Podstawy patologii i immunohistochemii dla onkologa

PODSTAWY PATOLOGII I IMMUNOHISTOCHEMII

DLA ONKOLOGA I LEKARZA POZ

ROZWÓJ BADAŃ MORFOLOGICZNYCH

MIKROSKOPY

• 1671 – Antoni van Leeuwenhoek -

rozpoczął konstruowanie mikroskopów prostych i obserwacje mikroskopowe

• 1867 – Woodward - rozwinął mikrofotografię materiału mikroskopowego

• 1872 – Ernst Abbe skonstruował -

udoskonalony kondensor do mikroskopu

• 1913 – mikroskop binokularowy • 1914 – mikroskop fluorescencyjny • 1931 – Ernst Ruska i Max Knoll –

mikroskop elektronowy

Antoni van Leeuwenhoek

ROZWÓJ BADAŃ MORFOLOGICZNYCH

TECHNIKA MIKROSKOPOWA

• 1851 – Clarke – wprowadził rutynowo balsam kanadyjski • 1863 – Waldeyer – zastosował do barwienia znaną od 1848 hematoksylinę

• 1867 – Hofmann - uzyskał formaldehyd

• 1869 – Klebs – wprowadził zatapianie tkanek w parafinie • 1876 – Fischer – wprowadził do barwienia eozynę

• 1877 – Busch i Wisskozy – zastosowali po raz pierwszy

barwienie hematoksyliną-eozyną - HE

• 1885 – Loew – zastosował roztwór formaldehydu – formalinę

do utrwalania tkanek

• 1896 – Daddi – Sudan III do barwienia tkanki tłuszczowej • 1922 – Bennhold – barwienie amyloidu czerwienią Kongo

• 1941 – Coons, Creech i Jones rozpoczęli wykonywanie badań

immunohistochemicznych stosując pierwsze techniki IF

• 1942 – Papanicolau - barwienie cytologiczne

• 1970 – Sternberg – metoda immunoperoksydazowa (PAP) w IHC • 1979 – Guedson – metoda awidyna-biotyna (ABC) w IHC

ROZWÓJ BADAŃ MORFOLOGICZNYCH

MIKROTOMY

• 1830 – Jan Ewangelista Purkinje przedstawił

najwcześniejszy ty mikrotomu i pierwszy zastosował balsam kanadyjski do

przygotowania preparatów histopatologicznych

• 1856 – Welcker skonstruował pierwszy

precyzyjny mikrotom

• 1885 – Minot zastosował mikrotom saneczkowy

• 1905 – Wilson opracował i opublikował metodę

krojenia tkanek w mikrotomie mrożeniowym

• 1914 – Mayo upowszechnił badanie

śródoperacyjne techniką mrożeniową

Jan E. Purkinje

1787-1869

Pojedyncze pole mikroskopowe zawiera około 500 000

punktów odróżnialnych przez ludzkie oko, każdy z nich

ZABURZENIA WZROSTU I RÓŻNICOWANIA

ROZROST

ROZROST – HYPERLASIA -

ZABURZENIA WZROSTU I RÓŻNICOWANIA

METAPLASIA

METAPLAZJA – METAPLASIA - JEST PRZEMIANĄ JEDNEGO TYPU DOJRZAŁYCH KOMÓREK LUB TKANKI W INNE DOJRZAŁE KOMÓRKI LUB TKANKI. PROCES TEN OBSERWUJEMY JEDYNIE W OBRĘBIE TEJ SAMEJ GRUPY TKANEK np. NABŁONKOWEJ,

ŁĄCZNEJ.

METAPLAZJA PŁASKONABŁONKOWA (A) I JELITOWA (B) W BŁONIE SLUZOWEJ PĘCHERZA MOCZOWEGO

B. A.

METAPLAZJA PŁASKONABŁONKOWA W STREFIE PRZEJŚCIOWEJ SZYJKI MACICY

ZABURZENIA WZROSTU I RÓŻNICOWANIA

DYSPLASIA

DYSPLAZJA - DYSPLASIA – JEST ZABURZENIEM DOTYCZĄCYM NAJCZĘŚCIEJ TKANKI NABŁONKOWEJ, POLEGAJĄCYM NA ZMIANIE WIELKOŚCI, KSZTAŁTU KOMÓREK, WIELKOŚCI JĄDRA, STOSUNKU OBJĘTOŚCI JĄDRA DO CYTOPLAZMY NA KORZYŚĆ JĄDRA, ZABURZENIU WARSTWOWEJ STRUKTURY NABŁONKA, ZWIĘKSZENIU LICZBY

PRAWIDŁOWYCH FIGUR PODZIAŁOWYCH

CA IN SITU CA IN SITU

ZABURZENIA WZROSTU I RÓŻNICOWANIA

ODRÓŻNICOWANIE – ANAPLASIA, DEDIFFERENTIATIO

ODRÓŻNICOWANIE NABŁONKA ENDOMETRIUM

TAKSONOMIA I NAZEWNICTWO NOWOTWORÓW

ISTNIEJE WIELE OKREŚLEŃ I TERMINÓW UŻYWANYCH DLA OPISU PROCESU NOWOTWOROWEGO. SZEREG Z NICH UŻYWANYCH JEST NIEWŁAŚCIWIE I

NIEKONSEKWENTNIE.

ISTNIEJE SZEREG KLASYFIKACJI NOWOTWORÓW, WIĘKSZOŚĆ MAŁO PRAKTYCZNYCH I RZADKO STOSOWANYCH

KLASYFIKACJA ZWIĄZANA Z ETIOLOGIĄ KLASYFIKACJA ZWIĄZANA Z EMBRIOGENEZĄ

KLASYFIKACJA ZWIĄZANA Z OKOLICĄ CIAŁA LUB ORGANEM KLASYFIKACJA ZWIĄZANA Z FUNKCJĄ

KLASYFIKACJA HISTOGENETYCZNA (CYTOGENETYCZNA)

BARDZO UŻYTECZNA, PODSTAWOWA, OPARTA NA OBRAZIE TYPU KOMÓRKI I STRUKTUR PRZEZ NIE BUDOWANYCH, PORÓWNYWANYCH DO TKANKI

PRAWIDŁOWEJ

KLASYFIKACJA ZWIĄZANA Z BIOLOGICZNĄ AKTYWNOŚCIĄ NOWOTWORÓW

JEDNA Z PODSTAWOWYCH KLASYFIKACJI, CZASEM DOŚC ARBITRALNIE DZIELĄCA NOWOTWORY NA DWIE PODSTAWOWE GRUPY: NOWOTWORY

NIEKTÓRE

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE NOWOTWORÓW

ŁAGODNYCH I ZŁOŚLIWYCH

TYP NOWOTWORU

ŁAGODNY

ZŁOŚLIWY

SZYBKOŚĆ WZROSTU WOLNO SZYBKO MITOZY NIELICZNE LICZNE CHROMATYNA JĄDROWA NORMALNA ZWIĘKSZONA

ZRÓŻNICOWANIE DOBRE ZŁE

WZROST LOKALNY EKSPANSYWNY INWAZYJNY

TOREBKA OBECNA BRAK DESTRUKCJA TKANKI NIEWIELKA ZNACZNA

NACIEKANIE NACZYŃ NIEOBECNE CZĘSTE

PRZERZUTY BRAK CZĘSTE

NASTĘPSTWA ZWYKLE NIEWIELKIE ZNACZĄCE

STOPNIOWANIE I ZAAWANSOWANIE NOWOTWORÓW

(GRADING AND STAGING)

STOPNIOWANIE NOWOTWORÓW (grading) JEST NIEZWYKLE UŻYTECZNYM KRYTERIUM ZŁOŚLIWOŚCI O KAPITALNYM ZNACZENIU PROGNOSTYCZNYM.

WŚRÓD CECH MORFOLOGICZNYCH UŻYTYCH DLA STOPNIOWANIA ZŁOŚLIWOŚCI NALEŻY WYMIENIĆ:

1. ZDOLNOŚCI HISTOFORMATYWNE tj. ZDOLNOŚC DO ODTWARZANIA STRUKTUR ARCHITEKTONICZNYCH TKANKI MACIERZYSTEJ 2. LICZBA FIGUR PODZIAŁOWYCH (MITOZ) NIEPRAWIDŁOWYCH

3. KOMÓRKOWY I JĄDROWY PLEOMORFIZM 4. OBECNOŚC KOMÓREK WIELOJĄDROWYCH

STOPNIOWANIE HISTOLOGICZNEJ ZŁOŚLIWOŚCI GRUCZOLAKORAKÓW

ZRÓŻNICOWANIE NOWOTWORÓW (DIFFERENTIATIO)

ODRÓŻNICOWANIE W NOWOTWORACH Z NABŁONKA PRZEJŚCIOWEGO OD BRODAWCZAKA DO RAKA NIEZRÓŻNICOWANEGO

ODRÓŻNICOWANIE W RAKU PŁASKONABŁONKOWYM

NOWOTWORY NABŁONKOWE

PODZIAŁ ZWIĄZANY Z AKTYWNOŚCIĄ BIOLOGICZNĄ: 1) ŁAGODNE

2) PÓŁZŁOŚLIWE (O OGRANICZONEJ ZŁOŚLIWOŚCI)

3) ZŁOŚLIWE

NAZEWNICTWO I PODZIAŁ ŚCIŚLE WIĄŻE SIĘ Z HISTOGENEZĄ.

TRZY TYPY NABŁONKA JAKO MACIERZY NOWOTWORÓW:

1. NABŁONEK WIELOWARSTOWY PŁASKI

2. NABŁONEK GRUCZOŁOWY

NOWOTWORY ŁAGODNE Z NABŁONKA

WIELOWARSTOWEGO PŁASKIEGO

NOWOTWORY ŁAGODNE

NAJPOSPOLITSZY Z NOWOTWORÓW Z TEGO NABŁONKA TO BRODAWCZAK –

PAPILLOMA

PAPILLOMA PLANOEPITHELIALE AKERATODES

PAPILLOMA PLANOEPITHELIALE KERATODES

NOWOTWORY ŁAGODNE Z NABŁONKA

WIELOWARSTOWEGO PŁASKIEGO

NOWOTWORY ŁAGODNE

BRODAWCZAK ODWRÓCONY

NOWOTWORY ŁAGODNE Z NABŁONKA PRZEJŚCIOWEGO

DRÓG MOCZOWYCH (UROTHELIUM)

NOWOTWORY ŁAGODNE

PAPILLOMA UROTHELIALE

WAŻNE –

NOWOTWORY NABŁONKOWE Z NABŁONKA

GRUCZOŁOWEGO

NOWOTWORY ŁAGODNE – GRUCZOLAKI (ADENOMATA)

GRUCZOLAK PRZEDNIEGO PŁATA PRZYSADKI - ADENOMA SOLIDUM i.e. EOSINOPHYLICUM

POSPOLITE NOWOTWORY WYWODZĄCE SIĘ Z KOMÓREK GRUCZOŁOWYCH, TWORZACYCH GRUCZOŁY POJEDYNCZE LUB FORMACJE ANATOMICZNE. BARDZO CZĘSTO WYKAZUJĄ STRUKTURĘ ARCHITEKTONIKI ZNAMIENNĄ DLA

MACIERZYSTEJ FORMACJI GRUCZOŁOWEJ.

NOWOTWORY ŁAGODNE Z NABŁONKA GRUCZOŁOWEGO

NOWOTWORY ŁAGODNE – GRUCZOLAKI (ADENOMATA)

NOWOTWORY ŁAGODNE Z NABŁONKA GRUCZOŁOWEGO

NOWOTWORY ŁAGODNE – GRUCZOLAKI (ADENOMATA)

NOWOTWORY ŁAGODNE Z NABŁONKA GRUCZOŁOWEGO

NOWOTWORY ŁAGODNE – GRUCZOLAKI (ADENOMATA)

GRUCZOLAKI BRODAWKOWATE LUB WŁOSOWATE – ADENOMATA PAPILLARIA ET VILLOSA

GRUCZOLAKI W KTÓRYCH POKRYTE NABŁONKIEM PODŚCIELISKO FORMUJE RÓŻNE FORMY BRODAWEK

NOWOTWORY ŁAGODNE Z NABŁONKA GRUCZOŁOWEGO

NOWOTWORY ŁAGODNE – GRUCZOLAKI (ADENOMATA)

GRUCZOLAKI TORBIELOWATE – CYSTADENOMATA VEL KYSTADENOMATA.

CZĘSTY TYP NOWOTWORU NABŁONKOWEGO W JAJNIKACH, RZADSZY W TRZUSTCE I ŚLINIANKACH

TORBIELAK SUROWICZY BRODAWKOWATY JAJNIKA

TORBIELAK ŚLUZOWY WILOKOMOROWY JAJNIKA

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE

Z NABŁONKA WIELOWARSTWOWEGO PŁASKIEGO

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE – CARCINOMATA PLANOEPITHELIALIA

RAK PODSTAWNOKOMÓRKOWY – CARCINOMA BASOCELLULARE

(BASALIOMA, ULCUS RODENS) - KOMÓRKI O WYGLĄDZIE PRZYPOMINAJACYM KOMÓRKI WARSTWY PODSTAWNEJ NABŁONKA WIELOWARSTWOWEGO PŁASKIEGO

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE

Z NABŁONKA WIELOWARSTWOWEGO PŁASKIEGO

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE – CARCINOMATA PLANOEPITHELIALIA

RAK PŁASKONABŁONKOWY NIEROGOWACIEJĄCY –

CARCINOMA PŁANOEPITHELIALE AKERATODES - KOMÓRKI O ZNACZNEJ ATYPII, Z TENDENCJĄ DO WARSTWOWEGO DOJRZEWANIA BEZ OZNAK ROGOWACIENIA

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE

Z NABŁONKA WIELOWARSTWOWEGO PŁASKIEGO

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE – CARCINOMATA PLANOEPITHELIALIA

RAK PŁASKONABŁONKOWY ROGOWACIEJĄCY – CARCINOMA PLANOEPITHELIALE KERATRODES.

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z NABŁONKA GRUCZOŁOWEGO

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE – CYSTADENOCARCINOMATA

GRUCZOLAKORAKI TORBIELOWATE –

CYSTADENOCARCINOMATA VEL KYSTADENOCARCINOMATA.

CZĘSTY TYP ZŁOSLIWEGO NOWOTWORU NABŁONKOWEGO W JAJNIKACH, RZADSZY W TRZUSTCE I ŚLINIANKACH.

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z NABŁONKA GRUCZOŁOWEGO

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE – ADENOCARCINOMATA

GRUCZOLAKORAKI – ADENOCARCINOMATA

WYSOKO ZRÓZNICOWANE GRUCZOLAKORAKI W BUDOWIE MIKROSKOPOWEJ POZA WSZYSTKIMI CECHAMI ANAPLAZJI KOMÓRKOWEJ, DEMONSTRUJĄ NA OGÓŁ TENDENCJĘ DO ODTWARZANIA

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z NABŁONKA GRUCZOŁOWEGO

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE – ADENOCARCINOMATA

GRUCZOLAKORAKI PRODUKUJĄCE ŚLUZ RAK GALARETOWATY –

CARCINOMA GELATINOSUM DUŻE JEZIORA ŚLUZU Z PŁYWAJĄCYMI

STRUKTURAMI NABŁONKOWYMI

RAK ŚLUZOWOKOMÓRKOWY – CARCINOMA

MUCOCELLULARE (SIGILLOCELLULARE)

KOMÓRKI NOWOTWORU SPICHRZAJĄ

ŚLUZ

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z NABŁONKA PRZEJŚCIOWEGO

DRÓG MOCZOWYCH

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE – CARCINOMATA UROTHELIALIA

CARCINOMA UROTHELIALE VESICAE URINARIAE

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WYWODZĄCE SIĘ Z NABŁONKA

NIEZRÓŻNICOWANE

CARCINOMA INDIFFERENTIATUM, ANAPLASTICUM

GRUPA NOWOTWORÓW O PEWNEJ HISTOGENEZIE NABŁONKOWEJ, JEDNAK OBRAZ MIKROSKOPOWY NIE UPOWAŻNIA DO ZDEFINIOWANIA NABŁONKA WYJŚCIOWEGO.

STWARZAJĄ TRUDNOŚCI ROZPOZNAWCZE ZWŁASZCZA W RÓŻNICOWANIU Z NOWOTWORAMI DROBNOOKRĄGŁOKOMÓRKOWYMI np.

CHŁONIAKAMI, NOWOTWORAMI NEUROGENNYMI, MIĘSAKAMI.

RAK ANAPLASTYCZNY PRZYPOMINAJĄCY UTKANIE MIĘSAKA RAK ANAPLASTYCZNY PRZYPOMINAJĄCY UTKANIE CHŁONIAKA

NOWOTWORY NABŁONKOWE ZRÓŻNICOWANE

RODZAJOWO

SĄ TO NOWOTORY CHARAKTERYSTYCZNE DLA DANEJ TKANKI LUB NARZĄDU

RAKOWIAK SZKLIWIAK

RAK JASNOKOMÓRKOWY NERKI

AMELOBLASTOMA

ADENOCARCINOMA CLAROCELLULARE RENIS

NOWOTWORY NABŁONKOWE ZRÓŻNICOWANE

RODZAJOWO

SĄ TO NOWOTORY CHARAKTERYSTYCZNE DLA DANEJ TKANKI LUB NARZĄDU

NASIENIAK I ROZRODCZAK GUZ Z KOMÓREK LEYDIGA ZIARNISZCZAK OTOCZKOWIAK JĄDRZAK ARRHENOBLASTOMA FOLLICULOMA SEMINOMA

NOWOTWORY NABŁONKOWE ZRÓŻNICOWANE

RODZAJOWO

SĄ TO NOWOTORY CHARAKTERYSTYCZNE DLA DANEJ TKANKI LUB NARZĄDU

NABŁONIAK KOSMÓWKOWY WYSPIAK

RAK TARCZYCY

CHORIOEPITHELIOMA

CARCINOMA PAPILLARE GLANDULAE THYREOIDEAE

INSULOMA

REAKCJA IMMUNOHISTOCHEMICZNA Z PRZECIWCIAŁEM PRZECIWKO INSULINIE

NOWOTWORY NABŁONKOWE ZRÓŻNICOWANE

RODZAJOWO

SĄ TO NOWOTORY CHARAKTERYSTYCZNE DLA DANEJ TKANKI LUB NARZĄDU

OBLAK

WĄTROBIAK PŁODOWY NERCZAK PŁODOWY

CARCINOMA ADENOIDES CYSTICUM (FORMACJA SITOWATE)

HEPATOBLASTOMA (TKANKA OSTEOIDNA)

NEPHROBLASTOMA (KŁĘBKI RZEKOME)

NOWOTWORY NABŁONKOWE MIESZANE

SĄ TO NOWOTORY ZBUDOWANE ZWYKLE Z DWÓCH RODZAJÓW NABŁONKA

NOWOTWORY MIESZANE

NABŁONKOWO - ŁĄCZNOTKANKOWE

NOWOTWORY MIESZANE

NABŁONKOWO-ŁĄCZNOTKANKOWE

TUMOR MIXTUS MESODERMALIS MALIGNUS

NOWOTWORY MIESZANE

NABŁONKOWO-ŁĄCZNOTKANKOWE

NOWOTWORY MIESZANE - POTWORNIAKI

POTWORNIAK DOJRZAŁY

TERATOMA ADULTUM

SKÓRA Z PRZYDATKAMI W POTWORNIAKU

FRAGMENT KORY MÓŻDŻKU W POTWORNIAKU

NOWOTWORY MIESZANE - POTWORNIAKI

POTWORNIAK ZARODKOWY TERATOMA EMBRYONALE

NOWOTWORY NIENABŁONKOWE



Nowotwory miejscowo złośliwe



Nowotwory złośliwe



Nowotwory łagodne

 Zmiany nowotworowo podobne

PODZIAŁ HISTOGENETYCZNY

1. NOWOTWORY Z TKANEK ŁĄCZNYCH

2. NOWOTWORY NACZYŃ KRWIONOŚNYCH I LIMFATYCZNYCH 3. NOWOTWORY Z TKANKI MIĘŚNIOWEJ

Nowotwory tkanek miękkich są heterologiczne w swej budowie i stanowią mieszaninę elementów komórkowych zatrzymanych w

dojrzewaniu, jak i nowotworowych na różnych stopniach różnicowania.

Niektóre są formami bardzo prymitywnymi a inne dojrzałe tworzą struktury charakterystyczne dla tkanki macierzystej.

NOWOTWORY Z TKANKI ŁĄCZNEJ

WŁÓKNISTEJ

JEST TO BARDZO LICZNA GRUPA ZMIAN ROZROSTOWYCH KLASYFIKOWANYCH JAKO NOWOTWORY,

CZASEM NATURA ICH JEST NIEJASNA,

KLASYFIKOWANE SĄ JAKO FIBROMATOZY, ROZROSTY NOWOTWOROPODOBNE.

Są wśród nich rozrosty łagodne, nowotwory o ograniczonej złośliwości i nowotwory zdecydowanie złośliwe.

Należy pamiętać, że nowotworowy rozrost tkanki łącznej włóknistej stanowi integralny składnik innycb nowotworów złożonych np.

NOWOTWORY Z TKANKI ŁĄCZNEJ WŁÓKNISTEJ

FIBROMA MOLLE FIBROMA DURUM

NOWOTWORY Z TKANKI ŁĄCZNEJ WŁÓKNISTEJ

FIBROSARCOMA -

WŁÓKNIAKOMIĘSAK

Obraz kliniczny: Zmiana najczęściej występuje na skórze ale może też

występować w tkankach położonych głębiej.

Daje nawroty po niedoszczętnym usunięciu.

Obraz morfologiczny: guz zbudowany z komórek histiocytarnych (jedno-

lub wielojądrowych piankowatych) i pasm fibroblastów (formacje krawatkowe - storiform pattern)

• Fibroxanthoma

• Tumor gigantocellulare

• Dermatofibroma

•

Formy specjalne:

1)

Contractura Dupuytren

(fibromatosis palmaris)

2)

Morbus Peyronie

(fibromatosis dolorosa penis)

3)

Desmoid

:

występuje na przedniej powierzchni brzucha

szczególnie u młodych kobiet po przebytej ciąży, komórki

mogą zawierać receptory estrogenowe (można je wykazać

immunohistochemicznie) wtedy odpowiada na leczenie

pochodnymi tamoxifenu.

•

Zmiana wywodzi się z głęboko położonych rozcięgien i

typowo występuje w ok. ramion, miednicy, karku i przedniej

ściany brzucha.

ZMIANY NOWOTWOROWE (?) Z TKANKI ŁĄCZNEJ

WŁÓKNISTEJ O OGRANICZONEJ ZŁOŚLIWOŚCI

• To grupa nieotorebkowanych, rozpychających otaczające tkanki zmian,

które są często mniejsze niż wskazywałby na to obraz kliniczny.

•Tendencja do miejscowych nawrotów jest bardzo wysoka. • Guzy te nie dają przerzutów.

•

Rozważania kliniczne:

najczęściej rozwijają się w tkance

podskórnej lub skórze, rzadziej w tkankach położonych

głębiej. Mogą być uszypułowane.

•

Warianty:

1)

Neurofibroma:

najczęściej słabo ograniczony (nacieka!),

zbudowane z delikatnych komórek wrzecionowatych w

śluzowatym podścielisku.

2)

Neurilemmoma (schwannoma):

guzek otorbiony z

naprzemiennym układem obszarów komórkowych i

myksoidnych

„jak ławice śledzi” ; struktury Antoni A i B. Może

rozwijać się śróczaszkowo.

3)

Neurofibromatosis Recklinghauseni:

liczne

nerwiakowłókniaki w różnej lokalizacji z przebarwieniami

skóry koloru mlecznej kawy (cafe au lait). Dziedziczy się

autosomalnie dominująco.

4)

Guz ziarnistokomórkowy Abrikossowa:

wystepuje w

skórze i pod śluzówkami ( język, krtań ), powoduje zmiany

dysplastyczne w naskórku i śluzówce, nieotorbiony, nacieka

• Neurofibroma

• Neurilemmoma

• Granular cell tumor

(tumor Abrikossow)

NOWOTWORY Z TKANKI TŁUSZCZOWEJ

Obraz kliniczny:

Najczęściej występujący, otorebkowany makro- i

mikroskopowo przypominający tkankę tłuszczową guz tkanek

miękkich. Najczęściej występuje na kończynach i plecach. Może być

różnej wielkości.

Transformacja złośliwa: Nigdy nie obserwowana.

Warianty:

1)

Lipoblastoma:

Rzadki, zrazikowy, otorebkowany guz występujący

najczęściej u niemowląt i dzieci. Łagodny guz, czasem występują

wznowy.

2)

Hibernoma:

Także rzadki, rozwija się na karku i między łopatkami z

tłuszczu brunatnego. Występuje u dzieci i dorosłych.

TŁUSZCZAK - LIPOMA

NOWOTWORY Z TKANKI TŁUSZCZOWEJ

TŁUSZCZAK - LIPOMA

NOWOTWORY Z TKANKI TŁUSZCZOWEJ

TŁUSZCZAK - LIPOMA

•

Lipoma

• Lipoblastoma

• Hibernoma

Liposarcoma:



jest najczęściej występującym złośliwym nowotworem tkanek

miękkich,



występuje u dorosłych i jest ekstremalnie rzadki u dzieci,



najczęściej rozwija się w przestrzeni zaotrzewnowej



histopatologicznie wyróżnia się 4 postacie:

liposarcoma lipoma like – well differentiated liposarcoma

liposarcoma myxoides

liposarcoma globocellulare

liposarcoma pleomorphicum



każdy z tych typów ma inne rokowanie i przebieg,

najgorsze postać okrągłokomórkowa.

LIPOSARCOMA

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z TKANKI TŁUSZCZOWEJ

Liposarcoma przestrzeni zaotrzewnowej Liposarcoma tkanki podskórnej naciekająca mięśnie szkieletowe

1)

Liposarcoma lipoma like

2)

Liposarcoma myxoides

3)

Liposarcoma

globocellulare

4)

Liposarcoma

pleomorphicum

NOWOTWORY Z TKANKI ŚLUZOWEJ

ŚLUZAK – MYXOMA

Rzadko spotykany nowotwór (serce i tkanka podskórna). Najczęściej śluzowaciejącą komponentę spotyka się w innych nowotworach

mezenchymalnych (fibro-myxoma, chondro- myxoma, itp..)

Śluzowacenie świadczy o złośliwieniu nowotworu, tego typu guzy charakteryzuje tendencja do wznów.

• Rozważania ogólne:

naczyniaki są zbudowane z nowotworzących

się naczyń, są częste u dzieci najczęściej czerwone lub niebieskie.

Często ulegają samoistnej regresji.

• Obraz morfologiczny:

wyróżnia się dwa podstawowe typy,

włośniczkowy (haemangioma capillare)

jamisty (haemangioma cavernosum)

w zależności od rozmiarów budujących je kanałów naczyniowych

• Krwawienie może czasem być problemem klinicznym.

Szybko rosnące do dużych rozmiarów naczyniaki u noworodków

(haemangioblastoma)

mogą być przyczyną trombocytopenii

zespół KASSABACH-MERRIT

NOWOTWORY NACZYNIOWOPOCHODNE

WYWODZĄ SIĘ BĄDŹ Z NACZYŃ KRWIONOŚNYCH – PRZEDROSTEK HAEM-, BĄDŹ NACZYŃ LIMFATYCZNYCH – PRZEDROSTEK LYMPH-

NOWOTWORY NACZYNIOWOPOCHODNE

HAEMANGIOMA CAPILLARE HAEMANGIOMA CAVERNOSUM

• Mięśniak gładkokomórkowy (leiomyoma):

może rozwijać się wszędzie wśród tkanek miękkich ale

najczęściej występuje w macicy. Jest otorebkowanym guzem

różnej wielkości zbudowanym z leiomyocytów.

• Mięśniak poprzecznie prążkowany (rhabdomyoma):

występuje w języku, sromie i sercu

jest niezwykłą rzadkością!!

• Leiomyoma

• Rhabdomyoma

NOWOTWORY

ŁAGODNE Z TKANKI

•

Rhabdomyosarcoma: odtwarza embrionalną miogenezę

1) Rhabdomyosarcoma embryonale

:

- nowotwór wieku dziecięcego występujący przed 6 rż najczęściej

między 7 a 10 tygodniem

- najczęściej lokalizuje się w okolicy twarzowo-szczękowej (oczodół,

nosogardło)

- histologicznie zbudowany z małych, okrągłych, niebieskich komórek

z ubogą cytoplazmą.

2) Sarcoma botryoides

:

- jest podtypem postaci embrionalnej u bardzo małych dzieci

- lokalizacja:

okolica narządów moczowopłciowych (POCHWA)

drogi żółciowe

górne drogi oddechowe

•

Rhabdomyosarcoma: odtwarza embrionalną miogenezę

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z TKANKI MIĘŚNIOWEJ

4)

Rhabdomyosarcoma pleomorphicum (adultorum

):

nowotwór ten w wieku dojrzałym jest rzadki, występuje w 4 – 7

dekadzie życia.

70% guzów rozwija się głęboko wśród mięśni ud.

3) Rhabdomyosarcoma alveolare

:

Odtwarza późniejszy etap miogenezy niż postać embrionalna i występuje

też w późniejszym wieku: 10 - 25 rż.

Jest nieco rzadszy.

Występuje w podobnych lokalizacjach jak postać embrionalna ale także

na kończynach.

Histologicznie jest zbudowany z małych komórek takich jak w postaci

embrionalnej ale występują też bardziej dojrzałe, większe mioblasty.

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z TKANKI MIĘŚNIOWEJ

RHABDOMYOSARCOMA EMBRYONALE SARCOMA BOTRYOIDES

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z TKANKI MIĘŚNIOWEJ

LEIOMYOSARCOMA

ZŁOŚLIWY NOWOTWÓR Z MIĘŚNI GŁADKICH. STOSUNKOWO RZADKO SPOTYKANY, O WYSOKIEJ ZŁOŚLIWOŚCI GŁÓWNIE ROZWIJAJĄCY SIĘ W MACICY I PRZEWODZIE POKARMOWYM

Nowotwory tkanek miękkich-

rozważania ogólne

---

Otorebkowanie

Guzy tkanek miękkich mogą mieć torebkę

Mogą nie mieć torebki ale być dobrze ograniczone

Mogą naciekać otaczające tkanki

Teoretycznie guzy łagodne są otorebkowane

a złośliwe nie.

Występowanie lub nie torebki nie jest prima facie

objawem złośliwego bądź łagodnego charakteru

Nowotwory tkanek miękkich - rozważania ogólne

Martwica

Martwica i wylewy krwawe to zmiany

najczęściej występujące

Nowotwory złośliwe tkanek miękkich

Klasyfikacja

• Nowotwory drobno-, okrągłokomórkowe:

Najczęściej występują u dzieci (ale nie tylko!!!),

charakteryzują się szybkim wzrostem, reagują dobrze na

chemioterapię.

Należą do nich:

 rhabdomyosarcoma embryonale (RMS),

 neuroblastoma,

 PNET,



chłoniaki,



pozaszkieletowy mięska Ewinga

RMS okolicy zausznej u 18 miesięcznego dziecka

Nowotwory złośliwe tkanek miękkich

Klasyfikacja

• Nowotwory wrzecionowatokomórkowe:

najczęściej występują u dorosłych ( ale nie tylko!!!),

charakteryzują się wolniejszym wzrostem,

generalnie nie są chemioczułe.

Należą do nich:

 leiomyosarcoma,

 fibrosarcoma,

 sarcoma neurogenes = MPNST (Malignant peripheral nerve

sheath tumor)

Nowotwory złośliwe tkanek miękkich

Klasyfikacja

• Nowotwory pleomorficzne ( Odd sarcomas type):

cechują się różną wielkością i kształtem komórek,

różną biologią,

• niektóre rosną wolno: sarcoma epithelioides, alveolar soft

part sracoma,

• niektóre mają dobrą prognozę: sarcoma myxoides,

• niektóre rosną szybko i mają złe rokowanie: angiosarcoma.

Nowotwory złośliwe

Kryteria złośliwości

1)

Aktywność mitotyczna, w tym mitozy patologiczne - w różnej

lokalizacji ten sam guz może mieć różne kryteria oceny

aktywności np. leiomyosarcoma w macicy powinien mieć 10

figur na 10 pól widzenia pod dużym powiększeniem, a na

kończynie 1 – 2 figur.

2)

Komórkowość i polimorfizm komórkowy

3)

Martwica

Kryteria te mogą być różne w zależności od

lokalizacji guza i typu histologicznego

Nowotwory złośliwe tkanek miękkich

Ocena złośliwości i zaawansowania

Stopień złośliwości - GRADING :



polega na ocenie stopnia zróżnicowania tkanki nowotworowej

(na ile przypomina tkankę dojrzałą), komórkowości oraz

indeksu mitotycznego



skala trójstopniowa: G1, G2, G3

 takie nowotwory jak rhabdomyosarcoma, sarcoma synoviale

czy angiosarcoma

mają zawsze stopień G3, bo zawsze mają

Nowotwory złośliwe tkanek miękkich

Ocena złośliwości i zaawansowania

Stopień zaawansowania - STAGING

jest to skala czterostopniowa, w stopniach 1 do 3 odpowiada

ona stopniom złośliwości oraz miejscowemu zajęciu tkanek

oraz naczyń, stopień 4 jest zarezerwowany dla choroby

Nowotwory złośliwe tkanek miękkich

Ocena złośliwości i zaawansowania

Wielkość guza

czynnik prognostyczny o największym znaczeniu, guzy o

średnicy zewnętrznej mniejszej niż 5 cm mają zawsze lepszą

prognozę.

ZMIANY NOWOTWOROWOPODOBNE

Chociaż przypominają nowotwór nie są prawdziwymi

nowotworami lecz reakcją tkanek na ich

uszkodzenie.

Zmiany te mogą być różnej wielkości, usunięcie jest

wystarczającym sposobem leczenia, nie dają

nawrotów.

Różnie nasilony proces zapalny, wylewy krwawe i

depozyty hemosyderyny widuje się w każdej zmianie

obok proliferacji fibro- i mioblastów.

ZMIANY NOWOTWOROPODOBNE

KRWIAK - HAEMATOMA GRANULOMA PYOGENICUM

ZMIANY NOWOTWOROPODOBNE

GRANULOMA RESORPTIVUM FASCITIS NODULARIS

ZASADY

DIAGNOSTYKI HISTOPATOLOGICZNEJ

1.

Podstawową metodą rozpoznawania nowotworów jest

badanie histopatologiczne wycinka pobranego z guza.

2. Bardzo często podobny stopień pewności rozpoznania

można uzyskać badaniem cytologicznym (BAC), w którym

podstawą analizy mikroskopowej są rozproszone

MAKROPATOLOGIA

HISTOPATOLOGIA

MIKROSKOPIA ELEKTRONOWA

IMMUNOHISTOPATOLOGIA

BIOLOGIA MOLEKULARNA

NARZĘDZIA W PATOMORFOLOGII

Rozpoznanie = morfologia

1. Badanie makroskopowe

2. Badanie mikroskopowe

3. Immunohistochemia i barwienia specjalne

4. Badania molekularne: cytogenetyka, PCR,

PODSTAWOWE TECHNIKI

HISTOPATOLOGICZNE

1.

Pobieranie wycinków.

2.

Utrwalanie materiału.

3.

Dalsza obróbka techniczna wycinków.

4.

Badanie śródoperacyjne.

5. Badanie oligobiopsyjne.

6. Cytodiagnostyka.

• BAC

• Cytologia eksfoliatywna (złuszczeniowa)

7. Barwienia specjalne – histochemiczne

8. Immunohistochemia (IHC).

METODY BADAŃ STOSOWANIE W PATOMORFOLOGII

1. Badania histopatologiczne

•

Utrwalanie 10% formaldehyd

2. Badania śródoperacyjne „CITO”

•

Skrawek mrożeniowy, bez utrwalania

3. Oligobiopsja - biopsja gruboigłowa

•

Nerki, wątroba, prostata, płuco, pierś

•

Utrwalanie 10% formaldehyd

4. Badania cytologiczne

•

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC)

•

Biopsja szczoteczkowa (wymazy szczoteczkowe)

•

Cytologia złuszczeniowa

BAC

Rozpoznanie cytologiczne

Rozpoznnie histopatologiczne z oceną radykalności i czynników predykcyjnych oraz prognostycznych

DIAGNOSTYKA HISTOPATOLOGICZNA

BADANIE HISTOPATOLOGICZNE POZWALA ODPOWIEDZIEĆ NA SZEREG PYTAŃ:

1. Czy badana zmiana jest nowotworem?

2.

Czy jest to nowotwór łagodny czy złośliwy?

3. Czy to jest zmiana przedrakowa, rak przediwazyjny czy zmiana

inwazyjna?

4. Czy jest to tzw. rak wczesny czy zaawansowany?

5. Jaki jest typ histologiczny nowotworu ?

DIAGNOSTYKA HISTOPATOLOGICZNA

Tkanka jest dla patologa wyzwaniem i zagadnieniem

Jakie pytania zadaje sobie patolog w trakcie diagnostyki:

1. Czy otrzymałem wycinek diagnostyczny i reprezentatywny ?

2. Czy to jest nowotwór czy nie?

może proces reaktywny/naprawczy, infekcja, zapalenie ?

3. Jeśli jest nowotwór to:



łagodny czy złośliwy?

histogeneza?



stopień złośliwości?



czy usunięty w całości (margines)?

przerzuty?

4. Jakie stwierdzam czynniki prognostyczne i predykcyjne?

5. Czy wystarczający wycinek do innych badań (cytogenetycznych,

molekularnych, IHC) i czy odpowiednio do tych badań utrwalony?

Specymen

Właściwe oznaczenie wycinków

1. Imię i nazwisko pacjenta 2. Nazwa i adres

szpitala (oddział) 2. Nazwa wycinka 3. Numer badania

Ocena makroskopowa i opis

makroskopowy wycinka

1. Makrofotografia

Utrwalanie materiału tkankowego

jest :

10% roztwór zbuforowanej formaliny!

Nieprawidłowe utrwalenie

może uniemożliwić

Opracowanie wycinka w

laboratorium

Obróbka materiału

Wycinki są przeprowadzane

w automatycznym procesorze

tkankowym

Obróbka materiału

a następnie zatapiane

w ciekłej parafinie

Obróbka materiału

Na mikrotomie wykonuje się

4 mikronowe skrawki,

które rozprostowuje się

w łaźni wodnej i nakłada na

szkiełka podstawowe

Obróbka materiału

Podstawowym barwieniem

w histopatologii

jest barwienie

Obróbka materiału

Za pomocą specjalnego medium

preparaty zakrywa się szkiełkiem

nakrywkowym lub specjalną folią

Obróbka materiału

Tak przygotowane preparaty

trafiają do patologa

DIAGNOSTYKA HISTOPATOLOGICZNA

???

!!??

DIAGNOSTYKA HISTOPATOLOGICZNA

Raport histopatologiczny powinien zawierać:



Rozpoznanie histopatologiczne



Opis makroskopowy



Opis mikroskopowy

DIAGNOSTYKA HISTOPATOLOGICZNA

BADANIA SPECJALNE

WYCINKI MROŻONE (mrożeniowe), BADANIE ”CITO”

wykonuje się je jeśli informacja/rozpoznanie morfologiczne

jest konieczne w trakcie operacji i determinuje dalsze

postępowanie chirurga.

Odpowiada na pytania:

1.

Jest nowotwór lub nie

2.

Łagodny czy złośliwy o małej/dużej złośliwości

3.

Obecność przerzutów

4.

Margines

DIAGNOSTYKA HISTOPATOLOGICZNA

BADANIA SPECJALNE

WYCINKI MROŻONE (mrożeniowe), BADANIE ”CITO”

ZNACZENIE

1. Szybka ocena

2. „Kieruje ręką chirurga”

3. Pozwala na ocenę

reprezentatywności

wycinka przed

zakończeniem operacji

TRUDNOŚCI

1.

Duże trudności techniczne

2.Wiele mikroskopowych

artefaktów i wyzwań

interpretacyjnych

DIAGNOSTYKA HISTOPATOLOGICZNA

BADANIA SPECJALNE

WYCINKI MROŻONE (mrożeniowe), BADANIE ”CITO”

preparat mrożony preparat parafinowy z tego samego guza zwróć uwagę na różnicę

DIAGNOSTYKA HISTOPATOLOGICZNA

TECHNIKI SPECJALNE

IMMUNOHISTOCHEMIA (IHC)

o

wykrywa antygeny które określają różne tkanki/komórki

1.

Tkanka nabłonkowa

2.

Tkanka chłonna

3.

Mięśnie

4.

Tkanka Nerwowa

Hybrydyzacja

„in situ” wykrywa DNA/RNA wirusów w

tkankach.

Marker komórek podścieliskowych

CD117

EGFR – receptor dla naskórkowego

czynnika wzrostu

GFAP – kwaśne białko włókienkowe

marker astrocytów

Wimentyna – marker

DIAGNOSTYKA HISTOPATOLOGICZNA

TECHNIKI SPECJALNE

BADANIA MOLEKULARNE

1. Pomagają w rozpoznaniu nowotworów ze

specyficznymi zaburzeniami genetycznymi

2. Służą do identyfikacji markerów prognostycznych

Do tych badań wykorzystuje się techniki:



PCR



FISH

FISH

(Fluorescent in situ hybridisation)



Jest badaniem fluorescencyjnym, w którym celem są

specyficzne geny albo regiony chromosomów.



Technika wielobarwna pozwala na wykrycie wielu

genów w jednym czasie i jednym preparacie.



Nie wymaga tkanki świeżej ani mrożenia.

FISH

FISH

(Fluorescent in situ hybridisation)

Her2/neu

FISH

1

1

Rak jasnokomórkowy nerki

2

3

Rak płaskonabłonkowy przełyku Squamous cell carcinoma

4

5

Mięsak Kaposiego Sarcoma Kaposi

6

Szpiczak mnogi Myeloma multiplex Plasmacytoma

7

Nasieniak Seminoma

8

Czerniak

9

Cardiac myxoma Śluzak serca

10

11

Rak płaskonabłonkowy wargi Squamous cell carcinoma

Typowe dla raka płaskonabłonkowego perły rogowe (rakowe) Waldeyera

12

Polycystic Kidney Disease Wielotorbielowatość nerek

14

15

Astrocytoma pilocyticum móżdżku

17

18

19

Nerczak płodowy – guz Wilmsa nephroblastoma

20

Rak płaskonabłonkowy krtani Squamous cell carcinoma

21

23

Rak surowiczy torbielowaty jajnika Papillary serous cystic carcinoma

24

25

Tłuszczak Lipoma

27

ANTONI A

ANTONI B Nerwiak osłonkowy (z komórek Schwanna)

29

Rak inwazyjny piersi

Carcinoma ductale invasivum

Objaw skórki pomarańczowej Rak zapalny

30

Mięsak kostny Osteosarcoma