Włodzimierz Bolecki
Przestrzeń w dziele literackim
Biuletyn Polonistyczny 20/3 (65), 53-56
M g r W ładysław W i t e k mówił o "J. K a sp ro w iczu jako b ib lio filu " , p o k a z u ją c p o e tę jako m iło śn ik a , z b ie r a c z a i znaw cę lit e r a t u r y .
W ygłoszone r e f e r a t y s ta ły s ię p rzedm iotem d y s k u s ji, w k tó re j p o s z e rz o n y z o s ta ł k rą g problem ow y zw iązany z p o s ta c ią p o e ty i jego tw ó rc z o ś c ią . D y sk u tan ci w y su n ęli s z e r e g p o stu la tó w badaw czych - zarów no s z c z e gółow ych, jak i g e n e ra ln y c h .
D okonując zam k n ięcia s e s ji g o sp o d a rz e w y ra z ili n a d z ie ję , że sp o tk a n ie s ta ło s ię je s z c z e jednym dowodem p o trz e b y k o n ty n u acji k o n fro n to w an ia m yśli naukow ej w z a k r e s ie b ad ań h is to r y c z n o lite r a c k ic h .
M gr Anna R a c z y ń sk a M gr M a ria Ś w iątk o w sk a
PRZESTRZEŃ W DZIELE LITERACKIM
KONFERENCJA NAUKOWA INSTYTUTU BADAŃ LITERACKICH
(21-23 III 1977)
Z in ic ja ty w y P ra c o w n i P o e ty k i H is to ry c z n e j Instytutu B adań L i t e r a c k ic h odbyła s ię w W arszaw ie w d n iach 21-2 3 III 1977 r . k o n fe re n c ja nau k o w a n a tem at " P r z e s t r z e n i w d z ie le lite ra c k im " . W ygłoszono p ię t n a ś c ie r e f e r a tó w , z k tó ry c h c z ę ś ć p o św ięco n a b y ła problem om ś c iś le te o re ty c z n y m , inne n a to m ia st m iały c h a r a k te r in te r p r e ta c y jn y .
K o n fe re n c ję z apoczątkow ało w p ro w a d zen ie, zatytułow ane " P r z e s t r z e ń w l i t e r a t u r z e : e le m e n ta rn e r o z r ó ż n ie n ia " , k tó re w y g ło sił d o c . d r h a b . Jan u sz S ł a w i ń s k i , w ym ieniając siedem sposobów w y o d rę b n ian ia k a te g o r i i p r z e s t r z e n i jako p rzed m io tu uw agi b a d a c z a l i t e r a t u r y . R e fe re n t wym ie n ił i k o lejn o om ów ił: 1) p la n m orfologii d z ie ła (p o e ty k a o p is o w a ), 2) to p ik ę p r z e s tr z e n n ą w sch em atach kom pozycyjnych (p o ety k a h i s t o r y c z n a ) , 3) w y o b ra ż e n ia p r z e s tr z e n n e w sy stem ie znaczeniow ym ję z y k a , 4) k u ltu ro w e w z o ry m odelow ania p r z e s tr z e n i (n p . s tr a ty f ik a c ja s p o łe c z n a ) , 5) w z o ry a rc h e ty p ic z n e (n p . wg Ju n g a ), 6) języ k i filo z o fic z n o -fiz y c z n e ( c ią g ło ś ć , k s z ta łty , ro z m ia ry ) o r a z 7) d z ie ło jako p r z e s tr z e ń (w m odelu s te re o m e try c z n y m ) ,
54
-P r o f . d r h a b . M ichał G ł o w i ń s k i w zam ykającym k o n fe re n c ję r e f e r a c ie zatytułow anym " P r z e s tr z e n n e tem aty i w a r ia c je " mówił o k a te g o r ia c h p r z e s t r z e n i g e n e ro w an ej w d z ie le lite r a c k im p r z e z sy stem le k s y k a l n y ję z y k a . N a p rz y k ła d z ie dwóch w ie rs z y ( C y p ria n a N o rw id a i W isław y
S z y m b o rsk ie j) r e f e r e n t a n alizo w a ł aktyw ną sem an ty czn ie funkcję c e c h p r z e s tr z e n n y c h je d n o ste k językow ych.
M gr M a ria n P ł a c h e c k i w r e f e r a c ie o "K o n te k śc ie p rz e s trz e n n y m fabuły" ro z w a ż a ł r e la c je m iędzy fa b u łą a to w a rz y sz ą c y m i je j k ręg a m i p rz e s trz e n n y m i w p la n ie w ypow iadania te k s tu ( " n a r r a t i o n a r r a n s " ) i te k
stu jako w ypow iedzi ( " n a r r a tio n a r r a t a " ) .
C z te r y d a ls z e r e f e r a t y po św ięco n e b yły o b e c n o śc i k a te g o r ii p r z e s t r z e n i w p o e z ji: d r Z d z isła w Ł a p i ń s k i p o d ją ł tem at fu n k cji p r z e s t r z e n i w
liry c e Ju lia n a P r z y b o s ia . A n alizu jąc w ie r s z " C ic h o , n is k o " , r e f e r e n t p o d k r e ś l i ł , iż k a te g o rie p r z e s tr z e n n e u w y d a tn ia ją w te j p o e z ji system ow y c h a r a k te r ję z y k a , a ró w n o c z e śn ie w y ra ż a ją b e z p o ś re d n ie , dane św iadom o ś c i ( " P r z e s t r z e ń w p o e z ji P r z y b o s ia '1) . D oc. d r E ra z m K u ź m a om aw iał " p r z e s tr z e ń n ie s p ó jn ą " w lir y c e m iędzyw ojennej i zw iązan y z n ią p ro b lem sp ó jn o śc i te k s tu ( " P r z e s t r z e ń a rty s ty c z n a w aw an g ard o w ej p o e z ji dw u d z ie s to le c ia m iędzyw ojennego ą p ro b lem y s p ó jn o ś c i t e k s t u " ) . D r J e rz y
ś w ię c h in te r p r e to w a ł o b e c n o ść k a te g o rii c z a s o - p r z e s tr z e n n y c h w l i r y ce o k u p ac y jn ej ("O k a te g o ria c h c z a s u i p r z e s t r z e n i w p o e z ji o k u p acy jn ej 1 9 3 9 -1 9 4 5 " ). M gr M a łg o rz a ta B a r a n o w s k a p o ś w ię c iła swój r e f e r a t k a teg o rio m p r z e s t r z e n i w "M opsożelaznym p ie c y k u " A le k sa n d ra W atta i ic h zw iązkom z. to p ik ą m o d e rn isty c z n ą ( " T r a n s f ig u r a c je p r z e s t r z e n i w tw ó r c z o ś c i A le k s a n d ra W a ta " ).
C z te r y r e f e r a t y zajm ow ały s ię z k o lei i n t e r p r e t a c j ą p r z e s t r z e n i w u tw o ra c h n a r r a c y jn y c h : m gr H enryk M i c h a l s k i mówił o p r z e s t r z e n i ja ko o p o d staw o w ej k a te g o rii o p isu w "M ik o łaja D o św iad czy ń sk ieg o p rz y p a d k ac h " Ig n ace g o K ra sic k ie g o ( " P r z e s t r z e ń w p o w ie ś c i" ) . D r Anna M a r t u s z e w s k a a n a liz o w a ła ew o lu cję to p o su n a tu r y i im plikow anej p r z e z n ią k o n c e p c ji c z ło w ie k a w p o w ie śc i XIX w ieku ("O d ^ D z ik ie j^ do * D z ik u sk i^ . P rz e m ia n y fu n k cji n a tu r y w p o w ie śc i XIX w . " ) . D r M a łg o rz a ta C z e r m i ń s k a om aw iała o b e c n o ść to p o su domu w k ilk u p o w ie ś c ia c h a u to b io g ra fic z n y ch m ięd zy w o jn ia ( m .in . P a w ła H u lk i-L a sk o w sk ie g o , M e lc h io ra W
ańkowi-c z a ) : "Dom w a u to b io g ra fii i p o w ie ś ańkowi-c i o d z ie ańkowi-c iń s tw ie " . W re sz ańkowi-c ie m gr Ja nusz P a w ł o w s k i a n alizo w ał fu n k c ję p r z e s t r z e n i w "K osm osie" W itolda G om brow icza, tr a k tu ją c p r z e d s ta w ie n ie p r z e s tr z e n i jako podstaw ow y w y kładnik filo z o fic z n eg o s e n s u te j p o w ie ś c i ( " P r z e s t r z e ń w ^-K osm osie«").
P r z e s t r z e n i ą w- p iśm ie n n ic tw ie s ta ro p o lsk im zajm ow ały s ię dw a r e f e r a ty : d o c . d r h a b . T e r e s a M i c h a ł o w s k a (" T o p ik a p r z e s tr z e n i w l i r y ce s ta ro p o ls k ie j" ) s ię g n ę ła do w y o b ra ż e ń p r z e s tr z e n n y c h (m ie jsc i r e l a c ji m iędzy m iejscam i) w lir y c e s ta r o p o ls k ie j, u k a z u ją c zw iązek e s te ty k re n e sa n so w y c h z t e o r ią m ie jsc w re to r y k a c h a n ty czn y ch . D oc. d r h a b . Janina A b r a m ó w s k a , om aw iając to p o s w ędrów ki w k u ltu rz e an ty czn ej ( " P e r e g r y n a c ja . P r z e s t r z e ń a le g o ry c z n a , r e a ln a , g ro te sk o w a " ), w sk a z y w ała n a m o żliw o ść ty p o lo g ii ro d z a jó w w ędrów ki o r a z n a "długie trw a n ie " to p o su p e r e g r y n a c ji i p ie lg rz y m a w k u ltu rz e e u ro p e js k ie j do w ieku XX
w łą c z n ie . \
O fu n k cji p r z e s t r z e n i w o s ta tn im z ro d z a jó w lite r a c k ic h d ra m a c ie
-i
mówił d o c . d r h a b . Jan B ł o ń s k i ( " P r z e s t r z e ń d ra m a ty c z n a od W yspiań skiego do R óżew icza"). R e fe re n t in te r p r e to w a ł p r z e s t r z e ń w d ra m a c ie an tycznym ( S o f o k le s ) , rom antycznym (M ic k ie w ic z ), m o d ernistycznym (W y s p ia ń s k i) , m iędzyw ojennym (W itk a c y ), powojennym ( S z a n ia w s k i, M ro ż e k , R ó ż e w ic z ) , śle d z ą c zw iązek ew o lu c ji p r z e s tr z e n i ze zm ieniającym i s ię k oncepcjam i a k c ji d ra m a ty c z n e j i p r z e s t r z e n i t e a tr a ln e j.
O sobne m ie jsc e p rz y p a d ło r e f e r a to w i Jacka S e m p o l i ń s k i e g o ("O p ła s z c z y ź n ie b a r w n e j" ) , k tó r y n a p rz y k ła d z ie o d ręb n eg o k s z ta łto w a n ia p r z e s t r z e n i w o b ra z a c h D , G h irla n d a ia i T . M a sa c c ia o r a z P . V e ro n e s e ’ a i T y c ja n a uw y d atn ił o d m ien n o ść u ję c ia b arw y i p rz e d m io tu , c z ło w iek a i n ie sk o ń c z o n o śc i w ró ż n y c h p o e ty k ach m a la rs k ic h .
W szystkim re fe r a to m to w a rz y s z y ła d y s k u s ja , w k tó r e j n a ja k ty w n ie js z y u d z ia ł b r a l i : d o c . d r h a b . K a z im ie rz B a r to s z y ń s k i, d o c . d r h a b . Jan B ło ń s k i, d r R y s z a rd H andke, d o c . d r h a b . M a ria J a s iń s k a , d r J e rz y Ja- r z ę b s k i , d r Jan u sz L a le w ic z , m gr M a ria n P ła c h e c k i, d r Jan P ro k o p , p r o f , d r h a b . M iec zy sław P o r ę b s k i, p r o f , d r h a b . Ir e n a S ła w iń sk a . W szy scy d y sk u ta n c i b y li zg o d n i, że k a te g o r ia p r z e s t r z e n i w b a d an iach lite r a c k ic h c z ę s to w y stęp u je jako ję z y k , w k tó ry m w ypow iadane s ą se n sy n i e p r z e s t r z e n - n e . S tą d te ż p o tr z e b a ś c is łe g o o k r e ś le n ia poziom ów a n a liz y , jak ró w n ie ż
56
-u k a z a n ia p r z e s tr z e n i w d z ie le lite ra c k im z różnym i w ym iaram i p r z e s t r z e n i w k u ltu r z e .
M gr W łodzim ierz B o le ck i
„W KRĘGU POEZJI I PROZY STAROPOLSKIEJ” SPRAWOZDANIE Z SESJI NAUKOWEJ
(2 7 -2 8 IV 1977)
W d n ia c h 2 7 -2 8 k w ie tn ia 1977 r . o d b y ła s ię w W arszaw ie s e s ja n a u kow a z cy k lu "W k rę g u p o e z ji i p ro z y s ta r o p o ls k ie j" , zo rg a n iz o w a n a p r z e z P ra c o w n ię H is to r ii L ite r a tu r y S ta ro p o ls k ie j In sty tu tu B adań L ite r a c k ic h PA N .
P ie r w s z a w ypow iedź, d o c . d r h a b . B a r b a r y O t w i n o w s k i e j , z a ty tu ło w an a " F r a s z k a * D o s n u K o c h a n o w s k ie g o " (d o ty c z ą c a f r a s z k i 37 k s i ę gi 11), z a w ie r a ła p ro p o z y c ję in t e r p r e t a c j i teg o liry k u w św ie tle h i s to r ii id e i. U tw ó r, p o z o rn ie p r o s ty i , zdaw ałoby s ię , n ie w ym agający s z c z e g ó l nego k o m e n ta rz a rz e c z o w eg o ani filo lo g ic z n e g o , s tw a rz a m o żliw o ści g łę b szego o d c z y ta n ia , je ż e li się r o z p a tr z y ak tu aln e w c z a s a c h K ochanow skie go z n a c z e n ia obiegow e i filo zo ficz n e podstaw ow ych z a w a rty c h w nim te rm i nów i p o ję ć : s e n , ś m ie rć , k o sm o s, d u s z a , c ia ło . D la w y ja śn ie n ia ow ej g łę b s z e j k o n o ta c ji u tw o ru r e f e r e n tk a om ówiła k o re lu ją c e z nim k o n c ep cje p rz e d k o p e rn ik a ń s k ie j budowy kosm osu i p r z e d k a r te z ja ń s k ie j te o r ii d u sz y i c ia ła , ja k ró w n ie ż w yw odzącą s ię od Ś y n e z ju s z a i M a k ro b iu sz a te o r ię snów , re s p e k to w a n ą w o k r e s ie R e n e s a n s u . C a ło śc io w ą k o n cep cję u tw o ru r e f e r e n tk a z e s ta w iła z te o r ią F ic in a n a tem at k o n tem p lacji o r a z z r o z p a try w a n ą p r z e z e ń w tym a sp e k c ie te o r ią sn u .
D r S te fa n N i e z n a n o w s k i w r e f e r a c i e d o tyczącym "B aro k o w ej p o e z ji m isty c z n e j w P o ls c e " p r z e d s ta w ił w stęp n e ro z e z n a n ie w z a s y g n a liz o wanym w ty tu le m a te ria le , p oniew aż b ra k w ch w ili o b ecn ej p e łn e j znajom o ś c i te j p o e z ji. Wiadomo c o ś jedynie o p r z e k ła d a c h m istyków h is z p a ń s k ic h o r a z znam y pew ną m a n ie rę s ty lis ty c z n ą u ja w n ia n ą p r z e z poetów im iennych XVII w . : n a ło ż e n ie sty listy k i " P ie ś n i n a d P ie ś n ia m i" n a p r z e ż y c ia m isty
