Efekty ekonomiczne procesów restrukturyzacji w największych polskich przedsiębiorstwach budowlanych

Pełen tekst

(1)1JiJ[?. Urszula. 582. 2002. Słowik. Katedra Ekono ... lkl. Nlerucho",oścl. I Procesu InwestycYlnego. Efekty ekonomicme procesów restrukturyzacji w największych polskich pr~iębiorstwach budowlanych' 1.. Wstęp. Nowym zadaniem, będącym kon sekwencją transformacji gospodarczej oraz nowych warunków rynkowych, przed jakim stają dzisiaj polskie przedsiębior stwa budowlane, jest sprostanie nie tylko krajowej (często nadal lokalnej) konkurencji. Coraz częściej bowiem zachodzi konieczność konkurowania z dynamicznie rozwijającą się grupą firm zagranicznych. Mając jednocześnie na uwadze działania Połski na drodze wejścia do Unii Europejskiej, nie można pominąć konieczności konkurencyjności polskich firm budowlanych na rynkach zagranicznych. Niewątpliwie zdecydowanie większą szansę na zaistnienie, czy też właści wie utrzymanie się na rynku mają przedsiębiorstwa duże, dysponujące przede wszystkim silnym kapitałem, nowoczesnym sprzętem, wykorzystujące nowe technologie, oferujące kompleksowe uslugi i krótkie okresy realizacji. Obserwowane zmiany w struktl1l'ze (wielkości) przedsiębiorstw budowlanych w gospodarce oraz produkcji przez nie osiąganej, a także coraz częściej pojawiające s ię przypadki lączenia firm,jak również coraz bardziej widoczne efekty procesów restrukturyzacyjnych stanowiły o wyborze grupy największych polskich przedsiębiorstw budowlanych jako przedmiotu analizy.. * Materiał. empiryczny niniejszego opracowaniu stanowi "Lista 500 największych przedsil;.. biorstw"; zam ieszczone obliczenia i wykresy s tanowią oprncowunic własne wykorlyslujilcc dane lam zawarte..

(2) I. Urszula Slowik. 2. Przedsl,blorstwa budowlane w grupie. nalwlększych. przedsiębiorstw. Jednym z zasadniczych kryteriów decydujllcych o wyborze "Listy 500'" jako próby badawczej jest fakt, iż stanowi ona wyjątkowe źródło informacji do analizy przebiegu i efektów transformacji. Potencjał i znaczenie gospodarcze przedsiębiorstw notowanych na "Liście 500" pozwalają na traktowanie ich jako barometrów zachodzących w gospoclarce przekształcel\ własnościowych i ekonomicznych. "Lista 500" odzwiercieclla przemiany zachodzące w polskiej gospodarce, zwłaszcza dotyczące przekształceń wlasnościowych, koniunkturę w gospodarce i zjawiska charakterystyczne dla poszczególnych lat. Można zatem stwierdzić, iż jest ona swoistą kroniką transformacji , nie tylko z punktu widzenia całej gospodarki, ale również - a może przede wszystkim - z punktu widzenia poszczególnych sektorów. Mechanizmy te doskonale można zaobserwować w sektorze budownictwa. Budownictwo na "Liście 500" reprezentowane było w 1992 l'. przez 54 przedsiębiorstwa, czyli ponad 10% wszystkich przedsiębiorstw ujętych w tym rankingu to przedsiębiorstwa budowlane. Liczba przedsiębiorstw uleg ała corocznie zmianom i przedstawiała s ię następujl]Co: 1992 l'. - 54 przedsiębior stwa, 1993 r. - 46,1994 r. - 34, ł995 r. - 28, ł996 r. - 32,1997 r. - 35,1998 r. - 40, 1999 l'. - 41. Zmiany liczby przedsiębiorstw wynikały z jednej s trony z pojawiania się "nowych" przedsiębiorstw, mogących wykazać się wysokimi przychodami, z drugiej natomiast ze słabej kondycji przedsiębiorstw wokresie konieczności dostosowania się do warunków gospodarki rynkowej. W latach 1992-1997 osiem przedsiębiorstw budowlanych było notowanych na "Liście" każdego roku; są to (w nawiasie podano nazwę i formę własności przedsiębiorstwa w 1992 r.): - Budimex SA Warszawa (Budimex Warszawa - własność mieszana), - Budokor SA Warszawa (Budokor Warszawa - własność prywatna), - Holding Energomontaż Północ SA Warszawa (Energom - Północ Warszawa - spółka Skarbu Państwa), - Exbud OK Kielce (Exbud Kielce - własność prywatna, później Exbud SA Kielce),. I "Lisla 500" jest publikowanym od 1991 r. rankingiem 500 n'ljwi~kszych polskich przcllsiobiorstw z niemal wszystkich działów gospodarki, rcprczcntlljl)cych wszystkie formy wlaslwśr.:i (pierwsza edycja "Listy", obcjmujlJcil 300 przeusiębiorstw, ze wlgl~du na Ilicporównywalno~ć zamieszczonych informacji nic zostala wziOlu pod uwagę \V niniejszej Ill1lllizic). Kryterium wyboru przedsiębiorstw. stanow i wielkość uzyskiwanych przez te. w tym miejscu znznnczyć, iż "zaistnienie" nil .. Li śc ie". przedsiębior stwa. możliwe. przychodów. Nalc7.y. jcslnic tylko przez sam fakt. speł. niania wymienionego wcześniej wanmku, alc przede wszystkim konieczno jest wypełnienie ankiety przygotowywanej przez "Gazetę BankO\vII" t wórcę "Listy". SllId niejednokrolnie na "Liście" nic zna~ lazly siQ przcdsiQbiorslwa, które z cali) pewnością mi.Jlyby szansę znalezicnia się w czolówce. I.

(3) I. Efekty ekolZomicz/le procesów restrukturyzacji .... - Hydrobudowa 6 SA Warszawa (Hydrobudowa 6 Warszawa - spółka Skarbu Państwa). - Hydrotrest SA Kraków (Hydrotrest Kraków - spó łka Skarbu Państwa) . - Mostostal Warszawa SA (Mostostal Warszawa - wlasność prywatna). - Realbud Sp. z 0.0. Kraków (PRIKB Realbud Kraków - własność mieszana). Przedsiębiorstwa te w dalszej części opracowania stanowić będą przedmiot szczególowej analizy. W 1998 l'. wśród największych przedsiębiorstw nie znalazły się Hydrobudowa 6 SA Warszawa oraz Hydrotrest SA Kraków. a w 1999 r. Budokor SA Warszawa oraz Realbud Sp. z 0.0. Kraków'. Działalność największych przedsiębiorstw budowlanych obejmuje niemal wszystkie branże budownictwa. m.in.: budownictwo ogólne i inżynierię lądową. specjalistyczne prace budowlane. budownictwo i przebudowa dróg i lotnisk. roboty budowlane i budownictwo w pełnym zakresie. Przychody ze sprzedaży Przychody ze sprzedaży przedsiębiorstw podawane są w cenach bieżących Uedyna korekta polega na wyrażeniu wszystkich wielkości w PLN). Trudno zatem. biorąc jednocześnie pod uwagę fakt zmian w przedsiębiorstwach. mówić o dynamice tych wielkości. Niemniej istotna wydaje się próba prześledzenia zmian w zakresie średnich wielkości przychodów oraz pozycji przedsiębiorstw budowlanych w rankingu. Kształtowanie się wielkości przychodów ze sprzedaży przedstawia tabela l. Tabela l. Przychody ze sprzedaży na .. Liście 500" Rok t992 1993 1994 t995 1996 1997 1998 1999. przedsiębiorstw. Liczba przcdsiQbiorstw notowanych na "Liście 500" 54 46 34 28 32 35. 40 41. budowlanych notowanych. Przychody ze sprzedaży (w mln PLN) ogólem. średnio na przcdsit;biorstwo. 2001.2 2127,3 2 t58,5 3046,0 4920,9 7377,9 9829,5 12 328,9. 37,1 46,2 63,5 108,8 153,8 210.8 245.7 300,7. Żródło: "Gazeta Bankowa" 2000, nr 43. 2 Prezentowane analizy stanowią CZyŚĆ badm\ statutowych prowadzonych przez Katedry Ekonomiki Nieruchomości i Procesu Inwestycyjnego, obejmujących lata 1992-1997. Dla celów niniejszego artykulu lIzupelllionoje o informacje z lat 1998-1999. Analiza przypadków przedstawiona \II dalszej cZQści zostanie przeprowadzona z wykorzystaniem ośmiu przcclsiybiorstw, z pomillicciem lat, w których nic osi/lgnęły wyników pozwalnj!lcych uplnsmvać sil( w czołówce najwiekszych przedsiębiorstw. Z uwagi na brak danych dotyczących majątku przcdsicbiorstw w latach 1998-1999 ,nnlizy uwzględniające lę kategorię obejmują laln 1992-1997..

(4) I. Urszula Slawik. Jak już wspomniano, podstawowym kryterium stanowiącym o miejscu zajmowanym przez przedsiębiorstwo na "Liście 500" jest wielkość przychodów. Konieczne wydaje się więc odniesienie do zmian w zakresie kształtowania się "limitu", czyli minimalnej wielkości przychodów w poszczególnych latach. Wielkości te przedstawiały się następująco: dla 1992 r. - 6,5 mln PLN, dla 1993 r. -15 mln, dla 1994 l'. - 23 mln, dla 1995 r. - 38,6 mln, dla 1996 l'. - 65 mln, dla 1997 l'. -70,2 mln, dla 1998 1'. -74,6 mln, dla 1999 r. - 84,5 mln. Odnosząc te wielkości do danych zaprezentowanych w tabeli l, można zauważyć, że najkorzystniejszą pozycję przedsiębiorstwa budowlane zajmowały w 19921'., nie tylko ze względu na udział ilościowy, ale przede wszystkim z uwagi na fakt, iż w tym właśnie roku relacja średnich przychodów na przedsiębiorstwo do minimalnych przychodów była najwyższa, tj. ok. 5,7. Sytuacja ta ulegala z roku na rok pogorszeniu, a wskaźnik ten oscylował w granicach 3-krotnej wielkości średniej w budownictwie do minimalnej wartości przychodów wszystkich przedsiębiorstw. Zmiany te odzwierciedlały się przede wszystkim wcoraz mniejszej liczbie przedsiębiorstw budowlanych lokujących się wśród stu największych przedsiębiorstw w gospodarce i coraz większej "reprezentacji" wśród przedsiębiorstw zamykających listę. Wynika to również ze skali przychodów,jakie uzyskiwane są w sektorze budownictwa. W 19971'. największe przedsiębiorstwa budowlane osiągnęły przychody na poziomie 7377 ,9 mln PLN, podczas gdy firma zajmująca pierwszą lokatę - 11809,9 mln PLN. W 1998 l'. największe przedsiębiorstwo uzyskało przychody w wysokości 13483,1 mln PLN, natomiast największe przedsiębiorstwo budowlane 1804,8 mln PLN.. Zatrudnienie Kolejnym przedmiotem analizy jest czynnik ludzki - zatrudnienie, istotny w tym wypadku z dwu powodów. Po pierwsze stanowi podstawowy składnik potencjału budowlanego, po drugie skala, liczba zatrudnionych w największych przedsiębiorstwach pokazuje, z jak znaczącą "próbą" mamy do czynienia. Informacje dotyczące zatrudnienia w analizowanej zbiorowości zostały przedstawione w tabeli 2. Zmiany w kształtowaniu się przede wszystkim średniej liczby zatrudnionych w jednym przedsiębiorstwie, podobnie jak w wypadku przychodów, wyrażają się w powstawaniu coraz większej liczby przedsiębiorstw dużych i coraz mniejszej liczbie przedsiębiorstw małych. Zjawisko obserwowane w pierwszej poło wie lat dziewięćdziesiątych w polskiej gospodarce jako szczególna aktywność małych i średnich przedsiębiorstw jest widoczne także w sektorze budownictwa. Pewne globalne tendencje można zauważyć jednak również w Polsce, można zacząć już mówić o wiodącej roli większych podmiotów zarówno z punktu widzenia ich znaczenia dla rozwoju gospodarczego, jak i z perspektywy samych podmiotów w celu maksymalizacji wyników działalności. Przedsiębiorstwa mniejsze ze względu na ograniczone rynki zbytu oraz możliwości finansowania rozwoju wydają się mieć utrudnioną drogę do realizacji tego celu. Stąd też obserwowana w ostatnim okresie skłonność przedsiębiorstw budowlanych do konsolidacji (np. plany połączenia Budimexu z Exbudem)..

(5) Efekty ekonomiczne Tabela 2. Zatrudnienie w przedsiębiorstwach budowlanych notowanych na "Liście 500". Rok. Zatrudnienie. 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999. ogółem. 64355 45118 29465 42644 42632 49417 51388 60403. Minimalne zallUdnienie 257 120 32 448 32 29 104 35. Maksymalne. Średnia na. zatrudnienie. przedsiębiorstwo. 4668 4538 2749 5024 !O 200 12428 14107 16067. 1191,8 980,8 866,6 1523,0 1332,3 1411,9 1284,7 1473,2. Żródlo: "Gazeta Bankowa" 2000, nr 43. Największym spośród analizowanych przedsiębiorstw pod względem liczby zatrudnionych osób jest Exbud, którego stan zatrudnienia stanowi (z wyjątkiem 19941'.) górną granicę w .sektorze przedsiębiorstw budowlanych (wielkości z ostatnich lat zawierają informacje dotyczące grupy kapitałowej). Biorąc pod uwagę aspekt ilościowy największe firmy budowlane stanowią nieznaczącą próbę na tle wszystkich podmiotów gospodarczych tego sektora w gospodarce, biorąc pod uwagę aspekt potencjału zatrudnienia - ta niewielka zbiorowość zatrudnia średnio 5% (od 6% w 1992 l'. do 4,5% w 1994 r.) ogółu pracujących w budownictwie. Majątek trwały. Wartość majątku trw.ałego przedsiębiorstw. budowlanych notowanych na. "Liście 500" podano w tabeli 3. Środki trwałe przedsiębiorstw badanej zbiorowości ujęte są. w wartościach księgowych i nie stanowią same w sobie informacji o zmianach w zakresie efektywnego ich wykorzystywania (probłem ten będzie podlegał szczegółowej analizie w części dotyczącej rentowności majątku). Stopień wykorzystania majątku obrazują natomiast podstawowe relacje ekonomiczne przedstawione w tabeli 4. Lata 1992-1997 to okres znacznych zmian w zakresie gospodarowania, a co za tym idzie efektywności majątkowej przedsiębiorstw. Zmiany transformacyjne zauważalne są głównie w sektorach produkcyjnych, przemysłowych, wymagających dużego zaplecza. Można zauważyć, że w analizowanej zbiorowości firm występują takie same tendencje jak w całym sektorze. Prawie pięciokrotnie wzrosła w tym okresie wydajność w przedsiębiorstwach, co jest konsekwencją zmian omówionych wcześniej. Niepokojącym zjawiskiem jest wyraźnie słab nąca produktywność majątku, charakterystyczna jednak tyłka dla tej zbiorowości..

(6) Słowik. Urszula Tabela 3. Wartość na "Liście 500". maj~tku. trwalego. przedsiębiorstw. budo wlanych notowanych. Majijtek trwaly (w mln PLN)' Rok. 1992 1993 1994 1995 1996 1997. ogólem. ś red nio na p rzedsięb iors tw o. 365,7 697,3 341,6 6 13,8 11 74 ,2 7472,5. 6,8 15,2 10,0 21,9 36,7 213,5. Do 1994 r. jest to wartość księgowa śro dków trwałych na końcu roku, od 1995 r. dane dotyczą w-roku wa rtośc i ś rodków trwalych. Źródlo: "Gazeta Bankowa" 2000, 111' 43.. fi. średniej. Tabela 4. Relacje m ajątku trwalego, zairudnienia i przychodów ze sprzedaży w największych przedsiębiorstwach budowlanych Relacje Rok. 1992 1993 1994 1995 1996 1997. P:Z (w tys. PLN) 31 ,1 47,1 73,3 71,4 li 5,4 149,3. Oznaczenia: P - przychody ze. M:P. P :M. 0,18 0,33 0,16 0,20 0,24 1,0 1. 5,47 3,05 6,32. sprzedaży.. M :Z (w tys. PLN) 5,68 15,46 II ,59 14,39 27,54 15 1,21. 4,96. 4,19 0,99. Z - zatrudnienie, M -. majątek trw a ł y.. Źródło: tabele 1-3 oraz obliczenia własne.. Przedstawione relacje zostaly zilustrowane graficznie na rys. 1-4. 200 149,3. ISO 100. 73,3. 50. o. 31,1. 1992. 47,1 1993. 1994. < 1995. ~ 1996. 1997. Rys. l. Relacja rozmi aró w produkcji do zatrudnienia (w tys. PLN I zatrudnionego) Źródlo: tabele ]-3 ora7. obliczenia własne ..

(7) I. Efekty ekonomiczne procesów restrukturyzacji .... 200 151,21 150 100 50 5,68. °. 11,59. 14,39. 4 27 ,54. 1993. 1994. 1995. 1996. 1992. /. 15,46. •. /. 1997. Rys. 2. Relacja majątku trwalego do zatrudnienia (w tys. PLN I zatrudnionego) Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 4. 7 ..5',32. 6. ~,47. 5. "". 4 3. 2. °. 1992. ~. /. ~. /. 4,96 ---'_-..4,19. "'-. 3,05. 1993. 1994. 1995. 1996. '"'". 0,99. 1997. Rys. 3. Relacja produkcji do majątku Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 4. 1,2 1,01 0,8 0,6 0,4. /. .... 0,33. 0,2 O. -. ~O,16. "(1,18 1992. 1993. 1994. Rys. 4. Relacja majątku do produkcji Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 4.. 0,2. 0,24. 1995. 1996. /. /. /. 1997.

(8) I. Urszula Slowik. kształtuiące sytuacię finansową nalwlększych przedsiębiorstw budowlanych - analiza przypadków. 3. Czynniki. Przedmiotem badań w zakresie SytUllcji finansowej przedsiębiorstw budowlanych było osiem przedsiębiorstw, które pomimo iż w badanym okresie nie osiągaly najlepszych wyników ekonomiczno-finansowych, to uzyskiwane przez nie przychody pozwalaly im rokrocznie znaleźć się w gronie 500 najwięk szych firm w Polsce. Osiąganie maksymalnego zysku i wynikającej z tego rentowności jest jednym z zasadniczych finansowyc h celów dzialalności każdego przedsiębior stwa. Traktowanie zysku jak celu wynika z rzeczowego zapotrzebowania firmy na zasilanie w nowe, wlasne środki. Z tego też względu podstawowym obszarem analizy empirycznej przedsiębiorstw budowlanych jest analiza rentow ności.. Prezentowany material źródlowy zawiera informacje dotyczące czterech wska źni ków efektywn ości gospodarowania. Do analizy przyjęto następujące wskaźniki (ze względu na występujące różnice przedstawiony zostanie sposób ich liczenia): - wskaźnik rentowności I - jest relacją zysku brutto do kosztów uzyskania przychodów - ten sposób liczenia wskaźnika stosowany byl w okresie 1992-1994, natomiast od 19951'. zysk brtltto odnoszony jest do kosztów ogólem; - wskaźnik rentowności II - to relacja zysku brutto do wartości środków trwalych , z tą jednak różnicą, i ż do 1994 r. wlączn ie za podstawę wzięto śred nią wartość księgową środków trwalych w c iągu roku, natomiast od 1995 l'. wartość (ewiden cyjną) brtltto środków trwałych na koniec roku. Od 1997 l'. brak jest informacji dotyczących wielkości tego wskaźnika; - wskaźnik rentowności III - jest rełacją zysku brutto powiększonego o odsetki zapłacone i pomniejszonego o odsetki uzyskane do wartoś ci sprzedaży w przypadku okresu 1992-1995 (wlącznie), a do przychodów dla okresu od 1996 r.; - wskaźnik rentowności IV (zyskowności) - to w okresie 1992-1995 relacja zysku netto do wartości sprzedaży, nlltomiast od 1996 r. - relacja zysku netto do przychodów. Przedstawiony w tabeli 5 wskaźnik rentowności I, zilustrowany dodatkowo na rys. 5, jest jednym z najpopulal'l1iejszych mierników stosowanych w Polsce w ocenie efektywności gospodarowania przedsiębiorstw. Określa on efekt finansowy przedsiębiorstwa (brutto) w przeliczeniu na jednostkę poniesionych kosztów. W związku z tym szczególnie silnie reaguje na zmilInę poziomu kosztów wlasnych. Nie bez znaczenia w przypadku wybmnych do badati przedsię biorstw była zmiana w sposobie liczenia w zakresie kosztów uwzględnianych w wyliczeniach. Szczególną uwagę zwraca duża rozbieżność poziomu tego wskaźnika w wybranych przedsiębiorstwach. Najbardziej znaczące zmiany w ksztaltowaniu się tego wska źn ika można zauważyć w krakowskim przcdsię-.

(9) ek0l10m;CZll e. restru ktll l')'zacji .. .. biorstwie "Realbud" . W sześciol e tnim okresie notuj e on spadek wyn oszący około 96 punktów procentowych, przy czym w latach 1992-1994 były to najwyższe wskaźniki , jakie osiągnięto w grupie największych firm, w ł 995 l'. przewyższające prawie pięćdziesięciokrotnie śred ni ą tego sektora. Niewątpli wie istotny jest fakt, i ż przedsiębiorstwa wybrane do badań to przedsiębiorstwa duże, prowadzące działalność w wielu ośrodkach (specyfika budownictwa), co znajduj e swoje odzwierciedlenie w poziomie koszlów i wp ły w a w zasadniczy sposób na poziom rentowności. W większości przypadków przedsiębiorstwa te odzwierci edlają tendencje, jakie możemy zaobserw ować w przypadku całego budownictwa, a które zostały zap rezentowane we wcześniejszy m punkcie. Tabela 5. Wskaźni ki re ntowności I dla badanych przedsiębiors tw w latuch 1992-1997 (w %) Wyszczególnienie. Lp.. Budimcx SA Warszawa Budokor SA Warszawa Holding Energomontaż Północ SA Warszawa. I 2 3 4 5 6 7. Exbud GK Kiclce. Hydrobudowa 6 SA Warszawa H ydrol,.cSl SA Kraków. Mostostal Warszawu SA Realbud Sp. z 0.0. Kraków. S Zródło:. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 4,80 6,90. t 1,30 5,20. 4,20 3,50. 9,90 0,60. 5,20 3,00. 3,60 4,00. 7,70 9,80 17,10 16,30 2,90 4t ,50. 3,70 2,10 l S,00 10,60 3, 10 53,60. 3,90 6,10 6,00 11,50 4 ,90 29,60. 4,60 4,20 -1,50 10,10 5,00 6,50. 3,20 3,70 1,30 3,20 6,00 2,60. 4,20 4,20 1,40 2 ,50 4,80 0,40. "Gazeta Bnnkowa" 2000, nr 43 ornr. obliczenia własne.. 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00. -------- .... 10,00 _. o l. ,. ... ... -. ..... "'!-. ~. 2. 1993. :;.-.;:..:.~.. 1994. 1995. 1996. -1O,01l Lata. Rys . 5. Wskaźniki. P- t. P-2. p-s. P-6. rentowności. P-l P- 7. P-4 P-S. I dla badanych przedsiębiorstw w latach 1992-1997. Żródlo: "Gazelll Bankowa" 2000 , nr 43 oraz obliczenia wlasne.. 7.

(10) Urszula Slowik. Dane zawarte w tabeli 6 i graficznie przedstawione na rys. 6 prezentują natomiast stopień wykorzystania zaangażowanych w przedsiębiorstwie zasobów majątkowych w postaci elementów majątku trwałego. Kształtowanie się tego wskaźnika odzwierciedla gospodarowanie środkami trwałymi, eliminację w wypadku jego wzrostu zbędnych elementów rzeczowego majątku trwalego. Wzrost tego wskaźnika wskazuje na maksymalizację obrotu oraz obniżkę kosztów własnych, a przede wszystkim racjonalną gospodarkę majątkiem trwałym oraz efekty działalności inwestycyjnej. Warto zwrócić uwagę, iż przedsiębior stwa będące przedmiotem analizy to w niektórych przypadkach przedsiębior stwa powstałe (w nieco innej formie organizacyjno-prawnej) w latach osiemdziesiątych. Historyczne oraz gospodarcze uwarunkowania wpłynęły na poziom, wielkość środków trwałych będących w dyspozycji tych przedsię biorstw. Biorąc pod uwagę małą liczbę przedsiębiorstw działających wówczas w sektorze budownictwa, jednocześ nie nieporównywalnie większy obszar ich działania, przedsiębiorstwa te weszly w okres transfonnacji (tworzenia gospodarki rynkowej) z "balastem" , który albo należalo efektywnie wykorzystać, albo też jak postąpiła większość z tych przedsiębiorstw, z uwagi na bruk takich możliwości spowodowanych ograniczeniem popytu na ich usługi oraz wzrostem konkurencyjności, zredukować stan środków trwalych, sprzedając lub likwidując niewykorzystywane elementy majątku trwałego. Systematyczne ograniczanie zaplecza budownictwa przy niewielkim wzroście wyników finansowych pozwoliło przedsiębiorstwom na osiąganie tak wysokich wskaźników rentowności majątku trwałego. Obniżenia wartości wskaźnika są częściowo. efektem inwestycji, jakie w tym zakresie byly dokonywane w przedsiębior stwach, a które wynikały z konieczności modern izacji, unowocześnienia posiadanych zasobów majątku trwalego. Tabela 6. Wskaźniki. rentowności. II dla badanych. przedsiębiorstw. w latach 1992-1996. (w%) Lp.. Wyszczególnienie. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. I 2. Budimcx SA WarS1..1Wn BI1c.Jokor SA Warszawa Holding Encrgomolltaż Północ SA. 104,3 25,3. 194 ,8 21,6. 49 19. 133 3. 94,0 10,2. 3 4 5 6 7 8. Warszawa. 15.1 36,1 95,4 45,0 12,5 198,6. 3,3 8,6 19,5 17,3. 4 25 9 27 9 88. 8 18 -12 44 18 22. 2.4 12,7 3,5 8,0 17,7 7,0. Exbud GK Kielcc I-Iydrobudown 6 SA Warszawa. Hydro!re,! SA Kraków Mostostal Warszawa SA RcnJbud Sp, z 0,0, Kraków. 6,0. 210,8. Źródlo: "Gazeta Bankowa" 2000, nr 43 oraz obliczenia WI1l5110..

(11) ekonomżczne. 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 ....~~ ....;;, •.:;,;:_.......":"_c::.-_ .:::".~,".'u.-_ •• - . - _ ••• -:-:!'-:___ -:".:.:-::'.:~'l.:''!..-,,"...... ,.:-'-'. -. 0,00. I. 2. 1993. .... 1994. __ ... --1995. I 96. -50,00. Lata. Rys. 6. Wskaźniki. P-I. P-2. P-3. p-s. P-6. P-7. renlowności. II dla badanych. przedsiębiorstw. P-4 P-8 w latach 1992-1996. Żródło: ..Gazeta Bankowa" 2000, llI' 43 oraz obliczenia własne.. Dane przedstawione w tabeli 8 oraz na rys. 8 w odniesieniu do danych z tabeli 7 (oraz rys. 7) pokazują, ile środków przedsiębiorstwa przeznaczały na opłacenie podatków i spłatę oprocentowania, uwzględniając również uzyskane przez przedsiębiorstwo odsetki. Zwiększenie wskaźnika rentowności IV w porównaniu ze wskaźnikiem poprzednim świadczy o tym, iż przedsiębiorstwo uzyskało duże wpływy z odsetek. Wskaźnik rentowności IV, zwany wskaźni kiem rentowności sprzedaży, jest najczęściej wykorzystywanym przez przedsiębiorstwa miernikiem do prezentacji efektów finansowych, uzyskanych z podstawowej działalności przedsiębiorstwa. Wzrost tego wskaźnika może świadczyć nie tylko o rozszerzaniu działałności przez wzrost wielkości sprzedaży,lecz także o osiągnięciu korzystniejszych cen sprzedaży oraz obniżaniu jednostkowych kosztów własnych. Z uwagi na istotę wskaźnika rentowności IV oraz elementy decydujące o jego poziomie, zmiany zachodzące w kształtowa niu się tego wskaźnika pozostają w ścisłej relacji do zmian, jakie można było zaobserwować w przypadku wskaźnika I (tabela 5). Przedsiębiorstwa będące przedmiotem analizy działają w branży, w której rentowność jest zjawiskiem "sezonowym". Poczqtek roku jest z reguły dla więk szości przedsiębiorstw okresem, w którym bez względu na obszar działania rentowność wykazuje poziom ujemny i tylko od popytu w pozostałych miesiącach, koniunktury gospodarczej i innych czynników zależy, czy przedsiębiorstwo będzie w stanie nadrobić straty, jakie ponosi w miesiącach "nieprodukcyjnych"3. 3 Według. informacji GUS. dopiero w maju (dane. przedsi~biorstwa. dotyczące. budowlane osiągają dodatni poziom. Jat 1996-1998).. rentowności.

(12) I. Urszula Stawik. Tabela 7.. Wskaź ni ki re nl owności. III dla badanych przedsiębiorstw w lalach 1992- 1999. (w %) Lp.. Wyszczególnienie. 1992. 1993. 1994 1995 1996 1997 1998 6,40 4,60 1,20 3,30. 3,00 3.70. 3,9 4,4. 4,5. 7,10 7,80 5,40 10,00 3,70 4,60 3,40 4,00 16,50 16,30 6,,0 - 1,70 1,30 20,80 12,70 11,90 9,60 3,00 3,80 4,00 5,90 3,00 4,70 26,10 34,70 25 ,10 5,00 2,30. 5,00 4,50 1,50 2,70 4,40 0,20. 2,5. 2,1 4,7 2,4 3,4 -0,4. Budimcx SA Warszawa 2,20 10,20 Budokor SA Warszawa 8,80 5,10 Holding Enc rgomontaż Północ SA Warszawa 10,30 6,40. l. 2 3. 4 5 6 7 8. Exbud GK Kie1cc Hydrobudowa 6 SA Warszawa Hydrotrest SA Krnków Mostostal Warszawa SA Rea lbud Sp. z 0.0. Kraków. 1999. 5,10 3,00. 3,9 1,4. -. -. Źród l o: "Gazeta Bankowa" 2000 , nr 43 oraz obliczenia własne.. 40 35 30 25 20 10. ....... 5 O. -5. .'. , l. .. 199)- -. ......: :':. 1997. 1996. 1998. ~--------------------------------------~. 9. Lata. P -I. P-2. P- 3. P- 4. P-5. P-6 .. .. . P - 7. P- S. Rys . 7. Wskaźniki rento wności III dla badanych przeds iębiorstw w lat ach 1992-1999 Żr6dlo: "Gazeta Bankowa" 2000, nr 43 oraz obliczenia w łasne. Tabela 8. Wska źni ki. re nlowności. IV dla badanych przedsiębi orstw w latach 1992- 1999. (w %) Lp.. Wyszczególnienie. 1992. 1993. 1994 1995 1996. 1997 1998 1999. l 2. Budimcx SA Warszawa Budokor SA Warszawa Holding Encrgomontai Pół noc SA. 3,90 3,80. 7,00 2,70. 4,00 1,60. 5,70 4,60 0,20 1,50. 2,10 1,80. 3 4 S 6 7 8. Warszawa Exbud OK Kielce Hydrobudowa 6 SA Warszawa Hydrolres! SA Kraków Mostostal Warszawa SA Realbud Sp. z 0.0. Kraków. 0,80 1,70 1,50 2,50 1,60 6,80 0,90 6,70 2,50 2,20 7,20 8,50 3,00 - 1,90 0,10 2,90 4,20 5,70 5,80 1,80 1,70 1,70 2,(>(l 2,90 3,30 17,20 20,90 17,70 6,10 1,30. 2,30 2, 10 0,40 1,70 2,90. Żródło: "Gazeta Bankowa" 2000, nr 43 ornz obliczenia włas ne.. 0,10. 3,2 2,7. 4,4. 1,2. 1,1 1,3 1,9 2,5 0,0. 2,6. -. 3,9 0,2. -. -.

(13) Efekty ekonomiczne. 24 21. 18 15 12 9 6. _ ... --. 3 O -3 l. 1993. 1994. - w"s- -. 1996. 1997. 1998. ...._...... 9. -6. Lala. Rys. 8. Wskaźniki. P-I. P-2. P-3. P-4. P-S. P-6 ----- P-7. P-8. rentowności. IV dla badanych. przedsiębiorstw. w latach 1992-1999. Źródło: "Gazeta Bankowa" 2000, nr 43 oraz obliczenia własne.. Wybrane do analizy przedsiębiorstwa to , jak już wspomniano, przedsię bior stwa duże, które w badanym okresie podlegały różnokierunkowym przekształ ceniom, procesom restrukturyzacyjnym i zmianom organizacyjno-prawnym. Stąd też wynika wysoki poziom rentowności sprzedaży na przestrzeni łat 1992-1995, przewyższający średni branżowy poziom rentowności. W latach 1996-1999, z uwagi na zachodzące w calym budownictwie zmiany, poziom rentowności odzwierciedła średni poziom rentowności w budownictwie - ok. 3%.. 4.. Zakońc:zenle. Rozpatrywany w niniejszej analizie okres badal\ był okresem, w którym realizowano wielokierunkowe działania restruktllryzacyjne w rodzimych przedsiębiorstwach. Obok aspektu bezpośrednio efektywnościowego, wyra ża nego poziomem osiąganej przez przedsiębiorstwa rentowności, działania te nakierowane byty równocześnie na zapewnienie środków niezbędnych na finansowanie bieżących wydatków przed siębiorstw. Wykorzystane dła celów analizy przeprowadzonej w niniejszym opracowaniu przykłady przedsiębiorstw dotyczą dużych podmiotów gospodarczych, o ogólnie dobrej kondycji finansowej. Przedsiębiorstwa te podlegały od początku łat d z iewięćdzies iątych procesom gruntownej restrukturyzacji i prywatyzacji, które to dzialania zostały w większości przypadków ukOl'lczone. Wnioski wynikające z anałizy nie mUSZli się w pelni pokrywać z wnioskami dotyczącymi calej sfery budowlanej, stanowią tylko obraz problemów,.

(14) I. Urszula. Słowik. przed jakimi stanęły przedsiębiorstwa w zetknięciu z nowymi warunkami rynkowymi,jednocześ nie pokazując skałę tych , które z nimi sobie nie poradziły. The Economic Effecls of Reslruclurlng Processes in Poland's Largesl Conslrucllon Enlerprises As a consequence of the changes that have taken place in enterprises as a result. or. restructuring, there is a nccd, bearing in mind Polaml's efforts to jain the European Union, to examine the effects of these processes and the position af the largest cOllstruction. enterprises. This is due bOlh to the role played by large enterpris.s in Ihe seclor and lo the increasing consolidation af such enterprises, which eliminate from the market small uncompetitive. companies. The author's analysis fOCllSCS on COllstruclion cnterprises which, in the years 1992-1997. when the most important ownership and economic chllnges tao k place, Illaintained nn importani position not only in the seclor but also in relation to the Iiugest entcrprises in the ecollomy..

(15)