Wpływ terminu zbioru na wybrane cechy dwóch odmian kupkówki pospolitej

(1)

ROMAN ŁYSZCZARZ

Zakład Łąkarstwa, Akademia Techniczno-Rolnicza im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy

Wpływ terminu zbioru na wybrane cechy dwóch

odmian kupkówki pospolitej

The influence of harvest time on some characters of two varieties of common orchard grass

W latach 1997–1999 na glebie mineralnej klasy IIIb badano wpływ terminu zbioru pierwszego odrostu na wysokość roślin, plonowanie oraz zawartość białka ogólnego i włókna surowego dwóch odmian kupkówki pospolitej Amera i Astera. Odmiana Amera wykazywała się szybszym tempem wzrostu i rozwoju w okresie narastania pierwszego odrostu. W zależności od lat kłosiła się o 7–14 dni wcześniej od odmiany Astera. Największe ilościowe i jakościowe zmiany stwierdzono tuż przed wykłoszeniem się odmian, a więc w ostatnich dniach ich przydatności do użytkowania pastwi-skowego. Z wiosennego tempa rozwoju odmian wynika, że przydatność do tego sposobu użytkowania wczesnej odmiany Amera kończyła się na przełomie I i II dekady maja, a odmiany Astera o około 7–10 dni później. W oparciu o wyniki analizy korelacji i regresji plonowania oraz składu chemicznego można określić i prognozować najkorzystniejszy termin zbioru ocenianych odmian.

Słowa kluczowe: kupkówka pospolita, terminy koszenia, plon, skład chemiczny

Effects of the date of first regrowth cut on plant height, yield and total protein and crude fibre content in two orchard grass varieties Amera and Astera were studied in 1997–1999 on a mineral soil of the IIIb class. The Amera variety demonstrated a higher growth and development rate during the first regrowth. Depending on years it had ears by 7–14 days earlier than the Astera variety. The highest qualitative and quantitative changes were found just before the earing time of both varieties, i.e. in the last days of their usefulness for grazing. Dynamics of changes determining the effect of the date of first regrowth cut were described mathematically and with graphs for both varieties. Because of high determination coefficients found the dynamics allow to assess the parameters under study with a high accuracy at a specific day of first regrowth cut.

Key words: common orchard grass, cut dates, yield, chemical composition WSTĘP

Najszybsze tempo wzrostu i rozwoju u traw występuje w okresie wiosennym. Zmiany w wysokości roślin, ich strukturze i rozwoju pędów są tak dynamiczne, że można je zaobserwować u niektórych gatunków niemalże codziennie. Kupkówka pospolita należy do tej grupy roślin. W okresie najintensywniejszego wzrostu i rozwoju wiosną jej pędy,

(2)

w ciągu 3-4 tygodni, przechodzą przez takie fazy rozwojowe jak: krzewienie, strzelanie w źdźbło, kłoszenie i kwitnienie. W żywieniu przeżuwaczy we wszystkich tych fazach kupkówka może stanowić składnik podstawowej lub uzupełniającej dawki pokarmowej.

Z licznych publikacji wynika, że plony oraz skład chemiczny pojedyńczych gatunków lub wielogatunkowej runi określane są w oparciu o analizę prób pochodzących z określo-nego dnia (Czeladzka, Urbaniak, 1997, 1998; Grzegorczyk, 1989; Kozłowski, Swę-drzyński, 1997; Łyszczarz, 1993). Zatem jest to stan z chwili, kiedy są one wypasane lub koszone. W związku z tym, że wzrost i rozwój roślin jest procesem dynamicznym, w którym ciągle zachodzą zmiany, podjęto próbę ich zilustrowania w postaci graficznej i matematycznej. Zmiany te określono u dwóch odmian kupkówki różniących się wczesnością. Z dotychczasowych badań wynika, że tempo ich rozwoju może decydować o terminie ich przydatności do użytkowania pastwiskowego i kośnego, jak również może mieć istotny wpływ na ilościowe i jakościowe parametry paszy (Głowacka-Kostyra, Bukowiecki, 1997; Łyszczarz, 1993, 1997; Prończuk, Prończuk, 1981; Pawlak, 1990, 1992; Rutkowska, Kamiński, 1988).

Celem badań było określenie reakcji dwóch odmian kupkówki na zróżnicowany termin pierwszego odrostu. Zakładano, że różniące się klasą wczesności odmiany Amera i Astera charakteryzują się różnym tempem przyrastania plonu suchej masy oraz składników pokarmowych i że zmiany te można przedstawić w ujęciu dynamicznym.

MATERIAŁ I METODY

Odmiany kupkówki pospolitej Amera i Astera oraz siedem wybranych odmian reprezentujących inne gatunki traw pastewnych wysiano 22 maja 1996 roku na glebie mineralnej klasy IIIb, na poletkach o powierzchni 18 m2 w Dziewierzewie k. Kcyni w woj. kujawsko-pomorskim. Przed rozpoczęciem wegetacji, w latach 1997–1999, zasto-sowano 60 kg N, 44 kg P i 50 kg K na 1 ha. W dziesięciu cotygodniowych terminach począwszy, w zależności od roku, od ostatnich dni kwietnia lub pierwszych dni maja do końca czerwca lub pierwszych dni lipca, określano wysokość roślin (przed wykłoszeniem był to zasięg głównej masy liściowej, a po wykłoszeniu wysokość pędów genera-tywnych), ich fazę rozwojową i plony. Cotygodniowe pomiary wykonywano na mikropoletkach o powierzchni 1,44 m2. W zielonce oznaczono zawartość suchej masy, a następnie przeliczono na plony s.m. Analizy chemiczne wykonano w trzech powtórze-niach na aparacie InfraAnalyzer 450 metodą spektroskopii w bliskiej podczerwieni. Najwcześniej, bo 26 kwietnia pierwszą kośbę przeprowadzono w 1999 roku (ciepły i dżdżysty kwiecień — tab. 1). Było to o tydzień wcześniej w porównaniu z rokiem 1997 (3.05. — zdecydowanie chłodna i sucha wiosna). Odmiany kupkówki znajdowały się, w zależności od terminu zbioru, w różnych fazach rozwojowych: od początków krze-wienia do dojrzałości mlecznej nasion. Kolejne odrosty (pokosy) zbierano z często-tliwością, przynajmniej co 28 dni lub rzadszą, w zależności od ilości biomasy. Po ich zbiorze stosowano nawożenie azotem w ilości 50 kg N ha.

(3)

Cotygodniowe ilościowe i jakościowe zmiany w wysokości roślin, plonowaniu i składzie chemicznym przedstawiono jako średnie z 3 lat badań, a najistotniejsze wartości liczbowe charakteryzujące zmiany w kolejnych latach omówiono w pracy.

Warunki pogodowe

Najwięcej opadów odnotowano w sezonie wegetacyjnym 1998 roku (tab. 1). Ich ilość, przy dżdżystym charakterze czerwca, lipca i sierpnia niemalże pokrywała potrzeby wodne traw, które wynosiły w tym czasie około 445 mm (Grabarczyk, 1983). Średnio w kwietniu potrzeba bowiem około 50, w maju — 70, w czerwcu — 85, w lipcu — 100, w sierpniu — 80, a we wrześniu 60 mm deszczu. Poza tym średnie miesięczne temperatury powietrza były zbliżone do temperatur optymalnych dla wzrostu i rozwoju traw. Najwyższe w 1998 r. były one w lipcu i wynosiły zaledwie 16,7°C. Najmniejszą ilość opadów stwierdzono w 1999 roku — 283,6 mm, z największymi ich niedoborami od maja do końca sezonu wegetacyjnego. W tym okresie odnotowano również najwyższe temperatury; średnia temperatura lipca wynosiła 20,0°C, a sierpnia — 17,4° C (tab. 1).

Tabela 1

Opady i liczba dni opadowych w okresie narastania pierwszego odrostu Precipitation and number of days with precipitation over the first regrowth time

Opady (mm) Precipitation (mm) Miesiąc

Month Rok

Year IV V VI VII VIII IX

Suma — Sum IV–IX

20,7 96,5 36,7 108,5 15,1 24,0 301,5

1997 Dni z opadem

Days with precipitation 14 13 8 16 6 6 63

21,1 46,4 94,7 96 65,8 72,7 396,7

1998 Dni z opadem

62,1 45,5 58,6 43,9 53,8 19,7 283,6

1999 Dni z opadem

średnia temperatura (°C) mean temperature (°C) średnia — mean IV–IX 1997 4,7 11,5 16,0 17,7 19,9 13,2 13,8 1998 9,3 13,8 16,6 16,7 15,5 12,7 14,1 1999 8,6 12,2 16,5 20,0 17,4 16,0 15,1 WYNIKI I DYSKUSJA

Fazy rozwojowe i wysokość roślin w pierwszym odroście

W pierwszym terminie koszenia odmiany różniły się wysokością roślin. Średnia z trzech lat wysokość wcześniejszej odmiany Amera była o 8 cm wyższa od późniejszej Astera (rys. 1). W drugim terminie zbioru ruń miała przeciętnie odpowiednio u odmiany Amera 44, a u Astera 26 cm. Dobowo pędy odmiany wcześniejszej przyrastały średnio 3 cm, a późniejszej zaledwie — 1,57 cm. Największą dynamikę przyrostu wysokości wykazywały rośliny do momentu kłoszenia (tab. 2, rys. 1). W tym okresie przyrastały one średnio na dobę około 2–3 cm, natomiast po wykłoszeniu tempo to wyraźnie zmalało. Z przebiegu linii trendu wynika jednak, że w każdym terminie odmiana Amera wyższa

(4)

była od odmiany Astera przynajmniej o kilkanaście cm. Różnice w wysokości obu odmian wynosiły więc od kilku do ponad pięćdziesięciu kilku procent i największe były w pierwszych tygodniach badań. Koszenie traw, biorąc pod uwagę walory jakościowe powininno być przeprowadzone najpóźniej do pełni kłoszenia. Przypadało ono w omawianych badaniach w różnych terminach, przy czym największe, bo 14. dniowe różnice w kłoszeniu pomiędzy odmianami stwierdzono w 1999 roku (tab. 2).

yAmera = -0,0333x2 + 3,921x + 17,264 R2 = 0,9982 yAstera = -0,0239x2 + 3,4213x + 3,3877 R2 = 0,9812 0 20 40 60 80 100 120 140 1 8 15 22 29 36 43 50 57 64

liczba dni od 1 do 64; number of days from 1 to 64 cm

Wielom. (Amera) Wielom. (Astera)

YAmera i yAstera — równania regresji dla odmian Amera i Astera R2 — współczynnik determinacji

YAmera and yAstera — equation of regresion for varieties Amera and Astera R2 — coefficient of determination

Rys. 1. Średnia wysokość roślin w zależności od terminu zbioru pierwszego odrostu 1...64 kolejny dzień od pierwszego dnia zbioru

Fig. 1. Sward height as dependent on the first regrowth cut date 1...64 — successive day of the date of the first cut

Tabela 2

Daty początku i pełni kłoszenia Dates for beginning and height of earing

Rok Years Odmiana Variety Początek kłoszenia Beginning of earing Pełnia kłoszenia Full earing Amera 14. 05 22. 05 1997 Astera 22. 05 30. 05 Amera 9. 05 15. 05 1998 _Astera _{15. 05} _{22. 05} Amera 11. 05 17. 05 1999 Astera 22. 05 31. 05

Plonowanie odmian w pierwszym odroście

W pierwszym terminie zbioru Amera była o ponad 50% plenniejsza, od odmiany Astera (rys. 2). W poszczególnych latach plony te różniły się pomiędzy sobą bardzo wyraźnie i wynosiły np. u wcześniejszej odmiany Amera od 709 kg w 1997 roku do 1996 kg w 1999 roku, a u odmiany Astera od 372 (1997 r.) do 1300 kg s.m. z 1 ha w 1999 r. (tab. 3). Średnie dzienne przyrosty plonu rolniczego pomiędzy pierwszym, a drugim terminem zbioru wyniosły u odmiany Amera 245, a u Astera 154 kg s.m. na

(5)

1 ha, natomiast pomiędzy drugim a trzecim — odpowiednio 322 kg u odmiany Amera i 212 kg u Astera. Odmiana Amera zaczynała się w tym czasie kłosić. Przydatność odmiany Amera do wypasania kończyła się więc na przełomie I i II dekady maja, a późniejszej Astera na przełomie II i III dekady. W czwartym tygodniu, a więc wtedy gdy znaczna ilość pędów odmiany Amera była już wykłoszona przyrosty plonu wyraźnie zmalały i dziennie były na poziomie 127 kg na 1 ha. Odmiana Astera kłosząca się w zależności od roku o kilka-kilkanaście dni później (tab. 2) charakteryzowała się w tym okresie jeszcze znacznymi dziennymi przyrostami (209 kg s.m. na ha). Wyraźne wyhamowanie tempa przyrostu plonu w fazie kłoszenia Rutkowska (1983) tłumaczy mniejszym dopływem związków węgla do pączków pachwinowych, co istotnie ogranicza krzewienie traw. Z charakterystyki graficznej plonowania wynika, że wczesność odmian decydowała o wielkości plonu w tym samym terminie, oraz że odmiana Astera podobną jego ilość wytwarzała mniej więcej w tydzień później od wcześniejszej odmiany Amera (rys. 2). yAmera = -2,6567x2 + 287,09x + 1302,9 R2 = 0,9809 y = -1,558x2 + 244,71x + 485,74 R2 = 0,9798 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 1 8 15 22 29 36 43 50 57 64

liczba dni od 1 do 64; number of the days from 1 to 64

kg s.m. ha

-1

kg DM ha

-1

Objaśnienia jak w rys. 1; See fig. 1 for legends

Rys. 2. Plonowanie w zależności od terminu zbioru pierwszego odrostu Fig. 2. Yielding dependent on the first regrowth cut date

Wyrównanie plonowania obu odmian nastąpiło mniej więcej w połowie czerwca, a więc wtedy, gdy dojrzewały ziarniaki. W tym okresie u odmiany Amera odnotowano już ubytki w plonie. W ostatnim terminie, tj. na przełomie czerwca i lipca, plon suchej masy w zależności od lat kształtował się na poziomie od 7,4 do 10,7 t s.m. z ha (tab. 3). Podobne przyrosty plonowania w różnych terminach zbioru u kilku gatunków wykazali m.in. Pawlak (1992) oraz Prończuk i Prończuk (1981).

Zawartość białka w pierwszym odroście w zależności od terminu zbioru

Najwyższą zawartość białka ogólnego stwierdzono w pierwszym terminie koszenia. Odnotowano różnice związane z wczesnością odmian. Późniejsza odmiana Astera miała więcej tego składnika (rys. 3). W kolejnych terminach zbioru, co potwierdzają też wyniki innych badań nie tylko na kupkówce (Boreani i in., 1996; Fagerberg i in., 1996; Normy

(6)

żywienia bydła, owiec i kóz, 1997; Pawlak, 1992), odnotowano spadek koncentracji tego składnika. Na przykład w drugim terminie zbioru pierwszego odrostu jego ilość u odmiany Amera zmniejszyła się średnio do 229 g w 1 kg s.m., a u Astera do 262 g. Największy ilościowy spadek zawartości białka wykazano u obu odmian pomiędzy drugim a trzecim terminem, a więc tuż przed wykłoszeniem. Amera zawierała wtedy 154, a Astera 168 g białka w 1 kg s.m. Ilość białka ogólnego mniejszała się dziennie średnio, u odmiany wczesnej Amera, o 10,6 g w kg s.m, a u późnej Astera o około 13,4 g. Zmiany w zawartości białka w kolejnych terminach zbioru były już wyraźnie mniejsze. Z upływem czasu malały również różnice pomiędzy odmianami. W ostatnim, przypada-jącym na przełom czerwca i lipca terminie zbioru pierwszego odrostu obie zawierały po około 50 g białka w 1 kg s.m (rys. 3).

Tabela 3

Wpływ wybranych terminów zbioru na plonowanie kupkówki pospolitej (kg s.m. na 1 ha) Influence of harvest dates on yield of orchard grass (kg DM per ha)

Pokos Cut Odmiana, rok Variety, year Data Date I II III IV V VI Razem Total 03.05 709 3369 2450 2409 1884 1283 12104 10.05 2102 2199 1998 2030 1839 10168 17.05 3698 913 3463 2272 1482 11828 24.05 5846 643 3169 2323 1567 13548 Amera 1997 03.07 8929 3584 1784 14297 03.05 372 3490 3216 2679 1878 1293 12928 10.05 1509 2890 1792 2272 1746 10209 17.05 2742 1269 3440 2578 1372 11401 24.05 4113 656 2606 2717 1799 11891 Astera 1997 03.07 9260 3444 1747 14451 01.05 1672 2162 3181 2166 9181 08.05 3657 1867 2176 1632 9332 15.05 6704 2006 2265 2151 13126 22.05 6710 2267 2417 2414 13808 Amera 1999 01.07 7365 2913 1870 12148 01.05 1221 3459 2944 2689 10313 08.05 2438 2196 2179 2493 9306 15.05 4397 1529 2520 1548 9994 22.05 5789 2644 2719 2943 14095 Astera 1998 01.07 10719 3038 1521 15278 26.05 1996 4340 1489 7825 03.05 3767 2985 1648 8400 10.05 5902 2607 962 9471 17.05 6409 2207 8616 Amera 1999 26.05 10724 708 11432 26.05 1300 4445 1278 7023 03.05 2189 4093 1601 7883 10.05 3444 2817 951 7212 17.05 5063 2368 7431 Astera 1999 26.05 9934 790 10724

(7)

yAmera = 0,0673x2 - 7,8848x + 276,72 R2 = 0,9861 yAstera = 0,0742x2 - 8,8208x + 312,02 R2 = 0,9803 0 50 100 150 200 250 300 350 1 8 15 22 29 36 43 50 57 64

liczba dni od 1 do 64; number of days from 1 to 64

g kg s.m.

-1

g kg DM

-1

Rys. 3. Zawartość białka ogółem w okresie narastania pierwszego pokosu Fig. 3. Total protein content varying in the first regrowth time

Zawartość włókna surowego w okresie narastania pierwszego odrostu

Najniższą ilość włókna stwierdzono w pierwszym terminie koszenia. Odmiana wcześ-niejsza Amera zawierała go o ponad 13% więcej (rys. 4). We wszystkich kolejnych terminach ilość włókna rosła z różną dynamiką. Największą dynamikę przyrostu obserwowano pomiędzy drugim a trzecim terminem, a więc wtedy gdy najszybciej zmniejszała się ilość białka. Przeciętny dzienny przyrost włókna w suchej masie wynosił w tym okresie u odmiany Amera 3,9 g na 1 kg s.m, a u Astera 6,3 g. Od tego momentu tempo wzrostu koncentracji tego składnika wyraźnie się zmniejszyło tak, że w ostatnich czterech terminach zbioru niemalże ustało (rys. 4).

yAmera= -0,0346x2 + 4,2134x + 208,73 R2 = 0,9743 yAstera = -0,0391x-2 + 4,6557x + 188,41 R2 = 0,9806 150 200 250 300 350 1 8 15 22 29 36 43 50 57 64

g kg s.m.

-1

g kg DM

-1

Rys. 4. Zawartość włókna surowego w okresie narastania pierwszego odrostu Fig. 4. Crude fibre content varying in the first regrowth time

Z linii trendu charakteryzującej zawartość włókna u wczesnej odmiany, osiągającej kolejne fazy rozwojowe wcześniej o 7–10 dni wynika, że również o tyle wcześniej

(8)

osiągnęła ona 300 g zawartość tego składnika w 1 kg s.m. Jest to ilość podawana przez Pawlaka (1992) za maksymalną powyżej, której siano traci dobre walory pokarmowe. W tym samym czasie odmiany zawierały 90–115 g białka ogólnego, przy czym mniejszą zawartością charakteryzowała się Amera (rys. 3).

Zawartość wapnia i fosforu w okresie narastania pierwszego odrostu

Wapń i fosfor należą do najważniejszych składników mineralnych w żywieniu przeżuwaczy. Wymagana dla tych zwierząt zawartość wapnia wynosi 5–8, a fosforu 3,5–5 g na 1 kg s.m., przy czym wyższych ilości wymagają zwierzęta wysoko produkcyj-ne i bydło rosnące. Obie odmiany kupkówki okazały się zasobprodukcyj-ne w ten składnik. Wykazano, że chociaż ilość wapnia i fosforu zmieniała się to niemalże we wszystkich terminach zbioru ich koncentracja spełniała w/w normy. W badaniach wykazano wpływ terminu zbioru na zawartość tych składników. Odnotowano, na ogół systematyczne zmniejszanie się ich ilości wraz z upływem narastania pierwszego odrostu, przy czym większą dynamikę wykazano w przypadku wapnia (rys. 5).

yAmera = 0,0026x2 - 0,2633x + 12,427 R2 = 0,9745 yAstera = 0,0019x2 - 0,2212x + 12,762 R2 = 0,978 5 7 9 11 13 15 1 8 15 22 29 36 43 50 57 64 liczba dni od 1 do 64; number of days from 1 to 64

g kg s.m.

-1

g kg DM

-1

Rys. 5. Zawartość wapnia w okresie narastania pierwszego odrostu Fig.5. Calcium content varying in the first regrowth time

Zmiany w zawartości fosforu miały nieco inny charakter. Jego ilość w majowych terminach zbioru była dosyć stabilna (6–7,8 g w kg s.m.), natomiast w czerwcowych, wraz z kolejnymi terminami zbioru, wyraźnie się zmniejszała (rys. 6). Porównując odmiany stwierdzono, że niemalże w każdym terminie odmiana późniejsza Astera miała nieco więcej wapnia. Podobnie wyższą, poza dwoma pierwszymi terminami zbioru, zawartość fosforu wykazano u tej samej odmiany. Odnotowano również, że jego ilość u późnej odmiany Astera zwiększała się — chociaż nieznacznie — w pierwszych majo-wych terminach zbioru, a w czerwcomajo-wych — podobnie jak u wczesnej odmiany Amera — dosyć szybko malała (rys. 6).

(9)

yAmera = -0,0009x2 - 0,0298x + 7,5455 R2 = 0,9772 yAstera = -0,0021x2 + 0,0604x + 7,0133 R2 = 0,9108 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 8 15 22 29 36 43 50 57 64

g kg s.m.

-1

g kg DM

-1

Rys. 6. Zawartość fosforu w okresie narastania pierwszego odrostu Fig. 6. Phosphorus content varying in time of the first regrowth

Wpływ terminu zbioru pierwszego odrostu na plonowanie w ciągu całego sezonu

Termin zbioru pierwszego odrostu decydował o liczbie pokosów w kolejnych latach użytkowania. Wyraźnie zaznaczył się wpływ opadów na plonowanie (tab. 1 i 3). Naj-bardziej równomiernemu rozkładowi plonowania w sezonach wegetacyjnych sprzyjało koszenie pierwszego odrostu w dojrzałości pastwiskowej w czasie strzelania w źdźbło (2–3 termin koszenia).

Najwcześniejszy zbiór pierwszego odrostu oraz znaczna ilość opadów w maju i lipcu 1997 r. (tab. 1), pozwoliły z obu odmian zebrać sześć odrostów o sumarycznym plonie powyżej 12 t s.m. z 1 ha (tab. 3). Koszenie w drugim terminie (10 maj) ograniczyło do pięciu liczbę odrostów, a także spowodowało spadek plonowania o ponad 2 t s.m. z ha. Od drugiego terminu koszenia stwierdzono, we wszystkich majowych terminach 1997 roku, przyrost plonowania. Wykazano, że pierwszy pokos stanowił coraz większą część plonu rocznego wraz z opóźnianiem terminu jego zbioru.

W 1998 roku, przy wcześniejszym zbiorze pierwszego odrostu i przy wyższych plonach w pierwszych terminach koszenia uzyskano przeciętnie, w zależności od terminu zbioru pierwszego odrostu, 3–4 pokosy z plonami na ogół nieco niższymi niż w 1997 roku. Rozkład plonowania w całym sezonie najbardziej wyrównany był gdy wczesną odmianę Amera zbierano w pierwszym, a późną Astera w drugim terminie zbioru pierwszego odrostu (tab. 3).

W trzecim roku badań, najmniej korzystnym ze względu na ilość opadów (tab. 3), zebrano tylko 2–3 odrosty. Ciepły kwiecień oraz znaczna ilość opadów w pierwszych miesiącach sezonu wegetacyjnego (IV–VI) sprzyjała wzrostowi odmian jedynie w tym okresie. Od lipca do września odnotowano opady nie pokrywające nawet połowy potrzeb wodnych traw obliczonych metodą Klatta (Garabarczyk, 1983), stąd też trzeci odrost uzyskano jedynie z trzech pierwszych terminów koszenia pierwszego odrostu (tab. 3). Odnotowany spadek plonowania w kolejnych latach, mógł być związany, poza wpływem

(10)

warunków pogodowych również z naturalnym spadkiem plonowania w kolejnych latach użytkowania obserwowanym m.in. w badaniach Kozłowskiego i Swędrzyńskiego (1997).

WNIOSKI

1. Odmiany kupkówki pospolitej przejawiały, w zależności od terminu zbioru, wyraźnie zróżnicowaną dynamikę plonowania i zmian wartości pokarmowej.

2. Odmiana Amera charakteryzująca się szybkim tempem wzrostu i rozwoju wiosną, wcześnie kłosząca się, uzyskała najlepszą ocenę wartości pokarmowej i plonowania przy zbiorze na przełomie pierwszej i drugiej dekady maja.

3. Zasięg różnic we wczesności odmian kupkówki pospolitej oraz tempo wzrostu i rozwoju w sposób wyraźny powiązane były z warunkami termicznymi we wczesno-wiosennym okresie wegetacji. Wpływ ten był tak wyraźny, że przydatność do użytkowania pastwiskowego w zależności od przebiegu warunków pogodowych, kończyła się w zależności od roku - najwcześniej na przełomie I i II, bądź najpóźniej na przełomie II i III dekady maja.

4. Największą dynamikę wzrostu i rozwoju oraz ilości białka, włókna surowego wapnia i fosforu odnotowano w tygodniu przed wykłoszeniem się odmian.

5. Najbardziej równomiernemu rozkładowi plonowania odmian w całym sezonie sprzy-jało użytkowanie wcześniejszej odmiany w pierwszym, a późniejszej w II terminie koszenia pierwszego odrostu.

6.

W oparciu o wyniki analizy korelacji i regresji plonowania oraz składu chemicznego plonu można określić zastosowanie i prognozować najkorzystniejszy termin zbioru odmian kupkówki pospolitej.

LITERATURA

Borreani G., Valente M., Peiretti P., Canale A., Ciotti A. 1996. Evolution of ensilability characteristics, nutritional values, and yield in the first and second growth cycles of lucerne cv. Equipe and Boreal. Grassland and Land use systems. 16th EGF Meeting: 383 — 387.

Czeladzka M., Urbaniak K. 1997. Syntezy wyników doświadczeń odmianowych. Trawy Pastewne. Z. 1092. Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych. Słupia Wielka: ss. 36.

Czeladzka M., Urbaniak K. 1998. Syntezy wyników doświadczeń odmianowych. Trawy Pastewne. Z. 1135. Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych. Słupia Wielka: ss. 51.

Głowacka-Kostyra K., Bukowiecki F. K. 1997. Fenologiczne, ilościowe i jakościowe cechy mieszanek łąkowych w warunkach zróżnicowanego nawożenia azotem. Mat. Sem. 38. z sesji nt. „Kierunki badań nad nawożeniem i użytkowaniem łąk i pastwisk”. IMUZ Falenty: 113 — 119.

Fagerberg B. 1996. The quantitative effect of weather on growth and nutritional value of grass leys. Grassland and Land use systems. 16th EGF Meeting: 83 — 86.

Grzegorczyk S. 1989. Produktywność kilku mieszanek łąkowych i pastwiskowych w warunkach Pojezierza Mazurskiego. Acta Academiae Agiculture ac. Technicae Olstenensis. (360) Agricultura 47, Suplemen-tum D: 57 ss.

GrabarczykS.1983.Ulepszanie i zagospodarowanie siedliska rolniczego. W: „Podstawy agrotechniki” (red. W. Niewiadomski). PWRi L, Warszawa, 3: 79 — 129.

Kozłowski S., Swędrzyński A. 1997. Żywotność odmian hodowlanych kupkówki pospolitej (Dactylis

(11)

Łyszczarz R. 1993. Rolnicza ocena wybranych gatunków i odmian traw w zróżnicowanych warunkach siedliskowych pradoliny środkowej Wisły. Akademia Techniczno-Rolnicza w Bydgoszczy. Rozprawy 60: 66 ss.

Łyszczarz R. 1997. Wczesność traw pastewnych kryterium ich przydatności użytkowej. Mat. Sem. 38 z sesji naukowej pt. „Kierunki badań nad nawożeniem i użytkowaniem łąk i pastwisk”. IMUZ, Falenty: 164 — 172.

Normy żywienia bydła, owiec i kóz. 1997. Wartość pokarmowa pasz dla przeżuwaczy. Opracowanie według INRA. Praca zbiorowa, Instytut Zootechniki Kraków: 213 ss.

Pawlak T. 1990. Wartość żywieniowa pasz z użytków zielonych na podstawie oceny /analiz/ jakości substancji organicznej i mineralnej. W: „Wartość żywieniowa pasz z użytków zielonych w świetle wyników badań krajowych w ostatnim czterdziestoleciu”. S. Grzyb (red.), Komitet Uprawy Roślin PAN, Sekcja Łąkarstwa: 8 — 65.

Pawlak T. 1992. Zmiana wartości paszowej traw w zależności od przebiegu fazy kłoszenia. Wiad. IMUZ, T. VII, z. 2: 233 — 253.

Prończuk S., Prończuk M. 1981. Plonowanie zróżnicowanych fenologicznie odmian kupkówki pospolitej w zależności od częstotliwości i terminu sprzętu. Biuletyn Oceny Odmian. t. IX, z. 1/2 (13-14): 77 — 80.

Rutkowska B. 1983. Właściwości biologiczne roślin. W: „Łąkarstwo i gospodarka łąkowa” M. Falkowski. (red.), Państ. Wydawn. Rol. i Leśne. Warszawa, II: 165 — 178.

Rutkowska B., Kamiński J. 1988. Fazy rozwojowe gatunków i odmian traw z zależności od terminu pierwszego pokosu oraz warunków siedliskowych. Zesz. Prob. Post. Nauk Rol. z. 366: 53 — 60.