Kres Cesarstwa Francuzw. Konspekt lekcji w klasie II gimnazjum. Autorka: Anna Gawryszczak.

1

Anna Gawryszczak, rok IV, grupa II

Poziom kształcenia: szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna. Klasa II

Program nauczania: M. Chen-Wincławska, K. Polacka, J. Rulka, Historia. Program nauczania w klasach I-III gimnazjum, Gdaosk 1999, ss. 59.

Temat lekcji: Kres cesarstwa Francuzów.

- poznawcze:

 Zapoznanie uczniów z zagadnieniami związanymi z Francją, Napoleonem i jego upadkiem. - kształcące:

 Doskonalenie umiejętności posługiwania się mapą, atlasem.  Umiejętnośd formułowania wniosków.

 Umiejętnośd doszukiwania się związków między faktami.

 Rozwijanie umiejętności powiązania dziejów Polski z dziejami Europy.  Rozwijanie umiejętności korzystania z różnych źródeł historycznych. - wychowawcze:

 Kształtowanie szacunku dla okresu napoleooskiego.  Uświadomienie uczniom znaczenia niezależności paostwa.  Uświadomienie uczniom potrzeby walki o niepodległośd. Cele operacyjne:

I. Wiadomości:

A. Zapamiętanie wiadomości: Daty:

 1812 – wyprawa Napoleona na Rosję,  6-9 IX 1812 r. – bitwa pod Borodino,

 25-29 XI 1812 r. – przeprawa przez rzekę Berezynę,  16-19 X 1813 r. – „bitwa narodów” pod Lipskiem,  4 IV 1814 r. – abdykacja Napoleona,

 1 III 1815-18 VI 1815 r. „sto dni” Napoleona,  18 VI 1815 r. - bitwa pod Waterloo,

 5 V 1821 r. – śmierd Napoleona.

Postacie: Napoleon Bonaparte, Aleksander I, książę Józef Poniatowski, Michaił Kutuzow, Ludwik XVIII Burbon.

Terminy: „sto dni” Napoleona, blokada kontynentalna, nacjonalizm, protekcja, uwłaszczenie, taktyka „spalonej ziemi”.

B. Zrozumienie wiadomości:

Uczeo rozumie i potrafi stosowad terminologię związaną z tematem. Uczeo stosuje powyższe daty i osoby.

Uczeo rozumie relacje i związki zachodzące między faktami.

Uczeo rozumie przyczyny wyprawy Napoleona na Moskwę oraz przyczyny jego upadku. II. Umiejętności:

C. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych:

Uczeo doskonali umiejętnośd korzystania z różnych źródeł i informacji: mapy, podręcznika, ilustracji, tekstów źródłowych.

Uczeo potrafi pokazad na mapie zasięg podbojów francuskich i miejsca największych bitew. Uczeo potrafi omówid przebieg działao wojennych w latach 1812-1815 i ich skutki.

2

Uczeo potrafi formułowad wnioski na podstawie zebranego materiału. D. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych, nowych:

Uczeo potrafi wskazad następstwa upadku Napoleona. Uczeo ocenia stosunek Francji do Polaków.

Uczeo ocenia Napoleona Bonaparte.

Uczeo ocenia znaczenie okresu napoleooskiego dla Europy i Polski.

Metody dydaktyczne: pogadanka, praca z podręcznikiem, praca ze źródłami i materiałami otrzymanymi od nauczyciela, opis, „burza mózgów”.

Środki dydaktyczne:

1. Podręcznik- T. Małkowski, J. Rześniowiecki, Historia II. Podręcznik dla klasy II gimnazjum, Gdaoskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdaosk 2001,ss.315.

2. Mapa ścienna – Europa w latach 1789-1815. 3. Mapka z podręcznika.

4. Materiały dostarczone przez nauczyciela:

 Plan bitwy pod Lipskiem, Atlas Historyczny dla klasy VII-VIII, Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, Wrocław 1995, s. 2

 Mapa - Wyprawa Napoleona na Moskwę, Ilustrowana Historia Świata. Od 1805 do 1815 roku, t. 45, Warszawa 2007, s. 29.

5. Prezentacja multimedialna. 6. Teksty źródłowe:

 Fragment pamiętnika Franciszka Gajewskiego z XIX wieku, T. Małkowski, J. Rześniowiecki, Historia II. Podręcznik dla klasy II gimnazjum, Gdaoskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdaosk 2001, s. 264.

 Odezwa Napoleona do armii ogłoszona po powrocie z Elby, 1815 r., D. de Villepin, Sto dni, Gdaosk 2004, s. 98-99.

3

Tok lekcji

Ogniwa lekcji (czas w minutach)

Treści merytoryczne Czynności N/U N – nazwa metody

U – system poleceo, pytao, skierowanych do ucznia Kształtow anie umiejętno ści uczniów I. Czynności organizacyjno-porządkowe – 2’

Sprawdzenie listy obecności. Uczniowie zajmują miejsca i wyjmują podręczniki. II. Rekapitulacja wtórna – 7’ - Księstwo Warszawskie:  7 VII 1807 – pokój w Tylży, powstanie Księstwa  22 VII 1807 - konstytucja Księstwa Warszawskiego - VI 1807 r. – bitwa pod Frydlandem - XI 1808 r. – szarża pod Somosierrą - 1809 – wojna Austrii z Francją  IV 1809 r. – bitwa pod Raszynem  Bitwa pod Wagram

Na ostatniej lekcji rozmawialiście o Księstwie Warszawskim oraz o wojnach prowadzonych przez Napoleona. U – Przypomnijcie kiedy zostało utworzone Księstwo Warszawskie i z jakich ziem?

U – Kiedy nadano Księstwu konstytucję i co ona głosiła?

U – Wymieocie miejsca bitew, w których walczyły wojska napoleooskie ?

Uczniowie krótko odpowiadają na pytania

 Księstwo Warszawskie zostało utworzone na mocy pokoju w Tylży 7 VII 1807 roku. Powstało ono z ziem II i III zaboru pruskiego.

 Konstytucję nadano 22 VII 1807 roku. Postanowienia:

- monarchia konstytucyjna

-na czele paostwa miał stad „dziedziczny książę” – król Saksonii Fryderyk August -władza wykonawcza – król i jego ministrowie

-władza ustawodawcza – dwuizbowy sejm: Izba Poselska i Senatorska -władza sądownicza – niezawisłe sądy -Księstwo w unii personalnej z Saksonią -równośd wszystkich obywateli wobec prawa, nietykalnośd majątkowa -urzędy mieli sprawowad wyłącznie obywatele Księstwa.

 Bitwy, w których uczestniczyły wojska napoleooskie to: bitwa

Doskonale nie umiejętno ści korzystani a z posiadane go zasobu wiedzy.

4

pod Frydlandem, Somosierrą, Raszynem i pod Wagram. U boku wojsk francuskich walczyły oddziały polskie. Utworzenie Księstwa Warszawskiego (polska administracja, wojsko, władze) dawało Polakom możliwośd rozwoju narodu, szanse uzyskania pełnej niepodległości. Dlatego Polacy trwali przy Napoleonie, wierzyli, że doprowadzi on do odbudowy paostwa.

III. Ogniwo wiążące – 2’

Wprowadzenie do nowego tematu.

Ostatnio mówiliście o Księstwie Warszawskim. Dzisiaj natomiast będziemy mówid o dalszych działaniach Napoleona, przede wszystkim o jego wyprawie na Moskwę oraz ostatecznej klęsce.

Temat dzisiejszej lekcji to: Kres cesarstwa Francuzów.

Nauczyciel pisze temat na tablicy.

Uczniowie zapisują temat w zeszytach.

IV. Tok lekcji właściwej – 26’

- terminy: blokada kontynentalna, nacjonalizm, protekcja, taktyka „spalonej ziemi”, „sto dni” Napoleona, uwłaszczenie 3’ - napoleooska Europa 5’ - sprawa polska w polityce Francji 2’ - ostateczna klęska Napoleona: 16’  przyczyny wojny z Rosją  wyprawa na Moskwę  6-9 IX 1812 r. – bitwa pod Borodino  przeprawa przez rzekę Berezynę 25-29 XI 1812 r.  16-19 X 1813 r. – „bitwa narodów” pod Lipskiem  4 IV 1814 - abdykacja Napoleona

N – praca z podręcznikiem, pogadanka. Wykorzystując metodę pogadanki nauczyciel zadaje uczniom pytania. Uczniowie po przeczytaniu podręcznika na str. 260-261 odpowiadają.

U – Co możecie powiedzied o Europie za panowania Napoleona Bonaparte? Uwzględnijcie tutaj sprawę polską. Uczniowie po przeczytaniu fragmentu podręcznika odpowiadają:

 Po 1807 roku Francja stała u szczytu potęgi (powiększyła ona znacznie swoje terytorium, Napoleon tworzył nowe paostwa, a trony obsadzał oddanymi sobie ludźmi – najczęściej członkami własnej rodziny).

 Rosja, Prusy i Austria zostały zmuszone do udziału w blokadzie kontynentalnej wprowadzonej 6 XI 1806 roku (zakaz handlu terenów podporządkowanych Napoleonowi z Wielką Brytanią). Blokada obowiązywała także w Księstwie Warszawskim, utrudniając eksport zboża i ograniczając możliwośd rozwoju

Kształtow anie umiejętno ści pracy z podręczni kiem. Kształtow anie umiejętno ści wyciągani a wniosków i łączenia faktów w sposób przyczyno wo-skutkowy.

5

 Wielu krajom zostały narzucone konstytucje, wprowadzono w nich prawa wzorowane na Kodeksie Napoleona.  Francja była hegemonem

Europy, narody czuły się upokorzone przez Francję. Wzrost znaczenia nacjonalizmu – postawa lub przekonanie podkreślające odrębnośd własnego narodu i nadrzędnośd jego interesów w stosunku do interesu jednostek, grup albo innych narodów.

 Polacy stanowili wyjątek wśród narodów, które w wyniku wzrostu nacjonalizmów miały stanąd przeciwko Napoleonowi. Uważali, że Francuzi są ich wyzwolicielami. Sam Napoleon unikał jednak jakichkolwiek deklaracji co do strony polskiej. Obiecując Polakom swoją protekcję chciał, aby walczyli oni po jego stronie. Utworzenie samodzielnego paostwa polskiego nie leżało w interesie Francji, gdyż mogłoby to doprowadzid do konfliktu z Rosją, a Napoleonowi zależało na sojuszu z carem.

N – pogadanka.

Nauczyciel wykorzystując metodę pogadanki zadaje pytania. Uczniowie wyciągają wnioski na podstawie posiadanego zasobu wiedzy.

U – Jakie waszym zdaniem mogły byd przyczyny wyprawy Napoleona na Moskwę?

Uczniowie odpowiadają.

Pokój w Tylży narzucony Rosji przez Napoleona od początku nie

satysfakcjonował żadnej ze stron. Francja nie czuła się bezpieczna, gdy Aleksander I rozbudowywał armię, natomiast Rosja obawiała się, że będzie kolejną zdobyczą Napoleona. Aleksandra I niepokoiła rosnąca przewaga

Napoleona na kontynencie. Przy tym blokada kontynentalna, narzucona Rosji wbrew jej interesom gospodarczym, mogłaby spowodowad wielkie straty w

Kształtow anie umiejętno ści wyciągani a wniosków.

6

jej handlu zagranicznym. Rosja więc jawnie łamała blokadę, przez co jej stosunki z Francją znacznie się

pogorszyły. Rosja nie chciała również byd zależna od Francji. Niepokój cara budziło powiększenie Księstwa Warszawskiego i rozbudowa polskich sił zbrojnych. Car obawiał się, że stworzy to możliwośd odrodzenia paostwa polskiego i Rosja utraci ziemie uzyskane w rozbiorach. Oba paostwa przygotowywały się do wojny.

N – praca z podręcznikiem, pogadanka. Nauczyciel wykorzystując metodę pogadanki zadaje pytania. Uczniowie po przeczytaniu fragmentu podręcznika na str. 262-263 (drugi akapit) odpowiadają na pytania.

U – Jakie była liczebnośd armii napoleooskiej i rosyjskiej?

„Wielka Armia” liczyła blisko 600 tysięcy żołnierzy, w tym tylko 200 tysięcy Francuzów (około 40 %). Polskie wojska liczyły ponad 100 tysięcy ludzi. Głównie byli to żołnierze różnych narodowości. Jeden z korpusów „Wielkiej Armii” składał się z samych Polaków – 35 tysięcy osób pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego. Rosjanie początkowo wystawili około 220 tysięcy żołnierzy.

Uczniowie rozmawiając z nauczycielem korzystają z mapki zamieszczonej w podręczniku na str. 262, z mapy ściennej i mapki (załącznik nr 1 – wyprawa Napoleona na Moskwę) dostarczonej przez nauczyciela. Omawiają przebieg wyprawy na Moskwę.

U – Na podstawie map omówcie przebieg wyprawy na Moskwę? Jeden z uczniów pokazuje przebieg na mapie ściennej.

W VI 1812 roku Napoleon,

przekroczywszy granicę Księstwa na rzece Niemen wyruszył na Rosję. W VIII 1812 roku doszło do bitwy pod

Smoleoskiem, w której tylko częśd wojsk rosyjskich została rozbita. Cesarz mógł kontynuowad marsz na Moskwę. Armia rosyjska, o połowę mniej liczna

stosowała tzw. taktykę „spalonej ziemi”, polegającą na ciągłym wycofywaniu się, unikaniu walnej bitwy i niszczeniu w

Doskonale nie pracy z tekstem podręczni ka. Wyprowa dzanie wniosków na podstawie zebranych informacji. Kształtow anie umiejętno ści pracy z mapą.

7

wojnie podjazdowej małych oddziałów wroga. Była to najlepsza forma obrony. Na drodze armii napoleooskiej niszczono wszystko co mogło się przydad

maszerującym na Moskwę wojskom. We IX 1812 roku armie starły się pod wsią Borodino. Zwycięstwo odniósł Napoleon ale jego armia była bardzo osłabiona. Tydzieo później Napoleon wkroczył do Moskwy.

N – praca z podręcznikiem i tekstem źródłowym, pogadanka.

Nauczyciel wykorzystując metodę pogadanki zadaje pytania. Uczniowie na podstawie tekstu źródłowego (załącznik nr 2 – fragment pamiętnika Franciszka Gajewskiego) zamieszczonego w podręczniku na str. 264 odpowiadają na pytania.

U – Co spowodowało, że Napoleon postanowił wycofad się z Moskwy? O odwrocie zadecydowały trudne warunki: mróz, brak żywności, brak odzieży zimowej, brak koni (zdychały one z głodu), choroby oraz ciągłe ataki ze strony Rosjan. Polacy radzili sobie lepiej niż inni, gdyż byli przyzwyczajeni do ostrego klimatu.

N – Opis.

Nauczyciel omawia odwrót wojsk Napoleona, uwzględniając przeprawę przez rzekę Berezynę w dniach 25-29 XI 1812 roku. Później omawia skutki wyprawy.

 Z ponad 600-tysięcznej Wielkiej Armii ocalało 20 tysięcy żołnierzy,

 W I 1813 roku wojska rosyjskie wkroczyły na tereny Księstwa Warszawskiego. Sojusznicy Francji zaczęli przechodzid na stronę Rosji.

N – Pogadanka, praca z materiałami rozdanymi przez nauczyciela. Nauczyciel wykorzystując metodę pogadanki rozmawia z uczniami o bitwie pod Lipskiem. Rozdaje uczniom plan bitwy (załącznik nr 3) i rozmawia z nimi o jej przebiegu.

U – Co wiecie o tzw. „bitwie narodów”? Czy wiecie dlaczego nosi ona taką

Doskonale nie pracy z tekstem źródłowy m. Doskonale nie umiejętno ści pracy z planem bitwy.

8

„Bitwa narodów” miała miejsce między 16-19 X 1813 roku. Była to bitwa pod Lipskiem. Została tak nazwana od żołnierzy kilkunastu narodowości, biorących w niej udział. Bitwa ta była całkowitą klęską Napoleona. Zginęło w niej około 7 tysięcy samych Polaków (w tym w rzece Elsterze zginął książę Józef Poniatowski). Mimo, że Napoleon próbował jeszcze walczyd stracił poparcie społeczeostwa. Francuzi mieli dosyd wojen.

Napoleon został zmuszony do abdykacji. Akt podpisał w IV 1814 roku. Zwycięzcy pozwolili mu zachowad tytuł cesarza i oddali w dożywotnie władanie wyspę Elbę u wybrzeży Włoch. Otrzymał on także osobistą gwardię. Jesienią 1814 r. rozpoczęły się w Wiedniu obrady kongresu, mającego przywrócid pokój w Europie.

N – praca z tekstem źródłowym. Nauczyciel czyta tekst źródłowy (załącznik nr 4 - Odezwa Napoleona do armii ogłoszona po powrocie z Elby) i omawia go wraz z uczniami.

Po zesłaniu Napoleona władzę we Francji objął król Ludwik XVIII Burbon. Narastało niezadowolenie z jego rządów. W armii zwalniano zasłużonych

dowódców, aby przekazad ich stanowiska zwolennikom monarchii. Próbowano sprawowad władzę nie biorąc pod uwagę przemian,

dokonanych przez Napoleona. Na wieśd o panujących nastrojach we Francji cesarz podjął próbę odzyskania władzy. W III 1815 roku uciekł on z Elby i wylądował na południowym brzegu Francji. Napoleon wzywa do utworzenia nowej armii u swojego boku.

N – Opis.

Nauczyciel opowiada o bitwie pod Waterloo i ostatecznej klęsce Napoleona.

Po przeszło 100 dniach triumfalnego pochodu Napoleona, w VI 1815 roku wrogie wojska starły się w Belgii pod Waterloo. Napoleon poniósł klęskę. Po raz drugi abdykował i tym razem został wywieziony na Wyspę Św. Heleny, leżącą na południowym Atlantyku. Napoleon

Doskonale nie umiejętno ści pracy z tekstem źródłowy m.

9

zmarł 5 V 1821 roku.

Nauczyciel rozszerza treściowo odpowiedzi uczniów. V. Rekapitulacja pierwotna – 7’ Podsumowanie okresu napoleooskiego: 1. dobre strony: - Napoleon – jeden z najwybitniejszych wodzów - istotne zmiany w zakresie prawodawstwa, stosunków społecznych i politycznych (wzory i systemy prawne wzorowane na Francji) - w pamięci licznych Polaków, którzy przy nim służyli zapisał się jako władca, dzięki któremu po trzecim rozbiorze odrodziło się paostwo polskie - sprawa polska powróciła na arenę międzynarodową - nastąpiło rozbudzenie nacjonalizmów w Europie - stworzono model nowoczesnego paostwa - rozprzestrzenianie się haseł rewolucyjnych w Europie 2. złe strony:

- liczne i krwawe wojny, zniszczenia, ofiary - wykorzystywanie Polaków przez Napoleona do osiągania własnych celów politycznych - blokada kontynentalna i jej ekonomiczne skutki.

Podsumowanie lekcji. Uczniowie metodą „burzy mózgów” oceniają epokę

napoleooską. Wypisują dobre i złe strony tego okresu. Nauczyciel przedstawia uczniom prezentację multimedialną (załącznik nr 5). Wykorzyst ywanie posiadane go zasobu wiedzy. VI. Kontrola i ocena – 2’

Nauczyciel ocenia uczniów. Aktywnym stawia plusy.

VII. Praca domowa – 1’

Nauczyciel zadaje pracę domową. Do dziś istnieje „biała” oraz „czarna” legenda Napoleona. Zastanówcie się w domu, która z nich waszym zdaniem jest

10

bardziej odpowiednia co do osoby samego Napoleona. Dokonajcie oceny Napoleona.

Uczniowie zapisują pracę domowa w zeszytach.