Przeglqd Geologiczny, vo!. 45, nr 11, 1997
GUCIK S., PAUL Z., SLi\CZKA A. & ZYTKO K. 1980 - Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000, ark. Przemysl-Kalnikow, mapa bez utworow czwartorz~dowych. Inst. Geol.
FUSAN O. 1963 - Vysvetlivky k prehI'adnej mapie CSSR 1 : 200000 M-34-XXIX. Snina. Ustradny ustav geologicky. Bratislava.
JURKIEWICZ H. & WOINSKI 1. 1979a - Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000, ark. Tamow, mapa utworow powierzchniowych. Inst. Geol. JURKIEWICZ H. & WOINSKI 1. 1979b - Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000, ark Tamow, mapa bez utworow czwarto~owych. Inst. Geol. JURKIEWICZH. & WOINSKI1. 1981a-MapageologicznaPolski 1 : 200000, ark. Mielec, mapa utworow powierzchniowych. Inst. Geol. JURKIEWICZ H. & WOINSKI 1. 1981b - Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000, ark Mielee, mapa bez utworow czwarto~owych. Inst. Geol.
LESKO B. 1964 - Vysvetlivky k prehl'adnej mapie CSSR 1 : 200 000 M-34-XXVII. Vysoke Tatry. Ustradny ustav geolo-gicky. Bratislava.
KAZIUK H. & LEW ANDOWSKI 1. 1980 - Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000, ark. Krakow, mapa utworow powierzchniowych. Inst. Geol.
KAZIUK H. 1980 - Mapa geologiczna Polski 1 : 200000, ark. Krakow, mapa bez utworow czwartorz~dowych. Inst. Geol. KSIi\ZKIEWICZ M. (red.) 1953 - Regionalna geologia Polski. Karpaty, 2. Pol. Tow. Geol. Krakow.
MAHEL M. 1962 - Vysvetlivky k prehI' adnej mapie CSSR 1 : 200000 M-34-XXV. Zilina. Ustradny ustav geologicky. Bratislava.
MAHEL M. 1964 - Vysvetlivky k prehI'adnej mapie CSSR 1 : 200000 M-34-XXVI. Banska Bystrica. Bratislava.
MATEJKA A. 1964 - Vysvetlivky k prehI'adnej mapie CSSR 1 : 200 000 M-34-XXII i M-34-XXVrr. Zborov-Kosice.lbidem.
NESCIERUK P., PAUL Z., RYLKO W., SZYMAKOWSKA F., WOJCIK A. & ZYTKO K. 1995 - Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000, ark. Jaslo, mapa bez utworow czwartorz~dowych. Panstw. Inst. Geol.
NESCIERUK N., PAUL Z., Ri\CZKOWSKI W., SZYMAKO-WSKA F. & WOJCIK A. 1996 - Objasnienia do Mapy geologi-cznej Polski 1 : 200000, ark. Jaslo. Paristw. Inst. Geol.
Ri\CZKOWSKI W., WOJCIK A., ZIMNAL Z., NESCIERUK P., PAULZ., RYLKOW., SZYMAKOWSKAF.&ZYTKOK. 1995 - Mapa geologiczna Polski 1 : 200000, ark. Jaslo, mapa utworow powierzchniowych. Panstw. Inst. Geol.
ROTH Z. 1962 - Vysvetlivky k prehl'adnej mapie CSSR 1 : 200000 M-34-XIX. Ostrava. Ustradny ustav geologicky. Bra-tislava.
ROTH Z. 1963 - Vysvetlivky k prehl'adnej mapie CSSR 1 : 200000 M-34-XX. Trstena. Ibidem
RYLKO W. & PAUL Z. 1994a - Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000, ark. Cieszyn, mapa utworow powierzchniowych. Panstw. Inst. Geol.
RYLKOW. &PAULZ.1994b-MapageologicznaPolski 1: 200000, ark. Cieszyn, mapa bez utworow czwarto~owych. Paristw. Inst. Geol SOKOLOWSKI S. 1958 - Mapa geologiczna Karpat polskich. Cz~sc zachodnia. Skala 1 : 200 000. Inst. Geol.
SLi\CZKA A. & zYTKO K. 1979a - Mapa geologicma Polski 1 : 200 000, ark Lupkow, mapa utworow powierzchniowych. Inst. Geol. SLi\CZKA A. & ZYTKO K. 1979b - Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000, ark. Lupkow, mapa bez utworow czwartorz~dowych. Inst. Geol.
SWIDZlNSKI H. 1958 - Mapa geologiczna Karpat polskich. Cz~sc wschodnia, skala 1 : 200000. Paristw. Inst. Geol.
Profi
l
e dokumentacyjne Mapy geologicznej Polski 1 : 200 000, jako
podstawa dla nowych wartosci paleobotanicznych plejstocenu
Zofia Janczyk-Kopikowa*
Opracowania paleobotaniczne sluzyly i sluZq r6znym edycjom map geologicznych. Tak tez bylo i przy realizacji
Mapy geologicznej Polski 1 : 200000. Przy jej opracowaniu wielokrotnie wykorzystywane byly diagramy pylkowe i ekspertyzy palinologiczne. Uzyskiwano od paleobotanika opini~ 0 randze jednostki stratygraficznej jakq osady repre-zentujq, histori~ rozwoju roslinnosci i zwiqzane z tym zmia-ny klimatyczne a takze, a moze przede wszystkim, sugesti~ wieku osad6w. Bylo to zjawisko powszechne ale nie b~dzie to tresciq mojej wypowiedzi.
Realizacja Mapy geologicznej Polski 1 : 200 000 dala mozliwosc wykonania wiercen badawczych. Niekt6re z uzyskanych profili okazaly si~ cenne nie tylko w celu roz-poznania geologicznego, ale tez dla rozwazan paleobotani-cznych. W sr6d wielu problem6w, kt6re w6wczas si~ pojawily, niekt6re znalazly rozwiqzanie, ale niekt6re do dzis budzq kontrowersje i wywolujq rozbieznosc poglqd6w.
Chcialabym si~ wlasnie skoncentrowac na profilach b~ dqcych impulsem dla niekt6rych problem6w nie do konca rozwiqzanych i na profilach wprowadzajqcych nowe warto-sci do poznania osad6w czwartorz~dowych.
Do profil6w tych nalezq:
*Panstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa
1178
W~gorzewo - ark. K~trzyn (Slowanski, 1975a, b; So-bolewska, 1975),
Nowiny - ark. Ilawa (Makowska, 1980, 1986), Kaliska - ark. Plock (Baraniecka, 1979; Janczyk-Ko-pikowa, 1965),
Bocz6w - ark. Slubice (Skompski, 1979; Janczyk-Ko-pikowa & Skompski, 1977),
Konopki Lesne - ark. Lomza (Baluk, 1973; Bor6wko-Dluzakowa, 1974; Bor6wko-Dluzakowa & Halicki, 1957),
Zwierzyniec - ark. Ostrol~ka (Baluk, 1978; Baluk i in., 1991),
Klewinowo - ark. Bialystok (Bor6wko-Dluzakowa, 1974; Mojski, 1974),
Sledzian6w - ark. Siedlce (Nowak, 1971),
Ferdynand6w - ark. Luk6w (Janczyk-Kopikowa, 1975; Janczyk-Kopikowa i in., 1981; Mojski, 1972).
Profile Kaliska, Konopki Lesne i Klewinowo z zacho -wanym w osadach pylkiem roslinnym dokumentujq inter-glacjal eemski. Nie to jednak stanowilo 0 ich znaczeniu. Oba profile Sq znane od lat pi~cdziesiqtych. Przedstawiane byly wielokrotnie. Wedlug opinii Galona (1962) wsr6d zagad-nien prezentowanych w Sekcji Paleobotanicznej na VI Kon-gresie INQU A w 1961 r. w Warszawie na szczeg6lnq uwag~ zaslugiwaly, mi~dzy innymi, zagadnienia dotyczqce profilu Kaliska. W profilu tym po sukcesji roslinnej charakterysty
-cznej dla interglacjalu eemskiego, stwierdzono ochlodzenie, po ktorym nastqpilo ocieplenie klimatu wyrazone powrotem roslinnosci lesnej. Ocieplenie to skorelowano z ociepleniem Ammersfoort w Holandii (J anczyk -Kopikowa, 1965). Profil Kaliska interesowal rowniez 1. Dylika, ktory wowczas zwra-cal swojq uwag~ na zagadnienia poeemskich ocieplen.
W profilu z Konopek Lesnych i Klewinowa, opracowa-nych przez Borowko-Dluzakowq (1974, 1957), po charaktery-stycznym dla eemu rozwoju roslinnosci, daje si~ zauwazye w gorze obu profilow powtome ocieplenie, wyrazone powrotem lasow lisciastych z grabem, lipq, d~bem, wiqzem i olszq, a takZe powrotem swierka, a ustqpieniem borealnych lasow sosnowo-brzozowych. Ocieplenie to Borowko-Dluzakowa lokuje w
obr~bie interglacjalu eemskiego wysuwajqc poglqd, iz
nale-zy licnale-zye si~ z mozliwosciq dwudzielnosci interglacjalu eemskiego. Owczesnie byl to poglqd dose powszechny.
W koncu lat osiemdziesiqtych Mamakowa (1989) przed-stawila interpretacj~ odmiennq od interpretacji przedstawio-nej przez autorki profilow pylkowych Kaliska, Konopki Lesne i Klewinowo.
Profil w Nowinach jest rowniez eemski (Makowska, 1980, 1986). Jego waloremjest wyst~powanie osadow mor-skich dokumentowanych faunq. Diagram pylkowy z Nowin stal si~ podstawq ustalenia wieku transgresji i recesji morza tychnowskiego na dolnym Powislu.
Optimum klimatyczne interglacjalu eemskiego w Nowi-nach z panujqcymi lasami d~bowymi i licznq leszczynq jest zapisane w morskich osadach piaszczystych z obfitq domie-szkq skorupek mi~czakow. Zaskoczeniem dla paleobotanika byl fakt wyst~powania w osadach luinego piasku doskonale zachowanego pylku roslinnego, ktorego frekwencja byla bardzo wysoka. Nie byl to przypadek odosobniony. W opra-cowaniach nast~pnych profilow morskiego eemu sytuacja powtorzyla sk. Eemskie optimum klimatyczne bylo zapisa-ne przewaznie w osadach piaszczystych z licznq faunq mor-skq. Tak wi~c regula, ze osady piaszczyste nie Sq najlepszym materialem do badan paleobotanicznych ma swoje wyjqtki. Zaskoczeniem zarowno dla paleobotanika, jak i dla geo-logow byl obraz roslinnosci uzyskany dla profIlu Ferdynandow (Janczyk-Kopikowa, 1975). Sukcesja pylkowa i wynikajqcy z niej rozwoj roslinnosci byljasny i konsekwentny, ale zdecydo-wanie odmienny od owczesnie znanych z terenu Polski.
W diagramie pylkowym wyraine bylo przejscie od bore-alnych la sow sosnowo-brzozowych poczqtku interglacjalu do lasow lisciastych optimum klimatycznego. W optimum klima-tycznym, w drzewostanie dominowal wiqz i dqb, poiniej lesz-czyna. Nie stwierdzono wyst~powanie graba.
U st~powanie lasow lisciastych na korzyse lasow
iglas-tych bylo dowodem ochlodzenia klimatu. Ochlodzenie
po-st~powalo, doprowadzajqc do panowania lasow borealnych.
Poczqtkowo byly to lasy zwarte, sosnowo-brzozowe, poiniej luine lasy z wyst~pujqCq swiatiozqdnq roslinnosciq zielnq na terenach bezlesnych.
Po tym wyrainym ochlodzeniu, nastqpilo ocieplenie klimatu i powrot lasow lisciastych. Lasy lisciaste, powtor-nego ocieplenia w profilu Ferdynandow, to lasy z licznym grabem, ktorego nie notowano w optimum klimatycznym. Rozwoj roslinnosci w profIlu Ferdynandow konczy si~ pano-waniem lasow borealnych i roslinnosciq bezlesnq typu tundry. Konsekwencja ijasnose sukcesji pylkowej, i wiqzqcy si~ z tym obraz rozwoju roslinnosci staly si~ podstawq wyroznie-nia nowego, cieplego pi~tra w plejstocenie Polski (Janczyk-Kopikowa i in., 1981). Oprocz walorow florystycznych profilu
Przeglqd Geologiczny, vo!. 45, nr 11, 1997 Ferdynandow, do takiego wyroznienia upowaznial fakt ist-nienia wielu profilow 0 podobnej sukcesji pylkowej, zna-nych z terenow Rowniny Rosyjskiej. Korelacja pylkowa byla jednoznaczna.
Jednakze od poczqtku pozycja stratygraficzna intergla-cjalu ferdynandowskiego budzila zywe dyskusje. Przypomn~, ze do dzis sukcesja pylkowa typu Ferdynandow jest sytuowana od zlodowacen poludniowopolskich do srodkowopolskich. Jednak bez wzgl~du na to, jakq pozycj~ stratygrafIcznq przy-pisze si~ ferdynandowskiej sukcesji pylkowej,jest to sukcesja, ktora pewnie dokumentuje specyfIczne, cieple pi~tro plejsto-cenu. Pi~tro w obr~bie ktorego wyrainie dadzq si~ przesledzie dose znaczne wahania klimatyczne. Obecnie liczba profili z ferdynandowskq sukcesjq pylkowq wzrosla do ok. 10.
W pozostalych, wyzej wymienionych profIlach, jeszcze nie omowionych: Boczow, Sledzianow, Zwierzyniec i W~go rzewo, wyst~pujq osady 0 wzgkdnie pelnej, bqdi fragmenta-rycznej sukcesji pylkowej, odpowiadajqcej interglacjalowi mazowieckiemu.
Zarowno Boczow (Janczyk-Kopikowa & Skompski, 1977; Skompski, 1979), jak i Sledzianow (Nowak, 1971) opracowany paleobotanicznie przez Borowko-Dluzakowq, majq w swych diagramach dobrze udokumentowany Il i III okres mazowieckiej sukcesji pylkowej. Okres Il swierkowo-olszowy i okres III jodlowo-grabowy w obu profilach Sq wyraine. W Sledzianowie zaznacza si~ tez okres schylkowy (IV) interglacjalu mazowieckiego, co nie jest tak wyraine w Boczowie. Ani w Boczowie, ani w Sledzianowie nie wyst~pu jq osady dokumentujqce poczqtkowe okresy interglacjalu ma-zowieckiego. W obu przypadkach nie ma pelnej zgodnosci
mi~dzy paleobotanikiem a geologiem. W przypadku Boczowa,
wyznaczone przez Skompskiego granice litostratygrafIczne interglacjalu mazowieckiego nie w pelni pokrywajq si~ z gra-nicami florystycznymi wyznaczonymi przez Kopikowq.
Sledzqc literatur~, jak tez dyskusje konferencyjne, nale-zy prnale-zyjqe, iz granice wyznaczane roznymi kryteriami nie Sq rownoczasowe, co w stratygrafii nie jest niczym szcze-golnym. Interglacjal w kategoriach litostratygrafIcznych wy-daje si~ bye jednostkq nieco inaczej rozumianq anizeli wydzielony palinostratygraficznie.
W przypadku Sledzianowa jest skomplikowana sytuacja geologiczna osadow interglacjalnych. Paleobotaniczne opracowanie osadow w Sledzianowie jest pelne. Borowko-Dluzakowa wykonala analiz~ pylkowq oraz opracowala szczqtki makroskopowe. Opracowanie nie jest publikowa-ne, a dost~pne jedynie archiwalnie. Sledzqc diagram pylko-wy i wyst~pujqce szczqtki makroskopowe nalezy w pelni akceptowae opini~ Borowko-Dluzakowej 0 mazowieckim wieku osadow. JednakZe wedlug rozpoznania geologicznego Nowak (Nowak, 1971), osady interglacjalne spoczywajq na glinie zwalowej stadialu przedmaksymalnego zlodowacenia srodkowopolskiego. N owak sugerowala, iz osady w Sledzia-nowie, zbadane paleobotanicznie, mogq reprezentowae inter-stadial lukowski. Kryteria palinostratygrafIczne wykluczajq takq mozliwose. Otwartym pozostaje zagadnienie wieku gliny zwalowej podscielajqcej osady interglacjalne.
Rowniez kontrowersyjnose poglqdow, tym razem nie na wiek glin zwalowych, ale na wiek osadow interglacjalnych w W ~gorzewie, stala si~ przyczynq dla ktorej Slowanski (1975a, b) uznal za konieczne ponowne odwiercenie profilu W ~gorzewo. Profil W ~gorzewo jest znany w literaturze od 1941 r. (Krause & Gross, 1941). Slowanski dla potrzeb Mapy geologicznej Polski 1 : 200 000, jak rowniez ze
Przeglqd Gealagiczny, val. 45, nr 11, 1997
szczegolnym zrozumieniem potrzeb paleobotanicznych za-projektowal kilka otworow wiertniczych w W ~gorzewie.
Najpelniej zostal opracowany profil W~gorzewo IH.
Opra-cowanie profilu bylo wielokierunkowe. Szczegolnq uwag~
zwrocono na wyroznienia litogenetyczne (Slowanski, 1975) i opracowanie paleobotaniczne wykonane przez Sobole-wskq (1975).
Osady interglacjalne w W~gorzewie
rn,
osiqgajqce miqi-szose 75,7 m, okresla Slowanski (1975) mianem kompleksu osadow interglacjalnych, w ktorym dajq si~ wyroznie dwie roznowiekowe serie: dolna A i goma B. Seria A (starsza) zidentyfikowana zostala na gl~bokosci 134,5-166,9 m. Seri~B (mlodszq) wyrozniono na gl~bokosci 91,5-134,5 m. Na kontakcie serii A i B wyst~puje warstwa bruku. W obu seriach Slowanski wyroznia cykle akumulacyjne z ktorych kazdy wy-kazuje dwudzielnose (poziomy a, b).
W serii A dolny poziom kaidego cyklu, to utwory bezstru-kturalne, ze zwirami, przypominajqce osad zwalowy. Gome poziomy cyklow to osady glownie ilaste, cz~sto ily czerwono-brunatne. Analiza pylkowa serii A dala wynik pozytywny jedynie dla osadow poziomow gomych (b) poszczegolnych cyklow. Osady poziomow dolnych (a) byly plonne pylkowo. Osady serii B mialy na ogol dobrq frekwencj~ pylku.
Jak si~ wydaje, stanowisko w sprawie wieku osadow serii A nie zostalo ostatecznie uzgodnione mi~dzy paleo-botanikiem a geologiem. Sobolewska (1975) wyrainie pisze, iz wystepujqce w spqgu serii interglacjalnej ily i gliny czer-wonobrunatne ... dajq spektra pylkowe ... , kt6re nie nadajq sie do wykorzystania przy odtworzeniu 6wczesnej roslinnosci.
Uwaga ta dotyczy probek 300-603, pochodzqcych z wyroz-nionej przez Slowallskiego serii A.
Spektra pylkowe cz~sci tych probek zostaly jednak umieszczone w diagramie pylkowym W ~gorzewo HI, ale Sobolewska jasno precyzuje, iz wedlug niej interglacjal mazowiecki obejmuje osady, ktore sqreprezentowane przez probki 58-282 (fazy H, IH i IV interglacjalu mazowieckie-go). Paleobotaniczka nie wypowiedziala si~ 0 wieku probek
300-603, serii A. Wydaje si~ natomiast, ze geolog przyjql calose prezentowanego diagramu pylkowego jako reprezentu-jqcego interglacjal mazowiecki. Zwr6cie jednak nalezy uwag~,
ze Slowallski (1975a) pisze: autorowi trudno jest ustosunko-wac sie do pytania, czy i w jakim stopniu uzyskany przez Sobolewskq obraz palinologiczny z pozytywnych pod wzgle-dem frekwencji pylk6w odcink6w profilu serii A, jest odzwier-ciedleniem 6wczesnej pokrywy roslinnej. lednak biorqc pod uwage charakter proces6w dzieki kt6rym doszlo do zdepono-wania osad6w tej serii, moina wyrazic przypuszczenie, ie przynajmniej ich czesc wystepowac moie w serii A na wt6r-nym zloiu.
W konkluzji mozna przyjqe, ze w W ~gorzewie HI mamy udokumentowany palinologicznie interglacjal mazowiecki (seria B).Wyst~pujqce tarn r6wniez lezqce ponizej osady serii A, Sq oddzielone brukiem od osad6w serii B. Osady serii A tez majq okreslone spektra pylkowe, jednak nie majq paleobotanicznych korelacji wiekowych. Wydaje siy, ze problem ten nie zawsze jest dostrzegany. Cz~sto dla calosci diagramu pylkowego z W~gorzewa IH przyjmuje si~ wiek interglacjalu mazowieckiego.
W pelni swiadomie poswi~cono temu zagadnieniu szcze-golnq uwag~. W ostatnich bowiem latach zostaly przedstawio-ne nowe profile, gdzie jak si~ wydaje, w obr~bie interglacjalu mazowieckiego wystqpily gliny zwalowe lub bruk. Sq tez
1180
profile gdzie w dole mazowieckiej sukcesji pylkowej, noto-wane Sq spektra pylkowe ze znaczqcym udzialem jodly.
Takim profilem odwierconym dla potrzeb Mapy
geologicz-nej Polski 1 : 200 000 byl profil Zwierzyniec (Baluk i in., 1991) pylkowo opracowany przez Bor6wko-Dluzakowq. W profilu tym pr6bka z gl. 29,3 m ma spektrum lesne z domi-nujqcq sosnq. Jest tez swierk i jodla ok. 10%. Tak wysoki udzial jodly jest tu niespodziankq, bowiem w pr6bkach lezqcych wyzej (gl. 22,1-20,0 m) oddzielonych od omawia-nej probki seriq piask6w, nie notowano obecnoscijodly. Na og6l jodla w mazowieckiej sukcesji pylkowej pojawia si~
dose poino.
W szystkie te fakty powodujq, iz rysuje si~ istotny prob-lem, tak dla paleobotaniki jak i geologii. Problem genezy i wieku glin wiqzanych z interglacjalem mazowieckim bqdi korelacji palinostratygraficznych. Ostatnio zagadnieniu
te-mu poswi~ca swojq uwag~ i prowadzi analiz~ danych H.
Winter w zwiqzku z opracowaniem profilu Golen.
Patrzqc z perspektywy, realizacja Mapy geologicznej Polski 1 : 200 000 dzi~ki analizie materialow dokumenta-cyjnych, pozwolila nie tylko na wprowadzenie nowych war-tosci, w tym paleobotanicznych, do poznania osad6w
czwartorz~dowych, ale wylonila r6wniez wiele nowych
pro-blem6w i zagadnien.
Literatura
BALUK A 1973 - Objasnienia do Mapy geologicznej Polski, 1 : 200000, ark. Lomza. Inst. Geol.
BALUK A 1978 - Objasnienia do Mapy geologicznej Polski,
1 : 200 000, ark. Ostrol~ka. Inst. Geol.
BALUK A, DLUZAKOWA Z. & SKOMPSKI S. 991 - Prz. Geol., 39: 271-280.
BARANIECKA M.D. 1979 - Objasnienia do Mapy geologicznej Polski, 1 : 200 000, ark. Plock. Inst. Geol.
BOROWKO-DLUZAKOWA Z. 1974 - Biul. Inst. Geol., 269: 11-22.
BOROWKO-DLUZAKOWA Z. & HALICKI B. 1957- Acta
Geol. Pol., 7: 361-401.
GALON R. 1962 - Prz. Geogr., 36: 261-280.
JANCZYK-KOPIKOWA Z. 1965 - Biul. Inst. Geol., 187: 107-117.
JANCZYK-KOPIKOWA Z. 1975 - Ibidem, 290: 5-94.
JANCZYK-KOPIKOWA Z. & SKOMPSKI S. 1977 - Kwart. Geol., 21: 789-801.
JANCZYK-KOPIKOWA Z., MOJSKI lE. & RZECHOWSKI
J.1981- Biul. Inst. Geol., 335: 65-79.
KRAUSE P.G. & GROSS H. 1941 - Jahr. Reichs. Bodenforsch., 60: 311-340.
MAKOWSKA A 1980 - Objasnienia do Mapy geologicznej
Polski, 1 : 200 000, ark. Hawa. Inst. Geol.
MAKOWSKA A 1986 - Pr. Inst. Geol., 120: 1-74.
MAMAKOWA K. 1989 -Acta Palaeobot., 29: 11-176.
MOJSKI J.E. 1972 - Objasnienia do Mapy geologicznej Polski, 1 : 200000, ark. Luk6w. Inst. Geol.
MOJSKI lE. 1974 - Biul. Inst. Geol., 269: 5-8.
NOWAK J. 1971 - Objasnienia do Mapy geologicznej Polski,
1 : 200 000, ark. Sied1ce. Inst. Geol.
SKOMPSKI S. 1979 - Objasnienia do Mapy geologicznej Polski, 1 : 200 000, ark. Slubice. Inst. Geol.
SLOWANSKI W. 1975a - Objasnienia do Mapy geologicznej Polski, 1 : 200 000, ark. K~trzyn. Inst. Geol.
SLOW ANSKI W. 1975b - Biul. Inst. Geol., 288: 99-136.
