W dniu 15 stycznia 2007 r. zmar³ Prof. dr hab. Witold ¯abiñski, cz³onek Polskiej Akademii Umiejêtnoœci. Nag³e i niespodziewane odejœcie Profesora ¯abiñskiego nape³ni³o nas wszystkich ogromnym smutkiem i ¿alem. Polska mineralogia utraci³a jedn¹ ze swych najwiêkszych postaci, wybitnego uczonego.
Witold ¯abiñski urodzi³ siê w Krakowie w dniu 17.07.1929 r. W latach 1947–1951 studiowa³ jednoczeœnie geologiê i chemiê na Wydziale Matematyczno-Przyrodni-czym Uniwersytetu Jagielloñskiego, a w 1951 r. uzyska³ stopieñ magistra filozofii w zakresie geologii i paleonto-logii. W 1951 r. podj¹³ te¿ pracê na stanowisku asystenta w Katedrze Mineralogii i Petrografii Akademii Górni-czo-Hutniczej w Krakowie. W pierwszych latach pracy zainteresowa³ siê petrografi¹ ska³ magmowych i osado-wych okolic Krakowa, a tak¿e metodami oznaczania pier-wiastków œladowych w minera³ach i ska³ach. Og³osi³ drukiem kilka publikacji z tego zakresu. Oko³o 1955 r. skoncentrowa³ swe zainteresowania na mineralogii i geo-chemii strefy utlenienia œl¹sko-krakowskich z³ó¿ kruszców cynku i o³owiu. Przedmiotem jego rozprawy doktorskiej by³o rozpoznanie sk³adu mineralnego galmanów, zidenty-fikowanie wielu nieznanych minera³ów, a tak¿e przeœle-dzenie migracji niektórych pierwiastków œladowych w ró¿nych utworach strefy wietrzenia. Pracê pt. Mineralo-giczna i geochemiczna charakterystyka strefy utlenienia œl¹sko-krakowskich z³ó¿ kruszców cynku i o³owiu obroni³ na Wydziale Geologiczno-Poszukiwawczym AGH w 1959 r.
Po uzyskaniu stopnia naukowego doktora, poszukuj¹c tematu pracy habilitacyjnej, Witold ¯abiñski zainteresowa³ siê krzemianowymi minera³ami grupy granatu i wezuwia-nu. Szczególn¹ uwagê poœwiêci³ grupie hydrogranatów, któr¹ opisa³ w monograficznej publikacji pt. Studium mine-ra³ów grupy hydrogranatów. Na jej podstawie habilitowa³ siê na Wydziale Geologiczno-Poszukiwawczym AGH w 1965 r. Wyniki tych badañ znalaz³y ¿ywy oddŸwiêk w za-granicznych oœrodkach naukowych i by³y wielokrotnie cytowane w literaturze œwiatowej. Szczególnie intere-suj¹ce okaza³o siê stwierdzenie w niektórych hydrograna-tach obecnoœci rozproszonej fazy wezuwianowej, a tak¿e podanie cech charakterystycznych u³atwiaj¹cych identyfi-kacjê hydrogranatów. Ta grupa minera³ów — zw³aszcza wnikliwe zbadanie ich struktury krystalograficznej — fascynowa³a Prof. ¯abiñskiego przez wiele lat. Dowodem tego s¹ liczne publikacje i referaty wyg³aszane na sympo-zjach i kongresach naukowych.
Zagadnienia zwi¹zane z nowoczesn¹ metodyk¹ badañ minera³ów i ska³ (zw³aszcza spektroskopia w podczerwie-ni, magnetyczny rezonans j¹drowy, spektroskopia mosbau-erowska, absorpcyjna spektroskopia optyczna) sta³y siê kolejnym obiektem zainteresowania Witolda ¯abiñskiego, co znalaz³o swój wyraz w ksi¹¿ce pt. Metody badañ mine-ra³ów i ska³ (Wyd. Geol., Warszawa 1979, 1988).
Równo-legle z badaniami naukowymi, których wyniki zosta³y og³oszone drukiem w 178 publikacjach, Prof. ¯abiñski opracowa³ oryginalne skrypty do æwiczeñ z mineralogii (wspólnie z J. Kubiszem) oraz podrêcznik Mineralogia ogólna (wspólnie z A. Bolewskim i J. Kubiszem), które doczeka³y siê kilku wydañ. By³ inicjatorem zorganizowa-nia Studium Podyplomowego z zakresu metod badañ minera³ów i ska³ na Wydziale Geologiczno-Poszukiwaw-czym Akademii Górniczo-Hutniczej i jego wieloletnim kierownikiem. W studium tym uczestniczy³o wielu przed-stawicieli licznych oœrodków naukowych i przemys³owych Polski.
Witold ¯abiñski otrzyma³ tytu³ profesora Nauk o Zie-mi w 1973 r., a w 1980 r. zosta³ profesorem zwyczajnym. W 1993 r. sta³ siê cz³onkiem Polskiej Akademii Umiejêt-noœci.
Nie jesteœmy w stanie wymieniæ tu wszystkich funkcji, które pe³ni³ Profesor ¯abiñski. Wspomnimy jednak¿e o najwa¿niejszych: kierownik Zak³adu Mineralogii i Geo-chemii Akademii Górniczo-Hutniczej (1982–1992), dyrektor Instytutu Geologii i Surowców Mineralnych AGH (1982–1988), kierownik Zak³adu Mineralogii Uni-wersytetu Œl¹skiego (1975–1979), kierownik Zak³adu Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Jagielloñskiego (1998–2002), prezes Polskiego Towarzystwa Mineralo-gicznego (1980–1994), przewodnicz¹cy Komitetu Nauk Mineralogicznych Polskiej Akademii Nauk (1982–1990) redaktor naczelny periodyku Mineralogia Polonica (1970–2004).
211 Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 3, 2007
Profesor ¯abiñski przyczyni³ siê w znacznym stopniu do organizacji i rozwoju nauk mineralogicznych w Polsce. By³ inicjatorem i za³o¿ycielem Polskiego Towarzystwa Mineralogicznego. Wspó³pracowa³ z wieloma instytu-cjami, organizacjami i towarzystwami naukowymi zarówno w kraju, jak i za granic¹, na przyk³ad w ramach wspó³pracy z fizykami powsta³y prace dotycz¹ce badañ strukturalnych aksynitu i barwy chryzoprazu. Prof. ¯abiñ-ski by³ bowiem wyrazicielem pogl¹du, ¿e bez œcis³ej wspó³pracy z nowoczesn¹ fizyk¹ i chemi¹ cia³a sta³ego polska mineralogia nie jest w stanie osi¹gn¹æ œwiatowego poziomu i nad¹¿yæ za wspó³czesnymi tendencjami rozwo-ju tej dziedziny.
Profesor Witold ¯abiñski by³ przedstawicielem Pol-skiego Towarzystwa Mineralogicznego w Komisji Fizyki Minera³ów w Miêdzynarodowej Asocjacji Mineralogicz-nej oraz cz³onkiem Brytyjskiego Towarzystwa Mineralo-gicznego. By³ znakomitym nauczycielem akademickim, na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska Aka-demii Górniczo-Hutniczej wypromowa³ 14 doktorów i kil-kunastu magistrów.
Liczne grono przyjació³, kolegów, wspó³pracowników i wychowanków po¿egna³o Profesora na cmentarzu
Rako-wickim w Krakowie w dniu 23.01.2007 r. Pragniemy przy-toczyæ tutaj s³owa dziekana Wydzia³u Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska AGH, profesora Jacka Matyszkie-wicza, który powiedzia³ m.in.: By³ to cz³owiek pe³en skromnoœci i dobroci, niespotykanej delikatnoœci, ogrom-nej szlachetnoœci i wiedzy, który nigdy nie zapomina³, ¿e wysoki poziom przekazywanej wiedzy jest równie wa¿ny, jak czynienie tego z nieskaziteln¹, wyniesion¹ z domu rodzinnego kultur¹ osobist¹. Z odejœciem Profesora traci-my pewien wzorzec osobowy, tê epokê, która sw¹ postaw¹ zmusza³a nawet najbardziej niesforne charaktery do przy-jêcia tych samych zasad zachowania, jak¿e rzadkich we wspó³czesnym œwiecie. Trudne to do wyobra¿enia, ¿e przy ogromnej skromnoœci i pe³nej szacunku postawie, któr¹ Profesor ¯abiñski okazywa³ wobec swoich rozmówców, klimat i poziom ka¿dej rozmowy by³y po prostu uniwersytec-kie, bo wprost nie sposób by³o zachowaæ siê inaczej w obec-noœci Pana Profesora.
Profesor Witold ¯abiñski by³ dla nas niedoœcig³ym wzorem wnikliwego i rzetelnego badacza, znakomitego nauczyciela akademickiego, wspania³ego Cz³owieka. Pozostajemy pod urokiem Jego niezwyk³ej osobowoœci.
Barbara Kwieciñska & Wies³aw Heflik
L. MARKS, A. BER, W. GOGO£EK & K. PIOTROW-SKA (red.) — Mapa geologiczna Polski 1 : 500 000. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2006, mapa (4 arkusze), przekroje geologiczne (1 arkusz), tekst objaœnieñ (44 str.)
Wydanie tej mapy jest niew¹tpliwie wybitnym osi¹gniêciem kartografii geologicznej, przede wszystkim w przedstawieniu pokrywy czwartorzêdowej Polski. Mapê tê zestawi³o 45 autorów, bazuj¹c zarówno na materia³ach ju¿ wczeœniej drukowanych, jak i na niepublikowanych danych, gromadzonych w pracach nad
Map¹ geologiczna Polski w skali 1 : 50 000. Do jej
przygotowa-nia zastosowano nowoczesne metody cyfrowe, co pozwala na bie¿¹ce uzupe³nianie treœci mapy wraz z nap³ywem nowych materia³ów i przygotowanie, w miarê potrzeby, kolejnych edycji tej mapy.
Prezentowane opracowanie jest oparte na ogromnym, naj-nowszym materiale pochodz¹cym z badañ terenowych. O dok-³adnoœci mapy mo¿e œwiadczyæ, ¿e zastosowano 36 wydzieleñ czwartorzêdu, które uwzglêdniaj¹ litologiê, genezê oraz wiek osadów. Przyk³adowo, bardzo celowo wyodrêbniono osady moren, ozów, kemów czy sandrów. Równie szczegó³owo zosta³y podzielone osady kredowe. Natomiast starsze utwory na ogó³ s¹ reprezentowane przez zbiorcze wydzielenia, np. do ca³ego triasu zastosowano tylko cztery wydzielenia. Niew¹tpliwie wynika to z koncepcji autorskiej, by nie prze³adowaæ treœci mapy zbyt du¿¹ iloœci¹ informacji, gdy¿ to mog³oby utrudniaæ jej czytanie. Podobna sprawa dotyczy wydzieleñ karpackich. W porównaniu z czêœci¹ czwartorzêdow¹, Karpaty zewnêtrzne wydaj¹ siê byæ przedstawione mniej dok³adnie.
Do mapy s¹ za³¹czone dwa przewy¿szone przekroje, wyko-nane na podstawie danych z 271 otworów wiertniczych. Przekro-je te s¹ dobrze dobrane i przejrzyœcie przedstawiaj¹ budowê wg³êbn¹ najwa¿niejszych jednostek geologicznych Polski do g³êbokoœci 1000 m p.p.m. Mo¿e dobrze by by³o, aby przy kolej-nej edycji mapy umieœciæ tak¿e dane z wiêkszych g³êbokoœci z tych miejsc, w których wykonano g³êbokie otwory wiertnicze.
Bardzo wa¿n¹ czêœci¹ sk³adow¹ mapy jest tekst objaœniaj¹cy, gdzie autorzy na dwudziestu stronach przedstawili metodykê opracowania mapy, a przede wszystkim zwiêz³¹ charakterystykê poszczególnych rejonów Polski. Osobno zosta³ omówiony Ni¿ Polski z rozbiciem na pó³nocn¹, centraln¹ wraz z po³udniowo--zachodni¹ i po³udniow¹ Polskê oraz obszary górskie: Góry Œwiêtokrzyskie, Sudety i Karpaty. W sposób przystêpny, co jest bardzo wa¿ne w zwiêkszaniu krêgu odbiorców tej mapy, autorzy opisali zarówno budowê geologiczn¹, jak i jej zwi¹zki z morfolo-gi¹. W osobnym rozdziale s¹ omówione za³¹czone przekroje geo-logiczne — przedstawiono tak wg³êbn¹ budowê geologiczn¹, jak i uwagi o geodynamice obszarów przeciêtych przez przekroje. Bardzo istotn¹ rzecz¹ jest, ¿e pe³ny tekst objaœnieñ napisany zosta³ równie¿ w jêzyku angielskim, dziêki czemu wydawnictwo to bêdzie mo¿na rozpowszechniaæ równie¿ za granicami Polski jako wizytówkê polskich osi¹gniêæ, zreszt¹ nie tylko kartogra-ficznych.
Maj¹c to wszystko na uwadze, nale¿y powitaæ z uznaniem kolejn¹ bardzo dobr¹ pozycjê wydawnicz¹ Pañstwowego Insty-tutu Geologicznego. Bêdzie ona doskona³¹ pomoc¹ nie tylko dla specjalistów z dziedziny nauk o ziemi, a wiêc geologów i geo-grafów, a tak¿e studentów, ale dla wszystkich, którzy s¹ zaintere-sowani budow¹ geologiczn¹ Polski i stanem jej rozpoznania.
Andrzej Œl¹czka
212
