerobiontów o zbli¿onym wieku autorzy suge-ruj¹, ¿e kolonizacja skorupek ma³¿y odbywa³a siê w œrodo-wisku morskim, sublitoralnym, u sztormowej podstawy falowania lub nieco powy¿ej. Panowa³y w nim warunki spokojne, eutroficzne, o zmniejszonym natê¿eniu œwiat³a, bez wiêkszych zmian zasolenia, a rozwój glonów by³ raczej niewielki. (KN)

Omówione publikacje

BIÑKA K., NITYCHORUK J. & DZIER¯EK J. 2011 – Climate stability during the Eemian – new pollen evidence from the Nidzica site, northern Poland. Boreas, 40: 342–350.

FILIPIAK P. 2011 – Palynology of the Lower and Middle Devonian deposits in southern and central Poland. Rev. Palaeobot. Palynol., 166: 213–252.

GORZELAK P., SALAMON M.A. & FERRÉ B. 2011 – Pelagic crino-ids (Roveacrinida, Crinoidea) discovered in the Neogene of Poland. Naturwissenschaften, 98: 903–908.

KAIM A. & NÜTZEL A. 2011 – Dead bellerophontids walking – The short Mesozoic history of the Bellerophontoidea (Gastropoda). Palaeogeogr., Palaeoclim., Palaeoecol., 308: 190–199.

KÊDZIERSKI M., RODRÍGUEZ-TOVAR F.J. & UCHMAN A. 2011 – Vertical displacement and taphonomic filtering of nannofosils by bioturbation in the Cretaceous-Paleogene boundary section at Caravaca, SE Spain. Lethaia, 44: 321–328.

PERVESLER P., UCHMAN A., HOHENEGGER J. & DOMINICI S. 2011 – Ichnological record of environmental chnages in Early Quaternary (Gelasian-Calabrian) marine deposits of the Stirone section, northern Italy. Palaios, 26: 578–593.

SETOYAMA E., KAMINSKI M.A. & TYSZKA J. 2011 – The Late Cretaceous-Early Paleocene palaeobathymetric trends in the southwestern Barents Sea – Palaeoenvironmental implications of benthic foraminiferal assemblage analysis. Palaeogeogr., Palaeoclim., Palaeoecol., 307: 44–58.

S£OWAKIEWICZ M. & MIKO£AJEWSKI Z. 2011 – Upper Permian Main Dolomite microbial carbonates as potential source rocks for hydrocarbons (W Poland). Mar. Pet. Geol., 28: 1572–1591. SZEWCZYK J. & NAWROCKI J. 2011 – Deep-seated relict permafrost in northeastern Poland. Boreas, 40: 385–388.

UCHMAN A., MIKULÁŠ R. & RINDSBERG A.K. 2011 – Mollusc trace fossils Ptychoplasma Fenton and Fenton, 1937 and Oravaichnium Plièka and Uhrová, 1990: Their type material and ichnospecies. Geobios, 44: 387–397.

ZATOÑ M. & KRAWCZYÑSKI W. 2011 – New Devonian Microcon-chids (Tentaculita) from the Holy Cross Mountains, Poland. J. Paleontol., 85: 757–769.

ZATOÑ M., WILSON A.W. & ZAVAR E. 2011 – Diverse sclerozoan assemblages encrusting large bivalve shells from the Callovian (Middle Jurassic) of southern Poland. Palaeogeogr., Palaeoclim., Palaeoecol., 307: 232–244.

14