Wiek izotopowy a wiek paleomagnetyczny
ryodacytów z Zalasu ko³o Krakowa (S Polska)
Jerzy Nawrocki*, Anna Lewandowska**, Mark Fanning***
Isotope and paleomagnetic ages of the Zalas rhyodacites (S Poland). Prz. Geol., 55: 475–478.
S u m m a r y . The single-grain U-Pb dating of most zircon grains separated from the Zalas rhyodacites gave mean age of the magma emplacement 294.2 ± 2.1 Ma. Some zircons, however, displayed younger ages (268.7± 3.4 Ma), probably related to metasomatic alterations of these rocks. The paleo-magnetic ages of the Zalas intrusion and its metasomatosis are slightly youn-ger. It is probably connected with a certain error of time calibration of the reference apparent polar wander path used for paleomagnetic dating. Key words: isotope age, paleomagnetism, rhyodacite, Permian, Southern Poland
Pierwsze oznaczenie wieku wulkanitów z rejonu Krze-szowic polega³o na korelacji tufów filipowickich i perm-skich martwic wapiennych. Stwierdzono, ¿e tufy te s¹ równowiekowe z paleontologicznie datowanymi martwi-cami wczesnego permu (Lipiarski, 1971). Datowania K-Ar ca³ej ska³y (193 mln lat) oraz biotytu (230 mln lat) nie potwierdzi³y tego wieku (Borucki & Oberc, 1964). Uzyskana t¹ metod¹ informacja wskazywa³a prawdopodobnie wiek póŸ-niejszych procesów hydrotermalnych i diagenetycznych. Wyseparowany z tych ska³ autigeniczny illit powsta³ 199 mln lat temu (Michalik i in., 2004). Datowanie ryodacytu z Zalasu metod¹ trakow¹ wskaza³o, ¿e etap studzenia intruzji nast¹pi³ oko³o 295 mln lat temu (Skowroñski, 1974).
Ods³oniêcia ska³ z rejonu Zalasu i Orleja (ryc. 1) znaj-duj¹ siê na obszarze anomalii magnetycznej o œrednicy oko³o 5 km (Kurbiel, 1978). S¹ to wychodnie lakkolitu, który wdar³ siê w mu³owce dolnego karbonu (D¿u³yñski, 1955). Ska³y tej intruzji zosta³y sklasyfikowane jako ryodacyty (S³aby, 1987; Muszyñski, 1995; Czerny & Muszyñski, 1997). Zmiennoœæ ich koloru od zielonkawego do czerwonegonie wynikaze zmiennoœci geochemicznej (Musia³, 1996, Lewandowska & Rospondek, 2003), lecz jest zwi¹zana z póŸniejszymi zmianami pomagmowymi (S³aby, 1987; Musia³, 1996). Ryodacyty z rejonu Zalasu i Orleja, jak i ska³y z innych intruzji rejonu Krzeszowic, ule-ga³y metasomatozie potasowej (S³aby, 1990).
475 Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 6, 2007
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa
**Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Jagielloñski, ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków
***Research School of Earth Sciences, Australia National University, Canberra ACT 0200, Australia J. Nawrocki A. Lewandowska M. Fanning
0 1 2 3 4 5km Kraków
POLSKA
POLAND
wêglany dewonu i dolnego karbonu Devonian and Lower Carboniferous carbonates mu³owce dolnego karbonu
Lower Carboniferous mudstones zlepieñce górnego karbonu Upper Carboniferous conglomerates permskie zlepieñce i trawertyny Permian conglomerates and travertines
permo-karboñskie lawy bazaltowe i sille trachyandezytowe Permo-Carboniferous basaltic lavas and trachyandesite sills permskie cia³a ryodacytowe oraz ryolitowe, trachitowe i andezytowe dajki Permian rhyodacite domes and rhyolic, trachytic and andesitic dykes wulkanoklastyki permsko-karboñskie Permo-Carboniferous volcanoclastics osady mezozoiczne Mesozoic sediments mu³owce kenozoiczne Cenozoic mudstones kamienio³omy quarries rzeki rivers uskoki faults
miejsca datowañ U-Pb sites of U-Pb dating
Ryc. 1. Uproszczona mapa geologiczna rejonu Krzeszowic (wg Gradziñskiego, 1993) Fig. 1. Simplified geological map of Krzeszowice region (after Gradziñski, 1993)
Ska³y wulkaniczne rejonu Krzeszowic by³y przedmio-tem badañ paleomagnetycznych (Birkenmajer & Nairn, 1964; Nawrocki i in., 2005). Datowanie paleomagnetyczne intruzji Zalasu, polegaj¹ce na porównaniu otrzymanej inkli-nacji charakterystycznej kierunku pierwotnego z inklina-cjami referencyjnymi dla stabilnej Europy, pozwoli³o na stwierdzenie, ¿e intruzja ta powsta³a oko³o 280 mln lat temu (Nawrocki i in., 2005). Stwierdzono równie¿ (op. cit.), ¿e wtórna sk³adowa namagnesowania, zwi¹zana z hematytem, utrwali³a siê oko³o 262 mln lat temu w wyniku przeobra¿eñ metasomatycznych.
Do separacji ziaren cyrkonu pobrano œwie¿e próbki ryodacytu z po³udniowo-zachodniej œciany kamienio³omu w Zalasie, oko³o 15 m poni¿ej stropu lakkolitu, a tak¿e z kamienio³omu Orlej, oko³o 20 m na pó³nocny wschód od kontaktu intruzji z klastykami dolnego karbonu (ryc. 1). Po pokruszeniu próbek wyodrêbniono ciê¿k¹ frakcjê mine-raln¹. Z frakcji minera³ów ciê¿kich oddzielono ziarna cyrko-nu. Do datowania metod¹ U-Pb przeznaczono dwadzieœcia trzy kryszta³y. Datowanie to wykonano za pomoc¹ sondy SHRIMP w laboratorium Narodowego Uniwersytetu Austra-lii (Research School of Earth Sciences). Zastosowana pro-cedura analityczna zosta³a opisana w publikacji Williamsa (1998). Poprawki redukcyjne i wykresy wykonano u¿y-waj¹c narzêdzi SQUID i ISOPLOT (Ludwig, 1999, 2000).
Wyniki nowych analiz izotopowych i ich porównanie z danymi paleomagnetycznymi
Cyrkony wyseparowane z ryodacytu z Zalasu i Orleja s¹ w³asnokszta³tne, d³ugoœæ kryszta³ów wynosi od 100 do 170 mm, a szerokoœæ od 30 do 45 mm. Kryszta³y s¹ wyraŸ-nie wyd³u¿one (ryc. 2A), z prawid³owo wykszta³conymi œcianami s³upa, zakoñczonymi bipiramidami (klasa bipira-midy dytetragonalnej), stosunek d³ugoœci do szerokoœci wynosi od 3 : 1 do 5 : 1. W klasyfikacji Pupina (1980) odpowiadaj¹ one typom S2, S3 i S7; ponadto stwierdzono cyrkony nale¿¹ce do typów S4, S8, S12 i S13 (Gawêcka i in., 2001). Kryszta³y cyrkonów s¹ przezroczyste i nie wyka-zuj¹ œladów korozji.
Wiêkszoœæ wyników oznaczeñ wieku pojedynczych ziaren cyrkonów jest konkordantna — tworzy jedno zgru-powanie ze œrednim wiekiem 294,2 ± 2,1 mln lat (ryc. 2B). Œredni wiek obliczony tylko dla cyrkonów z ods³oniêcia w kamienio³omie w Zalasie jest minimalnie starszy i wynosi 295,1 ± 2,6 mln lat. Niespodziewanie cztery ziarna cyrko-nu z tego ods³oniêcia dostarczy³y danych grupuj¹cych siê w innym miejscu, wskazuj¹cym na inny œredni wiek izoto-powy — 268,7 ± 3,4 mln lat (ryc. 2B). Tylko jeden wynik analizy (16 ziarno, tab. 1) jest wyraŸnie dyskordantny. Dane z ryodacytów intruzji Zalasu wskazuj¹ na obecnoœæ cyrkonów wieku wczesnego permu (sakmar–assel), jak rów-nie¿ sugeruj¹ obecnoœæ cyrkonów o wiekuzwi¹zanym ze
œrodkow¹ czêœci¹ permu (word–kungur).
476
Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 6, 2007
320 280 260 Ma 0,044 0,048 0,052 0,056 0,060 0,064 0,068 0,072 19 21 23 25 238U/ Pb206
B
A
300b³¹d oznaczeñ punktowych (elipsoida 68,3% ufnoœci) data-point error ellipses are 68.3% conf
207
206
Pb
/
Pb
Ryc. 2. A. Przyk³adowe ziarna cyrkonów, które wyseparowano z lakkolitu zalas-kiego dla potrzeb oznaczeñ izotopowych; B. Diagram konkordii sporz¹dzony na podstawie wyników datowañ metod¹ U-Pb 23 ziaren cyrkonu z ryodacytów ods³aniaj¹cych siê w kamienio³omach Zalas i Orlej
Fig. 2. A. Examples of zircon grains separated from the Zalas laccolite for the isotope study; B. Concordia diagram presenting results of U-Pb dating of 23 zir-con grains from rhyodacites cropping out in Zalas and Orlej quarries
Tab. 1. Wyniki oznaczeñ wieku izotopowego metod¹ U-Pb SHRIMP ziaren cyrkonów z Zalasu i Orleja Table 1. Summary of SHRIMP U-Pb results for zir-cons from Zalas and Orlej
Ziarno grain Punkt point Wiek206Pb/238U [mln l] 206 Pb/238U age [Ma] B³¹d pomiaru [mln l] Measurement error [Ma] ZALAS 1,1 297,6 3,9 2,1 306,6 4,2 3,1 271,0 3,2 4,1 266,3 4,0 5,1 299,9 5,7 6,1 298,0 5,0 7,1 297,3 3,7 8,1 298,2 3,9 9,1 265,4 3,8 10,1 297,0 3,6 11,1 297,0 8,4 12,1 289,2 5,1 13,1 304,6 3,7 14,1 290,8 3,7 15,1 290,8 3,7 16,1 185,1 5,5 17,1 272,2 3,6 18,1 289,7 6,5 ORLEJ 1,1 296,3 4,1 2,1 300,3 8,2 3,1 291,6 3,7 5,1 294,5 3,3 6,1 286,3 3,8
M³odszy z uzyskanych wieków dobrze koresponduje z wiekiem zmian metasomatycznych, który okreœlono za pomoc¹ metody paleomagnetycznej na oko³o 262 miliony lat (Nawrocki i in., 2005). Starszy wiek, który najprawdo-podobniej definiuje wiek wdarcia siê magmy, odbiega znacz¹co od wyników datowania tego zjawiska za pomoc¹ metody paleomagnetycznej. Porównuj¹c dane
paleoma-gnetyczne uzyskane z intruzji Zalasu z krzyw¹ pozornej wêdrówki bieguna paleomagnetycznego referencyjn¹ dla stabilnej Europy stwierdzono, ¿e intruzja powsta³a oko³o 280 mln lat temu (op. cit.).
Ró¿nica wieku izotopowego i paleomagnetycznego wynosi tutaj oko³o 15 mln lat (ryc. 3A). Ró¿nica ta wynika zapewne z nieprecyzyjnej kalibracji czasowej krzywej
477 Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 6, 2007
A
-40° -30° -20° -10° 0° 10° 20° 30° 250 260 270 290 300 310 320 330 INKLINA C JA INCLINA TION WIEK (mln lat) AGE (Ma) PENNSYLVANIAN KARBON CARBONIFEROUS PERM PERMIAN CISURALIAN GUADALUPIAN LOPINGIAN ASSEL. SAKMARIAN ARTINSKIAN KUNGUR. CAPIT. WUCH. CHANG. WOR.ROAD. 281 ± 4Ma powstanie intruzji magma emplacement 262 Ma metasomatoza metasomatose +13 -14palaeoinklinacje sk³adowych pozosta³oœci magnetycznej A i B, które wyodrêbniono (Nawrocki i in., 2005) z intruzji Zalasu palaeoinclinations of NRM components A and B isolated from the Zalas intrusion (Nawrocki et al., 2005) paleoinklinacje charakterystyczne dla melafirów autunu (1) i ryodacytów (2) z Sudetów (Nawrocki, 1997,1998),
przemagnesowanych wêglanów dewonu z antykliny Dêbnika (3) (Nawrocki, 1993) i Gór Œwiêtokrzyskich (4, 5) (Grabowski i in., 2006)
paleoinclinations characteristic for the Autunian melaphyres (1) and rhyodacites (2) from the Sudetes (Nawrocki 1997,1998),
remagnetised Devonian carbonates from the Dêbnik anticline (3) (Nawrocki, 1993) and the Holy Cross Mountains (4, 5) (Grabowski et al., 2006)
B
-40° -30° -20° -10° 0° 10° 20° 30° 250 260 290 300 310 320 330 INKLINA C JA INCLINA TION WIEK (mln lat) AGE (Ma) PENNSYLVANIAN KARBON CARBONIFEROUS PERM PERMIAN CISURALIAN GUADALUPIAN LOPINGIAN ASSEL. SAKMARIAN ARTINSKIAN KUNGUR. CAPIT. WUCH. CHANG. WOR.ROAD. 294,2 ± 2,1 Ma powstanie intruzji magma emplacement 268,7 ± 3,4 Ma metasomatoza metasomatose 280 1, 2, 3, 4, 5 – A, B –Ryc. 3. A. Referencyjna dla stabilnej Europy krzywa zmian inklinacji paleo-magnetycznej w okresie od póŸnego karbonu do póŸnego permu, przeliczo-na przeliczo-na wspó³rzêdne geograficzne Krako-wa. Na tle krzywej pokazano równie¿ inklinacje charakterystyczne dla ryoda-cytów z intruzji Zalasu — sk³adowe pozosta³oœci magnetycznej A i B (Naw-rocki i in., 2005). Zbiór danych refe-rencyjnych zastosowany do konstrukcji krzywej by³ taki sam, jak w cytowanym artykule. Nie zawiera³ on sk³adowych A i B. Ich wiek i wiek zjawisk z nimi zwi¹zanych okreœlono poprzez porów-nanie z krzyw¹ referencyjn¹; B. Refe-rencyjna dla stabilnej Europy krzywa zmian inklinacji paleomagnetycznej w okresie od póŸnego karbonu do póŸne-go permu, przeliczona na wspó³rzêdne geograficzne Krakowa. Do konstrukcji krzywej zastosowano równie¿ inklina-cje charakterystyczne dla ryodacytów z intruzji Zalasu (Nawrocki i in., 2005), których wiek przyjêto zgodnie z wyni-kami datowañ izotopowych prezento-wanych w tym artykule. Z krzyw¹ sko-relowano paleoinklinacje charakterys-tyczne dla wybranych autuñskich ska³ wulkanicznych z niecki pó³nocnosu-deckiej, a tak¿e przemagnesowanych wêglanów dewoñskich z antykliny Dêbnika i Gór Œwiêtokrzyskich. Skala czasu wg Gradsteina i in. (2004) Fig. 3. A. Expected stable European Late Carboniferous to Late Permian incli-nations and incliincli-nations of the NRM components A and B isolated from the Zalas rhyodacites (Nawrocki et al., 2005). All data were recalculated for the geo-graphic coordinates of Cracow. Data set used for construction of the plot are the same as in the paper of Nawrocki et al. (2005). This set does not include components A and B. The ages of these components and of geological proces-ses linked with them were estimated as a result of their comparison with the reference plot; B. Expected stable European Late Carboniferous to Late Permian palaeoinclinations calculated for the geographic coordinates of Cra-cow using data set of Nawrocki et al. (2005) and the components A and B with isotope ages presented in this paper. Palaeoinclinations characteristic for selected Autunian rocks from the North Sudetic Basin and remagnetized Devonian carbonates of the Dêbnik anticline and the Holy Cross Mounta-ins are also presented. Time scale was adopted from Gradstein et al. (2004)
referencyjnej. Jej fragment wczesnopermski zosta³ wyzna-czony g³ównie na podstawie danych ze ska³ wulkanicznych, których œredni wiek w œwiatowej bazie danych paleomagne-tycznych (http://www.ngu.no/dragon/) okreœlono na 280 mln lat. Nowsze datowania ska³ wulkanicznych wczesnego per-mu, przedstawione np. w tym artykule, a tak¿e przez Van der Voo i Torsvika (2004), wskazuj¹, ¿e wiêkszoœæ tych ska³ intrudowa³a kilkanaœcie milionów lat wczeœniej. Po skorygowaniu permski odcinek œcie¿ki zmian paleoinkli-nacji referencyjnej przedstawiono na ryc. 3B. Do konstruk-cji œcie¿ki zastosowano równie¿ dane paleomagnetyczne, którym przyporz¹dkowano nowe wieki izotopowe U-Pb uzyskane z wulkanitów krakowskich. Z krzyw¹ t¹ porów-nano inklinacje charakterystyczne uzyskane z wulkanitów sudeckich oraz inklinacje charakterystyczne dla wtórnych kierunków paleomagnetycznych wyodrêbnionych z prze-magnesowanych wêglanów dewonu z Gór Œwiêtokrzys-kich i z obszaru œl¹sko-krakowskiego. Dziêki temu porów-naniu mo¿na zauwa¿yæ, ¿e analizowane paleomagnetycz-nie intruzje wulkanitów sudeckich (intruzja ryodacytów z Wielis³awia, melafiry z P³óczek Górnych) tworzy³y siê równie¿ oko³o 295 mln temu. Poza przemagnesowaniami waryscyjskimi wêglany dewonu by³y przemagnesowywa-ne tak¿e w czasie powstawania wczesnopermskich intruzji wulkanicznych oraz ich póŸniejszej metasomatozy. Nale¿y s¹dziæ, ¿e te same zjawiska tektoniczne (ekstensja, trans-tensja?), które umo¿liwi³y wdzieranie siê magmy i potem gor¹cych roztworów powoduj¹cych metasomatozê, uru-chomi³y drogi dla roztworów przemagnesowuj¹cych wêgla-ny dewoñskie.
Wnioski
1. Lakkolit Zalasu powsta³ we wczesnym permie — oko³o 295 mln lat temu.
2. Ryodacyty nale¿¹ce do tego lakkolitu uleg³y zmia-nom metasomatycznym przed oko³o 270 mln lat.
3. Autuñskie intruzje wulkaniczne z niecki pó³nocno-sudeckiej s¹ równowiekowe z intruzj¹ Zalasu.
4. Epizody permskiegoprzemagnesowania wêglanów dewoñskich z Gór Œwiêtokrzyskich i obszaru œl¹sko-kra-kowskiego wyraŸnie nawi¹zuj¹ swoim wiekiem do powstania intruzji Zalasu i jej metasomatozy. Ekstensja, która towarzyszy³a wdzieraniu siê magmy i póŸniejszej metasomatozie ska³ magmowych, uruchomi³a drogi dla roztworów przemagnesowuj¹cych dewoñskie wêglany.
Pracê wykonano w ramach projektu statutowego PIG nr 6.92.0005.00.0, projektu PORES oraz projektu badawczego N30702231/1746 (ze œrodków na naukê ujêtych w planie na 2006 r.). Autorzy sk³adaj¹ podziêkowania Ewie Krzemiñskiej i anonimo-wemu recenzentowi za cenne uwagi, które przyczyni³y siê do korekty artyku³u.
Literatura
BIRKENMAJER K. & NAIRN A.E.M. 1964 — Paleomagnetic studies of Polish rocks. I. The Permian igneous rocks of the Kraków District and some results from the Holy Cross Mountains. Ann. Soc. Geol. Pol., 34: 225–244.
BORUCKI J. & OBERC A. 1964 — Wiek tufu filipowickiego na pod-stawie datowañ metod¹ potasowo-argonow¹. Kwart. Geol., 8: 787–789. CZERNY J. & MUSZYÑSKI M. 1997 — Co-magmatism of the Per-mian volcanities of the Krzeszowice Area in the light of petrochemical data. Miner. Pol., 28: 3–25.
D¯U£YÑSKI S. 1955 — O formie porfirów zalaskich. Biul. Inst. Geol., 97: 9–38.
GAWÊCKA E., SZCZEPANIK P. & KOSZOWSKA E. 2001 — Typo-logical Characteristics of zircons from Zalas and Zawiercie rhyodaci-tes. Pr. Specjalne PTM, 19: 46–48.
GRABOWSKI J., NARKIEWICZ M. & SOBIEÑ K. 2006 — Termicz-ne uwarunkowania zjawiska przemagTermicz-nesowañ dewoñskich ska³ wêgla-nowych w regionie kieleckim Gór Œwiêtokrzyskich. Prz. Geol., 54: 895–904.
GRADSTEIN F., OGG J. & SMITH A. 2004 — A Geologic Time Sca-le 2004. Cambridge Univ. Press: 589.
GRADZIÑSKI R. 1993 — Mapa geologiczna regionu krakowskiego bez czwartorzêdu i utworów l¹dowych trzeciorzêdu. Geological map of Cracow region without Quaternary and terrestrial Tertiary deposits. Arch. Muzeum ING PAN w Krakowie.
KURBIEL H. 1978 — Badania magnetyczne i grawimetryczne. Pr. Inst. Geol., 83: 263–272.
LEWANDOWSKA A. & ROSPONDEK M. 2003 — Geochemistry of Volcanics of the Zalas Area near Kraków, Southern Poland. Pr. Specjalne PTM, 23: 119–121.
LIPIARSKI I. 1971 — Le Flore du Permien inferieur apparaisant dans le travertin de Karniowice aus environs de Cracovie. Pr. Inst. Geol., 58: 96–112.
LUDWIG K.R. 1999 — User’s manual for Isoplot/Ex, Version 2.10; A geochronological toolkit for Microsoft Excel. Berkeley Geochronology Center. Special Publication, 2.
LUDWIG K.R. 2000 — SQUID 1.00, A user’s manual. Berkeley Geo-chronology Center. Special Publication, 2.
MICHALIK M., BANAŒ M. & SMOLAK W. 2004 — Secondary minerals in the Lower Permian Filipowice tuff; a record of the liasic hydrothermal event. Acta Mineralogica-Petrographica, Szeged, 4: 72. MUSIA£ J.M. 1996 — Ciemne andezytopodobne wulkanity z Zalasu ko³o Krakowa. Prz. Geol., 44: 809–812.
MUSZYÑSKI M. 1995 — Systematic position of igneous rocks from the northern margin of the Upper Silesian Coal Basin. Miner. Pol., 26: 33–49.
NAWROCKI J. 1993 — The Devonian-Carboniferous platform paleomagnetic directions from the Silesian-Cracow area and their importance for Variscan paleotectonic reconstructions. Geol. Quart., 37: 397–430.
NAWROCKI J. 1997 — Permian to Early Triassic magnetostratigraphy from the Central European Basin in Poland: Implications on regional and worldwide correlations. Earth Planet. Sci. Lett., 152: 37–58. NAWROCKI J. 1998 — Dane paleomagnetyczne a tektoniczne uwa-runkowania sedymentacji utworów permu w Sudetach. Prz. Geol., 46: 1023–1027.
NAWROCKI J., POLECHOÑSKA O., LEWANDOWSKA A. & WER-NER T. 2005 — On the palaeomagnetic age of the Zalas laccolith (southern Poland). Acta Geol. Pol., 55: 229–236.
PUPIN J.P. 1980 — Zircon and granite petrology. Contribution to Mineralogy and Petrology, 73: 207–220.
SKOWROÑSKI A. 1974 — Oznaczenie wieku bezwzglêdnego tzw. porfirów z Zalasu metod¹ œladów rozszczepienia j¹der uranu. Spraw. z Pos. Komis. Nauk. PAN Oddz. w Krakowie, 17: 236–237.
S£ABY E. 1987 — Adularization of plagioclases with accompany-ing processes in rhyodacites from Zalas near Cracow. Arch. Miner., 42: 69–91.
S£ABY E. 1990 — Adular z Miêkini. Arch. Miner., 46: 55–66. VAN DER VOO R. & TORSVIK T.H. 2004 — The Quality of the European Permo-Triassic Paleopoles and Its Impact on Pangea Recon-structions. [In:] Timescales of the Paleomagnetic Field. American Geo-physical Union, GeoGeo-physical Monograph Series, 145: 29–42.
WILLIAMS I.S. 1998 — U-Th-Pb geochronology by ion microprobe. [In:] McKibben M.A. & Shanks W.C. (Eds), Applications of microana-lytical techniques to understanding mineralizing processes. Reviews in Economic Geology, 7: 1–35.
Praca wp³ynê³a do redakcji 10.04.2007 r. Akceptowano do druku 16.05.2007 r.
478
