Aktywizacja społeczno-gospodarcza obszarów przyrodniczo cennych dla potrzeb ich zrównoważonego rozwoju

(1)

,=$%(/$:,(/(:6.$

AKTYWIZACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA OBSZARÓW

PRZYRODNICZO CENNYCH DLA POTRZEB ICH ZRÓWNOWAONEGO ROZWOJU

6WUHV]F]HQLH

Tereny wiejskie spełniaj istotn rol w procesie ochrony rodowiska. Dotyczy to nie tylko ochrony zasobów wodnych i gleb, ukształtowania krajobrazu, ale take ochrony i zachowania rónorodnoci biologicznej i siedlisk. Z roku na rok wzrasta proces eksploatacji i degradacji rodowiska. Przestrze przyrodnicza ulega stałej antropopresji, co powoduje wyrane naruszenie równowagi wystpujcej midzy rónorodnymi formami aktywnoci gospodarczo-społecznej człowieka a rodowi-skiem naturalnym. Podstawowym problemem, jaki naley spełni na obszarach przy-rodniczo cennych w celu ich aktywizacji, jest umiejtne pogodzenie prowadzonej tam gospodarki z wymogami stawianymi poprzez ide zrównowaonego rozwoju.

Artykuł ma na celu zdiagnozowanie potencjalnych czynników aktywizacji spo-łeczno-gospodarczej obszarów przyrodniczo cennych dla potrzeb ich zrównowao-nego rozwoju.

Słowa kluczowe: REV]DU\SU]\URGQLF]RFHQQH]UyZQRZDĪRQ\UR]ZyMDNW\ZL]DFMDVSRáHF]QR JRVSRGDUF]DXNV]WDáWRZDQLHNUDMREUD]XRFKURQD]DVREyZZRGQ\FKLJOHE 1. Wprowadzenie

=UyZQRZDĪRQ\ UR]ZyM SRZLQLHQ ]DJZDUDQWRZDü GRVWĊS GR SRGVWDZRZ\FK XVáXJ JRVSRGDUF]\FK L VSRáHF]Q\FK D WDNĪH ĞURGRZLVND QDWXUDOQHJR ZV]\VWNLP PLHV]NDĔFRP GDQHM VSRáHF]QRĞFL SU]\ F]\P QLH SRZLQLHQ SRZRGRZDü ]DJURĪHQLD GOD HNRV\VWHPyZ L V\VWHPyZ VSRáHF]QRJRVSRGDUF]\FKRGNWyU\FKWHXVáXJLVąX]DOHĪQLRQH

1RZRF]HVQDNRQFHSFMD]UyZQRZDĪRQHJRUR]ZRMXUROQLFWZDQLHMDNRZ\PXV]DNRMDU]HQLHFHOyZ SURGXNF\MQ\FK]Z\PRJDPLRFKURQ\ĞURGRZLVND

&HOHP EDGDĔ E\áR ]GLDJQR]RZDQLH SRWHQFMDOQ\FK F]\QQLNyZ DNW\ZL]DFML VSRáHF]QR JRVSRGDUF]HMREV]DUyZSU]\URGQLF]RFHQQ\FKGODSRWU]HELFK]UyZQRZDĪRQHJRUR]ZRMX

%DGDQLD DQNLHWRZH SU]HSURZDG]RQR Z OLVWRSDG]LH URNX QD SUyELH UHVSRQGHQWyZ SURZDG]ąF\FK JRVSRGDUVWZD UROQH Z JUDQLFDFK RWXOLQ\ 3DUNX 1DURGRZHJR %RU\ 7XFKROVNLH L=DERUVNLHJR3DUNX.UDMREUD]RZHJR

(2)

2. Trwałe i zrównowaone rolnictwo

.RQFHSFMĊ sustainable development ]GHILQLRZDQR Z OLWHUDWXU]H SU]HGPLRWX MDNR ÄSUDZR GR ]DVSRNDMDQLDDVSLUDFMLUR]ZRMRZ\FKREHFQHMJHQHUDFMLEH]RJUDQLF]DQLDSUDZSU]\V]á\FKSRNROHĔ GR]DVSRNDMDQLDLFKSRWU]HEUR]ZRMRZ\FK´_{=GHILQLFMLWHMZ\QLNDLĪUR]ZyMJRVSRGDUF]\LF\ZL} OL]DF\MQ\REHFQHJRSRNROHQLDQLHSRZLQLHQRGE\ZDüVLĊNRV]WHPQLV]F]HQLDĞURGRZLVNDLZ\F]HU S\ZDQLD ]DVREyZ QLHRGQDZLDOQ\FK GOD GREUD SyĨQLHMV]\FK SRNROHĔ_{:VSyáF]HĞQLH QLH PRQD} ZLĊF WUDNWRZDüSU]HGPLRWRZRĞURGRZLVND QDWXUDOQHJRRUD]F]HUSDü]MHJR]DVREyZW\ONRL Z\ áąF]QLHGODZáDVQ\FKSRWU]HE

5yĪQHJRURG]DMX]DJURĪHQLD QLRVą]VREąSU]HPLDQ\ ZSROVNLPUROQLFWZLH 5yZQLHĪL Z W\P VHNWRU]HGąĪHQLHGRPDNV\PDOL]DFML]\VNX]JRGQLH]]DVDGDPLJRVSRGDUNLU\QNRZHMSURZDG]LGR XSDGNXJRVSRGDUVWZPDá\FKLFRUD]ZLĊNV]HMVSHFMDOL]DFMLSURGXNFML,PSHUDW\Z]ZLĊNV]DQLDSORQyZ PXVLVLĊZLą]Dü]H]QDF]Q\PZ]URVWHP]XĪ\FLDQDZR]yZV]WXF]Q\FKSHVW\F\GyZLKHUELF\GyZ

3U]HPLDQ\ Z NLHUXQNX UROQLFWZD LQWHQV\ZQHJR R]QDF]Dá\ V]\ENLH QDUDVWDQLH SUREOHPX EH]URERFLD QD ZVL L FRUD] ZLĊNV]H WUXGQRĞFL ]H ]E\WHP Z\SURGXNRZDQ\FK SáRGyZ UROQ\FK -H GQRF]HĞQLHWD QDMEDUG]LHMDQW\HNRORJLF]QD IRUPDUROQLFWZD GRSURZDG]LáDE\GR ]QDF]QHJR Z]URVWX ]DQLHF]\V]F]HQLDJOHE\RUD]ZyGSRZLHU]FKQLRZ\FKLSRG]LHPQ\FKDWDNĪHGRV]\ENLHJR]XERĪHQLD ĞZLDWDSU]\URG\

$OWHUQDW\ZąGODWHJRURG]DMXSU]HPLDQJRVSRGDUF]\FKMHVWVWUDWHJLDHNRUR]ZRMX5yZQLHĪLRQD ED]XMH QD JRVSRGDUFH U\QNRZHM ]DNáDGD MHGQDN ]QDF]QLH EDUG]LHM DNW\ZQą UROĊ SDĔVWZD ZVWHURZDQLXSURFHVDPLHNRQRPLF]Q\PL

3ROLW\ND UROQD SRZLQQD VW\PXORZDü SU]HPLDQ\ SURZDG]ąFH GR SU]HNV]WDáFDQLD REHFQLH LVWQLHMąF\FKJRVSRGDUVWZHNVWHQV\ZQ\FKZJRVSRGDUVWZDR]LQWHJURZDQ\PPRGHOXSURGXNFMLDQD REV]DUDFKQDMFHQQLHMV]\FKSU]\URGQLF]R±SRSLHUDüUROQLFWZRELRG\QDPLF]QH 7UZDáHL]UyZQRZDĪRQHUROQLFWZRRSLHUDVLĊQDQDVWĊSXMąF\FKZ\W\F]Q\FK SURGXNFMDZ\VRNLHMMDNRĞFLVXURZFyZĪ\ZQRĞFLRZ\FKNWyU\FKLORĞü]DVSRNRLNUDMRZ\L]D JUDQLF]Q\SRS\WDOHQLHVSRZRGXMHSRZVWDZDQLD]EĊGQ\FKLWUXGQ\FKGR]DJRVSRGDURZDQLD QDGZ\ĪHN XWU]\PDQLHVWDELOQRĞFLLUyĪQRURGQRĞFLHNRV\VWHPyZRUD]VWRVRZDQLHSU]\MD]Q\FKGODĞURGR ZLVNDSU]\URGQLF]HJRWHFKQRORJLLSURGXNFMLZ]DNUHVLHRFKURQ\JOHEZyGSRZLHWU]D ]DJZDUDQWRZDQLH RGSRZLHGQLHJR VWDQGDUGX Ī\FLD GOD PLHV]NDĔFyZ WHUHQyZ ZLHMVNLFK SR

SU]H]EXGRZĊLQIUDVWUXNWXU\WHFKQLF]QHMSRSU]H]]DJZDUDQWRZDQLHSUDF\RUD]GRFKRGyZSR ]ZDODMąF\FKSRNU\üQLHW\ONRZ\GDWNLQDELHĪąFHSRWU]HE\Ī\FLRZHURG]LQ\UROQLNDDOHXPRĪ OLZLDMąF\FKUyZQLHĪUR]ZyMDSU]\QDMPQLHMRGWZRU]HQLHPDMąWNXSURGXNF\MQHJR

]DSHZQLHQLHEH]SLHF]HĔVWZD]GURZRWQHJRSURGXFHQWyZRUD]NRQVXPHQWyZ]GURZHMĪ\ZQR ĞFL GREURVWDQX ]ZLHU]ąW JRVSRGDUVNLFK F]\OL ]DJZDUDQWRZDQLH ]GURZLD L RGSRZLHGQLHJR NRPIRUWXĪ\FLDOXG]LRUD]]ZLHU]ąW

XWU]\P\ZDQLH ZDORUyZ HVWHW\F]Q\FK L UHNUHDF\MQ\FK WHUHQyZ ZLHMVNLFK ]H V]F]HJyOQ\P

1

L. Drelichowski, Społeczestwo informacyjne a kształtowanie rozwoju zrównowaonego, „Promocje” nr 2/2001, s. 10. [3].

2

Ibidem, s. 11. [3].

3

M. Adamowicz, Koncepcje zintegrowanego, zrównowaonego i wielofunkcyjnego rolnictwa w polityce rozwoju wsi, SGGW, Warszawa 2006, s. 8. [1].

4_{Ibidem, s. 9. [1].}

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 44, 2011

(3)

Izabela Wielewska

Aktywizacja społeczno-gospodarcza obszarów przyrodniczo cennych dla potrzeb ich zrównowaonego rozwoju

XZ]JOĊGQLHQLHPNUDMREUD]XRUD]LVWZDU]DQLHZDUXQNyZGRUR]ZLMDQLDDOWHUQDW\ZQ\FKURG]D MyZG]LDáDOQRĞFLGODOXGQRĞFLZLHMVNLHM±QDSU]\NáDGDJURWXU\VW\NL :\PLHQLRQHZ\W\F]QHPXV]ąE\üSRVWU]HJDQHMDNRNRPSOHPHQWDUQH 3. Aktywizacja społeczno-gospodarcza obszarów przyrodniczo cennych

3RMĊFLH RFKURQ\ ĞURGRZLVND ZHGáXJ $ 3DSX]LĔVNLHJR PRĪQD UR]XPLHü QD SLĊü UyĪQ\FK VSRVREyZ Z XMĊFLX IRUPDOQRSUDZQ\P EHKDZLRUDOQ\P IXQNFMRQDOQ\P UDFMRQDOQ\P L SRVW EHKDZLRUDOQ\P 8MĊFLH IRUPDOQRSUDZQH QDMOHSLHM RGGDMH LVWRWĊ DNW\ZQRĞFL PLĊG]\QDURGRZ\FK RUJDQL]DFMLU]ąGRZ\FKLLQVW\WXFMLSDĔVWZRZ\FKXNLHUXQNRZDQHMQD]DFKRZDQLHOXESU]\ZUDFDQLH UyZQRZDJL SU]\URGQLF]HM = NROHL SRGHMĞFLH EHKDZLRUDOQH VáXĪ\ GR RSLVX L DQDOL]\ G]LDáDĔ SURZDG]RQ\FK GRSU]HMĞFLD L VSUDZRZDQLD ZáDG]\ OXE Z\ZLHUDQLD ZSá\ZX QD ZáDG]Ċ Z]ZLą]NX ]QLHSRNRMDPL MDNLH EXG]L Z VSRáHF]HĔVWZLH ]DJURĪHQLH UyZQRZDJL SU]\URGQLF]HM 7UDG\FMD IXQNFMRQDOQD HNVSRQXMH SURFHV\ GHF\]\MQH RĞURGNyZ ZáDG]\ VáXĪąFH LQWHJUDFML VWDELOQRĞFL LZ]URVWRZLHIHNW\ZQRĞFLV\VWHPXVSRáHF]QHJR]DFKRG]ąFHZV\WXDFMLNRQIOLNWXLQWHUHVyZUyĪQ\FK SRGPLRWyZQDWOHVSRVREXLZLHONRĞFLGRVWĊSXGRĞURGRZLVNDSU]\URGQLF]HJR3RGHMĞFLHUDFMRQDOQH NáDG]LHQDFLVNQDGHF\]MHGRW\F]ąFHG]LDáDĔZDĪQ\FKGOD]DFKRZDQLDOXESU]\ZUDFDQLDUyZQRZDJL SU]\URGQLF]HM SU]H] UHJXODFMĊ VSRVREX L ZLHONRĞFL GRVWĊSX GR ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR U\ZDOL]XMąF\FKRWRJUXSVSRáHF]Q\FKSRGHMPRZDQHZUDPDFKSURFHVXVSUDZRZDQLDZáDG]\LJU\ RZáDG]Ċ SURZDG]RQHM SU]H] UyĪQH SRGPLRW\ = NROHL WUDG\FMD SRVW EHKDZLRUDOQD SRGNUHĞOD ]QDF]HQLH SUREOHPyZ VSRáHF]Q\FK Z\QLNDMąF\FK ] QLHUyZQHJR GRVWĊSX GR ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR ± ]DUyZQR Z VNDOL JOREDOQHM MDN LORNDOQHM SRZRGXMąF\FK GHSU\ZDFMĊ MHGQRVWHN LJUXSVSRáHF]Q\FKZW\PFDá\FKQDURGyZ6

2FKURQD ĞURGRZLVND SROHJD QD SRGHMPRZDQLX EąGĨ ]DQLHFKDQLX G]LDáDĔ XPRĪOLZLDMąF\FK ]DFKRZDQLH OXE SU]\ZUDFDQLH UyZQRZDJL SU]\URGQLF]HM ZV]F]HJyOQRĞFL SRSU]H] UDFMRQDOQH NV]WDáWRZDQLH ĞURGRZLVND L JRVSRGDURZDQLH MHJR ]DVREDPL ]JRGQLH ] ]DVDGą ]UyZQRZDĪRQHJR UR]ZRMXRUD]SU]HFLZG]LDáDQLH]DQLHF]\V]F]HQLRP7

2JyOQH ]DVDG\ RUJDQL]DFML Ī\FLD VSRáHF]QRJRVSRGDUF]HJR ]JRGQLH ] ]DáRĪHQLDPL ]UyZQRZDĪRQHJRUR]ZRMXRNUHĞORQRZOLWHUDWXU]HSU]HGPLRWXQDVWĊSXMąFR

]DVDGDJáyZQDHNRUR]ZRMX±MHGQR]QDF]QHXVWDOHQLHLĪRERZLą]HNRFKURQ\ĞURGRZLVNDQLH PRĪH E\ü WUDNWRZDQ\ MDNR SR]RVWDMąF\ Z NRQIOLNFLH ] LQWHUHVDPL JRVSRGDUNL OHF] VWDQRZL HOHPHQWSUDZLGáRZHJRJRVSRGDURZDQLDDZV]HONDG]LDáDOQRĞüQDUXV]DMąFDWHQRERZLą]HNMHVW EH]Z]JOĊGQLHQLHOHJDOQD ]DVDGDXZ]JOĊGQLDQLDZ\PRJyZĞURGRZLVNDZG]LDáDOQRĞFLSODQLVW\F]QHM±SODQRZDQLHSU]H VWU]HQQHPDZ]QDF]QLHZLĊNV]\PVWRSQLXQLĪGRW\FKF]DVXZ]JOĊGQLDüSUREOHP\JRVSRGDUR ZDQLD]DVREDPLĞURGRZLVND ]DVDGDSUDZRU]ąGQRĞFL±NDĪG\SU]HSLVSUDZQ\SRZLQLHQE\üĞFLĞOHSU]HVWU]HJDQ\EH]VWRVR ZDQLDRGVWĊSVWZ L Z\MąWNyZ-HVWWR]DVDGDQLHSU]HNUDF]DQLD XVWDORQHMSUDZQLH OXEDGPLQL VWUDF\MQLHVNDOLLQJHUHQFMLZĞURGRZLVNRQDZHWZyZF]DVJG\MHJRXĪ\WNRZQLF\E\OLE\VNáRQ

5

R. Baum, J. leszyski, Teoretyczne aspekty trwałego i zrównowaonego rozwoju gospodarstw rolnych, „Ekonomia i rodowisko” nr 1/2008, s. 12. [2].

6

A. Papuziski, Zrównowaony rozwój a współczesny problem ekologiczny: ontologia polityki, [w:] A. Papuziski (red.) Zrównowaony rozwój. Od utopii do praw człowieka, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2005, s. 34. [7].

7

(4)

QLSRQLHĞüFLĊĪDUUHNRPSHQVDW\ILQDQVRZHMQSZIRUPLHNDU\SLHQLĊĪQHM]W\WXáXSU]HNUR F]HQLD ]DVDGDOLNZLGDFML]DQLHF]\V]F]HĔXĨUyGáD]DOHFD XQLNDüZ\WZDU]DQLD]DQLHF]\V]F]HĔ VWRVRZDüRELHJL]DPNQLĊWHUHF\NOLQJ ]DVDGDRGSRZLHG]LDOQRĞFLVSUDZF\±Ä]DQLHF]\V]F]DMąF\SáDFL´R]QDF]DSU]\MĊFLHSU]H]]D QLHF]\V]F]DMąFHJRĞURGRZLVNRSHáQHMRGSRZLHG]LDOQRĞFLPDWHULDOQHM]DVNXWNLGHJUDGDFMLĞUR GRZLVND=DVDGDWDZ\UDĪDVLĊZ]UyĪQLFRZDQ\PLXĞFLĞORQ\PV\VWHPLHRFKDUDNWHU]HF\ZLO Q\PDGPLQLVWUDF\MQ\PNDUQ\PLSUDFRZQLF]\P2GSRZLHG]LDOQRĞüWDGRW\F]\ NDĪGHJRRE\ZDWHODLJRVSRGDUVWZDGRPRZHJR NDĪGHMMHGQRVWNLRUJDQL]XMąFHMĪ\FLHRE\ZDWHOLVSyáG]LHOQLPLHV]NDQLRZHMSU]HGVLĊELRU VWZDNRPXQDOQHJRJPLQ\GREURZROQHJROXEREOLJDWRU\MQHJR]ZLą]NXJPLQ NDĪGHJRSURGXFHQWDLXVWDZRGDZF\ ]DVDGDHNRQRPL]DFML±GRW\F]\Z\NRU]\VWDQLDPHFKDQL]PXU\QNRZHJR]]DFKRZDQLHPQLH ]EĊGQHJRLQWHUZHQFMRQL]PXU\QNRZHJRLNV]WDáWRZDQLDSROLW\NLHNRORJLF]QHM]DSRPRFąWD NLFKPHFKDQL]PyZRFKDUDNWHU]HHNRQRPLF]Q\PMDN] RGSRZLHGQLHV\VWHP\RSáDW]DNRU]\VWDQLH]HĞURGRZLVND ZSURZDG]HQLHSUHIHUHQF\MQ\FKNUHG\WyZLVXEZHQFMLLQZHVW\F\MQ\FK VWRVRZDQLH]UyĪQLFRZDQLDSRGDWNRZHJRXOJLSRGDWNRZHSRGDWHNOHĞQ\ VWRVRZDQLHV\VWHPXGHSR]\WRZHJR ZSURZDG]HQLHU\QNXXSUDZQLHĔ ZSURZDG]HQLHQDU]XWXHNRORJLF]QHJRRGSDOLZ ]DVDGDUHJLRQDOL]PX±GRW\F]\WU]HFKURG]DMyZREV]DUyZ REV]DUXHNRORJLF]QHJR]DJURĪHQLD REV]DUyZRGXĪ\FKZDORUDFKSU]\URGQLF]\FK REV]DUyZSRĞUHGQLFKLR]QDF]DĪHNDĪG\UHJLRQPDSUDZRGRZáDVQHMSROLW\NLVSRáHF]QR JRVSRGDUF]HMQSFHQRZHMDFR]DW\PLG]LHLHNRORJLF]QHM'ODNDĪGHJRURG]DMXUHJLRQX QDOHĪ\RSUDFRZDüVFHQDULXV]UR]ZRMXDNFHSWRZDQ\SU]H]VDPRU]ąGWHU\WRULDOQ\ ]DVDGDZVSyOQHJRUR]ZLą]\ZDQLDHXURSHMVNLFKLJOREDOQ\FKSUREOHPyZRFKURQ\ĞURGRZLVND ±GRW\F]\NRQLHF]QRĞFLZVSyáSUDF\PLĊG]\QDURGRZHMQSSU]H]SU]HVWU]HJDQLHNRQZHQFMLGR W\F]ąF\FKRFKURQ\ĞURGRZLVND

]DVDGD XVSRáHF]QLHQLD ± UHDOL]RZDQD SRSU]H] VWZRU]HQLH LQVW\WXFMRQDOQ\FK L SUDZQ\FK ZD UXQNyZGODXG]LDáXRE\ZDWHOLJUXSVSRáHF]Q\FKLRUJDQL]DFMLSR]DU]ąGRZ\FKZFDá\PSURFH VLHRFKURQ\LNV]WDáWRZDQLDĞURGRZLVNDSRSU]H]HGXNDFMĊHNRORJLF]QąEXG]HQLHĞZLDGRPRĞFL LZUDĪOLZRĞFLHNRORJLF]QHMRUD]EXGRZDQLHQRZHMHW\NL]DFKRZDĔZREHFĞURGRZLVND 2UJDQ\ ZáDG]\ WHUHQRZHM Vą WHĪ RGSRZLHG]LDOQH ]D XWU]\PDQLH QD WHUHQLH NUDMX áDGX SU]H VWU]HQQHJRNWyU\Z\NOXF]DVDPRZROĊLQZHVWRZDQLDZGRZROQ\PPLHMVFXLZGRZROQHMVNDOLàDG SU]HVWU]HQQ\MHVWERZLHPGREUHPVSRáHF]Q\PQDGU]ĊGQ\PZVWRVXQNXGRSURFHVyZSURGXNF\M Q\FK-HGQDN ZDUWRĞFLąQDMZ\ĪV]ą PXVLE\ü]GURZLHLĪ\FLHOXG]NLHRUD]]DSHZQLHQLHNDĪGHPX RE\ZDWHORZLPRĪOLZRĞFLSHáQHJRUR]ZRMXMHJRRVRERZRĞFL6WąGWHĪRFKURQD]GURZLDLRFKURQD ĞURGRZLVND D WDNĪH HGXNDFMD L NXOWXUD SRZLQQ\ VWDQRZLü QDMZ\ĪV]H SULRU\WHW\ Z G]LDáDQLX

8

K. Górka, B.Poskrobko, W.Radecki,Ochrona rodowiska.Problemy społeczne,ekonomiczne i prawne, PWE, Warszawa 1998, s. 205–206. [4].

(5)

Izabela Wielewska

ZV]\VWNLFKVWUXNWXUSDĔVWZRZ\FKUHSUH]HQWXMąF\FKSU]HFLHĪLQWHUHV\RJyáXRE\ZDWHOL&DáDVIHUD SURGXNFMLMDNNROZLHNQLH]EĊGQDGODE\WXPDWHULDOQHJRQLHPRĪHGRPLQRZDüQDGZV]HONLPLLQ Q\PL VIHUDPL DNW\ZQRĞFL OXG]NLHM .DĪG\ F]áRZLHN MHVW ERZLHP QLHSRUyZQ\ZDOQLH FHQQLHMV]\ LZHZQĊWU]QLHERJDWV]\RGQDMGRVNRQDOV]HMQDZHWPDV]\Q\ (NRUR]ZyMWRV\VWHPNWyUHJRJáyZQ\PFHOHPMHVWKDUPRQLMQ\UR]ZyMZV]\VWNLFKDVSHNWyZ Ī\FLDJRVSRGDUF]HJRLVSRáHF]QHJR]DUyZQRREHFQLHMDNLZSU]\V]áRĞFL=ZLą]DQD]QLPQLHUR]H UZDOQLH]DVDGDWUZDáHJRVDPRSRGWU]\PXMąFHJRVLĊUR]ZRMXZ\Sá\ZD]NRQLHF]QRĞFLPLQLPDOL]D FMLXMHPQ\FKVNXWNyZREHFQHMDNW\ZQRĞFLJRVSRGDUF]HMGODZDUXQNyZĪ\FLDSU]\V]á\FKSRNROHĔ 2ZR]DWURVNDQLHRSU]\V]áRĞüF\ZLOL]DFMLOXG]NLHMZ\Sá\ZD]IDNWXĪHREHFQLHF]áRZLHNGRV]HGá GR JUDQLF EH]NDUQHM GRWąG HNVSORDWDFML QLHRGQDZLDOQ\FK ERJDFWZ PLQHUDOQ\FK L SU]\URGQLF]\FK SODQHW\QDNWyUHMĪ\MH

4. Problemy gospodarowania na obszarach przyrodniczo cennych

%DGDQLDSU]HSURZDG]RQRZJRVSRGDUVWZDFKUROQ\FKSRáRĪRQ\FKZJUDQLFDFKRWXOLQ\3DU NX1DURGRZHJR%RU\7XFKROVNLHL=DERUVNLHJR3DUNX.UDMREUD]RZHJRZOLVWRSDG]LHURNX

Tabela 1. Płe badanych

Płe N=78

NRELHW\

PĊĪF]\ĨQL

RJyáHP

ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHSU]HSURZDG]RQ\FKEDGDĔDQNLHWRZ\FK

: EDGDQLX XF]HVWQLF]\OL SU]HGH ZV]\VWNLP PĊĪF]\ĨQL .RELHW\ VWDQRZLá\ EDGDQ\FKWDE

Tabela 2. Wiek badanych

Przedział wiekowy N=78 ODW ODW ODW ODW SRZ\ĪHMODW RJyáHP ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHSU]HSURZDG]RQ\FKEDGDĔDQNLHWRZ\FK

:LHN EDGDQ\FK UROQLNyZ E\á ]UyĪQLFRZDQ\ WDE 1DMZLĊFHM EDGDQ\FK PLHĞFLáR VLĊ ZSU]HG]LDOH ZLHNRZ\P ± ODW L ± ODW 1DMPQLHM OLF]Qą JUXSĊ VWDQRZLOL EDGDQLPLHV]ąF\VLĊZSU]HG]LDOHZLHNRZ\P±ODWLSRZ\ĪHMODW

9

B. Poskrobko, Zarzdzanie ochron rodowiska, PWE, Warszawa 2004, s. 98. [8].

10

(6)

Tabela 3. Wielko uytkowanego gospodarstwa rolnego

Wielko gospodarstwa N=78 GRKD KD KD KD SRZ\ĪHMKD RJyáHP ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHSU]HSURZDG]RQ\FKEDGDĔDQNLHWRZ\FK %DGDQLSURZDG]ą]UyĪQLFRZDQHREV]DURZRJRVSRGDUVWZDUROQH3RáRZĊSRSXODFMLEDGDQ\FK VWDQRZLOLUROQLF\SURZDG]ąF\JRVSRGDUVWZDR ZLHONRĞFL±KD.ROHMQąJUXSĊ VWDQRZLOL JR VSRGDU]HXSUDZLDMąF\]LHPLĊRDUHDOH±KD1DMPQLHMOLF]QąJUXSĊVWDQRZLOLUROQLF\SURZDG]ą F\JRVSRGDUVWZDRZLHONRĞFLSRQLĪHMKDDZGDOV]HMNROHMQRĞFLSURZDG]ąF\JRVSRGDUVWZDSR Z\ĪHMKDWDE

Tabela 4. Profil produkcji

Profil produkcji N=78 URĞOLQQD ]ZLHU]ĊFD PLHV]DQD LQQD RJyáHP ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHSU]HSURZDG]RQ\FKEDGDĔDQNLHWRZ\FK

5RQLF\ Z\áRQLHQL GR EDGDĔ SDUDMą VLĊ JáyZQLH SURGXNFMą PLHV]DQą OXE URĞOLQQą 0QLHMV]\RGVHWHNVWDQRZLOLKRGRZF\]ZLHU]ąWWDE

Tabela 5. Ocena dochodów gospodarstw

Dochody N=78 Z\VRNLH ĞUHGQLH QLVNLH RJyáHP ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHSU]HSURZDG]RQ\FKEDGDĔDQNLHWRZ\FK

6ZRMH GRFKRG\ EDGDQL RFHQLDMą SU]HGH ZV]\VWNLP MDNR ĞUHGQLH RUD] QLVNLH 7\ONRDQNLHWRZDQ\FKX]QDáRMH]DZ\VRNLHWDE

3U]H]RFKURQĊFHQQHJRSU]\URGQLF]RREV]DUXsite managementQDOHĪ\UR]XPLHüÄ]ELyUG]LDáDĔ LGHF\]MLVáXĪąF\FK]DFKRZDQLXZDUWRĞFLSU]\URGQLF]\FKREHMPXMąF\PLQSUDFHRFKURQ\F]\QQHM JRG]HQLH JRVSRGDUNL F]áRZLHND ] SRWU]HEDPL SU]\URG\ QLH]EĊGQH RJUDQLF]HQLD HOHPHQW\ NV]WDáWRZDQLD ĞURGRZLVND VSRáHF]QHJR REV]DUX D WDNĪH HOHPHQW\ RUJDQL]DFML VWUXNWXU LQVW\WXFMRQDOQ\FKL]DU]ąG]DQLDQLPL´

11

E. Iddle, T. Bines, Planowanie ochrony obszarów cennych przyrodniczo, WKP, wiebodzin 2004, s. 53. [5].

(7)

Izabela Wielewska

5R]ZLą]DQLHSRGVWDZRZHJRSUREOHPXREHFQ\FKF]DVyZMDNLPVąZ]DMHPQHVWRVXQNLSRPLĊG]\ OXG]NRĞFLąZUD]]MHMURVQąF\PSRWHQFMDáHPSU]HP\VáRZRWHFKQLF]Q\PDELRVIHUą=LHPLVWDQRZLąFą ĞURGRZLVNR Ī\FLD F]áRZLHND Z\PDJD QRZHJR SRGHMĞFLD GR SURZDG]HQLD JRVSRGDUVWZD UROQHJR LV]XNDQLDNRU]\ĞFLJRVSRGDURZDQLD]ZáDV]F]DQDREV]DUDFKFHQQ\FKSU]\URGQLF]R

1DOHĪ\ ]DXZDĪ\ü ĪH SU]\ ZFLąĪ QLH]DGRZDODMąF\FK ZVNDĨQLNDFK FKDUDNWHU\]XMąF\FK VIHUĊ HNRQRPLF]Qą L VSRáHF]Qą Z VSRáHF]HĔVWZLH SROVNLP REVHUZXMH VLĊ SRWU]HEĊ UDFMRQDOQHJR JRVSRGDURZDQLD]DVREDPL ĞURGRZLVNDSU]\URGQLF]HJRDQLHW\ONRGąĪHQLHGRSRSUDZ\GREURE\WX HNRQRPLF]QHJRUROQLNyZQDWHUHQDFKFHQQ\FKSU]\URGQLF]R

Tabela 6. Istniejce korzyci z gospodarowania na obszarach cennych przyrodniczo

Istniej ce korzyci N=78 WDN QLH QLHPDP]GDQLD RJyáHP ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHSU]HSURZDG]RQ\FKEDGDĔDQNLHWRZ\FK 7\ONREDGDQ\FKZLG]LNRU]\ĞFL]JRVSRGDURZDQLDQDREV]DUDFKFHQQ\FKSU]\URGQLF]R ĩDGQ\FKNRU]\ĞFLZW\PZ]JOĊG]LHQLHXSDWUXMHEDGDQ\FKDSRQDGSRáRZDQLHPLDáDZ\UR ELRQHMRSLQLLQDWHQWHPDWWDE -DNRSU]\SXV]F]DOQąNRU]\ĞüZ\QLNDMąFą] JRVSRGDURZDQLDQDREV]DUDFKFHQQ\FKSU]\URGQL F]REDGDQLUROQLF\X]QDOL GRVWRVRZDQLHGRZDUXQNyZVLHGOLVNRZ\FK± GRVWRVRZDQLHUDVLJDWXQNyZGRZDUXQNyZJRVSRGDURZDQLD± QDZRĪHQLHRUJDQLF]QH± PLQLPDOL]RZDQLHVWUDWHNRORJLF]Q\FKZJRVSRGDUVWZLH± VWRVRZDQLHRSW\PDOQ\FK]DELHJyZDJURWHFKQLF]Q\FK± 'XĪąV]DQVĊUR]ZRMXUROQLFWZDQDWHUHQDFKFHQQ\FKSU]\URGQLF]RUROQLF\XSDWUXMąZQDVWĊSX MąF\FKDVSHNWDFK UR]ZLMDQLHSURGXNFMLURĞOLQHQHUJHW\F]Q\FK± Z\NRU]\VWDQLHSRWHQFMDáXSURGXNFMLZDU]\ZLRZRFyZ± SRZLĊNV]DQLHSURGXNFMLVXURZFyZLĪ\ZQRĞFLPHWRGDPLQDWXUDOQ\PL± SRSUDZDLQIUDVWUXNWXU\LRUJDQL]DFMLU\QNXĪ\ZQRĞFLHNRORJLF]QHM± UR]ZLMDQLHORNDOQHJRSU]HWZyUVWZDĪ\ZQRĞFL± 1DOHĪ\ ]DXZDĪ\ü ĪH MDNR LVWRWD ĞZLDGRPD F]áRZLHN SRZLQLHQ ĞOHG]Lü NRQVHNZHQFMH VZRLFK UHODFML ]H ĞURGRZLVNLHP QDWXUDOQ\P EĊGąF\FK SRFKRGQą SU]\MPRZDQ\FK VWUDWHJLL UR]ZRMX VSRáHF]QRJRVSRGDUF]HJR L SRZLQLHQ EUDü MH SRG XZDJĊ SU]\ SRGHMPRZDQLX GHF\]ML GRW\F]ąF\FK SODQRZDQ\FK]PLDQZJRVSRGDUVWZDFKZDVSHNFLHWUZDáHJR]UyZQRZDĪRQHJRUR]ZRMX

(8)

Tabela 7. Planowane zmiany w gospodarstwach w aspekcie trwałego zrównowaonego rozwoju

Zmiany N=78 ]PLDQDSURILOXSURGXNFMLXSUDZ\ SRGMĊFLHG]LDáDOQRĞFLXVáXJRZHM DJUROXEHNRWXU\VW\ND LQQH QLHSODQXMĊ]PLDQ RJyáHP ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHSU]HSURZDG]RQ\FKEDGDĔDQNLHWRZ\FK

3RQDG EDGDQ\FK QLH SODQXMH ]PLDQ Z JRVSRGDUVWZDFK Z DVSHNFLH WUZDáHJR ]UyZQRZDĪRQHJR UR]ZRMX =PLDQĊ SURILOX SURGXNFMLXSUDZ\ SURMHNWXMH 1D SURZDG]HQLH DJUR EąGĨ HNRWXU\VW\NL QDVWDZLD VLĊ EOLVNR EDGDQ\FK $JURWXU\VW\ND QLH PRĪH E\ü MHGQDN WUDNWRZDQD MDNR Z\áąF]QH F]\ JáyZQH ĨUyGáR GRFKRGX OHF] W\ONR MDNR G]LDáDOQRĞü WRZDU]\V]ąFD 3RGMĊFLHG]LDáDOQRĞFLXVáXJRZHM]DSRZLDGDMHG\QLHDQNLHWRZDQ\FKWDE1DWHUHQ\ZLHMVNLH QD REV]DUDFK FHQQ\FK SU]\URGQLF]R QDOHĪ\ ZSURZDG]Dü QRZH G]LHG]LQ\ JRVSRGDUF]H GDMąFH ]DWUXGQLHQLH OXGQRĞFL RUD] SR]ZDODMąFH QD X]\VNLZDQLH Z JRVSRGDUVWZDFK GRFKRGyZ X]XSHáQLDMąF\FK

(IHNW\ZQH]PLDQ\ZG]LDáDOQRĞFLUROQLF]HMZ\PDJDMąRSDQRZDQLDQRZ\FKXPLHMĊWQRĞFLRUD] V]HURNLHM ZLHG]\ ] WHPDW\NL Z\NRU]\VWDQLD L SR]\VNLZDQLD ]HZQĊWU]Q\FK ĨUyGHá ILQDQVRZDQLD ZJRVSRGDUVWZLH 2GQRVL VLĊ WR ]DUyZQR GR ĞURGNyZ ILQDQVRZ\FK SRFKRG]ąF\FK ] U\QNX ILQDQVRZHJRMDNLĞURGNyZSá\QąF\FKGRUROQLFWZD]IXQGXV]\8QLL(XURSHMVNLHM

2GVHWHNEDGDQ\FKSUDJQąF\FKVNRU]\VWDü]]HZQĊWU]QHJRZVSDUFLDILQDQVRZHJRZSU]\V]á\FK ]PLDQDFK Z JRVSRGDUVWZDFK UROQ\FK QD REV]DUDFK FHQQ\FK SU]\URGQLF]R MHVW W\ONR QLHFRZ\ĪV]\ RG UROQLNyZ QLH SODQXMąF\FK SRVLáNRZDQLD VLĊ NUHG\WDPL F]\ WHĪ SRPRFą Sá\QąFą ] 8QLL (XURSHMVNLHM WDE 1LH]EĊGQH MHVW ]GRE\FLH GXĪHM VLá\ SU]HELFLD Z ]GRE\ZDQLX LZ\NRU]\VW\ZDQLXILQDQVRZ\FKĞURGNyZSUHIHUHQF\MQ\FKLSRPRFRZ\FK

Tabela 8. Korzystanie z zewntrznego wsparcia finansowego w przyszłych zmianach w gospodar-stwach rolnych na obszarach cennych przyrodniczo

Korzystanie z zewntrznego wsparcia

finansowego N=78 WDN UDF]HMWDN QLH UDF]HMQLH QLHZLHP RJyáHP ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHSU]HSURZDG]RQ\FKEDGDĔDQNLHWRZ\FK

(9)

Izabela Wielewska

Tabela 9. Korzystanie z pomocy specjalistów w aspekcie planowanych zmian w gospodarstwach rolnych

Korzystanie z pomocy specjalistów N=78

WDN UDF]HMWDN QLH UDF]HMQLH QLHZLHP RJyáHP ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHSU]HSURZDG]RQ\FKEDGDĔDQNLHWRZ\FK ,VWRWQ\ZSá\ZQDVWDQĞURGRZLVNDQDWXUDOQHJRPDZLHG]DOXGQRĞFLJRVSRGDUXMąFHMZUROQLF WZLHL]DPLHV]NXMąFHMREV]DU\FHQQHSU]\URGQLF]R:DVSHNFLHSODQRZDQ\FK]PLDQZJRVSRGDU VWZDFKUROQ\FKF]ĊVWRNRQLHF]QHMHVWWHĪSRVLáNRZDQLHVLĊZLHG]ąVSHFMDOLVWyZ7DNLHJR]GDQLDMHVW EOLVNREDGDQ\FK3U]HFLZQH]GDQLHPDEDGDQ\FK:\URELRQHMRSLQLLQDWHQWHPDWQLH PDEOLVNRDQNLHWRZDQ\FKWDE 5. Podsumowanie

-DN Z\QLND ] SU]HSURZDG]RQ\FK UR]ZDĪDĔ UR]ZyM ]UyZQRZDĪRQ\ QD REV]DUDFK FHQQ\FK SU]\URGQLF]R PXVL E\ü SURFHVHP RSW\PDOL]DFML RSDUW\P QD PLQLPDOL]RZDQLX VWUDW HNRORJLF]Q\FK ]ZLą]DQ\FK]RVLąJDQLHPRNUHĞORQ\FKNRU]\ĞFLJRVSRGDUF]\FKLVSRáHF]Q\FK:\PDJDQLHXVWDQQHM NRQWUROL L VWHURZDQLD SU]\ MHGQRF]HVQ\P SUHIHURZDQLX F]\VW\FK WHFKQRORJLL FKURQLąF\FK ĞURGRZLVNR

=DVRE\QDWXUDOQHQDOHĪ\WDNHNVSORDWRZDüE\QLH]DNáyFDáRWRLFK]GROQRĞFLGRVDPRRGQDZLDQLD VLĊ'RW\F]\WRUyZQLHĪUROQLFWZD:]URVWSURGXNFMLZW\PVHNWRU]HZLQLHQQDVWĊSRZDüZ\áąF]QLH SRSU]H] ZSURZDG]DQLH WHFKQRORJLL QLH W\ONR FKURQLąF\FK ]DVRE\ QDWXUDOQH DOH XPRĪOLZLDMąF\FK ]DFKRZDQLHGODSU]\V]á\FKSRNROHĔLFKZ\VRNLHMMDNRĞFL

Bibliografia

>@ $GDPRZLF]0Koncepcje zintegrowanego, zrównowaonego i wielofunkcyjnego rolnictwa w polityce rozwoju wsi6**::DUV]DZDV±

>@ %DXP 5 ĝOHV]\ĔVNL - Teoretyczne aspekty trwałego i zrównowaonego rozwoju gospo-darstw rolnych,Ä(NRQRPLDLĝURGRZLVNR´QUV

>@ 'UHOLFKRZVNL / Społeczestwo informacyjne a kształtowanie rozwoju zrównowaonego Ä3URPRFMH´QUV±

>@ *yUND.3RVNURENR%5DGHFNL:Ochrona rodowiska.Problemy społeczne,ekonomiczne i prawne3:(:DUV]DZDV±

>@ ,GGOH(%LQHV7Planowanie ochrony obszarów cennych przyrodniczo:.3ĝZLHERG]LQ V

>@ /LSLĔVNL$Prawne podstawy ochrony rodowiska=DNDP\F]H.UDNyZV >@ 3DSX]LĔVNL$Zrównowaony rozwój a współczesny problem ekologiczny: ontologia

polity-ki,>Z@$3DSX]LĔVNLUHGZrównowaony rozwój. Od utopii do praw człowieka2ILF\QD :\GDZQLF]D%UDQWD%\GJRV]F]V

(10)

>@ 3RVNURENR%Zarzdzanie ochron rodowiska3:(:DUV]DZDV

THE SOCIAL AND ECONOMIC ACTIVATION OF VALUABLE NATURAL AREAS FOR THE NEEDS OF THEIR SUSTAINABLE DEVELOPMENT

6XPPDU\

Rural areas fulfil a significant role in the process of environmental protection. This pertains not only to the protection of water resources and soil, landscape con-figuration but also the protection and preservation of various habitats and biological diversity. Year by year, the process of environment exploitation and degradation en-hances. The natural space is exposed to constant anthropopressure, which causes blatant disturbance of the balance between different forms of man’s economic and social activity and the natural environment. The fundamental problem to be solved in the valuable natural areas is skillful accordance of economy led therein and the re-quirements set by the idea of sustainable development.

The article aims at a diagnosis of potential factors of the social and economic activation of valuable natural areas for the needs of their sustainable development. Keywords: YDOXDEOHQDWXUDODUHDVVXVWDLQDEOHGHYHORSPHQWVRFLDODQGHFRQRPLFDFWLYDWLRQODQG VFDSHFRQILJXUDWLRQSURWHFWLRQRIZDWHUUHVRXUFHVDQGVRLO ,]DEHOD:LHOHZVND .DWHGUD(NRQRPLNLL'RUDG]WZDZ$JUREL]QHVLH :\G]LDá5ROQLFWZDL%LRWHFKQRORJLL 8QLZHUV\WHW7HFKQRORJLF]QR3U]\URGQLF]\Z%\GJRV]F]\ XO3URI6.DOLVNLHJREXG%\GJRV]F] HPDLOL]DEHO#ZSSO