Zofia Hołowińska,Ryszard
Massalski
Elbląg. Rejon ul. Służewskiej. Zamek
Informator Archeologiczny : badania 15, 301-302
301
W toku badań stw ierd zo n o , i ż budynki d ru giego i tr z e c ie g o traktu nie były podpiw niczone. Układ dawnej zabudowy w yzn aczają kam ienne p o zo s ta ło ś c i fundamentów sadow ionych w c a lc u . W znoszono j e w wykopach w ą- ek op rzestrzen n ych , a sto so w a n ie zapraw y wapiennej stw ierd zon o d opiero od poziom u od sadzki c e g la n ej. O d słon ięte prostokątne p o m ie s z c z e n ie d ru g ie g o traktu m ia ło w ym iary 6 x 2 m , P r z y le g a ło ono do północnej ścia n y ogniowej z w e jśc ie m od południa. We w n ętrzu o d sło n ięto dostaw iony do te jż e ścian y d obrze zachow any do w y so k o śc i p r z e c ię tn ie 60 cm ceglan y fun dament o k rąg łego p ieca . Wybudowano go z c e g ie ł łączon ych bardzo p la s ty c z ną gliną, k tórą te ż sta ra n n ie w ylep iono ś c ia n ę od w ew nątrz. W dolnej p a rtii zachow ały s i ę dwa łuki żeb er cegaln y ch oraz sk lep io n y otw ór popielnikow y. W toku e k sp lo r a c ji w n ętrza wydobyto bardzo dużą lic z b ę ułamków naczyń /g a rn k i, dzbanki, m i s y / oraz kafli garnkow ych, m isk ow ycb o ra z n ie lic zn e p łytow e. Z n a lezisk a te datow ać n ależy na o k res od sch yłku XV po połow ę XVI w . Wkop pod fundam ent p ie c a p r z e c ią ł w a r stw ę kulturow ą, w której zn alezio n o dwa b rak teaty. Ich o k r e śle n ie b ęd zie m o żliw e po k o n serw a cji.
W św ie tle poczyn ionych odkryć p rzyjąć tr zeb a , i ż d ru gi trakt k a m ie nicy b y ł p o m ieszc zen iem kuchennym . T r z e c i n atom iast stan ow iła tzw.
'W ielka izb a" o w ym iarach około 7, 6 x 5, 6 m . W jej narożniku północno- w schodnim o d sło n ięto kam ienny fundam ent prostokątnego p ie c a o w ym iarach 1, 7 x 1 ,2 m . Izba w ielk a stan ow iła o statn i etap zabudowy om aw ianej d zia łk i i w z n ie sie n ie jej datow ać n a le ty nie w c z e śn ie j n iż na połow ę XVI w.
Uzyskano lic z n y zb iór z n a le z isk ruchom ych, głów n ie w p o sta ci późno śred n io w ieczn y ch ułamków naczyń glin ian ych , k a n i p iecow ych , p r z e d m iotów m etalow ych, szk lan ych oraz k o ś c i z w ie r z ę c e .
P r a c e w ykopaliskow e om aw ianej d ziałk i z o sta ły zak oń czon e.
P olitech n ik a Gdańska Instytut A rchitektury i U rbanistyki
Zakład H isto r ii A rchitektury Badania p row ad zili dr Z ofia H ołowIńska i d oc. dr R ysza rd M a ss a lsk i. F in an sow ało M in isterstw o Nauki, Szkolnictw a W yższeg o 1 T e c h n ik i. C zw arty eezon badań. P ółn ocn o-w sch od nia c z ę ś ć k rzy ża ck ieg o z e sp ołu zam kow ego z XIII-XV w.
B adania w ykopaliskow e zo sta ły podjęte w 1977 r . na o b sz a r z e k r z y żackiego zesp o łu zam kow ego, ro zeb ra n eg o n iem al ca łk o w icie w 1454 r . Punktem w y jśc ia p rzy w yb orze rejonu badań b yła a n aliza kilku śre d n io w ieczn ych m urów, zachow anych z tego z e sp o łu do d z isia j. Jej wyniki p oz w oliły na w y su n ię c ie h ip otezy, t e n a jsta r sz a c z ę ś ć zam ku, zbudowana według w sz e lk ie g o prawdopodobieństwa w 4 0 -tych latach XIII w. , była usytuowana na te r e n ie zajętym następnie· - p r zy p u szcz a ln ie już w XV w. - pod m ie jsk ą zabudowę, której tylna stro n a w ychod ziła na u l. S łu żew sk ą. ELBLĄG
Rejon ul. Służew sk lej Zamek
302
Zabudowa ta u leg ła w 1945 г. całkow item u z n is z c z e n iu . P od czas w c z e ś n ie j szy c h badań w ykopaliskow ych, podejm owanych w latach 1914, 1919 i 1936- 1939, których c e le m było z n a le z ie n ie p o z o sta ło śc i głów nego budynku za m kowego, teren u teg o nie brano w ogóle pod uwagę.
Ju ż p ie r w sz y se z o n p ra c w ykopaliskow ych w yk azał duże prawdopo dobieństw o w ysu niętej h ip otezy. O d słon ięte w arstw y kulturow e w sk azały,
że w rejo n ie tym była prowadzona od XIII do XV w. ożyw iona d z ia ła ln o ść budowlana. B adania tat następnych p otw ierd ziły te w stępne u sta len ia . Stw ierdzono p rzy tym , że początkow o n ie używano c e g ie ł, sto su ją c w y łą c z nie m a te r ia ł drew niany. P r a c e w ykopaliskow e w yk azały, że z a ło ż e n ie za m kowe pow staw ało stopniow o, w kilku fa z a ch .o ra z , że m ia ły m ie j s c e sto su n kowo lic z n e przebudow y. W ś w ie tle uzyskanych m ateria łó w śred n io w ieczn e osadnictw o na objętym badaniam i te r e n ie k szta łtow ało s i ę n astęp u jąco. K rzy ża cy , po przyb yciu w 1237 r . w rejon p r z y sz łe g o E lb lą ga , u sadow ili s i ę na podm okłym p a sie przy r z e c z n y m , w zn o szącym s ię za led w ie 0, 40 m n .p . m . i poprzednio n ie z a m ie sz k a ły m / j e ś l i n ie lic z y ć kilku skorup w c z e sn ośred n io w ieczn y ch w n a jn iż szej w a rstw ie o s a d n ic z e j/. P o w sta łe n astęp · nie w arstw y o sa d n ic z e , n a ra sta ją ce zapew ne d o ść szyb k o, gdyż u c ią ż li w o ść warunków bytow ych b yła tutaj o cz y w ista , ch arak teryzo w ał do w y so k o ś c i 1 ,1 0 m brak jakichkolw iek śladów ce ra m ik i budowlanej, p rzy ró w n o cze snym w ystępow aniu drew nianych elem en tów konstrukcyjnych /d e s e k i b e le k /. M imo tego pewne p rzesła n k i w sk azyw ały by na m o ż liw o ść istn ie n ia w tej w c zesn ej fa z ie n iew ielk iej budowli m urow anej, m oże kaplicy. Na inw entarz zabytkowy tych n a jsta r sz y c h w arstw sk ład ały s i ę cera m ik a siw a, r e sz tk i obuwia oraz p rzed m ioty drew niane i że la z n e . W yżej p ojaw iły s i ę najpierw kawałki dachówek 1 d op iero na w y so k o śc i 2 m natrafiono na p ie r w sz e ce g fy . W arstwy śre d n io w ieczn e, ch a rak teryzu jące s i ę na ca łej w y so k o śc i siln y m zróżn ico w an iem , s ię g a ły do w y so k o śc i 2, 30 m. Z aleg a ją ca na nich jedn olita w arstw a nowożytna dochodziła n iem al do obecnego poziom u teren u , r o z c ią gająceg o s i ę na w y so k o śc i od 3 m na północy do 4, 30 m na południu.
W s e z o n ie 1980 r . skoncentrow ano s i ę na d ziałkach p rzy uL Zam ko w ej 4 - 6 , n a le żą cy c h w północnej c z ę ś c i badanego teren u . Na d zied ziń cu k a m ie n ic z k i Zam kowa 4 /w ykopy IX-b i Х - a / natrafiono na n ien aru szo n ą s t r a ty g r a fię gruntu z c z y sty m i śre d n io w iecz n y m i w arstw am i kulturow ym i, boga tym i w odpady w arsztatu c ie s ie ls k ie g o i sz e w s k ie g o . Ich spąg sp oczy w a ł na p o zio m ie 0, 30 m . A ż do w y so k o śc i 1, 50 m w w arstw ach tych nie stw ie rd zo no śladów c e r a m ik i budow lanej. N atom iast przy tym w ła śn ie p oziom ie teren u podjęto budowę śre d n io w iecz n e g o m uru, który w yk orzystano n astęp n ie do p osadow ienia ty ln ej ścian y nowożytnej k a m ien iczk i. Z w iązany z nim bruk znajdow ał s i ę na w y so k o śc i 2, 05 m , Mur ten n a le ż a ł do nieznanej budow li, której układ n ie pokryw ał s i ę г układem zabudowy m iesz k a ln ej /w ykopy X -a , b , с / . Z ajęto s i ę te ż m u rem , w ykrytym p odczas badań g e o e le k tr y c z nych przeprow adzonych w 1976 r . /о р г а с . A. W ą siew lcz-Ś w itek , SliTG Ka to w ic e /, a b iegnącym w zdłuż tylnej gran icy d ziałek Zamkowa 4 -6 , c z y li w m iejscU jgd zie n ie w ystępow ała zabudowa m iesz k a ln a . W 1979 r. odkryto n iew ielk i fragm en t tego m uru, a ob ecn ie rozpoznano go dokładniej, u sta la ją c , że r z e c z y w iś c ie zbudowany z o s ta ł w śred n io w ieczu . Na r a z ie s tw ie r dzono, że p r z e b ie g a ł on na odcinku Zam kowej 6 /w ykop IX -c/ 1 że n ie było go na odcinku Zam kowej 4.
