Barbara Penczak, Stanisław
Hrabec
Filmy video w nauczaniu
cudzoziemców słownictwa
biologiczneo
Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 6,
75-81
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
KSZTAŁCENIE POLONISTYCZNE CUDZOZIEM CÓW 6, 1996
Barbara Penczak, Stanisław Hrabec
FILMY WIDEO W NAUCZANIU CUDZOZIEMCÓW SŁOWNICTWA BIOLOGICZNEGO
Studium Języka Polskiego d la Cudzoziem ców w Łodzi przygotow uje cudzoziem ców do studiów w polskich szkołach wyższych.
Zadaniem Studium jest nauczanie cudzoziemców podstaw języka polskiego, prowadzące do czynnego posługiwania się tym językiem, zapoznanie przyszłych stu d e n tó w ze słow nictw em specjalistycznym w zakresie um ożliw iającym rozum ienie wykładów oraz czynne uczestnictwo w zajęciach n a wyższych uczelniach, a także w yrów nanie wiedzy m erytorycznej słuchacza do poziom u obow iązującego w polskiej szkole ogólnokształcącej.
Z ad an ia te są realizowane w Studium różnym i m etodam i dydaktycznym i. Je d n ą z nich jest lekcja z filmem wideo.
W procesie n auczania cudzoziem ców w ykorzystujem y różnego rodzaju filmy przygotow ane przez W F O , W F D , w ytw órnie film ów telewizyjnych oraz filmy własne realizow ane przez nauczycieli Studium .
Film y profesjonalne nie zawsze odpow iadają naszym w ym aganiom pod względem m erytorycznym i językowym , dlatego sam i postanow iliśm y reali zow ać filmy wideo, ściśle przystosow ane do naszych potrzeb.
Z adaniem tych film ów jest prezentow anie syntetycznie ujętej wiedzy biologicznej, dostosow anej do obow iązującego w Studium p ro g ram u n a u czania biologii. P odane w ten sposób inform acje są skorelow ane z kom en tarzem językow ym , k tó ry uw zględnia poziom um iejętności językow ych cudzoziemców.
Z naszych dośw iadczeń dydaktycznych w ynika, że stosow anie film ów wideo na lekcjach biologii u łatw ia i przyspiesza w prow adzenie nowego słow nictw a poprzez kojarzenie now ych słów ze znanym studentow i obrazem . Pow oduje to skrócenie czasu przysw ajania now ych term inów i trw alsze ich zapam iętyw anie.
7 6 Barbara Penczak, Stanisław Hrabec
Nasze spostrzeżenia potw ierdzają badania L. Leji i R. Biskupskiej1 poświęcone w ykorzystaniu filmu w pracy dydaktycznej o raz wnioski płynące z artykułu A . Z o m b irta2, w którym uważa on, że prezentacja konkretnych wypowiedzi w różnych sytuacjach pozwala rozwijać kompetencje komunikacyj ne studenta. N atom iast J. Z ając3 podkreśla rolę m agnetow idu ja k o ważnej pom ocy w nauczaniu słownictwa, term inologii, wyrażeń językow ych i prze kazyw aniu wiedzy, poniew aż um ożliw ia on m anipulow anie obrazem i dźwię kiem w zależności od potrzeb.
W pracy z cudzoziem cam i, kandydatam i na stu d ia w Polsce, spotykam y się nie tylko z koniecznością nauczania studentów języka polskiego i te r m inologii biologicznej, ale także z potrzebą zwięzłego przedstaw ienia tem a tyki biologicznej po to, aby zostały w yrów nane braki w ich wiedzy m ery torycznej.
Filmy wideo realizowane przez nas są bardzo w ażną pom ocą dydaktyczną, szczególnie w początkow ym okresie nauki, kiedy student nie opanow ał jeszcze języka i w związku z tym nie m ożem y odwoływ ać się do jego wiedzy. Nasze filmy ujm ują w sposób syntetyczny i przejrzysty tem at, który jest znany studentow i, ale m ógłby być w yrażany tylko w jego języku
ojczystym.
Zgadzam y się z B. G ruczą4, k tó ra stwierdza w swoim artykule, że pokazyw anie czynności, sytuacji i przedm iotów n a filmie stw arza m ożliwość sem antyzacji słownictw a poprzez pow iązanie z k o n k retn ą sytuacją k o m u n i kacyjną oraz prow adzi do utrw alenia m ateriału językowego.
Filmy wideo realizowane w Studium odbiegają pod względem technicznym od filmów profesjonalnych. Są to nasze pierwsze p ró b y w tej dziedzinie i b rak nam odpow iednich środków technicznych, jakim i dysponuje telewizja czy wytwórnie filmowe. Podczas realizacji filmów korzystaliśmy z doświadczeń i rad osób, które ju ż wcześniej opracow yw ały scenariusze i scenopisy film ów oraz z inform acji zaw artych w artykułach i innych pracach na ten tem at.
Nie udało nam się znaleźć wskazów ek dotyczących tego, ja k zrealizować i wykorzystać film wideo do nauki języka specjalistycznego o tem atyce biologicznej. A rtykuły i lite ra tu ra z tej dziedziny zajm ują się głów nie realizacją i zastosow aniem filmów wideo w glottodydaktyce.
Pierwszym krokiem w pracy z wideo było nagryw anie i przystosow yw anie filmów popularno-naukow ych nadaw anych przez TV P w bloku program ow ym
1 L. L e j a , R. B i s k u p s k a , Film skuteczną pomocą dydaktyczną, Warszawa 1970. 2 A. Z o m b i r l , Relacje między komponentem dźwiękowym a wizualnym w film ie dydak tycznym, „Przegląd Gloltodydaktyczny” 1990, t. 11, s. 71-75.
3 J. Z a j ą c , Wideo - możliwości wykorzystania na lekjcjach języka obcego, „Języki Obce w szkole” 1990, n r 2, 3.
4 B. G r u c z a Magnetowid a inne środki techniczne w nauczniu języków obcych, „Przegląd Glottodydaktyczny” 1979, t. 4.
Filmy wideo w nauczaniu cudzoziemców 77
telewizji edukacyjnej. A d ap tacja filmów do naszych po trzeb polegała n a ich skróceniu i w ybraniu odpow iednich scen. W ten sposób przygotow aliśm y cykl film ów pt. Było sobie życie. Są one w ykorzystyw ane w grupach m edycznych o różnym stopniu zaaw ansow ania językow ego, polonijnych i w ielonarodow ościow ych. Służą do ilustracji wielu tem atów np.: „K rew i jej funkcje” , „C zynność nerek” , „Zjaw iska odpornościow e” , „Czynność w ątro b y ” , „M echanizm oddychania” i innych.
N astępnym krokiem było stworzenie filmu edukacyjnego z fragm entów film ów popularno-naukow ych nadaw anych przez T V P i telewizję satelitarną. W taki sposób pow stał film Stekow ce i torbacze. Jest to 20-m inutow y film stanow iący m o n taż wybranych scen z dw u cyklów: Zw ierzęta świata n a d a wanego przez TVP oraz Im Reich der wilden Tiere ze stacji satelitarnej Tele-5. K o m en tarz polski i niemiecki zastąpiliśm y nowym kom entarzem d o stosow anym leksykalnie do znajom ości języka polskiego przez średnioza- awansowanych studentów . Film powstał w m arcu 1991 r. Jest wykorzystywany w grupach o profilu rolniczym i składzie w ielonarodow ym pod koniec II sem estru, to znaczy w 28 tygodniu nauki. Stanowi m ateriał poglądow y do lekcji biologii n a temat: „Ogólna charakterystyka ssaków bezłożyskowych” 5. Film stanow i uzupełnienie skryptu d o nauki biologii w grupach rolniczo- -biologicznych6, któ ry obow iązuje w naszym Studium .
N astępnie jesienią 1991 r. rozpoczęliśm y realizację własnych film ów wideo, k tó re odpow iadałyby naszym potrzebom . Pierwszym etapem pracy n ad film am i był w ybór tem atów . Przy wyborze kierowaliśm y się skrom nym i m ożliw ościam i technicznymi oraz tym , aby nie powielać istniejących ju ż film ów. R ów nocześnie zw racaliśm y uw agę n a czytelną i p ro stą form ę. Zdecydow aliśm y się n a realizację filmów W itam iny oraz Komórki.
Drugim etapem pracy było napisanie scenariuszy. Inspiracją do ich pow sta n ia była koncepcja au to ra, czyli nasze spojrzenie n a dany tem at. O kreśla ono sposób realizacji tem atu, kolejność scen oraz sposób ich pokazania z wykorzys taniem żywych organizmów w naturze, preparatów , zdjęć, tabel, wykresów lub innych obiektów umieszczonych przed kam erą wideo.
Scenariusze uwzględniały możliwości techniczne realizatorów film u oraz stopień znajomości języka polskiego przez studentów cudzoziemców. Staraliśmy się, aby tworzyły one zam kniętą całość tak, by realizow ane filmy nie przekraczały 20-25 m inut.
D alsze działanie polegało na przetw orzeniu scenariuszy n a scenopisy zaw ierające szczegółowe rozplanow anie czasu trw ania ujęć i ich kolejność. D baliśm y o to, aby ekspozycja na ekranie obrazu zawierającego definicje b ąd ź tabele była d o sto so w an a do m ożliw ości percepcyjnych stu d e n tó w
5 Program nauczania biologii w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców w UŁ, zatwierdzony przez Rektora Uniwersytetu Łódzkiego, 1987.
78 Barbara Penczak, Stanisław Hrabec
tj. um ożliw iała przeczytanie i zrozum ienie tekstu. W scenopisie znajdują się inform acje o tym , co pokazuje kam era i jak i tekst w tym czasie czyta lektor. Jest w nim spis m ateriałów ikonograficznych - zdjęcia, tabele, napisy, wykresy, plansze oraz w ykaz fragm entów filmów.
Pisząc scenopisy kierowaliśm y się zasadą, aby kom ponent językowy nie przew ażał n ad wizualnym , to znaczy, aby jednem u ujęciu nie tow arzyszył p o to k słów, a więc by film y m iały określony rytm ujęć, skorelow any z tem pem narracji słownej. Rów nie w ażną spraw ą była zgodność kom entarza z obrazem , czyli właściwy kontekst ekranow y oraz synchroniczność obrazu i dźwięku, o czym pisze A. Z o m b irt7.
W Studium dysponujem y sprzętem wideo o określonych p aram etrach technicznych. Podstaw ow y sprzęt do n ag rań wideo stanow i k am era firmy „P anasonic” typu M -7, k tó ra pracuje w systemie V H S-PA L. D o m ontażu film ów używamy dw óch m agnetow idów firmy „S anyo” . N agryw anie zdjęć je st czynnością pracochłonną. Polega ono n a nagryw aniu poszczególnych ujęć ściśle według scenariusza i scenopisu. Jednocześnie nagryw any jest dźwięk, który w ykorzystujem y potem do m ontażu filmu. N a początku każdego ujęcia umieszczony jest jego num er.
D o oświetlenia filmowanych obiektów stosujem y żarów ki fotograficzne dużej m ocy. D a ją one silne i rów nom ierne św iatło. A by uzyskać ja k najwierniejsze odw zorow anie kolorów , ostre k o n tu ry i najm niejszą ilość zakłóceń używam y do n ag rań taśm y n a kasetach V H S firm y BA SF typu H i-Fi Professional.
N astępnie przystępujemy do m ontażu filmu. Trzym ając się ściśle scenopisu przegryw am y scenę po scenie n a czystą taśm ę łącząc je w je d n ą całość, tak aby m iędzy n im i nie było wolnych miejsc. Jest to ta k zwany m o n taż łączący. Czynność ta wymaga dużej uwagi i cierpliwości, poniew aż nie m am y w pracow ni wideo stołu m ontażow ego.
D alsza praca nad filmem polega n a udźwiękowieniu go. Pierw otnie zapisany dźw ięk kasujem y i pow tórnie nagryw am y ścieżkę dźw iękow ą u n ik ając obcych dźw ięków i pogłosu. K o rzy stam y przy tym z funkcji
dubbing, w ja k ą w yposażona jest k am era wideo. W trakcie nagryw ania
nowej ścieżki dźwiękowej stosujemy k o m entarz z offu, poniew aż nie m am y m ożliwości synchronizacji ruchów w arg z dźwiękiem, a uprzednio nagrany dźw ięk jest m ało czytelny. Z tego też pow odu n a naszych film ach nie pojaw ia się o soba dem onstrująca preparaty, plansze, eksponaty itd.
W rezultacie tych działań pow stały dw a filmy edukacyjne zrealizow ane w technice wideo, które, według nas, w pełni odpow iadają potrzebom dydaktycznym .
Zrealizow ane przez nas filmy nie stanow ią cyklu. Ja k o pierwszy pow stał film W itam iny (w listopadzie 1991 r.). T rw a 12 m inut. Jest przeznaczony
dla grup o profilu medycznym i farm aceutycznym zarów no poloninych, ja k i w ielonarodow ościow ych. Stanow i on p o m o c d y d ak ty czn ą d o tem atu: „Składniki p o k arm u ludzkiego” , który realizujemy w grupach n a początku II sem estru, to je st w 16 i 17 tygodniu nauki. Jest to więc film przeznaczony dla studentów slabo zaaw ansow anych językowo.
Celem filmu jest p okazanie źródeł w itam in, czyli pokarm ów , w k tó rych one w ystępują o raz objaw ów ich nied o b o ru . N a obrazie p rezen tujem y pokarm y, w których znajdują się w ybrane w itam iny, jednocześnie lektor czyta ich nazwy i nazwy pokarm ów . N astępnie obserw ujem y fo to grafie przedstaw iające skutki niedoboru w itam in. W filmie w ykorzystano świeże w arzyw a, ow oce i p ro d u k ty spożywcze obrazujące źró d ła w itam in. Film ow ane eksponaty były opatrzone napisam i określającym i nazwy p ro duktów .
A utorem scenariusza i scenopisu tego filmu jest S. H rabec. Przy realizacji, m o n tażu i udźwiękowieniu w spółpracow ała J. D źurdź.
W lutym 1992 r., zrealizowaliśmy drugi film Komórki. Jest on przeznaczony do n auczania biologii w początkow ym okresie, to znaczy w 7 tygodniu nauki. Stosujemy go w grupach wielonarodowościowych o profilu medycznym, farm aceutycznym i biologiczno-rolniczym , w których studenci rozpoczęli dopiero n aukę języka polskiego, a poziom ich w iadom ości z dziedziny biologii jest bardzo zróżnicow any. W ielu słuchaczy w ykazuje braki w wiedzy z podstaw ow ych działów biologii.
Film K om órki spełnia fu n k q ę poznaw czo-ksztalcącą, a treści biologiczne i leksykalne są zgodne z założeniam i pro g ram u biologii i k u rsu w stępnego języka polskiego. P o n ad to tem atyka biologiczna i term inologia zaw arte w filmie są skorelow ane z odpow iadającym i im tem atam i w skrypcie pt.
Biologia - wybrane tem aty z cytologii i histologiis.
W filmie wykorzystaliśmy zdjęcia i rysunki z podręczników akadem ickich5, atlasów biologicznych10, książek p o p u larno-naukow ych11 oraz fragm enty profesjonalnych film ów biologicznych12.
8 B. P e n c z a k , G. B a r a n o w s k a , Biologia - wybrane tematy z cytologii i histologii, Łódź 1992.
9 Podręczniki akademickie: W. S y l w a n o w i c z , Anatomia i fizjologia człowieka, podręcznik dla szkół medycznych, Warszawa 1980; S. Z a w i s t o w s k i , Z arys histologii, Warszawa 1980; L. E. D e l a n n e y , Podstawy biologii, Warszawa 1975; N. A. C a m p b e l l , Biology, The Benjamin/Cumings Publishing Company, Inc., 1987.
10 Atlasy: E. G. B. O r t e g a Atlas anatomii, Warszawa 1991, D. W e s t , Świat pod mikroskopem, Łódź 1991; C. T w i s t , Podstawy życia, Warszawa 1991; M .A.G. L u c a s , Atlas ekologii, Warszawa 1991; D. B u r n i e , Rośliny, Warszawa 1991; M. K r a s e k , M. P a w l i k o w s k i , Atlas ultrastruktury tkanek i narządów, Warszawa 1979.
n Książki popularno-naukowe m. in. W. C z e c h o w s k i , W. G a j e w s k i i inni, Biologia, Warszawa 1989.
12 Filmy dydaktyczne: Biologia dla klasy V, Wideoteka Ministerstwa Edukacji Narodowej, „N auka” SA Warszawa. Biologia dla klasy VI, Wideoteka Ministerstwa Edukacji Narodowej, „N auka” SA Warszawa.
80 Barbara Penczak, Stanisław Hrabec
F ilm trw a okolo 18 m inut. Składa się z dw óch części oddzielonych k ró tk ą przerw ą. Obie części m o g ą być wyświetlane razem lub oddzielnie. K a ż d a część składa się z kilku scen luźno ze sobą pow iązanych.
Pierwsza część film u prezentuje budow ę kom órkow ą organizm ów , przy kłady k o m órek roślinnych i zwierzęcych, ich kształty, rozmieszczenie w o r ganizmie oraz ogólną budow ę kom órki. D ru g a część filmu przedstaw ia budow ę i czynności składników kom órkow ych.
Scenariusz i scenopis filmu Kom órki napisała B. Penczak, a film owaniem, m ontażem i udźwiękowieniem zajęli się S. H rabec i B. Penczak.
W itam iny, Komórki, i inne filmy zaadaptow ane do naszych p otrzeb są
w ykorzystyw ane tylko w Studium Języka Polskiego d la Cudzoziem ców. M o g ą być użyte na lekcjach biologii podczas w prow adzania nowego tem atu oraz n a lekcjach pow tórzeniow ych i zajęciach pozalekcyjnych.
Podczas lekcji biologii typu w prow adzającego filmy m o g ą posłużyć do n au k i term inologii biologicznej, przekazyw ania now ych treści, osłuchania studentów z w ym ow ą i zapoznania z zapisem w języku polskim . K ilk ak ro tn e pow tórzenie tych sam ych sekwencji filmu m oże służyć utrw aleniu nowej leksyki i fonetyki.
Podczas pow tarzania m ateriału filmy m ogą być użyte do skontrolow ania przyswojonej przez słuchacza wiedzy biologicznej, popraw nego budow ania i zapisyw ania zdań, prawidłowej wymowy, a także um iejętności o d tw arzania definicji, w yciągania wniosków i tw orzenia uogólnień.
D zięki możliwości m anipulow ania dźwiękiem i obrazem nauczyciel m oże w prow adzać d o nauki elem enty zabaw owe, np. odgadyw anie treści bio logicznych n a postaw ie obserw ow anego obrazu lub usłyszanych term inów . F ragm enty wyświetlanego filmu m ogą posłużyć do referow ania w skazanego zagadnienia, dokonyw ania porów nań, ko n tro li zapam iętanych term inów i wyrażeń biologicznych.
Film y m ogą stanow ić bazę w iadom ości podczas lekcji w prow adzającej nowe treści, wynikające z tem atu prezentow anego w filmie, np. o procesach oddechow ych, przem ianie m aterii w organizm ach, budow ie chem icznej, sam ożywności i cudzożywności organizm ów , o składnikach pokarm ow ych, praw idłow ym odżyw ianiu itd.
N a zajęciach pozalekcyjnych i konsultacjach z biologii filmy m o g ą służyć ja k o po d staw a dla pogadanek i dyskusji rozwijających um iejętności sw obod nego w ypow iadania myśli, rozbudzających zainteresow anie problem atyką biologiczną, m o g ą pom agać studentom w lepszym poznaniu św iata przyrody i praw nim rządzących. Film y m o g ą obejm ow ać tem atykę, k tó ra nie mieści się w p rogram ach nauczania.
Nauczyciele języka polskiego m ogą wykorzystyw ać filmy biologiczne do utrw alania stru k tu r językowych, w yrażeń biologicznych, k tó re n a lekcjach biologii zostały zasygnalizowane, ale nie utrw alone w dostatecznym stopniu.
81
P o n ad to m o g ą stanow ić m aterial ilustrujący zagadnienia w ystępujące w te k stach m edycznych realizow anych w II semestrze. Nasze filmy w ideo m ogą być inspiracją do rozm ów nauczyciela ze studentam i n a tem aty św iatopo glądow e i niekoniecznie związane z biologią.
Uw ażam y, że filmy wideo szeroko stosow ane w nauczaniu cudzoziem ców stw arzają sytuacje, k tó re m obilizują studentów do m yślenia, budow ania sform ułow ań biologicznych, aktyw ności n a lekcjach, a także w eryfikow ania dotychczasow ych poglądów.
N a obecnym etapie w ykorzystania filmów nie m ożem y określić, w jakim stopniu filmy wideo ułatw iają opanow anie słownictw a biologicznego w n a uczaniu języka polskiego ja k o obcego. Sądzimy więc, iż słuszne byłoby podjęcie badań, potwierdzających korzyści wynikające ze stosow ania własnych filmów wideo n a zajęciach z cudzoziemcami.
