Wac³aw Ryka — petrograf
Ewa Krzemiñska*
Taki prosty i lakoniczny napis zosta³wyryty w prekambryjskim gnejsie grobo-wej p³yty Profesora Wac³awa Ryki na Cmentarzu Wilanowskim w Warszawie. Dziesi¹ta rocznica œmierci Profesora Wac³awa Ryki, wieloletniego dyrektora Pañstwowego Instytutu Geologicznego, jest okazj¹ do przypomnienia Jego posta-ci. Jednak próba przedstawienia dokonañ tego bardzo czynnego i pracowitego Cz³owieka Nauki, obejmuj¹cych cztery dekady dzia³alnoœci zawodowej, musi siê wi¹zaæ z du¿ymi uogólnieniami i skrótami.
Pocz¹tkiem drogi petrograficznej Wac³awa Ryki sta³a siê praca magisterska Opracowanie diabazów okolic
Bar-da, ukoñczona w 1956 r., a wraz z ni¹ trzy póŸniejsze
publi-kacje, zamieszczone w 1957 r. na ³amach pierwszych numerów Kwartalnika Geologicznego. Praca dotycz¹ca ska³ subwulkanicznych, a konkretnie wyst¹pienia diabazu rozpoznanego w ods³oniêciach w w¹wozie Pr¹gowiec pod Bardem i w Wide³kach, traktowa³a o znacz¹cych efektach aktywnoœci wulkanicznej na obszarze Gór Œwiêtokrzys-kich w ludlowie i by³a doskona³ym poligonem dla m³odego petrografa. W. Ryka usystematyzowa³ dotychczasowy stan wiedzy i na podstawie struktury oraz sk³adu mineralnego wyró¿ni³ piêæ odmian diabazu. Zbada³ i opisa³ wszystkie sk³adniki mineralne ska³y bardziañskiej: plagioklazy, pirokseny, chloryt, kalcyt, magnetyt, ilmenit, piryt, kwarc oraz dwa typy szkliwa — jedno, stanowi¹ce prawie izotro-pow¹ szklist¹ masê, drugie zaœ, zielonkawe, sferolityczne, wype³niaj¹ce interstycje. Formy te zosta³y opisane w 1923 r.
przez Morozewicza jako nowy minera³ — bardolit. Wac³aw Ryka przeprowadzi³ w Akademii Górniczo-Hut-niczej w Krakowie wiele badañ optycznych, chemicznych i rentgenowskich i ustali³ ponad wszelk¹ w¹tpliwoœæ, ¿e zie-lonkawy, izotropowy minera³ jest szkliwem palagonito-wym. Powstawa³o ono w ostatnim stadium krystalizacji magmy i tylko w wewnêtrznych partiach intruzji, w któ-rych krystalizacja odbywa³a siê wolniej i nastêpowa³o wzbogacenie w sk³adniki lotne.
Kolejnym etapem pracy naukowej Wac³awa Ryki sta³o siê przygotowanie rozprawy doktorskiej na temat Zjawiska
metamorfizmu w obrze¿eniu p³yty wschodnioeuropejskiej,
obronionej w 1961 r. w ówczesnym Instytucie Geologicz-nym. By³ to równoczeœnie pocz¹tek Jego wieloletnich badañ petrograficznych materia³u pochodz¹cego z g³êbo-kich otworów wiertniczych w pod³o¿u krystalicznym NE Polski. Praca w ca³oœci by³a poœwiêcona ska³om metamor-ficznym, gnejsom, granulitom i amfibolitom rozpoznanym w otworach: Krynki, Kruszyniany, Mielnik i w kilku otwo-rach w rejonie Sokó³ki. Dok³adne obserwacje mikroskopo-we, badania mikroteksturalne, analiza facjalna, a tak¿e ogólne badania chemiczne, skoncentrowane na porówna-niach zawartoœci pierwiastków g³ównych, umo¿liwi³y opi-sanie, genetyczne sklasyfikowanie i korelacjê przejawów metamorfizmu pod³o¿a krystalicznego NE Polski. Zasad-niczym celem pracy by³o jednak okreœlenie liczby i kolej-noœci faz metamorfizmu i ustalenie nastêpstwa wydarzeñ w pod³o¿u krystalicznym NE Polski. W. Ryka dokona³ rów-nie¿ porównania z prekambryjskimi ska³ami z obszaru platformy wschodnioeuropejskiej. G³ówne tezy postawio-ne w rozprawie okaza³y siê obowi¹zuj¹cym przez wiele lat schematem ewolucji ska³ metamorficznych w tej czêœci platformy wschodnioeuropejskiej. Schemat ten po raz pierwszy zosta³ zastosowany w trakcie opracowywania 1047 Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 12, 2006
Sesja naukowa poœwiêcona pamiêci Profesora Wac³awa Ryki
Warszawa, 19.05.2006
W bie¿¹cym roku up³ynê³a 75. rocznica urodzin — i 10. rocznica œmierci — Prof. dr hab. Wac³awa Ryki, wybitne-go petrografa, który ca³e swoje ¿ycie zawodowe zwi¹za³ z Pañstwowym Instytutem Geologicznym. Przeszed³ w nim wszystkie szczeble kariery naukowej (tytu³ profesora zwyczajnego uzyskuj¹c w 1986 r.) i zawodowej (od praktykan-ta do dyrektora Pañstwowego Instytutu Geologicznego, którym by³ w lapraktykan-tach 1981–1989). ¯ycie i dzia³alnoœæ naukow¹ Profesora W. Ryki w syntetyczny sposób przedstawi³ na ³amach Przegl¹du Geologicznego (1996, str. 885) H. Sylwestrzak i tam te¿ chcia³bym odes³aæ Czytelników, w tym miejscu podkreœlaj¹c jedynie dba³oœæ Prof. W. Ryki o rozwój m³odej kadry naukowej (by³ on m.in. promotorem 12 prac doktorskich), a tak¿e — inicjowanie wielu wa¿kich, miêdzynarodowych projektów badawczych, w tym realizowanych we wspó³pracy z geologami ukraiñski-mi, której to wspó³pracy by³ gor¹cym orêdownikiem.
Bior¹c pod uwagê przypadaj¹ce na bie¿¹cy rok owe, wy¿ej wspomniane, rocznice, a tak¿e wielkie zas³ugi Prof. W. Ryki dla Pañstwowego Instytutu Geologicznego — tu warto przypomnieæ, ¿e dziêki Jego staraniom Pañstwowy Instytut Geologiczny powróci³ do swej historycznej nazwy — obchody rocznicy utworzenia Pañstwowego Instytutu Geologicznego nawi¹zywa³y w tym roku do osoby tego wybitnego naukowca. W trakcie œwiêta, w dniu 19.05.2006 r., jednej z reprezentacyjnych sal PIG nadano Jego imiê, a tak¿e poœwiêcono Mu uroczyst¹ sesjê. Poni¿ej zamieszczo-ne s¹ teksty (b¹dŸ streszczenia) referatów wyg³oszonych podczas owej sesji, której celem by³o m.in. zaprezentowanie obecnego stanu wiedzy na temat wybranych zagadnieñ, którymi z tak wielkimi sukcesami zajmowa³ siê Prof. W. Ryka w trakcie swojej pracy dla Pañstwowego Instytutu Geologicznego.
Tadeusz Peryt p.o. Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego
