Grażyna Śmigielska
Transnarodowe korporacje
handlowe i ich wpływ na gospodarkę
krajów goszczących
Ekonomiczne Problemy Usług nr 73, 689-699
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
NR 661
EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 73
2011
d r h a b . G R A Ż Y N A Ś M I G I E L S K A p r o f . U E K U n i w e r s y t e t E k o n o m i c z n y w K r a k o w i e
TRANSNARODOWE KORPORACJE HANDLOWE
I ICH WPŁYW NA GOSPODARKĘ
KRAJÓW GOSZCZĄCYCH
Streszczenie
P rzed m io tem arty k u łu je s t w p ły w tran sn aro d o w y c h ko rp o racji h a n d lo w y ch n a kraje g o sz czące. P rzean alizo w an o w n im p o k ró tce rozw ój p ro cesu in tern acjo n alizacji h an d lu w kon tek ście w aru n k u jący ch go c zy n n ik ó w z ew n ę trzn y c h i w ew n ętrzn y ch , którego rezu ltatem je s t pojaw ien ie się tran sn aro d o w y ch ko rp o racji h a n d lo w y ch konkuruj ących w skali o g ó lnośw iatow ej. P o d jęto pró b ę o k reślen ia cech tran sn aro d o w ej korporacji h an d lo w ej, w św ietle różnic w d efin io w an iu ko rp o racji tran sn aro d o w ej o raz specyfiki d ziałaln o ści h andlow ej. W arty k u le zasad n iczo p o m in ię to neg aty w n e asp ek ty fu n k cjo n o w an ia K T N , a u w ag ę sk u p io n o n a p o zy ty w n y m w p ły w ie, jak i m ają detaliści tran sn aro d o w i n a gosp o d ark i k rajó w go szczący ch i m o żliw o ściach w łączen ia się w o g ó ln o św iato w e łań cu ch y d o staw o tw ierające się przed w sp ó łp racu jący m i z nim i d ostaw cam i. R o z w a ża n ia z o stały z ilu stro w a n e przy k ład am i z ryn k u polskiego.
Wstęp
I n t e r n a c j o n a l i z a c j a h a n d l u , c h o c i a ż n i e j e s t z j a w i s k i e m n o w y m , z a c z ę ł a b y ć p r z e d m i o t e m z n a c z n e g o z a i n t e r e s o w a n i a d o p i e r o o d l a t 9 0 . u b i e g ł e g o w i e k u , k i e d y t o z j a w i s k o g w a ł t o w a n i e s ię n a s i l i ł o , n i o s ą c z e s o b ą o k r e ś l o n e s k u t k i g o s p o d a r c z e i s p o ł e c z n e . W t y m c z a s i e P o l s k a s t a ł a s i ę j e d n y m z w a ż n i e j s z y c h c e l ó w e k s p a n s j i z a g r a n i c z n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w h a n d l o w y c h . O b e c n o ś ć i d z i a ł a n i a t y c h p r z e d s i ę b i o r s t w n i e j e d n o k r o t n i e s p o t y k a j ą s ię z k r y t y k ą ; s t a n o w i o n e s ą r ó w n i e ż p r z e p i s y p r a w n e m a j ą c e z a z a d a n i e c h r o n i ć m a ł e p r z e d s i ę b i o r s t w a h a n d l o w e i k o n s u m e n t ó w p r z e d s k u t k a m i n e g a t y w n y c h a s p e k t ó w f u n k c j o n o w a n i a d e t a l i s t ó w z a g r a n i c z n y c h w P o l s c e . C e l e m a r t y k u ł u j e s t z w r ó c e n i e u w a g i n a p o z y t y w n ą r o l ę , j a k ą o d g r y w a j ą o n e w g o s p o d a r c e . P r z e d m i o t e m s z c z e g ó l n e g o z a i n t e r e s o w a n i a s ą t w o r z o n e p r z e z n i e p o w i ą z a n i a s i e c i o w e , w k t ó r y c h u c z e s t n i c t w o d a j e p o l s k i m p r z e d s i ę b i o r s t w o m m o ż l i w o ś ć w ł ą c z e n i a s i ę w g o s p o d a r k ę g l o b a l n ą .W a r t y k u l e p r z e a n a l i z o w a n o k r ó t k o p r z e b i e g p r o c e s u i n t e r n a c j o n a l i z a c j i , a ż d o m o m e n t u , w k t ó r y m , n a p e w n y m e t a p i e r o z w o j u , p o j a w i ł y s i ę t r a n s n a r o d o w e k o r p o r a c j e h a n d l o w e . A n a l i z a t a n i e n a w i ą z u j e b e z p o ś r e d n i o d o ż a d n e j z t e o r i i i n t e r n a c j o n a l i z a c j i h a n d l u ( u z n a n y c h w t y m p r z y p a d k u z a z b y t s z c z e g ó ł o w e ) , l e c z j e d n e g o z o g ó l n y c h m o d e l i i n t e r n a c j o n a l i z a c j i 1. U z a s a d n i e n i e m p r z y j ę c i a t a k i e j o p c j i j e s t s t w i e r d z e n i e , ż e z a s a d n i c z o c z y n n i k i u m i ę d z y n a r o d o w i e n i a n i e w y k a z u j ą w t y m p r z y p a d k u z r ó ż n i c o w a n i a b r a n ż o w e g o . W z w i ą z k u z r o z b i e ż n o ś c i a m i i s t n i e j ą c y m i w l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u c o d o z n a c z e n i a t e r m i n u „ t r a n s n a r o d o w a k o r p o r a c j a h a n d l o w a ” , s t a r a n o s i ę p r z e d s t a w i ć n i e k t ó r e z p o d e j ś ć , p r z y j m u j ą c o s t a t e c z n i e j a k o w y r ó ż n i k i k o r p o r a c j i t r a n s n a r o d o w y c h : z n a c z ą c e i n w e s t y c j e b e z p o ś r e d n i e n a r y n k u z a g r a n i c z n y m o r a z p o w i ą z a n i a s i e c i o w e p o z w a l a j ą c e t y m o r g a n i z a c j o m e l a s t y c z n i e r e a g o w a ć n a z m i e n i a j ą c e s ię w a r u n k i o t o c z e n i a . O b i e k t e m a n a l i z y s ą z a t e m K T N d z i a ł a j ą c e n a r y n k u k o n s u m p c y j n y m i s p e ł n i a j ą c e t e w a r u n k i , d l a t e g o n i e k i e d y z a m i e n n i e s t o s u j e s i ę w a r t y k u l e o k r e ś l e n i e „ k o r p o r a c j a d e t a l i c z n a ” . W p ł y w z a g r a n i c z n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w h a n d l o w y c h n a s t r u k t u r ę r y n k u i z a c h o w a n i a k o n s u m e n t ó w w P o l s c e j e s t p r z e d m i o t e m w i e l u a n a l i z , s p o r z ą d z a n y c h w f o r m i e r a p o r t ó w m .i n . p r z e z I n s t y t u t B a d a ń R y n k u , K o n s u m p c j i i K o n i u n k t u r . A n a l i z y te m a j ą n a c e l u m o n i t o r o w a n i e n a b i e ż ą c o s y t u a c j i i z a p o b i e g a n i a e w e n t u a l n y m n e g a t y w n y m s k u t k o m e k s p a n s j i d e t a l i s t ó w z a g r a n i c z n y c h . S t o s u n k o w o n i e w i e l e u w a g i p o ś w i ę c a s i ę n a t o m i a s t j e j p o z y t y w n y m a s p e k t o m . T y c h a s p e k t ó w j e s t w i e l e , m .i n . u n o w o c z e ś n i e n i e h a n d l u i w y ż s z y p o z i o m o b s ł u g i n a b y w c ó w , ł a g o d z e n i e s k u t k ó w r e c e s j i , t r a n s f e r w i e d z y . W a r t y k u l e u w a g a z o s t a ł a s k o n c e n t r o w a n a n a m o ż l i w o ś c i w ł ą c z e n i a s i ę p o l s k i c h p r z e d s i ę b i o r s t w w s i e c i t w o r z o n e p r z e z K T N , c o j e s t i m m a n e n t n i e z w i ą z a n e z e s p o s o b e m i c h f u n k c j o n o w a n i a .
Powstanie transnarodowych korporacji handlowych jako rezultat procesów
internacjonalizacji
I n t e r n a c j o n a l i z a c j ą h a n d l u d e t a l i c z n e g o o k r e ś l a s i ę z a r z ą d z a n i e j e g o d z i a ł a n i a m i n a r y n k a c h , k t ó r e r ó ż n i ą s i ę o d s i e b i e p o d w z g l ę d e m r e g u l a c j i p r a w n y c h , r o z w o j u e k o n o m i c z n e g o , w a r u n k ó w s p o ł e c z n y c h , k u l t u r y o r a z s t r u k t u r y h a n d l u d e t a l i c z - n e g o 1 2. W i ą ż e s i ę o n a z a t e m z t r a n s f e r e m n a r y n e k z a g r a n i c z n y z a s o b ó w , t a k i c h j a k f o r m u ł a p r o w a d z o n e j d z i a ł a l n o ś c i ( f o r m a t h a n d l u ) , m a r k a , k a p i t a ł , k n o w - h o w z a t e m n i e m o ż n a j e j u t o ż s a m i a ć z w y m i a n ą z a g r a n i c z n ą ( e k s p o r t i i m p o r t ) 3. Z a k r e s t e g o1 Teorie internacjonalizacji handlu są przedstawione m.in. w książce N. Aleksander, A.M. Doherty,
I n t e r n a t i o n a l R e t a i l i n g
, Oxford University Press, New York 2009, s. 31-55.
2 D. Gilbert,
R e t a i l M a r k e t i n g M a n a g e m e n t, Pearson Education Limited, Harkow, England 1999,
s. 315.
3 M. Sławińska,
P r o c e s y i n t e r n a c j o n a l i z a c j i w h a n d l u d e t a l i c z n y m, „Handel Wewnętrzny” 2004,
Transnarodowe korporacje handlowe...
691transferu jest zróżnicowany i zależy od takich czynników jak rodzaj prowadzonej
działalności czy postrzeganie danej marki na rynku zagranicznym. W przypadku
sieci handlowych artykułów wybieralnych, np. Zara czy Benetton, transfer marki
detalicznej i związanego z nią wizerunku przez granice państw jest sprawą kluczo
wą4. Natomiast detaliści rynku FMCG często rezygnują z transferu marki, jeżeli
kupują dobrze prosperującą sieć mającą na rynku lokalnym markę o znaczącej już
wartości, jak przykładowo zrobił to amerykański Wal-Mart, kupując brytyjską sieć.
W tak rozumianym procesie internacjonalizacji handlu można wskazać trzy
etapy:
1. Sporadyczne podejmowanie przez detalistów działań na rynkach zagranicznych
(XIX do połowy XX wieku).
2. Intensyfikacja tego procesu, przy czym wielu detalistów nie odnosiło sukcesów
zagranicą (od połowy XX do lat 80. XX wieku).
3. Szybkie opanowywanie rynków zagranicznych, znajdujących się nawet poza
macierzystym kontynentem (od lat 80. ubiegłego wieku do chwili obecnej).
W pierwszym wskazanym powyżej etapie działalność za granicą podejmowały
przedsiębiorstwa o uznanej marce, jak domy towarowe Harrodsa i Woolwortha czy
sieć sklepów spożywczych Juliusa Meinla. Była ona zazwyczaj wymuszona nie
sprzyjającymi warunkami uniemożliwiającymi im utrzymanie dotychczasowego
tempa wzrostu5. Określane są one czynnikami internacjonalizacji typu push, do
których należy zaliczyć6:
-
nasycenie rynku formatem lub/i placówkami danego przedsiębiorstwa,
-
presję konkurencyjną,
-
regulacje prawne ograniczające dalszy wzrost, np. poprzez limitowanie
liczby sklepów wielkopowierzchniowych,
-
recesję rynkową i ograniczenie wydatków konsumpcyjnych,
-
wysokie koszty działalności (czynsze, koszty pracy) oraz podatki.
Jak już wspomniano, w tym czasie proces internacjonalizacji handlu miał nie
wielki zasięg, a wiele z prób podejmowania działalności na rynkach zagranicznych
przez detalistów kończyło się porażkami.
Za początek kolejnego etapu należy uznać połowę XX wieku, kiedy pojawiły
się nowe formaty handlu - najpierw supermarkety, a następnie sklepy dyskontowe,
hipermarkety i sklepy typu category killer. Szybki rozwój przedsiębiorstw siecio
wych sklepów tych formatów prowadził do szybkiego nasycania się rynków krajów
4 S. Brown, S. Burt,
C o n c l u s i o n - r e t a i l i n t e r n a t i o n a l i s a t i o n : p a s t i m p e r f e c t , f u t u r e i m p e r a t i v e ,„Eu
ropean Journal of Marketing” 1992, Vol 26, No. 8-9.
5 D. Gilbert,
R e t a i l M a r k e t i n g..., s. 322.
6 N. Aleksander,
I n t e r n a t i o n a l i s a t i o n : i n t e r p r e t i n g t h e m o t i v e s ,w:
I n t e r n a t i o n a l R e t a i l i n g . T r e n d s a n d S t r a t e g i e s ,red. P.J. McGoldrick, G. Davies, Financial Times Pitman Publishing, London 1995,
macierzystych i nasilenia czynników internacjonalizacji typu push i wzrostu zainte
resowania detalistów rynkami zagranicznymi.
W latach 70., pomimo zdecydowanie większej liczby sukcesów przedsiębiorstw
detalicznych na rynkach zagranicznych w porównaniu do okresu sprzed II wojny
światowej, liczba porażek była nadal znacząca. W tym czasie detaliści działający na
rynkach zagranicznych nie dysponowali jeszcze znacznymi przewagami nad detali-
stami działającymi wyłącznie w skali kraju. Stosunkowe niewielkie korzyści skali
były związane głównie z charakterem procesu podejmowania decyzji, który nadal
był zdecentralizowany (były podejmowane indywidualnie na poziomie placówki
detalicznej). Również inwestycje, mające na celu lepszą koordynację łańcucha do
staw i usprawnianie obsługi klientów w sklepie, dopiero się formowałyi nie przyno
siły jeszcze wymiernych korzyści. Natomiast warunki, w jakich działali detaliści
(zachowanie konsumentów, charakter konkurencji, regulacje prawne) różnicowały
się w poszczególnych krajach, co uniemożliwiało w znacznym stopniu przenosze
nie doświadczeń z rynków macierzystych W rezultacie ryzyko działalności poza
granicami kraju macierzystego postrzegano jako wysokie. Bilans kosztów związa
nych z koniecznością pokonywania wielu barier i nakładami bezpośrednimi na
ekspansję w porównaniu z ewentualnymi korzyściami sprawiał, że do lat 80. detali
ści starali się rozwijać przede wszystkim w ramach dotychczasowych rynków geo-
graficznych7.
Dopiero lata 80. i 90. przyniosły znaczące zmiany w tej materii, rozpoczynając
kolejny etap procesu internacjonalizacji, charakteryzuj ący się szybką ekspansją
przedsiębiorstw detalicznych na rynki zagraniczne. Ich sukcesy były uwarunkowa
ne posiadaniem przez detalistów zasobów pozwalających im skutecznie konkuro
wać na rynkach zagranicznych (m.in. technologii informacyjno-komunikacyjnych,
doświadczenia marketingowego i w zakresie współpracy z dostawcami). Z drugiej
strony nastąpiło otwarcie wielu wcześniej trudno dostępnych rynków na inwestycje
zagraniczne. Rynki te - o przestarzałej strukturze handlu, dużym zapotrzebowaniem
na towary i usługę handlową, charakteryzujące się brakiem ograniczeń prawnych
tak często stanowiących barierę wzrostu na rynkach krajów wysokorozwiniętych -
stały się ważnym celem ekspansji zagranicznych sieci handlowych. Stanowiły
o wzroście znaczenia czynników internacjonalizacji typu pull, czyli tych, które
przyciągają inwestorów na rynki zagraniczne.
7
W Stanach Zjednoczonych, gdzie z jednej strony możliwości tego typu wzrostu ze względu na
wielkość tego rynku były duże, a z drugiej - większość prób ekspansji zagranicznej kończyła się fia
skiem, jeszcze w połowie lat 80. można się było spotkać z poglądem, że handel detaliczny jest z natury
sektorem „non-global’ i dlatego przedsiębiorstwa tego sektora powinny ograniczać działalność do
obszaru kraju macierzystego. Zob. A. Goldman,
I n t e r n a t i o n a l i z a t i o n o f R e t a i l i n g : S t r a t e g i e s , T e c h n o l o g y a n d G l o b a l S c o p e R e t a i l e r, Jerusalem School of Business Administration, August 1993, s. 1-32.
Transnarodowe korporacje handlowe...
693Szczególną rolę w tym procesie, odznaczającym się od lat 90. bardzo wysoką
dynamiką odgrywają sieci sklepów wielkopowierzchniowych, przede wszystkim
z artykułami FMCG, określane często mianem korporacji transnarodowych.
Transnarodowe korporacje detaliczne i ich funkcjonowanie
W literaturze przedmiotu brak jest zgodności co do znaczenia pojęcia korpora
cja transnarodowa, a co za tym idzie - transnarodowa korporacja detaliczna. Pod
tym pojęciem bardzo często rozumie się detalistów, którzy pod względem dostoso
wywania oferty do rynków krajów, gdzie działają, znajdują się pomiędzy detalista-
mi globalnymi (standaryzującymi ofertę) a detalistami multilokalnymi (każdy rynek
zagraniczny traktującymi odrębnie). To podejście przyjęli m.in. Hanne Leknes
i Chris Carr, przedstawiając bardziej szczegółową charakterystykę detalistów dzia
łających na rynkach zagranicznych przy ich podziale na międzynarodowych (inter
national), globalnych (global), transnarodowych (transnational) i multilokalnych
(multinational, wielonardowych) (tab. 1).
T abela 1 P o d ział d etalistó w d ziałający ch n a ry n k ach zag ran iczn y ch w u jęciu H .M . L ek n es i Ch. C arra
M ię d z y n a ro d o w y G lo b a ln y T r a n s n a r o d o w y M u ltilo k a ln y
Z akres geo g raficzn y
je d e n kon ty n en t d w a lub w ięcej k o n ty n en tó w je d e n lub w ięcej k o n ty n en tó w je d e n lub w ięcej k o n ty n entów , Z asięg k u ltu row y je d n a strefa k u ltu row a dw ie lub w ięcej s tre f k u ltu ro w y ch dw ie lub w ięcej s tre f ku ltu ro w y ch dw ie lub w ięcej s tre f kultu ro w y ch O rien tacja k u ltu ro w a
etn o cen try czn a zró żn ico w an a geo cen try czn a po licen try czn a
M ark etin g
po w ielan ie sp o so b u organizacji
działaln o ści z rynku m acierzy stego lub alianse
m in im aln e d o stosow ania, rynki
trak to w an e ja k o h o m o g en iczn e średnie d o sto so w an ia, rynki h etero g en iczn e znaczące d o sto so w an ia lub zró żn ico w ane form aty,
rynki h e te ro g eniczne Z arząd zan ie zarząd zan ie z ryn k u m acierzy stego scen tralizo w an a k o n tro la sieci zin te g ro w a ne n iezależn e o d działy
Ź ródło: H .M . L ek n es, Ch. C arr, G l o b a l i s a t i o n , I n t e r n a t i o n a l C o n f i g u r a t i o n s a n d S t r a t e g i c I m p l i c a t i o n s : T h e C a s e o f R e t a i l i n g , „L ong R an g e P la n n in g ” 2 0 0 4 , N o. 37, s. 33.
Leknes i Carr, podejmując próbę zdefiniowania transnarodowej korporacji han
dlowej, podkreślają, że jej celem jest zdobycie przede wszystkim udziału w rynku
zagranicznym, w związku z czym korporacja stara się dotrzeć ze swoją ofertą do
dużych segmentów rynku i działa w różnych formatach handlu, tak jak Carrefour,
W a l - M a r t , T e n g e l m a n n c z y M e t r o 8. D e t a l i ś c i g l o b a l n i ( I k e a , Z a r a , B e n e t t o n ) d z i a ł a j ą n a t o m i a s t w w ą s k i c h s e g m e n t a c h r y n k u ( c z ę s t o w n i s z a c h r y n k o w y c h ) i i c h c e l e m j e s t z d o b y c i e j a k n a j w i ę k s z e j l i c z b y k l i e n t ó w n a i c h z e s t a n d a r y z o w a n ą o f e r t ę . S t r a t e g i e m a r k e t i n g o w e t y c h d e t a l i s t ó w i m p l i k u j ą s t o s o w a n e p r z e z n i c h s t r a t e g i e w z a k r e s i e z a o p a t r z e n i a - d e t a l i ś c i g l o b a l n i k o n c e n t r u j ą s i ę n a z a r z ą d z a n i u g l o b a l n y m ł a ń c u c h e m d o s t a w , p o d c z a s g d y t r a n s n a r o d o w i z a o p a t r u j ą s i ę w s k a l i o g ó l n o ś w ia t o w e j i w y k o r z y s t u j ą i n t e g r a c j ę p i o n o w ą w c e l u o s i ą g n i ę c i a p r z e w a g i n a d k o n k u r e n t a m i , c o p o z w a l a i m e l a s t y c z n i e j r e a g o w a ć n a z m i e n i a j ą c e s ię w a r u n k i . Z e w z g l ę d u n a z n a c z e n i e s i e c i w f u n k c j o n o w a n i u K T N m o ż e t a k ż e z o s t a ć z d e f i n i o w a n a j a k o k o n f i g u r a c j a w e w n ę t r z n y c h , z e w n ę t r z n y c h i m i ę d z y o r g a n i z a c y j n y c h p o w i ą z a ń . K o r p o r a c j e s ą z a k o r z e n i o n e w e k o n o m i c z n y c h , p o l i t y c z n y c h i i n s t y t u c j o n a l n y c h u w a r u n k o w a n i a c h z a r ó w n o n a r y n k u m a c i e r z y s t y m j a k i g o s z c z ą c y m , w p ł y w a j ą c y m n a i c h k s z t a ł t o w a n i e 9. P r z y t a k p r z y j ę t y m o k r e ś l e n i u K T N d o te j g r u p y p r z e d s i ę b i o r s t w h a n d l o w y c h d z i a ł a j ą c y c h n a r y n k a c h z a g r a n i c z n y c h z a l i c z y m y n i e t y l k o C a r r e f o u r , W a l - M a r t i T e s c o , l e c z t a k ż e I k e ę , u z n a w a n ą w i n n y c h p o d e j ś c i a c h z a f i r m ę g l o b a l n ą . J e s t t o u z a s a d n i o n e w s p ó ł c z e s n y m w y r ó ż n i a n i e m k o r p o r a c j i t r a n s n a r o d o w y c h p r z e d e w s z y s t k i m n a p o d s t a w i e k r y t e r i ó w z n a c z ą c e g o z a a n g a ż o w a n i a w f o r m i e i n w e s t y c j i b e z p o ś r e d n i c h n a r y n k u . T a k i e p o d e j ś c i e d o K T N s t a ło s i ę p u n k t e m w y j ś c i a d l a d a l s z y c h r o z w a ż a ń z u w a g i n a c e l a r t y k u ł u , k t ó r y m j e s t a n a l i z a w p ł y w u t r a n s n a r o d o w y c h k o r p o r a c j i h a n d l o w y c h n a r y n k i g o s z c z ą c e i i c h r o l a w p r o c e s a c h g l o b a l i z a c y j n y c h 10 11. W p ł y w t e n j e s t z n a c z ą c y , g d y ż m u s z ą r ó w n o c z e ś n i e r o z c i ą g a ć z a r ó w n o s w o j ą d z i a ł a l n o ś ć d y s t r y b u c y j n ą , j a k i z a o p a t r z e n i o w ą p o z a g r a n i c e k r a j ó w , w k t ó r y c h d z i a ł a j ą 11. W k o n s e k w e n c j i i c h z a a n g a ż o w a n i e k a p i t a ł o w e n a r y n k a c h z a g r a n i c z n y c h j e s t w y ż s z e n i ż w p r z y p a d k u k o r p o r a c j i p r o d u k c y j n y c h . M o ż n a z i d e n t y f i k o w a ć t r z y g ł ó w n e o b s z a r y , w y n i k a j ą c e z i c h s p e c y f i k i , w k t ó r y c h d e t a l i c z n e K T N s ą b l i s k o g o s p o d a r e k i s p o ł e c z e ń s t w j e g o s z c z ą c y c h : - o d p o w i a d a n i e n a l o k a l n e z r ó ż n i c o w a n i e w g u s t a c h , n o r m a c h i p r e f e r e n c j a c h ; - i n w e s t o w a n i e k a p i t a ł u w z a s o b y m a t e r i a l n e - s k l e p y i i n f r a s t r u k t u r ę l o g i s t y c z n ą ; i c h d z i a ł a l n o ś ć j e s t z a t e m ś c i ś l e p o w i ą z a n a z r y n k i e m n i e r u c h o m o ś c i i s y s t e m e m p l a n o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o w k r a j a c h g o s z c z ą c y c h ;
8 H.M. Leknes, Ch. Carr,
G l o b a l i s a t i o n , I n t e r n a t i o n a l C o n f i g u r a t i o n s a n d S t r a t e g i c I m p l i c a t i o n s : T h e C a s e o f R e t a i l i n g ,„Long Range Planning” 2004, No. 37, s. 29-49.
9 N. Wrigley, N.M. Coe, A. Currah,
G l o b a l i z i n g r e t a i l : c o n c e p t u a l i z i n g t h e d i s t r i b u t i o n - b a s e d t r a n s n a t i o n a l c o r p o r a t i o n ( T C N ) ,„Progress in Human Geography” 2005, Vol. 29, No. 4, s. 438.
10 Podejście takie jest zgodne z obecnymi trendami prezentowanymi m.in. w pracy A. Zorska,
K o r p o r a c j e t r a n s n a r o d o w e : P r z e m i a n y , o d d z i a ł y w a n i a , w y z w a n i a ,PWE, Warszawa 2007.
Transnarodowe korporacje handlowe...
6 95 - r e a l i z o w a n i e z a o p a t r z e n i a ; n a w e t j e ż e l i c z ę ś ć z a o p a t r z e n i a j e s t r e a l i z o w a n a w s k a l i r e g i o n a l n e j l u b g l o b a l n e j t o , s z c z e g ó l n i e w p r z y p a d k u d e t a l i s t ó w ż y w n o ś c i , n a d a l w i ę k s z o ś ć s p r z e d a w a n y c h t o w a r ó w p o c h o d z i o d d o s t a w c ó w k r a j o w y c h ; w r e z u l t a c i e d e t a l i s t a j e s t z z a s a d y p o w i ą z a n y z d o s t a w c a m i n a r y n k u g o s z c z ą c y m . C h o c i a ż K T N w y s t ę p u j ą c e w h a n d l u d e t a l i c z n y m r ó ż n i ą s i ę p o d w i e l o m a w z g l ę d a m i o d p r o d u k c y j n y c h k o r p o r a c j i t r a n s n a r o d o w y c h ( m .i n . o s t o p n i e m z a a n g a ż o w a n i a n a r y n k u z a g r a n i c z n y m ) , t o p o d o b n i e j a k p r o d u k c y j n e K T N z m i e r z a j ą d o p r z y j ę c i a f o r m o r g a n i z a c y j n y c h , u m o ż l i w i a j ą c y c h i c h w y s p e c j a l i z o w a n y m j e d n o s t k o m t w o r z e n i e z i n t e g r o w a n y c h w s k a l i o g ó l n o ś w i a t o w e j s i e c i , p o z w a l a j ą c y c h i m n a j e d n o c z e s n e o s i ą g a n i e s t r a t e g i c z n y c h c e l ó w d o t y c z ą c y c h w y d a j n o ś c i , u m i e j ę t n o ś c i r e a g o w a n i a n a z m i a n y o r a z i n n o w a c y j n o ś ć 12. W y k o r z y s t u j ą m o d e l g l o b a l n e j k o n f i g u r a c j i , c h a r a k t e r y z u j ą c y s ię „ j e d n o c z e s n y m w y s t ę p o w a n i e m s c e n t r a l i z o w a n y c h i z d e c e n t r a l i z o w a n y c h e l e m e n t ó w s t r u k t u r y , k t ó r e s ą s i l n i e z i n t e g r o w a - n e ” 13; c e n t r a l i z a c j a d o t y c z y p r z e d e w s z y s t k i m o p e r a c j i l o g i s t y c z n y c h 14.Konsekwencje dla rynków goszczących
C e c h ą K T N j e s t s i e c i o w o ś ć , k t ó r a s p r a w i a , ż e w c h o d z ą c n a r y n k i z a g r a n i c z n e , w p ł y w a j ą n a r o z w ó j r ó ż n e g o r o d z a j u s t r u k t u r s i e c i o w y c h . C h r i s t o p h e r B a r t l e t t i S u m a n t r a G h o s h a l o k r e ś l a j ą n a w e t k o r p o r a c j ę t r a n s n a r o d o w ą j a k o w i e l k i e p r z e d s i ę b i o r s t w o m i ę d z y n a r o d o w e , „ k t ó r e z m i e n i a s w e f o r m y o r g a n i z a c y j n e w t a k i s p o s ó b , ż e w s k a l i ś w i a t o w e j j e g o w y s p e c j a l i z o w a n e j e d n o s t k i t w o r z ą z i n t e g r o w a n e s i e c i u m o ż l i w i a j ą c e j e d n o c z e s n e o s i ą g n i ę c i e c e l ó w d o t y c z ą c y c h w y d a j n o ś c i , u m i e j ę t n o ś c i r e a g o w a n i a n a z m i a n y o r a z i n n o w a c y j n o ś c i ” 1 . S t r u k t u r y t e r o z u m i a n e s ą j a k o z e s t a w p o w i ą z a ń p i o n o w y c h i p o z i o m y c h o r g a n i z a c j i z i n n y m i u c z e s t n i k a m i r y n k u m .i n . d o s t a w c a m i , n a b y w c a m i , k o n k u r e n t a m i c z y i n s t y t u c j a m i n o n - p r o f i t . M o g ą m i e ć c h a r a k t e r p o w i ą z a ń w e w n ą t r z o r g a n i z a c y j n y c h , m i ę d z y o r g a n i z a c y j n y c h l u b t w o r z o n y c h p o z a o r g a n i z a c j ą , i z a s i ę g l o k a l n y , b r a n ż o w y , m i ę d z y n a r o d o w y lu b o g ó l n o ś w i a t o w y . D e t a l i c z n e K T N t w o r z ą w s z y s t k i e w s p o m n i a n e t u t y p y p o w i ą z a ń s i e c i o w y c h o z a s i ę g u m i ę d z y n a r o d o w y m i o g ó l n o ś w i a t o w y m , p r z y c z y m s z c z e g ó l n i e w a ż n e
12 Model ten został opisany przez C. Bartletta i S. Ghoshala (1993) za: Cz. Mesjasz,
E w o l u c j a m e c h a n i z m ó w k o o r d y n a c j i w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h m i ę d z y n a r o d o w y c h, w:
I n n o w a c y j n e s y s t e m y i m e t o d y z a r z ą d z a n i a m i ę d z y n a r o d o w e g o, red. M. Trocki, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2008.
13 Cz. Mesjasz,
E w o l u c j a m e c h a n i z m ó w..., s. 37.
14 Sukces firmy Wal-Mart, która stworzyła taki model oparty na centralizacji zaopatrzenia i własnych
centrach logistycznych i wykorzystujący nowoczesne technologie komunikacyjno-informacyjne, spra
wił, że stał się on swojego rodzaju standardem.
15 Cz. Mesjasz,
E w o l u c j a m e c h a n i z m ó w..., s. 36.
16 R. Gulati, N. Nohria, A. Zaheer,
S t r a t e g i c N e t w o r k s, „Strategic Management Journal” 2000,
d l a r y n k ó w g o s z c z ą c y c h m a j ą p o w i ą z a n i a m i ę d z y o r g a n i z a c y j n e 17. N . W r i g l e y , N . M . C o e i A . C u r r a h z a u w a ż a j ą , ż e s i e c i h a n d l o w e , w c h o d z ą c n a r y n k i z a g r a n i c z n e , w p r o w a d z a j ą n a n i e n o w e f o r m a t y h a n d l u i s t r u k t u r ę c e n , u d o s k o n a l o n y p r o c e s z a r z ą d z a n i a i n f o r m a c j ą , n o w o c z e s n e t e c h n i k i m a r k e t i n g o w e i m e r c h a n d i s i n g o w e 18. W r e z u l t a c i e n a s t ę p u j ą i s t o t n e z m i a n y w s t r u k t u r z e r y n k u 19. W a ż n y m e l e m e n t e m z m i a n s t r u k t u r a l n y c h j e s t w p ł y w n a l o k a l n e s i e c i d o s t a w w z w i ą z k u z d z i a ł a n i a m i z a o p a t r z e n i o w y m i d e t a l i s t ó w t r a n s n a r o d o w y c h . I c h d z i a ł a n i a m a r k e t i n g o w e z m i e r z a j ą c e d o w y k s z t a ł c e n i a t r w a ł y c h p o s t a w l o j a l n o ś c i w ś r ó d n a b y w c ó w p r o w a d z ą d o u t w o r z e n i a s i e c i k o n s u m e n t ó w ( s i e c i z e w n ę t r z n e ) m a j ą c y c h m n ie j l u b b a r d z i e j s f o r m a l i z o w a n ą f o r m ę ( p r o g r a m y l o j a l n o - ś c i o w e , k l u b y k o n s u m e n t ó w ) . W t e n s p o s ó b s t a j ą s ię o n i c z ę ś c i ą s o c j o k u l t u r o w y c h p r z e m i a n z a c h o d z ą c y c h n a d o c e l o w y c h r y n k a c h z a g r a n i c z n y c h . B o g n a P i l a r c z y k i M a g d a l e n a S t e f a ń s k a w s k a z u j ą n a n i e k t ó r e z t y c h p r z e m i a n w o d n i e s i e n i u d o r y n k u p o l s k i e g o , m .i n . n a : - t w o r z e n i e n o w y c h k a n a ł ó w d y s t r y b u c j i , - k o n s o l i d a c j ę h a n d l u , - p r z y s p i e s z e n i e p r o c e s ó w i n t e g r a c j i , - p o p u l a r y z a c j ę t e c h n i k m e r c h a n d i s i n g o w y c h , - p r o m o c j ę n o w o c z e s n y c h t e c h n i k t r o s k i o k l i e n t a , - w p r o w a d z e n i e n a r y n e k n o w o c z e s n y c h o b i e k t ó w h a n d l u d e t a l i c z n e g o i m e t o d z a r z ą d z a n i a s i e c i ą , - t w o r z e n i e n o w y c h z a s a d k o o p e r a c j i w k a n a ł a c h d y s t r y b u c j i , s z c z e g ó l n i e s p o p u l a r y z o w a n i e f r a n c h i s i n g u . P r z e m i a n y t e m a j ą w s p o s ó b b e z p o ś r e d n i lu b p o ś r e d n i z w i ą z e k z p o w i ą z a n i a m i s i e c i o w y m i . N a s z c z e g ó l n ą u w a g ę z a s ł u g u j e t u r o z w ó j k o n t r o l o w a n y c h c e n t r ó w h a n d l o w y c h , r o z w i j a j ą c y c h s i ę w o k ó ł h i p e r m a r k e t ó w i s k l e p ó w w i e l k o p o w i e r z c h - n i o w y c h , l e c z t a k ż e t y c h b u d o w a n y c h p r z e z n i e z a l e ż n y c h d e v e l o p e r ó w 20. T e n o w o c z e s n e o b i e k t y h a n d l o w e , o c h a r a k t e r z e k l a s t r ó w , n i e t y l k o p r z y c i ą g a j ą n a b y w c ó w a t r a k c y j n ą o f e r t ą , l e c z t a k ż e s ł u ż ą r o z w o j o w i d e t a l i s t ó w t a m z l o k a l i z o w a n y c h p o p r z e z t r a n s f e r w i e d z y . D r u g ą w a ż n ą s p r a w ą s ą p r o c e s y i n t e g r a c y j n e , a s z c z e g ó l n i e r o z w ó j s y s t e m ó w f r a n c h i s i n g o w y c h , u m o ż l i w i a j ą c y c h d e t a l i s t o m w n i c h z r z e s z o n y c h c z e r p a n i e k o r z y ś c i m .i n . z t y t u ł u w s p ó l n y c h z a k u p ó w ( z w i ą z k i z d o s t a w c a m i ) o r a z t r a n s f e r w i e d z y w p o s t a c i r u t y n y o r g a n i z a c y j n e j . K o r p o r a c j e h a n d l o w e w P o l
17 N. Wrigley, N.M. Coe, A. Currah,
G l o b a l i z i n g r e t a i l..., s. 440.
18 Ibidem.
19 Sieci tworzone przez transnarodowych detalistów są omówione również w artykule A. Currah,
N. Wrigley,
N e t w o r k s o f o r g a n i z a t i o n a l l e a r n i n g a n d a d a p t a t i o n in r e t a i l T N C s, „Global Networks”
2004, Vol. 4, Iss. 1, s. 1-23, są tam również scharakteryzowane powiązania wewnątrzorganizacyjne.
20 Szerzej na temat rozwoju centrów handlowych w Polsce:
M o d e l e b i z n e s u w h a n d l u d e t a l i c z n y m,
Transnarodowe korporacje handlowe...
6 97 s c e n i e t y l k o p r z y c z y n i ł y s i ę p r z y s p i e s z e n i a p r o c e s ó w i n t e g r a c y j n y c h , l e c z t a k ż e s a m e a k t y w n i e w n i c h u c z e s t n i c z ą , t w o r z ą c s y s t e m y f r a n c h i s i n g o w e i a g e n c y j n e , r ó w n i e ż n a r y n k u F M C G ( C a r r e f o u r , E ’L e c l e r c , M a k r o ) . W a ż n e z n a c z e n i e g o s p o d a r c z e m a w ł ą c z a n i e p o l s k i c h d o s t a w c ó w w m i ę d z y n a r o d o w e ł a ń c u c h y d o s t a w z a p o ś r e d n i c t w e m K T N , c o m a m i e j s c e p r z e d e w s z y s t k i m n a r y n k u ż y w n o ś c i , a t a k ż e n a i n n y c h r y n k a c h . P o s z u k i w a n i e k o r z y ś c i w z a k r e s i e z a o p a t r z e n i a s p r a w i a , ż e w p r z y p a d k u r y n k ó w F M C G , g d z i e k o n s u m e n c i p o s z u k u j ą n i s k i c h c e n , r o ś n i e i m p o r t z k r a j u g o s z c z ą c e g o n a r y n e k m a c i e r z y s t y 21. S z c z e g ó l n i e m a t o z n a c z e n i e w p r z y p a d k u d e t a l i s t ó w o f e r u j ą c y c h t o w a r y p o d m a r k a m i w ł a s n y m i ( z a r ó w n o ż y w n o ś ć , j a k i a r t y k u ł y n i e ż y w n o ś c i o w e ) . W 2 0 1 0 r. e k s p o r t p o l s k i e j ż y w n o ś c i z a p o ś r e d n i c t w e m s i e c i h a n d l o w y c h b y ł s z a c o w a n y n a o k . 3 m l n z ł 22. Z a g r a n i c z n i d e t a l i ś c i e k s p o r t u j ą j e n a r y n k i k r a j ó w m a c i e r z y s t y c h - T e s c o n a W y s p y B r y t y j s k i e , B i e d r o n k a d o P o r t u g a l i i , L i d l p r z e d e w s z y s t k i m d o N i e m i e c , l e c z r ó w n i e ż d o i n n y c h p a ń s t w . E k s p a n s j a z a g r a n i c z n y c h s i e c i h a n d l o w y c h n a r y n e k p o l s k i s t a n o w i t a k ż e d l a w i e l u p o l s k i c h p r o d u c e n t ó w s z a n s ę n a w ł ą c z e n i e s i ę w i c h o g ó l n o ś w i a t o w e ł a ń c u c h y d o s t a w i z a i s t n i e n i e n a r y n k u g l o b a l n y m z e s w o i m i p r o d u k t a m i l u b c o r a z c z ę ś c ie j t y l k o j a k o d o s t a w c ó w k o m p o n e n t ó w . T a k ą m o ż l i w o ś ć s t w a r z a p o l s k i m p r o d u c e n t o m m .i n . I k e a , k t ó r a k o o p e r u j e w c h w i l i o b e c n e j z 8 0 z a k ł a d a m i p r o d u k c y j n y m i o r a z m a 1 4 w ł a s n y c h z a k ł a d ó w w y t w ó r c z y c h . P o l s k a j e s t d r u g i m c o d o w i e l k o ś c i d o s t a w c ą m e b l i I k e i w ś w i e c i e , a e k s p o r t r e a l i z o w a n y z a j e j p o ś r e d n i c t w e m s t a n o w i 1 , 5 % c a ł e g o e k s p o r t u P o l s k i ( w 2 0 0 6 r. w y n o s i ł 4 m l d z ł) . I n w e s t y c j e t e d a j ą r ó w n i e ż p o l s k i m f i r m o m d o s t ę p d o n a j n o w o c z e ś n i e j s z y c h t e c h n o l o g i i , p r a c ę i m o ż l i w o ś ć k s z t a ł c e n i a 23. W r a m a c h d o s k o n a l e n i a k o m p e t e n c j i I k e a w l a t a c h 2 0 1 0 - 2 0 1 2 w d r a ż a p r o g r a m „ F a b r y k a k l u c z o w y c h k o m p e t e n c j i I K E A ” . J e g o c e l e m j e s t r o z w ó j k l u c z o w y c h k o m p e t e n c j i p r a c o w n i k ó w z g o d n i e z d ł u g o f a l o w ą s t r a t e g i ą r o z w o j u i w a r t o ś c i a m i I k e a . T r a n s f e r w i e d z y n i e j e s t j e d n a k w y ł ą c z n i e j e d n o k i e r u n k o w y . P o l s c y p r o d u c e n c i m a j ą s z a n s ę p r o p o n o w a n i a w ł a s n y c h w z o r ó w , k t ó r e s ą n a s t ę p n i e w p r o w a d z a n e d o a s o r t y m e n t u - w p l a n i e j e s t r ó w n i e ż w p r o w a d z e n i e a s o r t y m e n t u l e p i e j d o s t o s o w a n e g o d o p o t r z e b r y n k u l o k a l n e g o . Z P o l s k ą w i ą ż e I k e ę n i e t y l k o s e n t y m e n t - p r o d u k c j a j e s t t u r e a l i z o w a n a o d 1 9 6 1 r ., l e c z t a k ż e z a l e t y n a s z e g o k r a j u j a k o r y n k u z b y t u i o ś r o d k a p r o d u k c j i . P o d 21 Potwierdzają to wyniki badań empirycznych, zob. H. K. Nordas,
G a t e k e e p e r s t o c o n s u m e r m a r k e t s : t h e r o l e o f r e t a i l e r s i n i n t e r n a t i o n a l t r a d e, „The International Review of Retail, Distribution and
Consumer Research” 2008, Vol. 18, No. 5, s. 449-472.
22 J. Roik,
E k s p o r t p o l s k i e j ż y w n o ś c i p r z e z s i e c i h a n d l o w e s i ę g n i e 3 m l d z ł, www.roik.pl/eksport-
polskiej-zywnosci-przez-sieci-handlowe-siengnie-3-mld-zl/.
23 W 2006 r. u dostawców szwedzkiej sieci pracowało 17 tys. osób, w Swedwood - 6 tys. i 2,5 tys.
w dystrybucji. Za:
D o b r z y j a k S z w e d z i - t a n i j a k C h i ń c z y c y, www.korona.info/index.php?option=com
k r e ś l a s i ę z a l e t y P o l s k i j a k o ź r ó d ł a d o s t a w : d o b r y d o s t ę p d o s u r o w c ó w , c e n t r a l n e p o ł o ż e n i e , k o m p e t e n c j e p r a c o w n i k ó w 24. P r o b l e m e m m o ż e s t a ć s i ę w p r z y s z ł o ś c i k o s z t s i ł y r o b o c z e j . W 2 0 0 1 r. I k e a o t w o r z y ł a c e n t r u m d y s t r y b u c y j n e w J a r o s t a c h k o ł o P i o t r k o w a T r y b u n a l s k i e g o , z k t ó r e g o z a o p a t r u j e k r a j e E u r o p y Ś r o d k o w o - W s c h o d n i e j : P o l s k ę , C z e c h y , S ł o w a c j ę , R u m u n i ę i W ę g r y . O d p o c z ą t k u l a t 9 0 . I k e a z a i n w e s t o w a ł a w P o l s c e 5 - 6 m l d z ł i p r z e z k o l e j n e d z i e s i ę ć l a t z a m i e r z a u t r z y m a ć t e n p o z i o m i n w e s t y c j i 25. I n w e s t y c j e o b e j m u j ą s k l e p y , c e n t r a h a n d l o w e i z a k ł a d y p r o d u k c y j n e . I k e a w ł ą c z a w s w o j ą s i e ć z a r ó w n o d o s t a w c ó w , p a r t n e r ó w b i z n e s o w y c h i i n n e p o w i ą z a n e o r g a n i z a c j e , j a k i k l i e n t ó w . S t r u k t u r a t a k a o k r e ś l a n a j a k o v a l u e c o n s t e l l a t i o n m a n a c e l u e l a s t y c z n e r e a g o w a n i e n a p o t r z e b y n a b y w c ó w . J e j k l u c z o w y m c e l e m s t r a t e g i c z n y m j e s t t a k i e s k o n f i g u r o w a n i e r ó l i w z a j e m n y c h p o w i ą z a ń w r a m a c h d a n e g o u k ł a d u a k t o r ó w , a b y s p o w o d o w a ć t w o r z e n i e w a r t o ś c i w n o w y c h f o r m a c h i p r z e z n o w y c h g r a c z y 26.
Zakończenie
T r a n s n a r o d o w e k o r p o r a c j e h a n d l o w e , z u w a g i n a i n w e s t y c j e b e z p o ś r e d n i e w p l a c ó w k i h a n d l o w e o r a z b a r d z o c z ę s t o c e n t r a l o g i s t y c z n e n a r y n k a c h k r a j ó w g o s z c z ą c y c h , m a j ą z n a c z ą c y w p ł y w n a s t r u k t u r ę s e k t o r a , r o z w ó j s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y r e g i o n ó w , w k t ó r y c h s ą o n e l o k a l i z o w a n e , o r a z c a ł e j g o s p o d a r k i . C z ę s to p o d k r e ś l a s i ę n e g a t y w n e a s p e k t y i c h p o w s t a w a n i a : z a g r o ż e n i e d l a l o k a l n e g o d r o b n e g o h a n d l u , n i s z c z e n i e ś r o d o w i s k a n a t u r a l n e g o , u t r u d n i e n i a k o m u n i k a c y j n e , z e s z p e c e n i e a r c h i t e k t u r y . A l e s ą r ó w n i e ż p o z y t y w y . D o p o z y t y w n y c h a s p e k t ó w i c h f u n k c j o n o w a n i a n a l e ż y z a l i c z y ć u n o w o c z e ś n i e n i e h a n d l u , m .i n . p o p r z e z w y k o r z y s t y w a n i e t e c h n o l o g i i i n f o r m a c y j n y c h i z a o f e r o w a n i a n a b y w c o m w y ż s z e g o p o z i o m u u s ł u g . P r z e n o s z ą o n e r ó w n i e ż n a r y n k i z a g r a n i c z n e i n n e p r a k t y k i , n p . d z i a ł a n i a z z a k r e s u s p o ł e c z n e j o d p o w i e d z i a l n o ś c i . I c h d z i a ł a n i a s ą n a ś l a d o w a n e p r z e z p o l s k i e p r z e d s i ę b i o r s t w a , c o s p r z y j a p o s t ę p o w i . D e t a l i ś c i ż y w n o ś c i z a o p a t r u j ą s ię p r z e d e w s z y s t k i m w k r a j a c h g o s z c z ą c y c h , c o m a z a r ó w n o p o z y t y w n e , j a k i n e g a t y w n e n a s t ę p s t w a . J a k o n e g a t y w n e w s k a z u j e s ię c z ę s t o w y m u s z a n i e n a d o s t a w c a c h n i e k o r z y s t n y c h d l a n i c h w a r u n k ó w w s p ó ł p r a c y , n i e d o t r z y m y w a n i e t e r m i n ó w p ł a t n o ś c i , i w k o n s e k w e n c j i r e a l i z o w a n i e w y s o k i c h z y s k ó w k o s z t e m d o s t a w c ó w . Z d r u g i e j j e d n a k s t r o n y , a b y e f e k t y w n i e f u n k c j o n o w a ć w d ł u g i m o k r e s i e , f i r m y t e m u s z ą z n a l e ź ć s t a ł y c h p a r t n e r ó w , d l a k t ó r y c h24
D y r e k t o r I k e a P o l s k a : W c i ą g u c z t e r e c h l a t p o d w o i l i ś m y s p r z e d a ż, www.portalspozywczy.pl/
handel/wiadomosci/dyrektor-ikea-polska-w-ciagu-czterech-lat-podwoilismy-sprzedaz,24236.html.
25
I k e a w c i ą g u p i ę c i u l a t z a i n w e s t u j e w P o l s c e 5 - 6 m ld . z ł, www.portalspozywczy.pl/handel/
wiadomosci/ikea-w-ciagu-pieciu-lat-zainwestuje-w-polsce-5-6-mld-zl,30438.html.
26 R. Norman, R. Ramirez,
F r o m v a l u e c h a i n t o v a l u e c o n s t e l l a t i o n s : d e s i g n i n g i n t e r a c t i v e s t r a t e g y,
Transnarodowe korporacje handlowe...
6 9 9 w s p ó ł p r a c a b ę d z i e o p ł a c a l n a . P a r t n e r o m t y m c z ę s t o p r z e k a z u j e s i ę w i e d z ę p o z w a l a j ą c ą n a s p r o s t a n i e w y m o g o m w s p ó ł c z e s n e j k o n k u r e n c j i , w y p o s a ż a w n o w o c z e s n e t e c h n o l o g i e i n f o r m a c y j n e o r a z d a j e s z a n s ę n a w ł ą c z e n i e w m i ę d z y n a r o d o w e s i e c i d o s t a w d e t a l i s t ó w . F i r m y p o l s k i e , z k t ó r y m i z o s t a ł a n a w i ą z a n a t a k a w s p ó ł p r a c a , p o d k r e ś l a j ą , ż e k o r p o r a c j e s ą w y m a g a j ą c y m i , l e c z s t a b i l n y m i o d b i o r c a m i . W i e l e k o r p o r a c j i , k l a s y f i k o w a n y c h j a k o h a n d l o w e , m a w s w o i m p o r t f e l u i n w e s t y c y j n y m r ó w n i e ż i n n e r o d z a j e d z i a ł a l n o ś c i , j a k p r o d u k c y j n ą , g a s t r o n o m i c z n ą , d e v e l o p e r s k ą c z y f i n a n s o w ą . P o r o z p o z n a n i u d a n e g o r y n k u z a g r a n i c z n e g o , c z ę s t o p o p r z e z u r u c h o m i e n i e p l a c ó w e k h a n d l o w y c h ( c h o c i a ż w p r z y p a d k u I k e i b y ł a to d z i a ł a l n o ś ć p r o d u k c y j n a ) , r o z w i j a j ą d z i a ł a l n o ś ć w i n n y c h b r a n ż a c h .TRANSNATIONAL RETAIL CORPORATIONS
AND THEIR IMPACT ON THE HOST COUNTRY ECONOMY
Summary
T he p ap er deals w ith the pro b lem o f retail tran sn atio n al c o rp o ra tio n s’ im p act o n h o st c o u n tries. T he sh o rt d escrip tio n o f retail in te rn atio n aliza tio n p ro cess in co n tex t o f its internal and external co n d itio n in g factors is p resen ted to ju stify the tran sn atio n al re ta ile rs’ fo undation. The attem p t is m ad e to id en tify the ch aracteristics o f tran sn atio n al retailers tak in g into acco u n t the d ifferen ces in d efin itio n s o f tran sn atio n al co rp o ratio n and specify o f retail activity. In the pap er th e negative im p act o n h o st co u n tries is n eglected w h ereas th e positive im p act on the econom y o f h o st m arkets is discu ssed ; m ainly th e o p p o rtu n ities for th e local p ro d u cers co o p eratin g w ith the retailers to jo in the in tern atio n al su pply netw orks. S om e ex am p les fro m th e P o lish m ark et o f such p o ssib ilities are presented.
