Ziemniak Polski 2006 nr 1 19
ZASADY INTEGROWANEJ PRODUKCJI ZIEMNIAKÓW
dr Wojciech Nowacki
Zakład Agronomii Ziemniaka, IHAR Oddział w Jadwisinie e-mail: w.nowacki@ihar.edu.pl
onwencjonalny system produkcji ziem-niaków w Polsce oznacza w większości gospodarstw bardzo niski stopień chemizacji technologii, ale jest także coraz więcej takich gospodarstw, w których ilość zużywanych środków ochrony roślin i poziom nawożenia są bardzo wysokie. Oferta rynkowa ziemnia-ków z jednych i drugich nie jest rozpowalna, bo nie jest określona żadnym zna-kiem lub certyfikatem, z wyjątzna-kiem marginal-nej skali gospodarowania metodami ekolo-gicznymi.
System integrowanej produkcji wprowa-dzany obecnie dla wielu gatunków warzyw oraz ziemniaków daje możliwości zastoso-wania wyróżnika dla towaru produkowanego w tym systemie. Efektem stosowania techno-logii integrowanej produkcji jest bowiem bezpieczny produkt żywnościowy, wyprodu-kowany z poszanowaniem środowiska rolni-czego.
Integrowana produkcja rolnicza jest sys-temem gospodarowania uwzględniającym najnowsze osiągnięcia nauki i techniki w zakresie ochrony otaczającego środowiska i rolniczego krajobrazu, a jej celem jest uzy-skanie produktów rolnych najwyższej jakości bezpiecznych dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz zapewnienie konkurencyjności na ryn-ku, a więc ułatwienie sprzedaży różnych płodów rolnych. Integrowana produkcja jest połączeniem zasad Dobrej Praktyki Rolni-czej, Integrowanej Ochrony Roślin oraz Po-stępu Biologicznego.
W uprawie ziemniaków wprowadzenie zasad integrowanej produkcji ma szczególne znaczenie z uwagi na to, że ten gatunek jest silnie zagrożony przez wiele chorób i szkod-ników oraz łatwo zachwaszcza się w niektó-rych fazach rozwojowych plantacji. Właści-wie stosowane zabiegi agrotechniczne i w odpowiednich terminach, wynikających z wymagań klimatycznych ziemniaka, dają gwarancję zredukowania stopnia chemizacji na plantacjach. Jednak wiedza rolnika z za-kresu agrotechniki przy integrowanej pro-dukcji musi być dużo wyższa niż przy kon-wencjonalnym systemie gospodarowania.
Opracowane w oddziale IHAR w Jadwisi-nie zasady integrowanej produkcji ziemnia-ków w formie poradnika zostały już zatwier-dzone przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa i są podstawą do ubiegania się przez rolników o certyfikat.
Oto najważniejsze technologiczne zasa-dy, które należy stosować w uprawie ziem-niaków.
Wymagania glebowe i zmianowanie • optymalne stanowisko pod ziemniaki - gleby żyzne, o dobrej kulturze rolnej i wysokiej polowej pojemności wodnej
- głęboka miąższość warstwy ornej, powy-żej 25 cm
- zawartość próchnicy w glebie powyżej 2%
- kwasowość gleby w zakresie pH 5,5-6,5 w KCl
- wysoka zawartość podstawowych skład-ników pokarmowych (P, K, Mg)
- mało zakamienione pole lub odkamie-nianie przed sadzeniem
- właściwy układ stosunków wodno-powietrznych gleby
• najkorzystniejsze przedplony
- rośliny strączkowe, motylkowe, mieszan-ki motylkowych z trawami
- zboża + międzyplony roślin strączkowych lub inne międzyplony (np. gorczyca)
• co najmniej 4-letnia rotacja w zmianowa-niu
• uprawa na nawozach naturalnych lub organicznych
• po zbiorze ziemniaków stosowanie roślin okrywowych wychwytujących składniki po-karmowe
Nawożenie
• zaspokojenie potrzeb pokarmowych ro-ślin ziemniaka
- na wyprodukowanie 1 t bulw potrzeba około 5 kg N, 1,5 kg P2O5, 7 kg + K2O +
mi-kroelementy
• przed sadzeniem analiza zawartości składników pokarmowych w glebie i w
20 Ziemniak Polski 2006 nr 1 ciu o uzyskane wyniki ułożenie własnego
planu nawożenia
• najkorzystniejsze źródła składników po-karmowych:
- obornik dobrze rozłożony - gnojowica
- komposty
- nawozy zielone (międzyplony na przy-oranie)
- słoma z dodatkiem azotu (najczęściej w postaci mocznika)
- doglebowe nawozy mineralne (najlepiej o spowolnionym uwalnianiu składników po-karmowych do gleby)
- rzędowe nawożenie do redlin celem ob-niżenia dawki nawozów mineralnych
- dolistne dokarmianie tylko w oparciu o wcześniej przeprowadzoną analizę stanu odżywiania roślin na plantacji
- poziom nawożenia azotem uzależniony od wymagań nawozowych odmian:
- odmiany o małych wymaganiach – do 100 kg N/ha
- odmiany o średnich wymaganiach – do 120 kg N/ha
- odmiany o wysokich wymaganiach – do 140 kg N/ha
- poziom nawożenia P i K uzależniony od zawartości tych składników w glebie i przy zachowaniu właściwych proporcji N:P:K, różnych dla określonych kierunków produkcji (jadalne, skrobiowe, dla przetwórstwa) Dobór odmian
Przy doborze odmian dla integrowanej pro-dukcji ziemniaków należy kierować się na-stępującymi zasadami:
• uprawiać odmiany już akceptowane przez odbiorców rynkowych
• dobierać odmiany o najładniejszym wy-glądzie bulw i (lub) najlepszych parametrach technologicznych (smak, wymagane para-metry w przetwórstwie lub przemyśle skro-biowym)
• z poszczególnych grup wczesności wy-bierać odmiany o największej odporności na choroby i szkodniki:
- zarazę ziemniaka
- choroby skórki (rizoktonioza, parch zwy-kły)
- alternariozę
- choroby wirusowe
- choroby okresu przechowalniczego - czarną nóżkę
- niektóre choroby kwarantannowe (mą-twik, rak ziemniaka)
• korzystać z wyników Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego oraz z wyników badań Zakładu Agronomii Ziemnia-ka w Jadwisinie i Zakładu Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie (wymagania nawozowe, reakcja na stresy środowiska, stabilność plonowania itp.)
Sadzenie
• stosować do sadzenia kwalifikowany materiał sadzeniakowy posiadający paszport • przejściowo dopuszcza się używanie własnego materiału sadzeniakowego z 2-3- -letniego rozmnażania pod warunkiem wyso-kiej jego zdrowotności
• nie wolno używać sadzeniaków z zakupu bez paszportu
• starać się stosować sadzeniaki pobu-dzone, a najlepiej podkiełkowane
• podczas sadzenia przestrzegać następu-jących zasad:
- -najlepszą rozstawą międzyrzędzi jest szerokość 75 cm
- gęstość sadzenia w rzędzie uzależnić od kierunku produkcji, wielkości sadzeniaków i odmiany, aby liczba łodyg na powierzchni 1 ha wnosiła:
- ziemniaki jadalne i na chipsy – ok. 200 tys. szt.
- sadzeniaki i ziemniaki na skrobię – ok. 300 tys. szt.
- ziemniaki do produkcji frytek – ok. 150 tys. szt.
• przystąpić do sadzenia, gdy temperatura gleby w warstwie ornej osiągnie 6-8oC
• optymalna głębokość sadzenia mierzona w centymetrach to: średnica sadzeniaka + 1 do 2 cm, licząc od powierzchni wyrównane-go pola przed sadzeniem, np. przykrycie glebą do 5 cm przy wielkości sadzeniaka 3 cm. Głębokość zalegania sadzeniaka w uformowanej redlinie wynosi najczęściej ok.12-15 cm
Pielęgnacja plantacji
• Podstawową metodą niszczenia chwa-stów w uprawie ziemniaków jest system me-chaniczny lub mechaniczno-chemiczny (do wschodów obredlanie z bronowaniem, tuż przed wschodami zastosowanie herbicydu). • Przy wyborze metody niszczenia chwa-stów należy uwzględnić:
Ziemniak Polski 2006 nr 1 21 - stopień zagrożenia poszczególnymi
ga-tunkami chwastów (termin ich wschodów) - stosunek cen paliwa do cen środków ochrony roślin
- przebieg pogody oraz fazy rozwojowe ziemniaka i poszczególnych gatunków chwastów
• Pielęgnacja plantacji ziemniaków jest dużo łatwiejsza i tańsza, gdy w gospodar-stwie stosuje się system uprawek pożniw-nych niszczących chwasty całego zmiano-wania
• Należy stosować profilowanie redlin po ostatnim obredlaniu roślin ziemniaka.
Nawadnianie
Nawadnianie jest proekologicznym zabie-giem agrotechnicznym zwiększającym i sta-bilizującym plony ziemniaka oraz poprawia-jącym jakość bulw. Stosując nawadnianie plantacji, należy przestrzegać następujących zasad:
• nawadniać w okresach największych potrzeb roślin i ich największej wrażliwości na niedobór wody (od momentu tworzenia pąków kwiatowych aż do początku dojrze-wania plantacji)
• optymalna wilgotność gleby to 65-70% polowej pojemności wodnej
• optymalna jednorazowa dawka wody podczas deszczowania powinna wynosić od 15 do 25 mm
• częstotliwość nawadniania uzależnić od deficytu opadów, typu gleby, temperatury powietrza i fazy rozwojowej roślin
Ochrona plantacji przed chorobami
Głównymi chorobami okresu wegetacji w uprawie ziemniaków, obniżającymi plon, są: zaraza ziemniaka, rizoktonioza, alternarioza i czarna nóżka. Dla ochrony plantacji przed tymi chorobami należy kompleksowo stoso-wać różne metody:
• wykorzystywnie genetycznej odporności odmian na zarazę ziemniaka i czarną nóżkę • stosowanie zdrowego materiału sadze-niakowego
• zaprawianie bulw przeciw rizoktoniozie • podkiełkowywanie sadzeniaków celem przyspieszenia kumulacji plonu przed ewen-tualnym wystąpieniem zarazy ziemniaka • utrzymywanie plantacji wolnych od chwastów
• stosowanie szerszej rozstawy między-rzędzi, która sprzyja lepszemu osuszaniu
łanu, a dzięki temu ograniczaniu rozwoju chorób grzybowych (np. zarazy ziemniaka) • usuwanie z plantacji roślin porażonych czarną nóżką (selekcja negatywna), szcze-gólnie na plantacjach nasiennych, ale w mia-rę możliwości także na innych (np. ziemnia-ków jadalnych)
• opieranie chemicznego programu ochro-ny plantacji przed zarazą i alternariozą na komputerowym systemie monitorowania pojawu zarazy PIORIN lub na częstym moni-torowaniu własnej plantacji ziemniaków (od-mian wczesnych)
• stosowanie przemiennie środków ochro-ny roślin pochodzących z różochro-nych grup (sys-temiczne, kontaktowe, o działaniu wgłęb-nym)
• aplikacja środków ochrony roślin tylko za pomocą sprawnego opryskiwacza z atestem Ochrona plantacji przed szkodnikami W integrowanym systemie produkcji ziem-niaków drogą do ograniczenia strat powo-dowanych przez szkodniki są różne zabiegi redukujące ich populację. Do organizacyjno- -agrotechnicznych zabiegów należą:
• stosowanie kwalifikowanego materiału sadzeniakowego wolnego od organizmów kwarantannowych (mątwiki)
• uprawa odmian mątwikoodpornych • wybór właściwego stanowiska w zmia-nowaniu, wolnego od szkodników glebowych (drutowce, pędraki itp.)
• właściwie prowadzone zabiegi uprawowe we wszystkich członach zmianowania
• użycie środków chemicznych w walce ze szkodnikami w powiązaniu z progami ich ekonomicznej szkodliwości:
- stonka ziemniaczana (wczesna faza rozwojowa roślin – 1-2 chrząszcze na 1 m2
powierzchni plantacji, pełnia rozwoju roślin – 15 larw na roślinę)
- rolnice – 6 larw na 1 m2 powierzchni pola - drutowce – 4-5 larw na 1 m2 powierzchni pola
- pędraki – 4 larwy na 1 m2
powierzchni pola
• ochrona przed mszycami tylko na plan-tacjach nasiennych
Przygotowanie plantacji do zbioru i zbiór Bardzo ważnym czynnikiem tego etapu pro-dukcji, istotnym w integrowanej propro-dukcji, jest ograniczenie uszkodzeń mechanicznych w formie skaleczeń i obić bulw.
Przygotowa-22 Ziemniak Polski 2006 nr 1 nie plantacji do zbioru polega na
wcześniej-szym, o około 1-3 tygodni, zniszczeniu łęcin, aby bulwy odmian późniejszych mogły doj-rzewać; wyeliminuje się wówczas otarcia skórki podczas zbioru. Czynnikami ograni-czającymi uszkodzenia bulw podczas zbioru są:
• temperatura bulw w czasie zbioru wyż-sza niż 10o
C
• masa porostu mniejsza niż 2-4 t/ha
• odkamienione pole (masa kamieni nie może przekraczać 20% masy zbieranego plonu)
• prędkość robocza zestawu zbierającego 3-5 km/h (przy zbiorze 2-fazowym prędkość maszyn kopiących i zbierających może być 2-krotnie większa)
• właściwa głębokość pracy zespołu ko-piącego (o 1-2 cm głębiej od zalegających bulw)
• wysokość spadku bulw nie przekraczają-ca 30 cm
• otuliny i wykładziny na elementach robo-czych przenośników transportowych oraz na ich połączeniach (uskokach) w liniach prze-ładunkowych.
Przechowywanie plonu
Zadaniem tego etapu produkcji ziemniaków jest ograniczenie strat ilościowych (ubytki naturalne, gnicie bulw) i utrzymanie właści-wej jakości bulw. Aby mogło być spełnione, konieczne jest utrzymanie w okresie prze-chowywania odpowiedniego reżimu tempe-raturowo-wilgotnościowego:
• tuż po złożeniu bulw do miejsc przecho-wywania należy utrzymywać temperaturę 12--18oC przez okres do 2 tygodni
• schładzanie bulw powinno być stopnio-we, rozłożone na kolejne 2 tygodnie
• w długotrwałym okresie składowania bulw należy utrzymywać następujące tempe-ratury:
- sadzeniaki 2-6oC - ziemniaki jadalne 4-6oC
- ziemniaki na produkty spożywcze 6-8oC
- ziemniaki do przemysłu skrobiowego ok. 4oC
• wilgotność powietrza powinna być bar-dzo duża (90-95%)
• przed rozładunkiem przechowalni należy zwiększyć temperaturę bulw, aby w czasie ich przygotowania do sprzedaży lub sadze-nia nie spowodować uszkodzeń
• do przechowywania ziemniaków najlepiej nadają się przechowalnie o składowaniu luzem lub w paletach skrzyniowych oraz pomieszczenia gospodarcze przystosowane do przechowywania ziemniaków
• należy unikać stosowania środków che-micznych ograniczających rozwój chorób okresu przechowywania
• odpowiednie przewietrzanie pryzm lub palet skrzyniowych oraz utrzymywanie su-chej powierzchni bulw daje gwarancję ogra-niczenia gnicia bulw w czasie przechowywa-nia
• miejsca przechowywania ziemniaków powinny być corocznie po zakończonym sezonie zdezynfekowane preparatami do tego przeznaczonymi.
Przedstawiane powyżej w skrótowej for-mie podstawowe zasady produkcji ziemnia-ków w systemie integrowanym są jedynie wprowadzeniem do szczegółowej instrukcji, z którą można się zapoznać na stronie inter-netowej www.piorin.gov.pl (informacje – ak-tualności – metodyki integrowanej produkcji – ziemniaki).
Literatura
1. Integrowana produkcja ziemniaka. 2005. Pr.
zbior. pod red. W. Nowackiego: 85 s. www. piorin. gov. pl; 2. Produkcja ziemniaków. Technologia -
Eko-nomika - Marketing. 1997. Pr. zbior. pod red. J.
Chot-kowskiego. Wyd. 2. IHAR Oddz. Bonin: 352 s.; 3.
Cha-rakterystyka zarejestrowanych odmian ziemniaka. 2004. Pr. zbior. pod red. A. Głuskiej i K. Zgórskiej.
