180 RECENZJE
Pomimo wskazanych niedoci agniec´ jezykowych i redaktorskich, sam fakt przygo-towania i opublikowania recenzowanego dokumentu nalezy ocenic´ bardzo pozytyw-nie. Patrz ac przede wszystkim od strony merytorycznej trzeba uznac´, ze jest to waz-ny tekst formacyjwaz-ny dla s´rodowiska jego adresatów. Jest wyrazem docenienia i do-wartos´ciowania tej grupy s´wieckich chrzes´cijan, którzy na co dzien´ s a bezpos´rednio i mocno zaangazowani w doczesne sprawy, a przez to narazeni na liczne pokusy i rozterki. Do tego nierzadko w spoecznej opinii postrzegani s a jako ludzie moralnie podejrzani. Sami równiez przezywaj a liczne dylematy etyczne i duchowe w zwi azku z decyzjami, które musz a podejmowac´ w zyciu zawodowym i osobistym. Dlatego tym bardziej ustawienie i odczytanie ich pozycji w perspektywie powoania jest znacz acym gosem, popartym dodatkowo autorytetem Kos´cioa. Ten fakt pozwala miec´ nadzieje, ze ów gos zostanie podjety i doprowadzi do szerszej i jeszcze geb-szej dyskusji, która przyniesie dobre i obfite owoce nie tylko w zyciu chrzes´cijan´-skich liderów biznesu, ale stanie sie „s´wiatem” i „sol a” dla wspóczesnego zycia spoeczno-gospodarczego.
Adam Zadroga Instytut Nauk o Rodzinie i Pracy Socjalnej
Czowiek – spoeczen´stwo – gospodarka. Perspektywa odpowiedzialnos´ci spoecznej. Red. A. Zadroga, K. Sawicki. Lublin: Wydawnictwo KUL 2013
ss. 278.
W dobie kryzysu finansowego byskotliw a kariere niemal w caej Europie robi zwrot przypisywany Billowi Clintonowi: „Najpierw gospodarka, gupcze!”. W tytule recenzowanej ksi azki gospodarka zostaa susznie umieszczona dopiero na trzecim miejscu. To bowiem czowiek, i to zarówno jako indywiduum i jako czonek spoecz-nos´ci, stanowi zasade, podmiot i cel wszelkich instytucji spoecznych (por. KDK 25). Co wiecej, jego obecnos´c´ w spoeczen´stwie oraz aktywne zaangazowanie w poszcze-gólnych sektorach zycia spoecznego, w tym w dziedzinie produkcji i pomnazania dóbr, winno byc´ postrzegane w perspektywie odpowiedzialnos´ci, a nie – jak chcieliby zwolennicy skrajnego liberalizmu – jedynie w perspektywie wolnos´ci, co nalezycie podkres´la podtytu Perspektywa odpowiedzialnos´ci spoecznej. Bior ac pod uwage poszczególne elementy skadowe tytuu, nalezy wiec juz na pocz atku podkres´lic´ poprawnos´c´ jego sformuowania oraz zgodnos´c´ z chrzes´cijan´sk a wizj a i podstawowy-mi zasadapodstawowy-mi zycia spoecznego. Tytuowi temu odpowiada nadana przez redaktorów struktura oraz tematyka poszczególnych artykuów.
181 RECENZJE
Zarówno tres´c´ caej ksi azki, jak i jej poszczególnych czes´ci, jest adekwatna do tytuu i stanowi niew atpliwy wkad w rozwój szeroko rozumianych nauk o spoeczen´-stwie i gospodarce. Ujecie interdyscyplinarne, jakie towarzyszy redaktorom i autorom tekstów, w istotny sposób dopenia badania prowadzone wy acznie z punktu widzenia teologii, filozofii, socjologii czy ekonomii. W pierwszej czes´ci zamieszczono arty-kuy, które koncentruj a sie wokó tematyki antropologicznej. Choc´ nie brak tu takze zagadnien´ szczegóowych (ubóstwo i bogactwo, komunikacja, reklama, rodzina), autorzy ukazuj a nade wszystko czowieka, który winien stanowic´ miare wszystkich rzeczy, os´rodek i cel zycia spoecznego i wszystkich jego struktur. Ten czowiek, powoany do tworzenia komunii i zycia w niej z innymi, jest zawsze wazniejszy od rzeczy. Wizja osoby ludzkiej, jaka przebija z zamieszczonych tu tekstów, jest gebo-ko integralna. Choc´ pojedyncze artykuy gebo-koncentruj a sie niekiedy na jednym lub kilku aspektach ludzkiej godnos´ci i jej implikacjach, czytane acznie zawieraj a wszystkie teologiczne i filozoficzne przesanki niezbedne dla oceny ludzkiej aktyw-nos´ci w dziedzinie zycia spoecznego i gospodarczego. Mozna powiedziec´, ze takie zagadnienia, jak bogactwo i ubóstwo, komunikacja, reklama, powoanie do zycia w mazen´stwie i rodzinie posuzyy do ukazania w miare penej prawdy o czowieku. W czes´ci tej czytelnik znajdzie takze szeroki opis róznego rodzaju zagrozen´, jakie dotykaj a wspóczesne zycie spoeczne, takze rodzinne, a maj a ostatecznie swoje z´ródo w wypaczonej b adz´ niepenej wizji czowieka. Mozna w tym widziec´ celowy zabieg polegaj acy na ukazaniu prawdy o czowieku poprzez wyakcentowanie pa-szczyzn i zjawisk, gdzie ta prawda jest odrzucona b adz´ zafaszowywana. Pierwsz a czes´c´ ksi azki w sposób istotny dopenia artyku pos´wiecony edukacyjnemu wymiaro-wi biografistyki. Wskazuje on na jedn a z mozliwos´ci promocji czowieka, jak a stano-wi badanie wydarzen´ zewnetrznych oraz rozwoju wewnetrznego jednostki ze szcze-gólnym uwzglednieniem jej odrebnos´ci i niepowtarzalnos´ci.
Autorzy artykuów zawartych w drugiej czes´ci ukazuj a podstawowe problemy wspóczesnego zycia spoecznego, pocz awszy od problemów globalnych, procesów i zjawisk charakteryzuj acych niemal wszystkie spoeczen´stwa, az po zjawiska szcze-góowe i lokalne, takie jak np. skala niewaznos´ci zawieranych mazen´stw w wybranej diecezji. Wszystkie te problemy wyznaczaj a s´rodowisko zycia czowieka i spoeczen´-stwa, oddziauj a na jego wybory. Problemy te zostay opisane w jezyku wielu nauk, m.in. teologii, filozofii, prawa, socjologii, pedagogiki. W czes´ci tej czytelnik znajdzie wiele definicji, okres´len´, rozróznien´, które stanowi a pomoc w opisie „nowego spoe-czen´stwa” i jego „nowych problemów”. Dotycz a one takich kwestii, jak: zycie, szczes´cie, pciowos´c´ (kobiecos´c´ i meskos´c´), mazen´stwo, rodzina, twórczos´c´, wycho-wanie, digital divide. Autorzy nie pozostaj a jednak na poziomie samego opisu zja-wisk, ale dostrzegaj a w nich wyzwania, dokonuj a ocen oraz wyci agaj a praktyczne wnioski.
Czes´c´ trzecia odsania odpowiedzialnos´c´ osób i wspólnot na paszczyz´nie dziaal-nos´ci gospodarczej. Kategoria odpowiedzialdziaal-nos´ci zostaje tu odniesiona do róznych, w tym zupenie nowych, modeli produkcji. W jej s´wietle zostaj a poddane ocenie rózne wizje gospodarki oraz konkretne propozycje w takich dziedzinach, jak: CSR, prawa pracownicze, mediacje gospodarcze. Odpowiedzialnos´c´ zostaje ukazana jako postawa w odniesieniu do rzeczy, ale takze do osób (odpowiedzialnos´c´ „za cos´”
182 RECENZJE
i odpowiedzialnos´c´ „wobec kogos´). Czytelnik znajdzie tu opis róznych stopni odpo-wiedzialnos´ci, adekwatnych do przysuguj acych i uznanych praw. Szczególny rodzaj odpowiedzialnos´ci zwi azany jest z penieniem niektórych zawodów i funkcji w zyciu spoecznym. Jednym z takich jest opisany w ksi azce przykad odpowiedzialnos´ci adwokatów i radców prawnych jako przedsiebiorców. Autorzy artykuów nie pozosta-j a jednak na poziomie ogólnego stwierdzenia, ze w dziaalnos´ci gospodarczej nalezy kierowac´ sie odpowiedzialnos´ci a, ale dokonuj a uszczegóowienia tego obowi azku, rozpisuj ac go na szereg konkretnych postaw oraz wskazuj ac na dziaania, które stano-wi a zaprzeczenie odpowiedzialnos´ci.
Pozytywnie nalezy ocenic´ ksi azke takze w jej warstwie formalnej. Tres´c´ poszcze-gólnych artykuów posiada was´ciwy aparat naukowy. Autorzy odwouj a sie do nau-czania Kos´cioa oraz do dorobku wielu specjalistów w dziedzinie zycia spoecznego i gospodarczego. W opisie i ocenie zjawisk nie pomijaj a zadnych istotnych przesa-nek wynikaj acych z Objawienia oraz z prawdy o czowieku potwierdzonej w wielu miedzynarodowych i krajowych aktach prawnych. Tres´c´ artykuów nie jest jednak prostym zreferowaniem obcych pogl adów. Autorzy potrafi a odnosic´ sie do tych pogl adów krytycznie oraz formuowac´ samodzielne wnioski. Stawiane tezy dalekie s a od charakteryzuj acych nieraz modych naukowców uproszczen´. Przeciwnie, s a one sformuowane sine ira et studio i odnosz a sie do wielu aspektów. Za pozytywn a ceche ksi azki nalezy uznac´ praktyczne ukierunkowanie tres´ci. Autorzy, podejmuj ac konkretne zagadnienia, tematyke zasad i norm, wskazuj a jednoczes´nie na obszary ich zastosowania, sposoby wprowadzenia w zycie. Poszczególne artykuy zawieraj a ele-menty polemiki z pogl adami niezgodnymi z nauczaniem Kos´cioa oraz sprzecznymi z prawem. Autorzy wykazuj a te bedy w oparciu o solidne przesanki. Stosowana argumentacja posiada cechy rzetelnos´ci naukowej i logicznej. Autorzy stawiaj a sobie jasne cele i d az a do ich osi agniecia za pomoc a s´cis´le okres´lonych i was´ciwych metod. Choc´ wiele tres´ci odnosi sie do zjawisk negatywnych i ma charakter krytycz-ny, to artykuy dalekie s a od negatywizmu. Przeciwnie, w sposób realistyczny przed-stawiaj a zagrozenia zycia indywidualnego i spoecznego, by szukac´ na nie was´ciwe-go remedium. Choc´ autorzy podejmuj a wielokrotnie tematy, które byy juz przedmio-tem szczegóowych opracowan´, recenzowana pozycja charakteryzuje sie oryginalnos´-ci a. Propozycja nowego ujecia i nowego rozozenia akcentów stanowi niew atpliwy wkad do rozwoju nauk o czowieku, spoeczen´stwie i gospodarce. Nalezy tez pod-kres´lic´ zgodnos´c´ przyjetych definicji i okres´len´ z polskim sownictwem teologicznym i filozoficznym.
Z uznaniem nalezy odnies´c´ sie takze do wkadu redaktorów. Choc´ ksi azka stanowi zbiór artykuów wielu autorów róznych specjalnos´ci, styl poszczególnych czes´ci jest w miare jednolity.
Ukazanie zycia czowieka w ponowoczesnej rzeczywistos´ci, opis „nowego” spoe-czen´stwa i jego „nowych” problemów oraz umieszczenie tej tematyki w perspektywie odpowiedzialnos´ci spoecznej bez w atpienia zasuguje na zainteresowanie.
Ks. Tadeusz Zadykowicz Instytut Teologii Moralnej KUL
