224 Recenzje
Polska dyplomacja na Wschodzie w XX – pocz 6
atkach XXI wieku
, red. Henryk
Stron´ski, Grzegorz Seroczyn´ski, Olsztyn7Charków: Wydawnictwo LITERA
2010, ss. 656.
W dniach 4-6 czerwca 2010 roku w Charkowie na Ukrainie miaMo miejsce nie-zwykMe wydarzenie – MieQdzynarodowa Konferencja Naukowa „Polska dyplomacja na Wschodzie”, zorganizowana z okazji jubileuszu Konsulatu Generalnego Rzeczypospo-litej Polskiej w Charkowie. Charkowska placówka dyplomatyczna w 2009 roku ob-chodziMa podwójn Qa roczniceQ: 85-lecie powstania przedwojennego konsulatu, który zostaM powoMany 1 marca 1924 roku po likwidacji dziaMaj Qacego w latach 1921-1924 Poselstwa RP na Ukrainie radzieckiej, oraz 15-lecie pracy obecnego urzeQdu, ustano-wionego na mocy decyzji Ministra Spraw Zagranicznych z 12 grudnia 1994 roku. GMównymi organizatorami wspomnianej konferencji byli Konsulat Generalny RP w Charkowie, Uniwersytet Warmin´sko-Mazurski w Olsztynie, Charkowski Narodowy Uniwersytet im. Wasyla Karazina oraz Stowarzyszenie Uczonych Polskich na Ukrai-nie. W tym naukowym przedsieQwzieQciu wzieQli udziaM liczni dyplomaci oraz uczeni z kilkunastu os´rodków naukowych na Ukrainie i w Polsce (m.in. Charkowa, Dniepro-pietrowska, Doniecka, Kijowa, Krakowa, Lublina, Olsztyna, Opola, Poznania, Szcze-cina, Torunia, Warszawy i WrocMawia).
W przededniu rozpoczeQcia obrad konferencji odbyMa sieQ prezentacja ksi Qaz`ki pt. Polska dyplomacja na Wschodzie w XX – pocz 6atkach XXI wieku, która beQdzie przed-miotem niniejszego omówienia. Jest to praca zbiorowa zawieraj Qaca 39 artykuMów polskich i ukrain´skich naukowców, dyplomatów, a przede wszystkim materiaMy wspo-mnianej konferencji. Wydaniu tej ksi Qaz`ki patronowali Konsulat Generalny RP w Charkowie, Stowarzyszenie Uczonych Polskich Ukrainy, Instytut Historii i Sto-sunków MieQdzynarodowych oraz Centrum Badan´ Europy Wschodniej Uniwersytetu Warmin´sko-Mazurskiego w Olsztynie.
Publikacja ta ma szczególny wydz´wieQk z kilku powodów. Warto przede wszyst-kim podkres´lic´, z`e jest ona pierwszym tego rodzaju opracowaniem, poruszaj Qacym tak szeroki wachlarz zagadnien´ zwi Qazanych z aktywnos´ci Qa polskiej dyplomacji na Wscho-dzie w ci Qagu XX i na pocz Qatku XXI wieków. Ponadto jej tres´c´ koncentruje sieQ w duz`ej mierze na sprawach polonijnych, w tym przede wszystkim dziaManiach polskich sMuz`b dyplomatycznych na rzecz Polaków i ludnos´ci polskiego pochodzenia zamiesz-kaMych na tych ziemiach. W minionym okresie Polacy na Wschodzie doznali wiele cierpien´ i przes´ladowan´ i 7 jak podkres´liM jeden z redaktorów tej pracy 7 „trzeba o tych bolesnych sprawach mówic´” (s. 12).
Ksi Qaz`keQ poprzedza wsteQp (s. 11-12), napisany przez prezesa Stowarzyszenia Uczo-nych Polskich na Ukrainie, prof. Henryka Stron´skiego, oraz list przewodni konsula generalnego RP w Charkowie Grzegorza Seroczyn´skiego (s. 13-14). Wyjas´nili oni nie tylko znaczenie podejmowanej problematyki, ale równiez` przybliz`yli okolicznos´ci powstania tego dzieMa. MateriaMy skMadaj Qace sieQ na dane opracowanie obejmuj Qa bardzo róz`norodn Qa problematykeQ, skupiaj Qac Qa sieQ wokóM kilku wybranych tematów: Polska dyplomacja na Wschodzie w okresie II Rzeczypospolitej; polskie placówki zagranicz-ne na Wschodzie w latach 1918-2009 (ich struktura organizacyjna i uprawnienia, obsada i stan personalny oraz kierunki, formy i s´rodki dziaMalnos´ci); polska polityka wschodnia i jej realizacja przez odpowiednie sMuz`by pan´stwowe; polska dyplomacja a sprawy Polonii i Polaków w krajach byMego ZSRR. Konsul wyraziM nadziejeQ, z`e
225 Recenzje
ksi Qaz`ka beQdzie mieQdzy innymi sMuz`yc´ „poznaniu historii i dziaMan´ podejmowanych przez Konsulat Generalny RP w Charkowie” (s. 14).
Ze wzgleQdu na tres´c´ poszczególnych artykuMów niniejsze opracowanie zostaMo podzielone na trzy zasadnicze czeQs´ci tematyczne. Pierwsza z nich pt. „Pocz Qatki pol-skiej dyplomacji na Wschodzie” (s. 17-193) skMada sieQ z dziesieQciu tekstów nauko-wych, traktuj Qacych o powstaniu i pierwszych latach dziaMalnos´ci polskich przedstawi-cielstw dyplomatycznych na Wschodzie w okresie poprzedzaj Qacym odrodzenie sieQ Polski w 1918 roku i pierwszych latach jego istnienia. RozdziaM ten otwiera artykuM ZdzisMawa J. Winnickiego, który przedstawia proces tworzenia sieQ zreQbów polskiej sMuz`by dyplomatycznej za czasów rz Qadów Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego (póz´niej Pan´stwa Polskiego) oraz dziaMalnos´ci jej przedstawicielstwa na terenie Rosji w latach 1917-1918. W tych nieMatwych czasach jednym z najwaz`niejszych zadan´ dla polskich przedstawicielstw staMa sieQ sprawa powrotu do ojczyzny licznych grup pol-skich uchodz´ców wojennych i polpol-skich wojskowych rozsianych po caMym terytorium byMego imperium rosyjskiego. Sprawy te poruszaj Qa mieQdzy innymi Tatiana Lichaczo-wa, Lubow Z` wanko oraz Jan P. Wis´niewski. Z kolei problemy funkcjonowania pol-skich placówek dyplomatycznych w Odessie i Piotrogrodzie przed 1921 rokiem zostaMy omówione przez Tomasza Ciesielskiego i JosefineQ Aleksik. Natomiast opraco-wanie Aleksandra Holiczenko pokazuje na wybranych przykMadach wspóMdziaManie polskiej dyplomacji z Polsk Qa Organizacj Qa Wojskow Qa dziaMaj Qac Qa w latach wojny domowej na Ukrainie. Na szczególn Qa uwageQ w tej czeQs´ci pracy zasMugujeQ artykuM Jana Jacka Bruskiego, który na podstawie materiaMów archiwalnych spróbowaM przy-bliz`yc´ dziaMalnos´c´ polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych na terenie Ukrainy radzieckiej w latach 1921-1924. Dwa ostatnie opracowania Macieja Mroza i JarosMawa Suchoplesa dotycz Qa natomiast zainteresowan´ polskiej dyplomacji sprawa-mi nawi Qazania stosunków dyplomatycznych mieQdzy ZSRR a Stolic Qa Apostolsk Qa w la-tach 1918-1926 oraz nieudanym staraniom powoMania na pocz Qatku lat dwudziestych antyradzieckiego bloku czterech baMtyckich pan´stw: Polski, Estonii, gotwy i Finlandii. Kolejny, najobszerniejszy rozdziaM pt. „Na sMuz`bie II Rzeczypospolitej” zawiera az` 17 artykuMów (s. 197-462). WieQkszos´c´ zamieszczonych tu prac skupia sieQ na dziaManiach polskiej dyplomacji na Ukrainie radzieckiej w okresie mieQdzywojennym. Na przykMad pierwsze trzy artykuMy (JarosMawa Ksi Qaz`ka, Tomasza Grajz`ula i Andrzeja Michalskiego) zostaMy pos´wieQcone historii i dziaMalnos´ci Poselstwa, a z 1924 roku Konsulatu Generalnego RP w Charkowie w latach dwudziestych-trzydziestych XX wieku. Zbliz`ony temat na przykMadzie konsulatu polskiego w Min´sku w okresie mieQ-dzywojennym porusza równiez` MikoMaj Iwanow. Natomiast Henryk Stron´ski zapre-zentowaM stosunek polskich przedstawicielstw dyplomatycznych w Charkowie i Kijo-wie wobec polskiej ludnos´ci zamieszkaMej w graniach Ukrain´skiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Autor niniejszego omówienia z kolei przedstawiM zaangaz`owa-nie polskiej dyplomacji w obroneQ Kos´cioMa rzymskokatolickiego na Ukraizaangaz`owa-nie radziec-kiej w latach 1921-1939. Jurij SzapowaM w swoim artykule podaM relacje o wielkim gModzie na Ukrainie w latach 1932-1933 polskich i innych zagranicznych dyploma-tów, a Robert Kus´nierz omówiM funkcjonowanie polskich konsulatów w Kijowie i Charkowie w warunkach wielkiego terroru z lat 1937-1938. Ponadto kon´cowy etap dziaMalnos´ci konsulatu RP w Kijowie, M Qacznie z aresztowaniem w 1939 roku przez wMadze radzieckie jego kierownika Jerzego Matusin´skiego, przedstawiM Wojciech Skóra. Kilka artykuMów tej czeQs´ci pracy zostaMo równiez` pos´wieQconych dziaMalnos´ci poszczególnych dyplomatów polskich, pracuj Qacych w tym okresie na Wschodzie. Tomasz Gajownik i Anna Ambrochowicz przedstawili postac´ attaché wojskowego na
226 Recenzje
gotwie ppMk. dypl. StanisMawa Kary, a Magdalena Strykier nakres´liMa przyczynek do biografii adiutanta Józefa PiMsudskiego i attaché wojskowego w Pradze Antoniego Trzaski-Durskiego. Osobny artykuM autorstwa MirosMawa gawrynowicza zostaM po-s´wieQcony takz`e osobie Jerzego Antoniego Niezbrzyckiego, który w okresie mieQdzy-wojennym byM dyplomat Qa i wywiadowc Qa w polskich konsulatach w Kijowie i Charko-wie. Charakter z´ródMowy natomiast ma praca Aleksandra Smolin´skiego, który wydaM i omówiM raport z podróz`y po ZSRR odbytej w 1936 roku przez attaché wojskowego przy Ambasadzie RP w Moskwie ppMk. dypl. Konstantego Zborowskiego. RozdziaM ten dopeMniaj Qa artykuM Jana Rzon´ca i Marka BiaMokura na temat polsko-radzieckiego ukMadu o nieagresji z 25 lipca 1932 roku w s´wietle publicystyki politycznej przedsta-wicieli obozu narodowego oraz praca Oresta Krasiws´kiego i Oresta Bosaka o wscho-dniej polityce dyplomacji polskiej lat trzydziestych w polskiej prasie lwowskiej. TeQ czeQs´c´ ksi Qaz`ki zamykaj Qa opracowanie Igora Iliuszyna i Jerzego Grzybowskiego, które traktuj Qa o polskiej dyplomacji na Wschodzie w okresie II wojny s´wiatowej. Pierwszy z nich poruszyM spraweQ ukrain´sk Qa w polityce i dyplomacji polskiego rz Qadu na uchodz´stwie i jego Delegatury na Kraj. Drugi – przedstawiM stanowisko ambasady RP w Kujbyszewie (1941-1943) wobec problemu polskich obywateli narodowos´ci biaMo-ruskiej i ukrain´skiej w ZSRR, których rz Qad sowiecki siM Qa pozbawiM polskiego obywa-telstwa.
W skMad ostatniego bloku tematycznego pt. „Z dziaMalnos´ci polskiej dyplomacji w okresie PRL-u i III RP” weszMo 12 artykuMów pos´wieQconych powojennym dziejom tych ziem, a przede wszystkim okresowi po upadku ZSRR. Wówczas w wyniku nowej geopolitycznej sytuacji w tym regionie i powstaniu szeregu niepodlegMych pan´stw polska dyplomacja mogMa ponownie podj Qac´ swoj Qa aktywn Qa dziaMalnos´c´ na obszarze wschodnim. Pierwsze dwa artykuMy z wspomnianych materiaMów dotycz Qa jeszcze okresu istnienia Polskiej Republiki Ludowej. BiografieQ pierwszego ambasado-ra PRL w ZSRR oambasado-raz profesoambasado-ra i rektoambasado-ra UMCS Henryka Raabe przedstawiM w swo-jej pracy MirosMaw SzumiMo. Z kolei Arkadiusz CzwoMek pos´wieQciM swój artykuM dziaMalnos´ci Konsulatu Generalnego PRL w Min´sku na BiaMorusi w latach siedem-dziesi Qatych XX wieku. Reszta zgromadzonych w tym rozdziale materiaMów dotyczy juz` czasów III Rzeczypospolitej, gdy przed polskimi dyplomatami pojawiMy sieQ nowe moz`liwos´ci i perspektywy dziaMania na Wschodzie. Na przykMad Katarzyna JeQdrasz-czyk przeanalizowaMa stosunek polskiej dyplomacji i elit politycznych w Polsce wo-bec niepodlegMos´ci Ukrainy w latach 1990-1993. SpraweQ pocz Qatków polskiej placówki dyplomatycznej we Lwowie na przeMomie lat osiemdziesi Qatych-dziewieQc´dziesi Qatych XX wieku poruszyMa Agnieszka Sawicz. GMówne kierunki dziaMalnos´ci Konsulatu Generalnego RP we Lwowie w latach 2005-2010 przedstawia opracowanie Grzegorza Opalin´skiego. Próby oceny dziaMalnos´ci polskich przedstawicielstw dyplomatycznych i konsularnych na Litwie dokonaM natomiast Krzysztof Sidorkiewicz. Bardzo interesu-j Qacy temat polityki rz Qadu polskiego wobec Polonii i Polaków na Wschodzie z per-spektywy Konsulatu Generalnego RP w Charkowie ukazaMa w swoim artykule Anita Staszkiewicz, która ponadto aktywnie zaangaz`owaMa sieQ w przygotowanie omawianej publikacji. Natomiast omówienie struktury strony internetowej konsulatu polskiego w Charkowie dokonaM Andrzej Bonusiak. Warty szczególnej uwagi jest artykuM Tade-usza Gawina, który odtwarza proces powstania Zwi Qazku Polaków na BiaMorusi oraz jego relacji z polskimi przedstawicielstwami dyplomatycznymi w tym kraju. Ostatnia grupa materiaMów prezentowanej ksi Qaz`ki (teksty Adama Oleksiuka, Olgi Piróg oraz Konstantyna BaMabanowa, Oleny BuMatowej i MikoMaja Trofimenko) dotyczy roli
227 Recenzje
i znaczeniu dyplomacji we wspóMczesnej ekonomicznej i handlowej wspóMpracy mieQdzy Polsk Qa a Ukrain Qa.
Witalij Rosowski
Ks. Edward W a l e w a n d e r,
Profesor Mieczys>aw Wieliczko. Moje
z nim rozmowy
, Lublin: Wydawnictwo Polihymnia 2011 (Biblioteka
Pedago-giczna Katedry Pedagogiki Porównawczej WydziaMu Nauk SpoMecznych
Kato-lickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana PawMa II, pod redakcj Q
a ks. Edwarda
Walewandra, Seria A: Studia, t. 18), ss. 56.
W blisko czterdziestoletnich dziejach Instytutu (od 2010 roku – Os´rodka) Badan´ nad Poloni Qa i Duszpasterstwem Polonijnym KUL swoje poczesne miejsce zajmuje zmarMy w 2009 roku prof. dr hab. MieczysMaw Wieliczko. Ten wybitny historyk przez wieQkszos´c´ z`ycia zwi Qazany naukowo z s Qasiednim – z „geograficzno-lubelskiego” punktu widzenia – Uniwersytetem Marii Curie-SkModowskiej, nawi QazaM wspóMpraceQ z Instytutem na pocz Qatku lat dziewieQc´dziesi Qatych zeszMego stulecia, przyczyniaj Qac sieQ do rozwoju tej placówki naukowej, dynamicznie wówczas kierowanej przez ks. prof. dr hab. Edwarda Walewandra. Nie dziwi wieQc, z`e to wMas´nie byMy dyrektor, a obecnie kierownik Katedry Pedagogiki Porównawczej na Wydziale Nauk SpoMecznych KUL, jako wspóMpracownik i przyjaciel profesora Wieliczki pos´wieQciM mu praceQ o charak-terze biograficzno-wspomnieniowym.
Ksi Qaz`ka poprzedzona jest przedmow Qa ks. StanisMawa Roga, proboszcza parafii pw. s´w. Antoniego Padewskiego w Lublinie, której to oddanym parafianinem od pocz Qatku jej istnienia byM s´p. profesor MieczysMaw Wieliczko. W sMowach maj Qacych zabarwie-nie gMeQboko osobiste, zostaMy wyakcentowane liczne dowody zaangaz`owania w z`ycie parafialne, s´wiadectwo z`arliwej poboz`nos´ci Profesora oraz poczynione z maMz`onk Qa dzieMa fundacyjne na rzecz kos´cioMa parafialnego.
We WsteQpie Autor zgodnie z arkanami rzetelnos´ci naukowej nie ukrywa przed czytelnikiem, z`e znajduj Qaca sieQ w reQkach tegoz` ksi Qaz`ka ma w duz`ej mierze charakter osobistej relacji, zas´ narracja w niej stosowana nie unika cech subiektywizmu, a wreQcz jest rodzajem s´wiadectwa o czMowieku, z którym M QaczyMy Autora „nie tylko niektóre cechy charakteru i wspólne zainteresowania naukowe, ale i przywi Qazanie kaz`dego z nas do regionu swego pochodzenia, umiMowanie go, przede wszystkim zas´ stosunek do ojczyzny i troska o Kos´cióM” (s. 14).
Dalsza czeQs´c´ pracy podzielona jest na osiem czeQs´ci. Pierwsza z nich, zatytuMowana „Dziecin´stwo i szkoMa”, odnosi sieQ do pierwszego, jasielskiego etapu z`ycia profesora Wieliczki. Jest w nim miejsce na akcenty o rodzicach i domu rodzinnym, o wybuchu wojny i trudnej sytuacji najbliz`szych, o s´ciez`ce edukacyjnej w warunkach okupacyj-nych w jasielskiej Szkole Powszechnej im. Romualda Traugutta oraz o kontynuacji nauki w realiach powojennych w tamtejszym Liceum OgólnoksztaMc Qacym im. Króla StanisMawa Leszczyn´skiego. Kolejny rozdziaM – „Studia” – w warstwie chronologicz-nej odnosi sieQ do okresu, w którym – syn legionisty i piMsudczyka - u schyMku epoki stalinowskiej staraM sieQ dostac´ na studia uniwersyteckie, nasteQpnie po opatrznos´cio-wym przyjeQciu na UMCS podj QaM studia historyczne, a po ich ukon´czeniu wiele lat pracowaM jako nauczyciel w Jas´le. W tej partii narracji, równiez` skrupulatnie zostaMy
