Ziemniak Polski 2011 nr 3 1
Sprawozdania ze spotkań naukowych
M
M
M
II
I
S
S
S
JJ
J
A
A
A
::
:
B
B
B
II
I
O
O
O
R
R
R
Ó
Ó
Ó
Ż
Ż
Ż
N
N
N
O
O
O
R
R
R
O
O
O
D
D
D
N
N
N
O
O
O
Ś
Ś
Ś
Ć
Ć
Ć
22
2
00
0
11
1
00
0
I
II
II
I
M
M
M
II
I
Ę
Ę
Ę
D
D
D
Z
Z
Z
Y
Y
Y
N
N
N
A
A
A
R
R
R
O
O
O
D
D
D
O
O
O
W
W
W
A
A
A
K
K
K
O
O
O
N
N
N
FF
F
E
E
E
R
R
R
E
E
E
N
N
N
C
C
C
JJ
J
A
A
A
II
I
W
W
W
A
A
A
R
R
R
S
S
S
Z
Z
Z
T
T
T
A
A
A
T
T
T
Y
Y
Y
„
„„
D
D
D
A
A
A
W
W
W
N
N
N
E
E
E
O
O
O
D
D
D
M
M
M
II
I
A
A
A
N
N
N
Y
Y
Y
R
R
R
O
O
O
Ś
Ś
Ś
LL
L
II
I
N
N
N
U
U
U
P
P
P
R
R
R
A
A
A
W
W
W
N
N
N
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
I
II
R
R
R
A
A
A
S
S
S
Y
Y
Y
Z
Z
Z
W
W
W
II
I
E
E
E
R
R
R
Z
Z
Z
Ą
Ą
Ą
T
T
T
G
G
G
O
O
O
S
S
S
P
P
P
O
O
O
D
D
D
A
A
A
R
R
R
S
S
S
K
K
K
II
I
C
C
C
H
H
H
–
––
R
R
R
O
O
O
LL
L
N
N
N
II
I
C
C
C
Z
Z
Z
A
A
A
R
R
R
Ó
Ó
Ó
Ż
Ż
Ż
N
N
N
O
O
O
R
R
R
O
O
O
D
D
D
N
N
N
O
O
O
Ś
Ś
Ś
Ć
Ć
Ć
B
B
B
II
I
O
O
O
LL
L
O
O
O
G
G
G
II
I
C
C
C
Z
Z
Z
N
N
N
A
A
A
W
W
W
P
P
P
R
R
R
A
A
A
K
K
K
T
T
T
Y
Y
Y
C
C
C
E
E
E
””
”
––
–
S
S
S
P
P
P
R
R
R
A
A
A
W
W
W
O
O
O
Z
Z
Z
D
D
D
A
A
A
N
N
N
II
I
E
E
E
Z
Z
Z
K
K
K
O
O
O
N
N
N
FF
F
E
E
E
R
R
R
E
E
E
N
N
N
C
C
C
JJ
J
II
I
inż. Danuta Sekrecka, mgr inż. Agnieszka Dutka, mgr Dorota Michałowska IHAR – PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie
e-mail: sekrecka@ziemniak-bonin.pl
dniach 22-23 października 2010 roku w Zbicznie k. Brodnicy, w tzw. centrum „zielonych płuc Polski”, odbyła się II Międzynarodowa Konferencja i Warsztaty Misja: Bioróżnorodność. Jej orga-nizatorem było Stowarzyszenie „Dla Daw-nych Odmian i Ras”, a głównym celem – integracja środowisk naukowych i praktyków zajmujących się różnorodnością biologiczną w naszym kraju. Ważnym punktem konfe-rencji była wymiana doświadczeń z podob-nymi instytucjami z zagranicy (Węgry, Ło-twa). Obecnie trwa ogólnoświatowa kampa-nia, której celem jest przybliżenie znaczenia terminu „bioróżnorodność” i aktywne zaan-gażowanie w jej utrzymanie i przywracanie. Inicjatywa ta – przygotowana w Międzynaro-dowym Roku Różnorodności Biologicznej – stanowi część światowych wysiłków służą-cych podkreśleniu zasadniczej roli bioróżno-rodności w utrzymywaniu życia na Ziemi.
Bioróżnorodność – w najprostszym ujęciu – to rozmaitość form życia wraz z całą ich zmiennością na poziomie genów, gatunków i ekosystemów, w skali Ziemi lub bliższych jednostek biogeograficznych (Gaston, Spicer 2004). Według definicji przyjętej oficjalnie przez Konwencję o różnorodności biologicz-nej (Krajowa strategia... 2007) różnorodność biologiczna oznacza ,,zróżnicowanie
wszyst-kich żywych organizmów występujących na Ziemi, m.in. w ekosystemach lądowych,
morskich i innych wodnych, jak też w zespo-łach ekologicznych, których organizmy te są częścią. Dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz ekosys-temami”.
Obecnie Konwencja jest podpisana przez 189 państw i ratyfikowana przez większość z nich. Polska podpisała Konwencję 5 czerwca 1992 r., a ratyfikowała 18 stycznia 1996. W odróżnieniu od innych międzynarodowych postanowień Konwencja nakreśla ogólne cele i politykę, ale państwa mają swobodę w doborze sposobów wprowadzania ich w ży-cie. Konwencja o różnorodności biologicznej jest pierwszym, globalnym porozumieniem dotyczącym wszystkich aspektów biologicz-nej różnorodności: gatunków, ekosystemów oraz zasobów genetycznych. Konwencja uznaje, że ochrona różnorodności biologicz-nej jest wspólną troską ludzkości i integralną częścią procesu rozwoju świata.
Do zaprezentowania swoich doświadczeń w zakresie bioróżnorodności rolniczej zapro-szono osoby z instytutów naukowych oraz organizacji pozarządowych, które są specja-listami w tej dziedzinie. Na wykładach mó-wiono m.in. na temat ras dawnych koni ro-boczych, hodowli królika popielniańskiego, dawnych odmian jabłoni, zalet zadrzewień śródpolnych, a także zagrożeń wynikających z zastosowania organizmów
Ziemniak Polski 2011 nr 3
2
nych genetycznie i ich wpływu na różnorod-ność biologiczną.
Elżbieta Lenarczyk-Priwieziencew (2010), przedstawicielka Społecznego Instytutu Eko-logicznego, w swoim wystąpieniu zachęcała do tworzenia w Polsce „networkingu”, czyli współpracy w ramach sieci Network Bioróż-norodności Rolniczej. Jako przykłady uda-nych networków podała:
1. sieć współpracy UNSER LAND – re-gion, produkt, przyroda, ekologiczne rolnic-two – Niemcy/Bawaria;
2. sieć hoteli w Norwegii – podobne biz-nesy, ten sam profil i styl, różne obszary;
3. Business Network International – mię-dzynarodowa sieć zorganizowana na zasa-dzie „dający zyskuje” i opierająca się na ma-łych grupach z całego świata reprezentują-cych rozmaite dziedziny biznesu.
Podczas warsztatów próbowano odpo-wiedzieć na pytanie, jak w bliskim nam śro-dowisku rozpocząć tworzenie networku, czyli współpracę w sieci. Odpowiedź jest jedna:
połączyć siły, spotkać się, zdefiniować i zor-ganizować.
Głównym atutem utworzenia Network
Rolniczej Różnorodności Biologicznej jest
ochrona i pomnażanie rodzimej różnorodno-ści biologicznej. W Polsce mamy ku temu możliwości ze względu na zachowane jesz-cze bogactwo różnorodności biologicznej, a także strukturę gospodarstw rolniczych (bar-dzo wiele małych gospodarstw). Utworzenie networku to m.in. nowoczesny sposób współpracy, który pozwoli osiągnąć dobre wyniki. Taka współpraca to również:
● uczenie się od siebie nawzajem, ● wymiana doświadczeń,
● wspólny marketing, ● lepsze zarządzanie, ● wzajemna pomoc.
Wytworzenie zdrowej i jednocześnie smacznej żywności wymaga często powrotu do tradycyjnych metod uprawy, i w tym wy-padku dobrze sprawdzają się rodzime od-miany roślin. Jest to swego rodzaju wybór dla małych gospodarstw wiejskich, dla któ-rych dużą szansą rozwoju jest rolnictwo eko-logiczne. Ciekawy referat, propagujący stare odmiany jabłoni, przedstawiła Ewa Rembiał-kowska (2010) z SGGW. Przeprowadzone doświadczenia wykazały, że w analizie sen-sorycznej stare odmiany jabłoni uzyskują
wyższe oceny w porównaniu z nowymi i cha-rakteryzują się bardziej intensywnym sma-kiem. Drzewa dawnych odmian dobrze rosną i owocują bez chemicznej ochrony, są od-porniejsze na przemarzanie, mało wrażliwe na choroby i szkodniki. Stanowią również doskonałe źródło genów odporności dla no-wych odmian towarono-wych.
Dużo emocji, ale i dyskusji, wywołał refe-rat Marka Krydy (2010) z Fundacji INDIGE-NA „Zagrożenia wynikające z zastosowania organizmów modyfikowanych genetycznie i ich wpływ na różnorodność biologiczną”. Potencjalnym zagrożeniem dla bioróżnorod-ności ostatnich lat, nie do końca jeszcze naukowo poznanym, jest genetyczna mody-fikacja gatunków i ich uwalnianie do środo-wiska. Już teraz część rolników wprowadziła na swoje pola uprawy transgeniczne (nie zawsze rejestrowane) i spowodowała prze-dostanie się nasion GM m.in. na ekologiczne pola. I w tym momencie został zachwiany zrównoważony rozwój, jakim jest rolnictwo ekologiczne, które funkcjonuje w harmonii z ekosystemem.
Jako przykład zagrożeń uprawy roślin poddanych manipulacjom genetycznym pre-legent Kryda przedstawił, wzbudzające kon-trowersje, wyniki badań zespołu dr. Arpada Pusztaia (1999) ze Szkocji. Modyfikowane genetycznie ziemniaki szkodziły nie tylko mszycom (główny cel modyfikacji), ale rów-nież pożytecznym owadom, m.in. biedronce dwukropce (naturalny wróg mszyc). Jedno-cześnie dieta oparta na modyfikowanych ziemniakach hamowała wzrost szczurów laboratoryjnych, zaburzając prawidłowy roz-wój głównych organów wewnętrznych oraz osłabiając układ odpornościowy.
Ogólne zasady rolnictwa ekologicznego
Z kolei Mieczysław Babalski (2010) ze Sto-warzyszenia Producentów Żywności Meto-dami Ekologicznymi EKOLAND przedstawił i większości przypomniał „Ogólne zasady rol-nictwa ekologicznego”, do których należą: ● Odrzucenie środków chemii rolnej, wete-rynaryjnej i spożywczej.
● Prowadzenie zrównoważonej produkcji roślinnej ze zwierzęcą w celu zamknięcia obiegu materii w gospodarstwie.
● Obsada zwierząt powinna zawierać się w przedziale 0,5-1,5 SD na 1 ha
przeliczenio-Ziemniak Polski 2011 nr 3 3
wy. Zaleca się, aby zwierzęta utrzymywane w gospodarstwach ekologicznych pochodziły z danego gospodarstwa lub innych gospo-darstw ekologicznych. Nie mogą pochodzić z anonimowych źródeł.
Materiał siewny powinien być reproduko-wany regionalnie, w gospodarstwach ekolo-gicznych. Syntetyczne zaprawy nasienne są zakazane. Dozwolone jest zaprawianie
na-sion wapnem hydratyzowanym w ilości 2 kg/100 kg. Można traktować nasiona przedsiewnie preparatami biodynamicznymi i dojrzałym kompostem.
Nawożenie nawozami organicznymi lub naturalnymi wytworzonymi we własnym go-spodarstwie lub, w wypadku nieposiadania zwierząt, pozyskanymi z innych gospodarstw ekologicznych oraz nawozami i środkami poprawiającymi właściwości gleby, zakwalifi-kowanymi do stosowania w rolnictwie ekolo-gicznym.
Podstawowymi nawozami w gospodar-stwie ekologicznym są: obornik, kompost, gnojówka i woda gnojowa. Nawozy uzupeł-niające:
− mineralne (mielone skały, takie jak ba-zalt, bentonit, gips, kizeryt, dolomit, wapno magnezowe, węglanowe, kreda nawozowa, boraks, potasowe: kainit, kalimagnezja, siar-czan potasu, skały fosforytowe, popiół drzewny;
− organiczne: mączka z kości, z krwi, ro-gów, pierza, skorupy jaj, mączka rybna, od-padki rzeźne, płynne i stałe odpady z wła-snego gospodarstwa, makuchy, trociny, kora drzewna;
− muł i osady naturalne zbiorników wod-nych.
Dla ograniczenia chorób roślin stosuje się preparaty roślinne na bazie skrzypu, cebuli, czosnku, chrzanu itp. Do pielęgnacji oraz wzmacniania roślin stosuje się: wyciągi, wy-wary, napary, „gnojówki” ziołowe, wyciągi i mączki glonów, mączki skalne, np. bentonit, bazalt, szkło wodne (krzemian sodu), nad-manganian potasu (w stężeniu do 2%) do zaprawiania nasion, preparaty krzemionko-we, propolis, szare mydło.
Dla ograniczenia populacji szkodników dopuszcza się:
− preparaty wirusowe, bakteryjne i grzy-bowe;
− substancje feromonowe (nie bezpo-średnio na rośliny uprawne);
− sterylizację samców szkodliwych owa-dów;
− emulsję na bazie oleju parafinowego oraz na bazie tłuszczów roślinnych i zwie-rzęcych;
− preparaty roślinne, np. z pokrzywy, skrzypu, z bylicy, wrotyczu pospolitego, z miodli indyjskiej, z gorzkli, złocienia dalma-tyńskiego, derysa trującego;
− szare mydło, ziemię okrzemkową, sproszkowane skały, mleko.
Jako przedstawiciel gospodarstwa ekolo-gicznego Mieczysław Babalski zapoznał słu-chaczy z zasadami obowiązującymi w tym zakresie, a także wymienił główne etapy przestawiania gospodarstwa tradycyjnego na gospodarstwo ekologiczne.
Referat Artura Golisa (2010) z Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Wiel-kopolskiego „Zadrzewienia śródpolne jako element ochrony bioróżnorodności w kraj-obrazie wiejskim” spotkał się z dużym zainte-resowaniem. Prelegent bardzo ciekawie od-powiedział na pytanie, dlaczego zadrzewie-nia są tak ważne dla ochrony różnorodności biologicznej. Dla jej zachowania w prze-strzeni rolniczej kluczowe znaczenie mają: zadrzewienia śródpolne, oczka wodne i tor-fowiska, miedze oraz ekstensywnie użytko-wane łąki i pastwiska. Zadrzewienia śródpol-ne stanowią siedliska wielu gatunków roślin, grzybów i zwierząt. Stanowią jednocześnie funkcję tzw. korytarzy ekologicznych szlaków migracji zwierząt w cyklu sezonowym i do-bowym. Poza walorami praktycznymi (zmniejszają degradację pól) stanowią w monotonnym krajobrazie rolniczym tzw. wy-spy środowiskowe, gromadzące kilkanaście razy więcej gatunków ptaków niż w lasach. Dlatego też dla zachowania różnorodności biologicznej należy dbać o już istniejące za-drzewienia śródpolne i nasadzać nowe, wy-bierając wyłącznie rodzime gatunki roślin.
Kolejne prelegentki: Guntra Aistara (Ło-twa) oraz Csilla Kiss (Węgry) omówiły formy ochrony bioróżnorodności rolniczej na Łotwie i na Węgrzech. W krajach tych, podobnie jak w Polsce, coraz większy nacisk kładzie się na ochronę starych odmian i ras. Tworzone są różnego rodzaju stowarzyszenia mające na celu ochronę różnorodności biologicznej.
Ziemniak Polski 2011 nr 3
4
Na Łotwie powstało duże ekologiczne go-spodarstwo, w którym m.in. prowadzony jest chów konika polskiego w warunkach natu-ralnych. Takie gospodarstwa pełnią również rolę gospodarstw agroturystycznych, dokąd mieszkańcy dużych miast przyjeżdżają od-począć i poobcować z przyrodą. W ofercie jest m.in. możliwość skorzystania z bani (sauna), gdzie w czasie kąpieli wykorzystuje się naturalne zioła. Może jest to szansa ochrony różnorodności biologicznej w prak-tyce?
Na naszej planecie ginie każdego dnia ok. dwudziestu gatunków roślin i zwierząt. Ich śmierć jest spowodowana wzrostem za-nieczyszczenia środowiska oraz przekształ-ceniem naturalnego, tradycyjnego gospoda-rowania w kierunku monokulturowego, ubo-giego pod względem bioróżnorodności sys-temu uprawy. Ekolodzy szacują, że od roku 2000 liczba ginących gatunków wynosi na-wet 100 dziennie. Oprócz wymierania spo-wodowanego zanieczyszczeniem środowi-ska występuje również wymieranie natural-ne. Proces ten polega na eliminacji gatun-ków, które nie są w stanie przystosować się do nowych warunków środowiskowych.
Zmniejszanie się bioróżnorodności ozna-cza nie tylko utratę jakiegoś gatunku, ale najczęściej również zagładę kawałka nasze-go świata.
Jedną z niewielu organizacji politycznych na świecie, które przejęły się następstwami, jakie niesie utrata bioróżnorodności, jest Unia Europejska. W 2001 roku kraje Wspól-noty założyły, że powstrzymają utratę różno-rodności biologicznej na swym obszarze do 2010 roku. Jednak ten ambitny cel się nie powiódł. Choć to właśnie w Europie funkcjo-nuje jedyny kontynentalny system ochrony przyrody, jakim jest Natura 2000. Mimo że obszary te zajmują ok. 17% powierzchni UE, to jak wynika z raportu Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska, połowa gatunków i blisko 80% unikatowych typów środowisk nie są dobrze chronione. Wielu specjalistów dodaje, że Natura 2000 funkcjonuje tylko tam, gdzie są silne organizacje ekologiczne, a dobrym przykładem jest Dolina Rospudy.
Utratą bioróżnorodności przejęła się także Organizacja Narodów Zjednoczonych i ogło-siła rok 2010 Rokiem Bioróżnorodności Bio-logicznej. Jakie to przyniosło korzyści dla jej
ochrony? Czy nie ograniczono się do kilku konferencji i wydania paru nic nieznaczących deklaracji? Czas pokaże.
Literatura
1. Babalski M. 2010. Ogólne zasady rolnictwa
ekolo-gicznego. [W:] Misja: Bioróżnorodność 2010. II Mię-dzynarodowa Konferencja i Warsztaty. Dawne odmia-ny roślin uprawodmia-nych i rasy zwierząt gospodarskich – rolnicza różnorodność biologiczna w praktyce. Zbicz-no, 22-23.10.2010. Stow. „Dla Dawnych Odmian i Ras” Pokrzydowo: 13-17; 2. Gaston K. J., Spicer J. I. 2004.
Biodiversity: an introduction. 2nd Ed. Wiley-Blackwell
Publishing; 3. Golis A. 2010. Zadrzewienia śródpolne
jako element ochrony bioróżnorodności. [W:] Misja: Bioróżnorodność 2010. II Międzynarodowa Konferen-cja i Warsztaty. Dawne odmiany roślin uprawnych i rasy zwierząt gospodarskich – rolnicza różnorodność biologiczna w praktyce. Zbiczno, 22-23.10.2010. Stow.
„Dla Dawnych Odmian i Ras” Pokrzydowo: 40-45;
4. Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Pro-gram działań na lata 2007-2013. Zał. do uchwały nr
270/2007 RM z dn. 26.10.2007 r. – http://docs.google. Com; The National Biological Diversity Strategy and Action Plan 2007 (http://docs.google.com); 5. Kryda
M. 2010. Zagrożenia wynikające z zastosowania Or-ganizmów Modyfikowanych Genetycznie i ich wpływ na różnorodność biologiczną. [W:] Misja: Bioróżnorod-ność 2010. II Międzynarodowa Konferencja i Warszta-ty. Dawne odmiany roślin uprawnych i rasy zwierząt
gospodarskich – rolnicza różnorodność biologiczna w
praktyce. Zbiczno, 22-23.10.2010. Stow. „Dla Dawnych Odmian i Ras” Pokrzydowo: 26-28; 6. Lenarczyk-
-Priwieziencew E. 2010. Networking, czyli współpraca w sieci Network Bioróżnorodności Rolniczej. [W:] Mi-sja: Bioróżnorodność 2010. II Międzynarodowa Konfe-rencja i Warsztaty. Dawne odmiany roślin uprawnych i rasy zwierząt gospodarskich – rolnicza różnorodność biologiczna w praktyce. Zbiczno, 22-23.10.2010. Stow.
„Dla Dawnych Odmian i Ras” Pokrzydowo: 21-25;
7. Pusztai S. W. E. 1999. Effect of diets containing
genetically modified potatoes expressing Galanthus
nivalis lectin on rat small intestine. – Lancet 354
(9187): 1353-1354; 8. Rembiałkowska E. 2010.
Zna-czenie i wartość odżywcza jabłek starych odmian – wyniki badań. [W:] Misja: Bioróżnorodność 2010. II Międzynarodowa Konferencja i Warsztaty. Dawne odmiany roślin uprawnych i rasy zwierząt gospodar-skich – rolnicza różnorodność biologiczna w praktyce. Zbiczno, 22-23.10.2010. Stow. „Dla Dawnych Odmian i Ras” Pokrzydowo: 35-39
