Charakterystyka systemu naftowego młodszego paleozoiku rowu lubelskiego w świetle wyników modelowań parametrów petrofizycznych

(1)

basenu osadowego mamy do czynienia z ró¿nymi zjawi-skami i strukturami tektonicznymi:

1. Dla strefy SW krawêdzi klasycznie definiowanego rowu lubelskiego zaprezentowana zostanie alternatywna w stosunku tak do modelu „rowowego” (¯elichowski & Koz³owski, 1993), jak i „synklinalnego” (Antonowicz i in., 2003) interpretacja, zak³adaj¹ca wystêpowanie systemu uskoków odwróconych i struktur typu pop-up, powsta³ych w zwi¹zku z inwersj¹ basenu w re¿imie kompresyjnym (najprawdopodobniej — transpresyjnym). Inwersja ta nast¹pi³a w wyniku transmisji naprê¿eñ kompresyjnych w obrêb p³yty przedpola orogenu waryscyjskiego.

2. W obrêbie paleozoicznego (dewoñsko-karboñskiego i starszego) wype³nienia osadowego zostan¹ pokazane przyk³ady na czêœciowo niezale¿n¹ ewolucjê tektonostraty-graficzn¹ poszczególnych piêter strukturalnych basenu w dewonie i karbonie. Zjawisko to mia³o zwi¹zek z mecha-nicznym odspojeniem (ang. decoupled) poszczególnych kompleksów skalnych wywo³anych obecnoœci¹ ró¿nego rodzaju plastycznych utworów (ewaporatów, i³ów). Styl strukturalny obserwowanych deformacji, czêsto ograniczo-nych do wy¿szych ogniw stratygraficzograniczo-nych (górny dewon–karbon), sugeruje ich powstanie w re¿imie transpre-syjnym oraz zwi¹zek ze œródpaleozoicznymi powierzchniami odk³ucia. Obserwowane zmiany mi¹¿szoœci poszczególnych sekwencji osadowych sugeruj¹ synsedymentacyjn¹ aktyw-noœæ tektoniczn¹.

3. Dla strefy Kocka, tradycyjnie wi¹zanej w NW czêœci basenu lubelskiego z jego NE granic¹, zaproponowana zostanie interpretacja ³¹cz¹ca zjawisko inwersji uskoków normalnych z czêœciowym odspojeniem oraz diapiryzmem utworów sylurskich (por. Pelc, 1999).

4. Dla SE czêœci basenu lubelskiego (rejon Komarowa –Terebina) bêd¹ przedstawione przyk³ady interpretacji systemu uskoków odwróconych z przemieszczeniem ku po³udniowemu zachodowi. Równie¿ w tej czêœci basenu mo¿na wskazaæ przyk³ady odmiennej ewolucji tektonicz-nej dla poszczególnych piêter strukturalnych, wywo³atektonicz-nej zjawiskiem mechanicznego odspojenia.

Literatura

ANTONOWICZ L., HOOPER R. & IWANOWSKA E. 2003 — Synkli-na lubelska jako efekt cienkoSynkli-naskórkowych deformacji waryscyjskich. Prz. Geol., 51: 344–350.

DADLEZ R. 2003 — Synklina lubelska jako efekt cienkonaskórko-wych deformacji waryscyjskich — dyskusja. Prz. Geol., 51: 729–730. NARKIEWICZ M. 2003 — Tektoniczne uwarunkowania rowu lubel-skiego (póŸny dewon–karbon). Prz. Geol., 51: 771–776.

NARKIEWICZ M., POPRAWA P., LIPIEC M., MATYJA H. & MI£ACZEWSKI L. 1998 — Pozycja paleogeograficzna i tektoniczna a rozwój subsydencji dewoñsko-kraboñskiej obszaru pomorskiego i radomsko-lubelskiego. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 165: 31–46. PELC T. 1999 — Dewoñsko-karboñski diapiryzm sylurskich osadów ilastych basenu lubelskiego. V Konf. Nauk.-Tech. Geofizyka w geolo-gii, górnictwie i ochronie œrodowiska, Kraków: 137–142.

PORZYCKI J. 1984 — Zarys geologii Lubelskiego Zag³êbia Wêglo-wego. Przew. 56 Zjazdu Pol. Tow. Geol., Wyd. Geol.: 7–21.

PORZYCKI J. 1988 — Pozycja geologiczna i strukturalna Lubelskiego Zag³êbia Wêglowego. [W:] Dembowski Z. & Porzycki J. (red.), Karbon Lubelskiego Zag³êbia Wêglowego. Pr. Inst. Geol., 122: 26–31. PO¯ARYSKI W. & TOMCZYK H. 1993 — Przekrój geologiczny przez Polskê po³udniowo-wschodni¹. Prz. Geol., 41: 687–695. ¯ELICHOWSKI A.M. 1972 — Rozwój budowy geologicznej obszaru miêdzy Górami Œwiêtokrzyskimi i Bugiem. Biul. Inst. Geol., 263: 1–97. ¯ELICHOWSKI A.M. & KOZ£OWSKI S. (ed.) 1983 — Atlas geolo-giczno-surowcowy obszaru lubelskiego. Wyd. Geol.

¯YWIECKI M. & POPRAWA P. 2002 — Devonian-Carboniferous Facies Development as a Result of the Basin Tectonic Deformation Stages, Central Part of Lublin Basin (SE Poland). AAPG Annual Meeting, March 10–13, Houston.

Charakterystyka systemu naftowego m³odszego paleozoiku rowu lubelskiego

w œwietle wyników modelowañ parametrów petrofizycznych

Tomasz Maækowski, Beata Reicher, Artur Piotr £apinkiewicz*

Modelowania rozk³adu parametrów petrofizycznych utworów dewonu górnego i karbonu przeprowadzono w celu scharakteryzowania warunków migracji i akumulacji wêglowodorów, czyli jednego z elementów systemu nafto-wego. Podstawowymi analizowanymi parametrami by³y porowatoœæ, zailenie i przepuszczalnoœæ. Obliczenia wyko-nano wzd³u¿ 4 przekrojów regionalnych obejmuj¹cych œrodkow¹ czêœæ rowu lubelskiego, przy u¿yciu pakietu programów StrataModel firmy Landmark Graphics

Cor-poration. Wyniki modelowañ zaprezentowano w formie

graficznej dla przekroju Stê¿yca–Me³giew uznanego za najbardziej reprezentatywny dla analizowanego rejonu.

Cyfrowy model budowy wg³êbnej, w postaci siatki ele-mentów skoñczonych, opracowano w oparciu o interpreta-cjê strukturalno-tektoniczn¹ profili sejsmicznych

obejmuj¹c¹ granicê karbon-dewon oraz sp¹g dewonu gór-nego — horyzont D2. Dodatkowo dla uszczegó³owienia geometrii modelu zinterpretowano wybrane granice litolo-gicznych kompleksów korelacyjnych w obrêbie utworów karbonu i dewonu wg Kaczyñskiego (1984). Wype³nienie modelu geometrycznego wielkoœciami parametrów petro-fizycznych uzyskanych z interpretacji profilowañ geofizy-ki wiertniczej i badañ laboratoryjnych nast¹pi³o poprzez interpolacjê kontrolowan¹ zadan¹ geometri¹ warstw. W szczególny sposób potraktowano problem interpolacji prze-puszczalnoœci bêd¹cej podstawowym parametrem opi-suj¹cym w³aœciwoœci oœrodka w modelowaniach przep³ywów. Obliczono rozk³ady przepuszczalnoœci pozio-mych i pionowych ze wzglêdu na oczywist¹ anizotropiê tego parametru. Przepuszczalnoœæ pozioma, z regu³y wy¿sza od pionowej, determinuje na ogó³ zdolnoœæ oœrodka do migracji p³ynów, podczas gdy przepuszczalnoœæ pionowa jest odpowiedzialna za jakoœæ uszczelnienia pu³apek, a wiêc okreœla warunki akumulacji wêglowodorów. Do opracowa-nia modelu przepuszczalnoœci wykorzystano metodê opi-797

Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 9, 2003

* Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska, Aka-demia Górniczo-Hutnicza, 30-059 Kraków, al. Mickiewicza 30

(2)

san¹ przez Journela i in. (1989) z uwzglêdnieniem rozwa¿añ Haldorsena i Lake’a (1989).

Dla wêglowodorów pochodz¹cych z dolnej i œrodko-wej czêœci famenu najbardziej prawdopodobn¹ drog¹ migracji jest doœæ dobrze przepuszczalny kompleks dolne-go famenu z wyraŸnie zaznaczonym poziomem o podwy¿-szonej przepuszczalnoœci. Migracja powy¿sz¹ stref¹ dociera do uskoków obrze¿aj¹cych wyniesienia tektonicz-ne. Dalsze przemieszczanie wêglowodorów uzale¿nione bêdzie od dro¿noœci stref uskokowych. W rejonie Stê¿ycy, Ciecierzyna, Œwidnika i Pasmuga, z rozk³adu parametrów zbiornikowych w megaskali wynika uszczelniaj¹ca rola uskoków.

W tej sytuacji powsta³yby korzystne warunki do wype³nienia pu³apek litologiczno-tektonicznych, szcze-gólnie wobec uszczelniaj¹cego charakteru utworów dolne-go karbonu. W zale¿noœci od relacji przepuszczalnoœci stref uskokowych do przepuszczalnoœci ska³ zbiorniko-wych, uskoki mog¹ tworzyæ bariery dla dalszej migracji lateralnej lub stanowiæ drogi tranzytowe zasilaj¹ce wy¿ej le¿¹ce kompleksy zbiornikowe. Niska przepuszczalnoœæ pionowa warstw karboñskich przy ich dobrej przepusz-czalnoœci poziomej, zw³aszcza w œrodkowej czêœci kom-pleksu, powoduje poziom¹ migracjê wêglowodorów w karbonie i ewentualne akumulacje w lokalnych przyusko-kowych pu³apkach strukturalnych i litologicznych. W przypadku uskoków dro¿nych dobra przepuszczalnoœæ pozioma utworów karbonu wymusi migracjê wêglowodo-rów do stref wychodni podmezozoicznych i ich rozprasza-nie w nadk³adzie.

Jak wykaza³y modelowania relatywnie korzystne warunki do akumulacji wystêpuj¹ w pó³nocnej czêœci

obszaru w strefie Stê¿yca–Garwolin. Utwory karbonu cha-rakteryzuj¹ siê tutaj obecnoœci¹ wiêkszej iloœci dobrze przewodz¹cych poziomów i sprzyjaj¹cymi warunkami do powstania pu³apek litologicznych i litologiczno-stratygra-ficznych. Warunki migracji i akumulacji wêglowodorów wynikaj¹ce z rozk³adu parametrów petrofizycznych przed-stawiono bardziej szczegó³owo w artykule Góreckiego i in. (1999) i niepublikowanych materia³ach archiwalnych znaj-duj¹cych siê m.in. w Zak³adzie Surowców Energetycznych AGH.

Prezentowana praca zosta³a wykonana 1997 r. w Zak³adzie Surowców Energetycznych Akademii Górni-czo-Hutniczej w Krakowie na zlecenie PGNiG S.A. Oddzia³ Biuro Geologiczne GEONAFTA w Warszawie. Przy opracowaniu tematu wykorzystano oprogramowanie firmy Landmark Graphics Corporation udostêpnione w ramach programu wspierania badañ naukowych uniwersy-tetów.

Literatura

GÓRECKI W. , MAÆKOWSKI T., £APINKIEWICZ A. P., STEFANIUK M., REICHER B. & CZOPEK B. 1999 — Regional modeling of petrophysical parameters of Carboniferous and Upper Devonian Formations in the Lublin Region. Inf. Bull. POGC, 9. Oil and Gas News from Poland. Geosynoptics Society GEOS. Warszawa–Kraków.

HALDORSEN H. H. & LAKE L.W. 1989 — A new approarch to shale management in filed-scale models. SPE Reprint Ser., 27, Reservoir Characterisation, 2.

JOURNEL A.G., DEUTSCH C. & DESBARATS A. J. 1989 — Power averaging for block effective permeability. SPE Reprint Ser., 27, Reservoir Characterisation, 2.

KACZYÑSKI J. 1984 — Perspektywy ropogazonoœne Lubelszczyzny. Prz. Geol., 32: 330–333.

Czynniki determinuj¹ce parametry przep³ywów fazowych w piaskowcach

karbonu z³o¿a Stê¿yca

Piotr Such*

Piaskowce zbiornikowe ze z³o¿a Stê¿yca wyró¿niaj¹ siê

sze-regiem cech pozwalaj¹cych na analizê przyczyn zmiennoœci parametrów charakteryzuj¹cych przep³ywy fazowe. S¹ to takie cechy jak bardzo ma³e zró¿nicowanie wielkoœci wspó³czynnika porowatoœci (12–16%) przy wartoœciach ekstremalnych 9–20%, du¿a zwiêz³oœæ badanych piaskowców pozwalaj¹ca na poprawne wykonanie pomiaru (Such, 1997). D³ugie serie pomiarów wykonane dla piaskowców z tego z³o¿a zapewniaj¹ poprawnoœæ statystyczn¹ obliczeñ i korelacji.

Przeanalizowano zale¿noœci przepuszczalnoœci fazo-wych dla gazu, wody i ropy oraz nasycenia rezydualnego od przepuszczalnoœci absolutnej, wymiaru fraktalnego, zwil¿alnoœci, g³êbokoœci zalegania, œrednicy progowej i temperatury z³o¿owej.

Analizie korelacyjnej poddano wyniki otrzymane dla pomiarów przepuszczalnoœci wzglêdnych w uk³adach

woda-gaz i woda-ropa. W szczególnoœci analizowano maksy-malne wartoœci przepuszczalnoœci wzglêdnych dla wody, gazu i ropy oraz wartoœci odpowiadaj¹cych im nasyceniom rezydualnym. Te wartoœci przepuszczalnoœci wzglêdnych okreœla siê jako przepuszczalnoœci bazowe.

W badaniach korelacyjnych wykorzystano wyniki 98 badañ przepuszczalnoœci wzglêdnych z siedmiu odwiertów ze z³o¿a Stê¿yca, obejmuj¹cych interwa³y od 1637,5 do 2477,5 m. Badane ska³y charakteryzowa³y siê nikami porowatoœci rzêdu 9,14–20,74% oraz

wspó³czyn-798