Nasiennictwo i odmianoznawstwo
S
S
S
T
TR
T
R
R
U
U
U
K
K
K
T
TU
T
U
UR
R
R
A
A
A
O
O
O
D
DM
D
M
M
I
IA
I
A
A
N
N
N
O
O
O
W
W
W
A
A
A
W
W
W
P
P
P
R
R
R
O
O
O
D
D
D
U
U
U
K
K
K
C
C
C
J
J
J
I
I
I
N
N
N
A
A
A
S
S
S
I
I
I
E
E
E
N
N
N
N
N
N
E
E
E
J
J
J
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
W
W
W
W
W
W
Y
Y
Y
B
B
B
R
R
R
A
A
A
N
N
N
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
K
K
K
R
R
R
A
A
A
J
J
J
A
A
A
C
C
C
H
H
H
U
U
U
N
N
N
I
II
I
I
I
E
E
E
U
U
U
R
R
R
O
OP
O
P
PE
E
EJ
J
JS
S
SK
K
KI
I
IE
E
EJ
J
J
mgr inż. Irena Stypa, dr inż. Janusz UrbanowiczIHAR-PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: stypa@ziemniak-bonin.pl
Streszczenie: Porównano strukturę odmianową nasiennictwa ziemniaka w Polsce oraz Holandii,
Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii i Czechach. Kilkanaście czołowych odmian zajmuje ponad 50% powierzchni nasiennej. Mimo że poszczególne kraje zachowały stopień odrębności, wynikający ze struktury użytkowania zbiorów ziemniaków, siły konkurencyjnej i strategii rynkowych firm hodowla-nych, zauważalny jest udział odmian holenderskich i niemieckich, zwłaszcza we Francji, Czechach i Polsce. Największy udział mają odmiany jadalne do bezpośredniego spożycia w Czechach i we Fran-cji, najmniejszy w Wielkiej Brytanii. Dominacją w nasiennictwie odmian stosunkowo nowych, wyhodo-wanych po roku 1990, wyróżniają się Niemcy i Polska, następnie Czechy, w dalszej kolejności Francja i Holandia. Dominującymi odmianami jadalnymi w nasiennictwie są: Spunta w Holandii i we Francji, Vineta w Polsce, Adela w Czechach, Belana w Niemczech i Maris Peer w Wielkiej Brytanii. W sektorze odmian przydatnych do przerobu na spożywcze produkty smażone pierwszą pozycję zajmuje Hermes w Wielkiej Brytanii, Fontane w Holandii, Innovator w Polsce, Ornella w Czechach, Agria w Niemczech i Bintje we Francji. W grupie odmian do przetwórstwa na skrobię w Niemczech i Czechach na pierw-szym miejscu jest Kuras, we Francji Kaptah Vandel, a w Polsce – Kuba.
Słowa kluczowe: charakterystyka, kraje UE, struktura odmian, ziemniak
dmiany, jako podstawowy środek
produkcji w uprawie roślin, decydują o wielkości i jakości zbioru, a tym samym o opłacalności i możliwości zbytu na coraz bardziej konkurencyjnym rynku. W krajach Unii Europejskiej dostępnych jest 1247 zarejestrowanych odmian (Katalog Wspólnotowy – CCA, 2015). Tak duża ich liczba na rynku wynika z rosnącej liczby specjalistycznych kierunków użytkowania ziemniaków oraz konkretnych preferencji odbiorców. Ponieważ polski rynek nasienny w coraz większym stopniu podlega wpływom rynku Unii Europejskiej, celem opracowania jest porównanie wykorzystania odmian ziemniaka w nasiennictwie w wybranych krajach Unii Europejskiej oraz przekazanie informacji o odmianach znajdujących się CCA. Przeprowadzono analizę
porównaw-czą struktury odmianowej w nasiennictwie ziemniaka w Polsce na tle przodujących pod względem wielkości produkcji towarowej oraz produkcji nasiennej ziemniaka krajów UE: Holandii, Niemiec, Francji, Wielkiej Bry-tanii i Czech. Strukturę nasienną badano na podstawie odmian o największym udziale (≥1%) w reprodukcji w 2014 roku.
Wyodrębniono trzy podstawowe kierunki użytkowe ziemniaków: ●jadalne do bezpo-średniej konsumpcji, ●do przetwórstwa spo-żywczego i ●skrobiowe do przetwórstwa na mąkę ziemniaczaną (krochmal). W odniesie-niu do dominujących w nasiennictwie od-mian, oprócz powierzchni nasiennej, anali-zowano w szczególności takie cechy jak: rok i miejsce (kraj) wyhodowania, specjalistycz-ny kierunek użytkowania, długość okresu wegetacji, typ kulinarny, wielkość i kształt
O
macji o samych odmianach oraz o wykorzy-staniu ich w produkcji nasiennej z podziałem na grupy użytkowe. Może być również po-mocna w prowadzeniu polityki odmianowej przez przedsiębiorstwa hodowlano-nasienne i przy określaniu perspektyw rozwoju rynku.
Struktura odmianowa w wybranych krajach Unii Europejskiej
Biorąc pod uwagę udział w produkcji nasien-nej najważniejszych odmian ziemniaka, naj-bardziej skoncentrowaną strukturę odmia-nową ma Wielka Brytania, a najbardziej roz-drobnioną Francja i Niemcy (tab. 1). Najsil-niejszą narodową hodowlę i nasiennictwo ziemniaka, mierzoną udziałem w reprodukcji odmian wyhodowanych w danym kraju, ma Holandia, a następnie Niemcy. Z kolei naj-większy udział odmian wyhodowanych poza granicami jest we Francji, Czechach i Pol-sce. Porównywane kraje różnią się istotnie również pod względem udziału odmian wy-hodowanych w różnych okresach. Domina-cją w nasiennictwie odmian stosunkowo no-wych, wyhodowanych po roku 1990,
wyróż-mianową pod tym względem ma Wielka Bry-tania. W Niemczech i Polsce odmiany wyho-dowane w ostatnim 25-leciu stanowią 84%. W Holandii udział najnowszych odmian wy-nosi 38%, a w Wielkiej Brytanii tylko 25%. Udział odmian jadalnych przeznaczonych do bezpośredniego spożycia wśród najważniej-szych odmian w nasiennictwie także jest zróżnicowany: waha się od 35% w Wielkiej Brytanii do 71% w Czechach. W tej grupie użytkowej we Francji i Wielkiej Brytanii do-minują odmiany zwięzłe – typ kulinarny A i AB. Najmniejszy udział odmian o zwięzłym miąższu jest w Czechach (38%) i Polsce (27%). Część odmian przydatnych do prze-twórstwa na produkty smażone (frytki i chip-sy) wykorzystywana jest jako jadalne do bezpośredniego spożycia. Największy udział odmian przydatnych do przerobu na produk-ty spożywcze występuje w nasiennictwie Wielkiej Brytanii (65%), następnie w Holandii (59%) i Polsce (42,6%), a najmniejszy – we Francji (14,5%), w Niemczech (22,8%) i Czechach (24,4%).
Tabela 1
Wskaźniki struktury odmianowej nasiennictwa ziemniaka w wybranych krajach UE w roku 2014
Holandia Niemcy Francja Wielka Brytania
Pol-ska
Cze-chy Produkcja nasienna (ha)
38579 16056 18498 14530 5243 3350
Liczba analizowanych odmian
(udział ≥1% w powierzchni nasiennej) 21 28 20 28 23 30
- jadalne, bezpośrednia konsumpcja 8 12 13 14 10 20
- na przetwory spożywcze 13 14 5 14 10 8
- na przetwórstwo skrobiowe - 2 2 - 3 2
Udział analizowanych odmian, ha 21390 8456 9125 9913 3338 2082 Udział analizowanych odmian, % 55,0 52,7 49,0 68,2 63,7 62,0
Jadalne ogółem, bezpośrednia
konsumpcja, ha 8752 4101 5503 3447 1688 1478
Jadalne ogółem, bezpośrednia
konsumpcja, % 41,0 48,5 60,3 35,0 50,5 71,0
Jadalne, miąższ zwięzły (A+AB), ha 3483 1763 3364 2121 454 555 Jadalne, miąższ zwięzły (A+AB), % 40,0 43,0 61,0 61,0 27,0 38,0
Na przetwory spożywcze, ha 12638 3666 2692 6466 1421 508 Na przetwory spożywcze, % 59,0 22,8 14,5 65,0 42,6 24,4
Na przetwórstwo skrobiowe, ha - 698 930 - 229 96
Odmiany wyhodowane za granicą, ha 2715 2433 5725 4585 2045 1169 Odmiany wyhodowane za granicą, % 17,5 21,0 76,0 52,0 69,0 72,5
Odmiany wyhodowane po 1990 r., ha 8118 7153 3875 2506 2829 1681 Odmiany wyhodowane po 1990 r., % 38,0 84,5 42,5 25,3 84,7 80,7
- jadalne, bezpośrednia konsumpcja, % 15,3 57,4 43,2 57,2 56,8 68,2
- na przetwory spożywcze, % 84,7 33,0 45,5 42,8 35,1 26,1
- na przetwórstwo skrobiowe, % - 9,6 11,3 - 8,1 5,7
Źródło: oprac. własne na podstawie danych inspekcji nasiennej analizowanych krajów z roku 2014: Holandia (www.nak.nl), Niemcy (www.ag-akst.de), Francja (www.plantdepommedeterre.org.fr), Anglia, Walia i Szkocja (www.defra.gov.uk; www.spcs.org.uk), Czechy (www.ukzuz.gov.cz), Polska (www.piorin.gov.pl)
Dominujące odmiany ziemniaka
W tabelach 2-7 zamieszczono najważniejsze cechy użytkowe, charakterystyczne dla da-nej odmiany oraz dane o udziale w produkcji nasiennej najważniejszych odmian w porów-nywanych krajach, oddzielnie w grupie użyt-kowej jadalnych, na przetwory spożywcze oraz do przetwórstwa na skrobię. Wśród odmian jadalnych do bezpośredniej kon-sumpcji w Holandii zdecydowanie dominuje Spunta (12,7% całkowitej powierzchni na-siennej). Ta holenderska odmiana zajmuje pierwsze miejsce również we Francji z udzia-łem 8,5%. W Polsce pierwsze miejsce zaj-muje Vineta (9,5%), natomiast w Czechach miejscowa Adela (8,5%). Również rodzime odmiany zajmują pierwsze pozycje w Wiel-kiej Brytanii: Maris Peer (4,4%) i Niemczech – Belana (4,4%).
W grupie odmian przydatnych do przero-bu na spożywcze produkty smażone naj-większy udział w reprodukcji w Wielkiej Bry-tanii zajmuje Hermes, wyhodowana w 1975 r., z blisko 12-proc. udziałem. W nasiennic-twie Holandii czołową pozycję zajmuje jedna z nowszych rodzimych kreacji – Fontane. Najbardziej wykorzystywaną odmianą w przetwórstwie spożywczym w Czechach jest Ornella, w Niemczech Agria, we Francji Bint-je, a w Polsce – Innovator (9,1%). Odmiana Innovator jest również popularna w innych krajach, ale ze znacznie mniejszym udzia-łem. W grupie odmian wykorzystywanych w przetwórstwie na skrobię w Niemczech i Czechach na pierwszym miejscu jest Kuras, we Francji Kaptah Vandel, a w Polsce – Ku-ba. Ogólnie ten kierunek produkcji charakte-ryzuje się najmniejszą powierzchnią produk-cji nasiennej.
Podsumowanie
Reprodukcja nasienna ziemniaka obejmuje w przodujących w produkcji ziemniaków kra-jach UE bardzo dużą liczbę odmian o zróżni-cowanych cechach genetycznych. Jednak wymagania rynku zbytu, np. zakładów prze-twórczych, dotyczące zapotrzebowania na duże partie jednorodnego produktu, wymu-szają polaryzację struktury odmianowej. Również konsumenci coraz częściej zgła-szają popyt na określoną odmianę o najlep-szych cechach smakowych i morfologicz-nych (również popularmorfologicz-nych na rynku). Kilka-naście czołowych odmian zajmuje ponad 50% powierzchni nasiennej.
Mimo że poszczególne kraje zachowały stopień odrębności, wynikający ze struktury użytkowania zbiorów ziemniaków, siły kon-kurencyjnej i strategii rynkowych firm hodow-lanych będących właścicielami odmian, za-uważalny jest udział odmian holenderskich i niemieckich, szczególnie we Francji, Cze-chach i Polsce.
Największy udział mają odmiany jadalne do bezpośredniego spożycia w Czechach i we Francji, najmniejszy w Wielkiej Brytanii. Dominacją w nasiennictwie odmian stosun-kowo nowych, wyhodowanych po roku 1990, wyróżniają się Niemcy i Polska, następnie Czechy, w dalszej kolejności Francja i Ho-landia.
Wśród odmian jadalnych do bezpośred-niej konsumpcji zdecydowanie dominuje Spunta w Holandii i we Francji. W Polsce pierwsze miejsce zajmuje niemiecka Vineta, natomiast w Czechach miejscowa Adela. Rodzime odmiany zajmują pierwsze pozycje w Wielkiej Brytanii – Maris Peer i w Niem-czech – Belana.
Najpopularniejsze wśród przeznaczonych do bezpośredniej konsumpcji, biorąc pod uwagę liczbę krajów, w których mają udział w powierzchni nasiennej, są odmiany: Agata (Holandia, Francja, Czechy), Melody (Holan-dia, Francja, Wielka Brytania), Gala (Niemcy, Polska, Czechy), Spunta (Holandia, Fran-cja), Monalisa (Holandia, FranFran-cja), Nicola (Holandia, Francja), Marabel (Niemcy, Cze-chy), Jelly (Niemcy, Polska), Kuba (Polska, Niemcy).
W grupie odmian przydatnych do przero-bu na spożywcze produkty smażone naj-większy udział mają: Hermes w Wielkiej Bry-tanii, Fontane w Holandii, Innovator w Pol-sce, Ornella w Czechach, Agria w Niem-czech i Bintje we Francji. Popularnością, mierzoną liczbą krajów, w których są repro-dukowane, wyróżniły się: Innovator (Holan-dia, Niemcy, Francja, Polska, Wielka Bryta-nia), Lady Claire (Czechy, Francja, Niemcy, Polska, Holandia), Hermes (Wielka Brytania, Polska, Holandia, Czechy), Markies (Wielka Brytania, Francja, Polska, Holandia), Agria (Holandia, Niemcy, Czechy), Fontane (Ho-
landia, Niemcy), Bintje (Francja, Holandia). W grupie odmian wykorzystywanych do pro-dukcji skrobi w Niemczech i Czechach na pierwszym miejscu znajduje się Kuras, we Francji Kaptah Vandel, a w Polsce – Kuba. Jakość rodzimych odmian jadalnych, w porównaniu z zagranicznymi, i ich przysto-sowanie do przyrodniczych i technologicz-nych warunków produkcji, uzasadnia, wydaje się, odbudowanie pozycji polskich odmian na rynku.
Literatura
1. Lenartowicz T. 2016. Nowe odmiany ziemniaka 2016. – Ziemn. Pol. 1: 10-13; 2. Stypa I. 2015. Analiza struktury odmianowej nasiennictwa ziemniaka w Pol-sce w 2014 roku. – Ziemn. Pol. 4: 4-10; 3. Żalejko K. 2016. Bank informacji o sprzedaży sadzeniaków jesień 2015 / wiosna 2016. – Ziemn. Pol. 1: 51-57; 4. www. piorin.gov.pl; www.-coboru.pl; www.coboru.pl/polska /Rejestr /rejestrWK.aspx, r.(www.nak.nl, (www. ag-akst.de), Le Service Officiel de Contrôle et de Certifica-tion (SOC) (www.plant depommedeterre.org), (www.defra.gov.uk; www. spcs.org.uk), (www.ukzuz. gov.cz)
