Medycyna Wet. 2008, 64 (8) 1023
Praca oryginalna Original paper
Rutynowe badanie ginekologiczne krów obejmuje: wywiad, oglêdziny zewnêtrzne, badanie palpacyjne per rectum i per vaginam. Niekiedy jest ono uzupe³niane o waginoskopiê (3). Badanie wewnêtrzne macicy tego gatunku zwierz¹t domowych najczêciej zwi¹zane jest z udzielaniem pomocy porodowej oraz leczeniem za-trzymania b³on p³odowych. Natomiast badanie przez prostnicê wykorzystywane jest do oceny skutecznoci terapii zatrzymania b³on p³odowych, przebiegu popo-rodowej inwolucji macicy oraz rozpoznawania zmian patologicznych w obrêbie macicy i jajników (3, 4).
W ci¹gu pierwszych 3 tygodni po porodzie u wiêk-szoci krów dochodzi do bakteryjnego zaka¿enia ma-cicy, co wyra¿a siê lokalnym zapaleniem endometrium, wzrostem stê¿enia bia³ek ostrej fazy w surowicy krwi oraz zaburzeniami funkcji jajników (6, 7). Zdaniem Jakowskiego (2), najwy¿sza koncentracja bakterii w macicy wystêpuje w ok. 10. dniu po porodzie, po czym stopniowo siê obni¿a. W wyniku zaka¿enia bak-teryjnego mo¿e rozwin¹æ siê endometritis, które z re-gu³y rozpoznawane jest na podstawie wyp³ywu z dróg rodnych. Skuteczn¹ metod¹ umo¿liwiaj¹c¹ ocenê wnê-trza macicy, w tym rozpoznawania zapalenia b³ony lu-zowej macicy, jest endoskopia, która w Polsce, u tego gatunku zwierz¹t domowych, dotychczas nie by³a sto-sowana.
Celem badañ by³o okrelenie mo¿liwoci zastoso-wania techniki endoskopowej w ocenie stanu macicy
krów we wczesnym puerperium po prawid³owym i nieprawid³owym porodzie.
Materia³ i metody
Badaniami objêto 20 krów, rasy holsztyno-fryzyjskiej, w wieku 3-8 lat, u których badanie endoskopowe wykona-no w 3. i 10. dniu po porodzie. Krowy podzielowykona-no na 2 grupy. Grupê I stanowi³o 10 krów, u których poród prze-biega³ prawid³owo, a grupê II 10 krów z zatrzymaniem b³on p³odowych, które odk³adano rêcznie w 3. dniu po po-rodzie, przed endoskopi¹. Histeroskopiê przeprowadzano u zwierzêcia stoj¹cego, przy pomocy fiberoskopu Olym-pus GIF XQ 20 o nastêpuj¹cych parametrach: d³ugoæ ro-bocza 100 cm, rednica 9,8 mm. Przed wprowadzeniem endoskopu do dróg rodnych jego koñcówkê powlekano 2% lignokain¹ w ¿elu. Podczas badania endoskopowego szcze-góln¹ uwagê zwracano na stan zewnêtrznego ujcia szyjki macicznej oraz b³ony luzowej macicy. Oceniano tak¿e zawartoæ jej wnêtrza.
Wyniki i omówienie
Na podstawie przeprowadzonych badañ zaobserwo-wano, ¿e w 3. dniu wczesnego okresu poporodowego kana³ szyjki macicy by³ wystarczaj¹co rozwarty i wpro-wadzenie endoskopu do macicy krów nie stwarza³o wiêkszych problemów, zarówno u zwierz¹t z grupy I, jak i II. U krów z grupy I w 10. dniu po porodzie wpro-wadzenie endoskopu do kana³u szyjki macicy
wyma-Histeroskopia we wczesnym okresie poporodowym
u krów
RYSZARD MORDAK, JÓZEF NICPOÑ, KRZYSZTOF KUBIAK, MARCIN JANKOWSKI
Katedra Chorób Wewnêtrznych i Paso¿ytniczych z Klinik¹ Chorób Koni, Psów i Kotów Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wroc³aw
Mordak R., Nicpoñ J., Kubiak K., Jankowski M.
Hysteroscopy in the early postpartum period in cows Summary
The aim of the study was to determine the possibility of using the endoscopic technique in the evaluation of the uterus condition in cows in early puerperium after normal and abnormal deliveries. The study entailed 20 cows of Holstein-Friesian breed, aged 3-8 years, in which the endoscopic examination was carried out on the 3rd and 10th day after delivery. The cows were divided into 2 groups. Group I included 10 cows for which
delivery went normally; group II included 10 cows with retention of secundines, which were removed by hand on the 3rd day after delivery, before endoscopy.
The endoscopy of the cows uterus proved to be a very useful diagnostic technique in monitoring the early postpartum period. It enables a direct evaluation of the uterine cavity, including its mucous membrane.
Medycyna Wet. 2008, 64 (8) 1024
ga³o wczeniejszego jego rozszerzenia przy pomocy palca. Powy¿sze obserwacje potwierdzaj¹ wyniki ba-dañ Metznera i wsp. (5). Natomiast u krów z grupy II kana³ szyjki macicy by³ rozwarty, co zwi¹zane by³o z ró¿nego stopnia zapaleniem b³ony luzowej macicy. Dziêki temu nie wystêpowa³y problemy z wprowadze-niem endoskopu.
Parametry zastosowanego w badaniach fiberosko-pu umo¿liwi³y przeprowadzenie histeroskopii u krów. Przydatnoæ endoskopów o
po-dobnych parametrach do wzierni-kowania macicy tego gatunku zwierz¹t potwierdzaj¹ obserwacje Devinea i Linsaya (1). Badanie endoskopowe macicy krów nie wymaga³o premedykacji. Do unieruchomienia wiêkszoci zwierz¹t stosowano chwyt za fa³d kolanowy, a u nielicznych dodat-kowo chwyt za przegrodê noso-w¹ i skrêcenie g³owy.
W obrazie endoskopowym macicy, zarówno u krów z grupy I, jak i II, w 3. i 10. dniu po poro-dzie dobrze widoczne by³y bro-dawki maciczne umiejscowione
w obu rogach macicy, u³o¿one w uporz¹dkowanych szeregach, równolegle do osi d³ugiej rogów macicy. Podczas histeroskopii u zwierz¹t z grupy I, wykona-nej w 3. dniu po porodzie, na brodawkach macicznych, równomiernie pokrytych luzem, wyranie widoczne by³y krypty dla kosmków kotyledonów kosmówko--omoczni. B³ona luzowa macicy by³a rozpulchniona, g³adka, lni¹ca i zabarwiona na kolor ró¿owo-czerwo-ny. We wnêtrzu macicy obserwowano obfite lochia (syn. poporodowe odchody maciczne), barwy czerwo-no-br¹zowej oraz skrzepy krwi. Natomiast w obrazie endoskopowym macicy tych krów, w 10. dniu po po-rodzie, brodawki maciczne by³y mniejsze, a b³ona lu-zowa macicy g³adka, lni¹ca, barwy ró¿owo-czerwo-nej. We wnêtrzu macicy obserwowano mniejsz¹ iloæ lochii, o ¿ó³to-brunatnym zabarwieniu.
U zwierz¹t z grupy II podczas wziernikowania ma-cicy w 3. dniu po porodzie, w porównaniu do krów z grupy I, dodatkowo na brodawkach macicy widocz-ne by³y resztki ³o¿yska, a b³ona luzowa macicy za-barwiona by³a na kolor ciemnoczerwony. Natomiast podczas histeroskopii wykonanej w 10. dniu po poro-dzie obserwowano cechy endometritis, wyra¿aj¹ce siê: obecnoci¹ wysiêku zapalnego, o zabarwieniu
¿ó³to-Ryc. 1. Zewnêtrzne ujcie szyjki macicy krowy w 3. dniu po fizjologicznym poro-dzie
Ryc. 2. Obraz endoskopowy ciê¿arne-go i nie ciê¿arneciê¿arne-go rogu macicy od stro-ny jej trzonu
Ryc. 3. Obraz endoskopowy brodawki macicznej w 3. dniu po fizjologicznym po-rodzie
Ryc. 5. Obraz endoskopowy wnêtrza ma-cicy krowy (3. dzieñ po fizjologicznym po-rodzie)
Ryc. 6. Obraz endoskopowy wnêtrza ma-cicy w 3. dniu po rêcznym usuniêciu b³on p³odowych
Medycyna Wet. 2008, 64 (8) 1025
szarym, w redniej lub znacznej iloci oraz obrzêkiem i zaczerwienieniem b³ony luzowej.
Na podstawie badañ w³asnych zaobserwowano, ¿e czas potrzebny do przeprowadzenia badania endosko-powego macicy krów wynosi³ ok. 10 min. Ponadto ani u krów z grupy I, ani II nie stwierdzono ¿adnych powik³añ w trakcie i po histeroskopii.
W podsumowaniu nale¿y stwierdziæ, ¿e endosko-pia macicy krów jest bardzo przydatn¹ technik¹ diag-nostyczn¹ w monitorowaniu wczesnego okresu popo-rodowego. Pozwala ona na bezporedni¹ ocenê wnê-trza macicy, w tym stanu jej b³ony luzowej, a w uza-sadnionych przypadkach mo¿liwe jest precyzyjne po-bieranie materia³u do badañ laboratoryjnych.
Ryc. 9. Zapalnie zmieniona b³ona luzowa macicy (10. dzieñ po rêcznym od³o¿eniu b³on p³odowych)
Ryc. 7. Zewnêtrzne ujcie szyjki macicz-nej w 10 dni po rêcznym od³o¿eniu b³on p³odowych
Ryc. 8. Jama macicy w 10. dniu po rêcz-nym od³o¿eniu b³on p³odowych
Pimiennictwo
1.Devine D. A., Linsay E. F.: Hysteroscopy in the cow using a flexible fiberscope. Vet. Rec. 1984, 24, 627-628.
2.Jakowski J.: Nowsze badania nad zaburzeniami okresu poporodowego u byd-³a. Medycyna Wet. 1981, 37, 142-144.
3.LeBlanc S.: Field Study of the Diagnosis and Treatment of Clinical Endometri-tis in Dairy Cattle. Cattle Pract. 2003, 11, 4-12.
4.Max A., Wakjira A.: Zatrzymanie ³o¿yska u krów. ¯ycie Wet. 1995, 70, 89-93. 5.Metzner M, Lessmann H. W., Merck C. C.: Hysteroscopy as a diagnostic aid for
uterine diseases of cattle. Tierärztl Prax. 1992, 20, 364-367.
6.Schlafer D. H., Fisher P. J., Davies C. J.: Bovine Placenta before and after birth. Placental development and function in health and disease. Anim. Reproduction Science 2000, 60-61, 145-160.
7.Stevenson J. S., Call E. P.: Reproductive disordes in the puerperient dairy cows. J. D. Sci. 1988, 71, 2572-2583.
Adres autora: dr Ryszard Mordak, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wroc³aw; e-mail: rymo@poczta.wp.pl
