LITERATURA
CZEKAÑSKI E., KWOLEK K., MIKO£AJEWSKI Z. 2010 – Z³o¿a wêglowodorów w utworach cechsztyñskiego dolomitu g³ównego (Ca2) na bloku Gorzowa. Prz. Geol., 58 (8): 695–703.
DYJACZYÑSKI K., MAMCZUR S., DZIADKIEWICZ M. 2006 – Od Rybaków do L-M-G 45 lat wydobycia ropy naftowej na Ni¿u Polskim. [W:] 50 lat poszukiwañ ropy naftowej i gazu ziemnego w pó³nocno-zachodniej Polsce. Pi³a: 57–76.
DYJACZYÑSKI K., KWOLEK K., MIKO£AJEWSKI Z., PERYT T.M., S£OWAKIEWICZ M. 2009 – Microplatforms of the Main Dolomite
(Ca2) in western Poland in the aspect of hydrocarbon prospection. 6th
Annual Conference of SEPM-CES SEDIMENT, 24–25 June 2009, Kra-ków: 14–15.
FLÜGEL E. 2004 – Microfacies of Carbonate Rocks. [W:] Discussion and Use of Standard Facies Zones, Wyd. Springer, Berlin.
KRZY¯AK E. 2014 – Analiza mikrofacjalna dolomitu g³ównego (Ca2) we wschodniej czêœci wielkopolskiej platformy wêglanowej. Praca ma-gisterska. Mat. niepub. dostêpne w czytelni Instytutu Geologii w Pozna-niu.
PROTAS A. 1979 – Zró¿nicowanie mikrofacjalne dolomitu g³ównego w NW czêœci Synklinorium Szczeciñskiego i Antyklinorium Pomorskiego, Pi³a–Wroc³aw.
Porównanie petrografii i diagenezy piaskowców karpackich
z ró¿nych jednostek litostratygraficznych
Grzegorz Leœniak
1Comparison of petrology and diagenesis of the Carpathian sandstones from various lithostratigraphic units. Prz. Geol., 67:
175–178; doi: 10.7306/2019.13
A b s t r a c t. Petrographic research was carried out on 549 thin sections representing Carpathian sandstones of the Lower Cretaceous to Miocene sediments from the Silesian and Skole units (east of Gorlice town). They represented the Lgota, Spass, Inoceramian, Stryj, Istebna, Jamna, Ciê¿kowice, Menilite, Polanica, Boryslav, Kliwa, and Krosno sandstones. The first goal of the study was to determine the composition of rock framework as well as the types, quantities and distribution of cements. The granulometric composition of sand-stones is very diversified, varying from very fine-grained (similar to mudsand-stones) to fine-grained or coarse-grained sandsand-stones. Sorting of detrital grains is rather poor. Only fine-grained sandstones exhibit the better sorting. The investigated rocks can be described as arenites and wackes, sublitharenites, lithoarenites, subarkoses and arkoses. In the next step of research, analyses of diagenetic proces-ses and their influence on the change of porosity were also carried out. Results of the study of rock framework composition and the type and amount of cements allowed me to compare similarities and differences of the Carpathian sandstones from various lithostrati-graphic units.
Keywords: Carpathian sandstones, petrology, diagenesis
Okreœlenie piaskowce karpackie obejmuje osady pia-skowcowe wystêpuj¹ce w orogenie karpackim, od starszej kredy do miocenu. Badania przeprowadzono na podstawie 549 próbek piaskowców lgockich, grodzickich, spaskich, inoceramowych, istebniañskich, ciê¿kowickich, œródme-nilitowych, kliwskich, kroœnieñskich (jednostka œl¹ska i skolska na wschód od Gorlic). Dla wszystkich próbek wykonano analizy planimetryczne i okreœlono procesy dia-genetyczne. Petrografi¹ piaskowców karpackich zajmo-wa³o siê wielu petrografów od ponad 100 lat. Warto tutaj wymieniæ A. Gaw³a, S. Kreutza, Cz. Peszata, R. Unruga, A. Œl¹czki, T. Wiesera, M. Kamieñskiego, M. Cieszkow-skiego, J. Bromowiczai wielu innych. Wiêkszoœæ petrogra-fów z regu³y pracowa³a w jednym rejonie badañ i analizowa³a jeden z typów piaskowców, np. piaskowce istebniañskie w zachodnich Karpatach, czy te¿ bada³a dane piaskowce pod k¹tem ich zastosowania w przemyœle. Jednak ju¿ w pracy Kamieñskiego i in. w 1967 r. pojawia siê stwierdzenie jakoœciowy sk³ad mineralny bez wzglêdu na poziom straty-graficzno- -facjalny i obszar wystêpowania jest do siebie zbli¿ony. Zwi¹zane z tym iloœciowe zmiany sk³adu mineral-nego mog¹ byæ rzêdu kilku, a nawet kilkunastu procent. Podobne wnioski zamieszczono w pracy Leœniaka (2004) oraz Leœniaka i Sucha (2008).
Celem pracy jest porównanie procesów diagenezy i sk³adu piaskowców z ró¿nych wydzieleñ litostratygra-ficznych.
BADANIA PETROGRAFICZNE
Na podstawie analiz planimetrycznych i klasyfikacji Pettijohna i in. (1972) badane piaskowce zosta³y zaliczone do arenitów i wak – kwarcowych, subarkozowych, arkozo-wych, sublitycznych i litycznych. Szkielet ziarnowy wszystkich badanych piaskowców jest bardzo podobny, ró¿nice zaznaczaj¹ siê jedynie w zawartoœci poszcze-gólnych sk³adników mineralnych szkieletu ziarnowego oraz w sk³adzie spoiwa. W tabeli 1 zamieszczono wyniki analiz planimetrycznych z podan¹ ich wartoœci¹ œredni¹, maksymaln¹ i minimaln¹. Dominuj¹cym sk³adnikiem szkieletu ziarnowego jest kwarc (mono- i polikrystalicz-ny), g³ównie metamorficzny, ale obserwuje siê ziarna o pochodzeniu magmowym (Getze, Zimmerle, 1994). Ska-lenie to przede wszystkim ortoklaz i mikroklin, rzadziej pertyty oraz myrmekit. Wœród ³yszczyków dominuje mus-kowit, rzadziej obserwujemy biotyt. Okruchy ska³ s¹ repre-zentowane przez fragmenty ska³ wêglanowych, magmowych, kwarcytów, gnejsów, ³upków krystalicznych, piaskowców i mu³owców. Ziarna te wraz ze skaleniami nale¿¹ do naj-wiêkszych ziarn w osadzie. Minera³y ciê¿kie to ziarna piry-tu, granatów, turmalinów, cyrkonu, apatytu i monacytu. Glaukonit wystêpuje w formie nieregularnych skupieñ. Bioklasty satnowi¹ g³ównie skorupki otwornic, ig³y g¹bek, muszle ma³¿ów i ma³¿oraczków. Sposób wykszta³cenia i rozmieszczenia spoiwa jest zró¿nicowany. Jest ono
175 Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 3, 2019
1
176
Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 3, 2019
T ab. 1. W yniki analiz planimetrycznych Table 1. Results of planimetric analyzes Okruchy ska³ / Rock fragments Spoiwo / Cement W arstwy spaskie Spass beds œr . / avg. 52,7 3,2 1,2 0,1 0,3 2,8 4,9 0,8 3,8 12,6 3,4 0,8 2,6 0 12,4 0 25,3 min. / min. 26,2 0,9 0 0 0 0,3 0,4 0 0 3,9 0 0 0 0 1 0 6,9 max. / max. 66,1 7,8 8,1 1,1 2,3 5,6 1 1,2 4,4 20,1 32,7 20,5 6,6 27,6 0 38,9 0 47,7 W arstwy lgockie Lgota beds œr . / avg. 53,2 4,4 1,2 0,1 0,2 2,5 2,6 1,1 3,9 1 1,1 3,9 0,7 1,7 0,4 19,5 0 26,2 min. / min. 22,5 1,1 0000000 4 ,2 0 000 0 0 3 ,1 max. / max. 68,9 1 1,8 4 0,8 1,7 7,9 9,6 23,3 16 37,1 24 8,3 22,2 6,9 39,4 0 48,7
Piaskowce inoceramowe Inoceramian sanstones
œr . / avg. 42,1 7,2 2,2 0,9 0,5 2,7 3,5 0,4 6,3 13,6 0,4 0,3 2,3 0,6 23,9 4,1 31,7 min. / min. 9 ,5 0 ,5 0 000000 1 ,5 0 000 0 0 7 max. / max. 71,2 15,9 7,3 8,2 3,7 13,5 19,3 8,4 35,3 45,7 9,2 10,4 24,9 15,7 43,3 65 65
Piaskowce stryjskie Stryj
sandstones œr . / avg. 39,0 3,5 1,5 0 0 1,6 2 0,2 13 17,3 0 0 0,2 0 37,9 0 38,2 min. / min. 31,4 0,4 0000 0 ,6 0 3 ,1 7 ,1 0 000 27,4 0 27,4 max. / max. 46,9 7,7 3,5 0,4 0,4 4,2 6 0,9 22,9 32,4 0 0 1,2 0 5 3 0 53
Piaskowce istebniañskie Istebna sandstones
œr . / avg. 50,7 17 0,7 1,7 1 3,1 6,4 0,2 2,2 1 1,9 3,5 1 2,1 1,6 7,5 0,9 16,6 min. / min. 15,3 2 0000000 1,18 0 0 0 0 0 0 3,2 max. / max. 69,3 38 5,7 16,2 5,6 29 22,9 8,3 39,4 48,6 1 1,5 8,2 25,4 21,4 41,8 13,8 41,8
Piaskowce ciê¿kowickie Ciê¿kowice sandstones
œr . / avg. 55,3 23,5 0,4 0,5 1, 1550 0 ,1 10,1 6,4 1,5 0,7 0,2 2,1 0 1 1 min. / min. 40,0 12,3 0000000 2 ,1 0 ,3 000 0 0 6 ,1 max. / max. 67,6 40 1,6 3,4 4,1 12,8 15,4 0,5 2,2 22,9 10,4 4,3 6,1 2,7 32,7 1,5 33
Piaskowce jamneñskie Jamna
sandstones œr . / avg. 47,7 5,8 3,9 0,5 0, 5220 6 ,2 10,5 1,6 1 1,8 0 16,1 0 20,5 min. / min. 24,6 0,8 0 0 0 0,6 0, 30030 000 0 0 2 ,6 max. / max. 67,2 10,5 10,5 2,8 2,9 4,4 4,8 0,3 27 32,5 9,8 6 16,3 0 41,9 0 41,9 W arstwy menilitowe Menilite beds œr . / avg. 43,3 7,9 3,8 0,6 1,5 4,4 3,5 0,3 5,5 14,2 0,6 0,2 3,6 0 20,1 0 24,6 min. / min. 24,4 1,5 0 0 0 0, 9000 2 ,8 0 000 0 0 6 ,7 max. / max. 64,8 12,3 12,6 5,9 1 1,8 25,3 12,3 4,2 18,6 43,8 6,7 3,5 17,6 0,6 38,2 0,9 39,9
Piaskowce polanickie Polanica sandstones
œr . / avg. 35,5 8,8 0,4 1,5 2,1 3,6 5,7 0,3 13,3 23,4 0 0 3,6 1,5 18,4 0 23,5 min. / min. 31,3 5,6 0 0,7 0,6 0,9 2,8 0 9,9 18,8 0 0 0 0 9,375 0 15,9 max. / max. 40,7 16,4 0,8 4 4,1 7,2 7,5 1 16,6 32,1 0,3 0 12,4 13,4 31,6 0,3 32,2
Piaskowce borys³awskie Borys³av sandstones
œr . / avg. 59,9 4,5 3,5 0 0,3 0,8 0,5 0 0 1,3 3,9 0,2 0,1 0 2,9 0 7,1 min. / min. 56,6 3,4 2000000 0 ,6 3 ,3 000 0 0 3 ,6 max. / max. 64,5 5,6 5,6 0 0,6 1, 3100 2 ,3 5 ,3 0,3 0,3 0 1 1,1 0 16,4
Piaskowce kliwskie Kliwa
sandstones œr . / avg. 50,5 7,8 3,8 0,3 0,6 2,7 3,1 0,3 3,6 10,1 3,9 0,1 2,9 0,4 13,7 0,6 21,6 min. / min. 27,3 1,1 000000000 000 0 0 4 ,1 max. / max. 67,7 16,4 19,1 2,2 4 6,6 9,8 4,2 22,3 32,2 32,8 1,7 23,3 14 33,4 22,4 35,1 Piaskowce kroœnieñskie Kr osno sandstones œr . / avg. 41,2 7,5 1,6 1,2 2,9 3,7 4,8 0,2 8,3 17,5 1 0,4 4,5 0 16,6 0,9 23,5 min. / min. 24,3 0,7 0000000 0 ,8 0 000 0 0 3 ,9 max. / max. 64,6 15,7 14,9 5,4 16 15,6 1 1,4 2,9 20,4 40,5 9,2 19 26,7 0,6 34,1 51,2 51,2 Ilasto-wêglanowa matriks Clay-carbonatematrix Kwarcowo-ilasta matriks Quartz-clayeymatrix Wêglanowe Carbonate Suma Total Wêglanowamatriks Carbonatematrix Ilaste Clayey Kwarcowe Quartz Suma Total Wêglanowe Carbonate Osadowe Sedimentary Metamorficzne Metamorphic Magmowe Igneous Muskowit Muscovite Bityt Biotite Glukonit Glauconite Skalenie Feldspars Kwarc Quartz
z³o¿one z minera³ów ilastych (kaolinit, chloryt, illit), cementu kwarcowego i kalcytowego, matriks wêglanowo--ilastej, kwarcowo-ilastej oraz wêglanowej.
PROCESY DIAGENEZY
Procesy diagenetyczne zachodz¹ce w badanych pia-skowcach przebiega³y w bardzo podobny sposób. Wiêksze zró¿nicowanie ich efektów obserwuje siê miêdzy poszcze-gólnymi warstwami piaskowca lub próbkami z jednej ³awi-cy, ni¿ miêdzy profilami odwiertów (Leœniak, 2004; Leœniak, Such, 2008). Poni¿ej omówiono g³ówne procesy diagenetyczne obserwowane w badanych ska³ach.
Akrecjonowanie – utworzenie obwódek ilasto-¿elazi
-stych na ziarnach kwarcu i skaleni oraz chlorytowych na okruchach ska³ i ziarnach kwarcu (piaskowce lgockie, kroœ-nieñskie).
Kompakcja mechaniczna i chemiczna – wyra¿ona œciœlejszym upakowaniem ziarn, ich spêkaniem oraz czêsto obserwowanym powyginaniem blaszek biotytu i muskowi-tu wokó³ twardszych sk³adników ska³y, a tak¿e kontaktami miêdzyziarnowymi od prostych, punktowych do wklês³o--wypuk³ych oraz rzadziej zazêbiaj¹cych.
Cementacja – wœród cementów badanych piaskow
-ców wystêpuje kwarc autigeniczny, który stanowi spoiwo porowe, kontaktowe lub tworzy obwódki wokó³ ziarn kwarcu. Miejscami drobnokrystaliczna krzemionka impre-gnowa³a matriks ilast¹. W próbach z piaskowców lgockich i kliwskich zaobserwowano cement chalcedonowy, pow-sta³y na pocz¹tkowym etapie diagenezy z roztworów, które pochodzi³y z le¿¹cych poni¿ej ³upków. Jest on wykszta³cony skrytokrystalicznie i grubokrystalicznie w formie obwódek na ziarnach detrytycznych, zabudowuje równie¿ przestrzeñ porow¹. Rzadko obserwowano obwódki chalcedonowe na wczeœniejszych obwódkach kwarcowych. Rozpoznano dwie generacje cementu kwarcowego. Cementy wêglanowe s¹ reprezentowane przez kalcyt, rzadziej ankeryt i dolomit. S¹ to z regu³y cementy podstawowe lub wype³niaj¹ce prze-strzenie porowe. Najczêstszy jest cement kalcytowy, wy-tr¹cany z przesyconych roztworów porowych w przestrze-niach miêdzyziarnowych. Cementy te mog³y pochodziæ z rekrystalizacji cz¹steczek redeponowanych osadów wê-glanowych rozprowadzanych pr¹dami zawiesinowymi. Cement kalcytowy jest zawsze póŸniejszy od cementu kwarcowego. Cement dolomitowy i ankerytowy Peszat (1984) powi¹za³ z niszczeniem wczesnodiagenetycznych dolomitów uznawanych za synsedymentacyjne z badany-mi piaskowcabadany-mi. Dolobadany-mity te by³y redeponowane ze stref p³ycizn litoralnych Peszat (1984, 1997, 1999). Czêœæ kryszta³ów dolomitu powsta³a prawdopodobnie w wyniku dolomityzacji kalcytu. Rozró¿niono tak¿e pojedyncze kryszta³y syderytu. Czêsto widoczna jest korozja cemen-tów dolomitowych i ankerytowych przez kalcyt. W bada-nych ska³ach wystêpuje równie¿ cement kaolinitowy, z³o¿ony z robaczkowych agregatów kaolinitu, zabudo-wuj¹cy przestrzeñ porow¹.
Rozpuszczanie – najczêœciej obserwowano w postaci œladów korozji ziarn kwarcu, skaleni, ³yszczyków lub rza-dziej – autigenicznego spoiwa kwarcowego i cementu kal-cytowewgo czy te¿ fragmentów litoklastów.
Zastêpowanie – rozpowszechnione we wszystkich po
-ziomach piaskowców. Widoczne s¹ efekty zastêpowania ziarn skaleni przez wêglany oraz tworzenie siê pseudomor-foz kalcytowych po ziarnach detrytycznych. Nale¿y tutaj zaliczyæ równie¿ kalifikacjê skaleni, której efektem jest serycytyzacja, przy czym w plagioklazach obok serycytu wystêpuje kalcyt. Spêkania wielu ziarn skaleni potaso-wych i plagioklazów s¹ zabudowane kwarcem, co œwiad-czy o kr¹¿eniu w skale roztworów o odœwiad-czynie kwaœnym, zwi¹zanych z rozk³adem substancji organicznej.
Przeobra¿anie i neomorfizm – to g³ównie transforma
-cja skaleni w illit, minera³y mieszanopakietowe illit/smektyt lub chloryty, przy czym móg³ siê tworzyæ kwarc autige-niczny. Czêsto zauwa¿alne s¹ s¹ efekty rekrystalizacji wo-dorotlenków ¿elaza, chlorytyzacji i pirytyzacji biotytu oraz kaolinityzacji muskowitu oraz polimorficzne przemiany obwódek opalowych lub chalcedonowych w kwarc autoge-niczny i rekrystalizacje wêglanów.
PODSUMOWANIE
Analizuj¹c tabelê z wynikami analiz planimetrycznych, nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e uœrednione wartoœci sk³adu mineralnego i cementów dla poszczególnych piaskowców ró¿ni¹ siê od kilku do kilkunastu procent. Piaskowce z warstw spaskich i lgockich posiadaj¹ prawie identyczny sk³ad petrograficzny oraz typy cementów. Sugerowa³oby to, ¿e oba wydzielenia maj¹ to samo Ÿród³o materia³u detrytycznego, a sedymentacja i diageneza przebiega³y w podobnych warunkach. Piaskowce inoceramowe i stryj-skie to te same piaskowce rozdzielone granic¹ pañstwa. Tutaj równie¿ mamy prawie identyczny sk³ad szkieletu ziarnowego, w piaskowcach inoceramowych jest wiêcej okruchów ska³ wêglanowych, natomiast w stryjskich wiê-cej cementu wêglanowego. Podobn¹ sytuacjê mamy w przypadku piaskowców ciê¿kowickich i jamneñskich. W ciê¿kowickich wystêpuje zwiêkszona zawartoœæ skale-ni, a w jamieñskich jest wy¿sza zawartoœæ cementu wêgla-nowego. Porównuj¹c piaskowce istebniañskie z ciê¿ko-wickimi, mo¿emy stwierdziæ, ¿e zarówno sk³ad szkieletu ziarnowego, jak i sk³ad oraz iloœæ cementów s¹ prawie identyczne (w granicach b³êdu), co œwiadczy o tym samym Ÿródle materia³u detrytycznego i identycznych warunkach sedymentacji i diagenezy. Sedymentacjê piaskowców istebniañskich wi¹¿e siê ze sp³ywami fartuchowymi z ramp podmorskich, natomiast ciê¿kowickie ze sto¿kami sedy-mentacyjnych (Leszczyñski, 1981; Strzeboñski, 2006). Prawdopodobnie oba typy piaskowca powstawa³y z tego samego materia³u i ró¿ni¹ siê tylko form¹ sedymentacji. Piaskowce kliwskie i borys³awskie wykazuj¹ du¿e podo-bieñstwo sk³adu mineralnego szkieletu skalnego, ró¿ni¹ siê jedynie zawartoœci¹ cementów, wiêksza zawartoœæ cemen-tów wystêpuje w piaskowcach kliwskich. Podobne zale¿-noœci uwidaczniaj¹ siê w piaskowcach menilitowych, po-lanickich i kroœnieñskich. Powstaje zatem pytanie: o czym mówi nam sk³ad petrograficzny piaskowców karpackich? Mo¿na postawiæ hipotezê, ¿e wszystkie piaskowce karpac-kie (w analizowanym obszarze) maj¹ jedno miejsce pocho-dzenia materia³u detrytycznego – kwarcu, skaleni, okruchów ska³ magmowych i metamorficznych. Typy spoiw zale¿¹ tylko i wy³¹cznie od procesów diagenetycznych oraz miej-sca po³o¿enia piaskowców w profilu, które wp³ywa na pro-177 Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 3, 2019
cesy diagenezy (np. w serii ³upkowej – piaskowce lgockie, spaskie, kliwskie). Na sk³ad cementów ma równie¿ wp³yw po³o¿enie w basenie (oœ, sk³on, rampa) i zwi¹zane z tym rozprowadzanie wêglanów (np. kolor ³upków menilito-wych – od czarnego do szarego – jest zwi¹zany z zawarto-œci¹ wêglanów). Do wyjaœnienia zostaje pochodzenie okruchów wêglanów. Pojawiaj¹ siê one we wszystkich wydzieleniach, w bardzo zmiennej iloœci (ró¿nica w kolej-nych ³awicach od 0 do 20%). Prawdopodobnie s¹ zwi¹zane z erodowaniem brzegów basenu, jednak pozostaje to do wyjaœnienia. G³ównym problemem do rozwi¹zania jest lokalizacja ska³ Ÿród³owych, z których powsta³y Karpaty, i powinno to byæ jedno z podstawowych zadañ dla petro-grafów i geologów karpackich.
Publikacja zosta³a przygotowana w ramach realizacji polsko--ukraiñskiego projektu badawczego nr DWM/1818-1/2N 2005 pn. „Badania transgraniczne wg³êbnych struktur geologicznych brze¿nej strefy Karpat w aspekcie odkryæ i udostêpniania nowych z³ó¿ ropy naftowej i gazu ziemnego”.
LITERATURA
GÕTZE J., ZIMMERLE W. 1994 – Provenance of quartz in siliclastic sediments. The geology of siliclastic shelf . SEAC 1994 Gent. KAMIEÑSKI M., PESZAT C., RUTKOWSKI J. 1967 – Zmiennoœæ petrograficzna piaskowców karpackich i zagadnienie ich klasyfikacji. Rocz. PTG, 37: 499–508.
LESZCZYÑSKI S. 1981 – Piaskowce ciê¿kowickie jednostki œl¹skiej w polskich Karpatach: studium sedymentacji g³êbokowodnej osadów gru-bo klastycznych. Rocz. PTG, 51: 435–502.
LEŒNIAK G. 2004 – Diageneza piaskowców wschodniej czêœci jednost-ki œl¹sjednost-kiej. Pr. INIG, 130: 103–104.
LEŒNIAK G., SUCH P. 2008 – Nowe spojrzenie na w³aœciwoœci zbiorni-kowe i filtracyjne piaskowców karpackich. Geologia, 34 (3): 423–444. PESZAT C. 1984 – Zmiennoœæ sk³adu petrograficzno-mineralnego piaskowców cergowskich na tle warunków ich depozycji i przemian dia-genetycznych. Biul. Inst. Geol., 346: 208–239.
PESZAT C. 1997 – Petrografia i w³aœciwoœci surowcowe fluksoturbidy-towo-turbitydowych piaskowców glaukonitowych warstw kroœnieñskich rejonu Bóbrki-Polany. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 376: 93–120.
PESZAT C. 1999 – W³aœciwoœci strukturalno-teksturalne i geneza spoiw wêglanowych grubo³awicowych piaskowców jednostki œl¹skiej. Gosp. Sur. Min., 15 (1): 65–105.
PETTIJOHN F.J., POTTER P.D., SIEVER R. 1972 – Sand and sandsto-ne. Springer Verlag.
STRZEBOÑSKI P. 2005 – Debryty kohezyjne warstw istebniañskich (senon górny–paleocen) na zachód od skawy. Geologia, 31 (2): 201–224.
178
