Instalacja geotermalna w Pyrzycach jako przyk³ad
pozyskiwania czystej i odnawialnej energii w ciep³ownictwie
oraz wód termalnych do balneologii i rekreacji
Henryk Biernat
1, Stanis³aw Kulik
2, Bogdan Noga
3Geothermal heating plant in Pyrzyce (NW Poland) as an example of sourcing of thermal energy and waters for balneology and recreation. Prz. Geol., 58: 712–716.
A b s t r a c t. Thermal waters (61oC) occurring in the Lower Jurassic re-servoirs in the Pyrzyce region (approx. 1600 m b.s.l.) are used mainly in heating plant and their chemical composition allow to apply them in balneology and recreation. In the summer time in the Pyrzyce plant only the geothermal waters are used. In the autumn-winter season, when higher tem-peratures of water for municipal network are needed, the system is supported by absorption heat pumps. Usage of geothermal waters in the Pyrzyce muni-cipal heat system eliminated small carbon boilers and reduced considerable emission of harmful substance to atmosphere.
Keywords: geothermal energy, Gorzów Block, NW Poland
Gmina Pyrzyce le¿y na Równinie Pyrzycko-Stargardz-kiej i nale¿y, wg podzia³u fizyczno-geograficznego Polski, do mezoregionu Pobrze¿a Szczeciñskiego (Kondracki, 1998), które jest jednym z makroregionów Pobrze¿a Po-³udniowoba³tyckiego. Równina Pyrzycko-Stargardzka roz-poœciera siê wokó³ Jeziora Miedwie i zbudowana jest z gli-ny morenowej zlodowacenia wis³y i i³ów jeziorgli-nych. Mor-fologia terenu charakteryzuje siê s³abym zró¿nicowaniem form powierzchniowych. Najbli¿sze okolice tworz¹ równi-nê opadaj¹c¹ na pó³nocny wschód ku dolinie P³oni, ³¹-cz¹cej jeziora P³oñ i Miedwie.
Ciep³ownia geotermalna w Pyrzycach (ryc. 1 i 2) zo-sta³a uruchomiona w czerwcu 1997 r. Proces technologicz-ny w Geotermii Pyrzyce polega na wydobyciu gor¹cej solanki, przet³oczeniu jej przez wymienniki ciep³a i po-nownym zat³oczeniu do górotworu (Meyer & Sobañski, 1993). Otwory geotermalne zosta³y zaprojektowane w taki sposób, aby przez 30 lat eksploatacji z³o¿a nie wyst¹pi³ wyraŸny spadek temperatury wydobywanej wody termal-nej. W wymienniku woda termalna o temperaturze po-cz¹tkowej 61oC oddaje swoj¹ energiê sieciowej wodzie grzejnej i ponownie wêdruje na g³êbokoœæ 1640 m – sch³o-dzona do temperatury ok. 35oC. Woda termalna jest wydo-bywana za pomoc¹ dwóch otworów eksploatacyjnych Py-rzyce GT-1 oraz GT-3, a utylizowana jest przy wykorzysta-niu otworów za- t³aczaj¹cych Pyrzyce GT-2 i GT-4.
Mo¿liwoœci wykorzystania ciep³a wód termalnych za-le¿¹ przede wszystkim od temperatury wydobytej wody. Wyró¿niæ mo¿na dwa g³ówne cele eksploatacji energii geotermalnej. Z jednej strony jest to wykorzystanie wody termalnej o odpowiednio wysokiej temperaturze i ciœnieniu do wykonania pracy w turbinie napêdzaj¹cej generator energii elektrycznej, z drugiej – bezpoœrednie
wykorzysta-nie z³ó¿ nisko- i œredniotemperaturowych g³ówwykorzysta-nie w cie-p³ownictwie (wody o temperaturze powy¿ej 50oC), ale tak-¿e do celów rekreacyjnych, leczniczych i balneologicz-nych (wody o temperaturze poni¿ej 50o
C).
W balneologii i rekreacji wykorzystane mog¹ byæ wo-dy o okreœlonym stopniu zmineralizowania i sk³adzie che-micznym oraz o odpowiedniej temperaturze (Latour, 2007). Klasyfikacje termalnych wód mineralnych zapre-zentowano w tabelach 1 i 2.
H. Biernat S. Kulik B. Noga
1
Przedsiêbiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., ul. Bere-zyñska 39, 03-908 Warszawa; biernat@polgeol.pl
2
Geotermia Pyrzyce Sp. z o.o., ul. Ciep³ownicza 27, 74-200 Pyrzyce; skulik@inet.pl
3
Politechnika Radomska, Instytut Mechaniki Stosowanej i Ener-getyki, ul. Krasickiego 54, 26-600 Radom; b.noga@pr.radom.pl
Ryc. 1. Ciep³ownia geotermalna w Pyrzycach. Fot. B. Noga Fig. 1. Pyrzyce geothermal heat-generating plant. Photo by B. Noga
Basen Bath Temperatura Temperature [oC] Mineralizacja Mineralization [g/dm3] rekreacyjny recreation purposes 24–30 o C £ 35 rekreacyjno-leczniczy
recreation & balneological
purposes 28–32 oC £ 35–40 leczniczy balneological purposes 28–37 o C < 50
Tab. 1. Klasyfikacja termalnych wód mineralnych wg Pa-czyñskiego i P³ochniewskiego (1996)
Table 1. Classification of thermal waters by mineralization (after Paczyñski & P³ochniewski, 1966)
W lecznictwie uzdrowiskowym sto-suje siê natomiast poni¿szy podzia³:
woda hipotermalna o temperaturze > 20o
C i£ 35o C,
woda homeotermalna o temperatu-rze > 35oC i£ 40oC,
woda hipertermalna o temperaturze > 40oC.
Warunki hydrogeologiczne
Gmina Pyrzyce usytuowana jest na obszarze synklino-rium szczeciñskiego. Dzieli siê na dwie mniejsze jednostki – nieckê szczeciñsk¹ i blok Gorzowa (Jaskowiak-Schoenei-chowa, 1979). Granica miêdzy nimi tworzy g³êbok¹ strefê dyslokacji Pyrzyce-Krzy¿, oddzielaj¹c¹ otwory GT-1, GT-3 i GT-4 zlokalizowane na bloku Gorzowa od otworu ch³onnego GT-2 ustytuowanego w niecce szczeciñskiej (Biernat i in., 2010).
Budowa geologiczna tego obszaru charakteryzuje siê korzystnymi warunkami litologiczno-facjalnymi i hydro-geologicznymi dla wystêpowania wód geotermalnych. Naj-korzystniejszymi parametrami z³o¿owymi w tym rejonie charakteryzuj¹ siê utwory jury dolnej (Soko³owski, 1993; Kêpiñska, 2003; Górecki, 2006; Parecki & Biernat, 2007; Biernat i in., 2009; Sowi¿d¿a³, 2010).
W otworach geotermalnych w Pyrzycach – w utworach warstw mechowskich – wyznaczono dwa podstawowe poziomy o najlepszych w³aœciwoœciach zbiornikowych i oznaczono jako poziom dolny i poziom górny (Biernat i in., 2010).
Dolny poziom zbiornikowy buduj¹ piaskowce kwarco-we œrednioziarniste, podrzêdnie gruboziarniste, o spoiwie ilastym, barwy jasnoszarej, szarej, czasami szaro-be¿owej. Obserwuje siê w nich du¿¹ zawartoœæ detrytusu roœlinnego, podrzêdnie wystêpuj¹ drobne wk³adki lub laminy ciemno-szarego mu³owca. Piaskowce tego poziomu charakteryzuj¹ siê dobrymi parametrami hydrogeologicznymi.
Górny poziom zbiornikowy stanowi¹ piaskowce kwar-cowe drobnoziarniste – mu³owkwar-cowe, podrzêdnie œrednio-ziarniste, o spoiwie ilastym, barwy jasnoszarej. Czêsto w piaskowcach wystêpuj¹ wk³adki ciemnoszarych i³owców lub mu³owców. Porowatoœæ w piaskowcach tego poziomu dochodzi do 30%, a przepuszczalnoœæ do 13000 mD (otwór GT-1).
W otworach GT-1 i GT-3 zafiltrowano oba poziomy zbiornikowe oraz warstwy piaskowców le¿¹ce miêdzy ni-mi, w otworze GT-4 – górny poziom zbiornikowy oraz mi¹¿szy pakiet piaskowców zalegaj¹cy miêdzy wyznaczo-nymi podstawowymi poziomami zbiornikowymi, a w otworze GT-2 – tylko górny poziom zbiornikowy oraz wy¿ej leg³e piaskowce warstw radowskich.
Ró¿nice w zafiltrowaniu otworów spowodowane by³y du¿¹ zmiennoœci¹ g³êbokoœci zalegania i wykszta³cenia litologiczno-facjalnego poziomów wodonoœnych.
Porównuj¹c parametry hydrogeologiczne warstw me-chowskich (czyli górnego i dolnego poziomu zbiorniko-wego) w rejonie Pyrzyc z innymi miejscami ich wystêpo-wania, mo¿na stwierdziæ, ¿e s¹ one bardzo dobre. Poziom dolny ma najlepsze parametry w rejonie Pyrzyc i Mariano-wa, a nieznacznie gorsze – na strukturze Chabowa. W obrê-bie poziomu górnego najlepsze parametry hydrogeolo-giczne maj¹ ska³y zbiornikowe w okolicy Pyrzyc i na strukturze Marianowa (nie osi¹gaj¹ jednak wartoœci z rejo-nu Pyrzyc). Na strukturze Chabowa, podobnie jak w po-ziomie dolnym, s¹ niewiele gorsze (Biernat i in., 2010).
System geotermalny w Pyrzycach
Na pocz¹tku lat 90. ubieg³ego wieku w Pyrzycach roz-wa¿ano mo¿liwoœæ budowy nowoczesnej ciep³owni miej-skiej, która mia³a zast¹piæ 68 ma³ych kot³owni lokalnych, spalaj¹cych rocznie ok. 38 tys. ton wêgla. Chciano zainwe-stowaæ w system bardziej przyjazny œrodowisku – tym bar-dziej, ¿e Pyrzyce le¿¹ w strefie ochronnej Jeziora Miedwie, stanowi¹cego zbiornik wody pitnej dla Szczecina (Oniszk-Pop³awska i in., 2003; Nowak i in., 2008).
Budowê ciep³owni geotermalnej w Pyrzycach rozpo-czêto w 1992 r. Projekt zosta³ zainicjowany przez gminê Pyrzyce, a jego realizacja by³a kontynuowana przez spó³kê Geotermia Pyrzyce. Ciep³owniê uruchomiono w 1997 r. Basen Bath Temperatura Temperature [oC] Mineralizacja Mineralization [g/dm3] rekreacyjny recreation purposes 24–30 o C £ 35 rekreacyjno-leczniczy recreation & balneological purposes 28–32oC £ 40 leczniczy balneological purposes 28–42oC < 60
Tab. 2. Klasyfikacja termalnych wód mineralnych wg Góreckiego (2006) Table 2. Classification of thermal waters by
mineralization (after Górecki, 2006) WARSZAWA
Geotermia Pyrzyce
Geothermal Plant in Pyrzyce
Pyrzyce Chabowo Marianowo Szczecin Stargard Szczeciñski Jezioro Miedwie Miedwie Lake Jez. P³oñ P³oñ Lake 0 5 10 km
Ryc. 2. Lokalizacja Ciep³owni Geotermalnej w Pyrzycach Fig. 2. Location of Geothermal Plant in Pyrzyce
jako pierwszy tego typu zak³ad przemys³owy w Polsce (Meyer, 1994, 1996).
Proces technologiczny w ciep³owni w Pyrzycach pole-ga na wydobyciu za pomoc¹ dwóch otworów eksploata-cyjnych, Pyrzyce GT-1 i GT-3, wody termalnej o tempera-turze 61o
C, za pomoc¹ pomp eksploatacyjno-ch³onnych i przepompowaniu jej do hali ciep³owni (ryc. 3). Maksymal-na wydajnoœæ jednego otworu eksploatacyjnego wynosi 170 m3
/h, zaœ wydajnoœæ pomp eksploatacyjno-ch³onnych jest zmienna, dlatego iloœæ wydobywanej wody termalnej jest dostosowywana do aktualnych potrzeb ciep³owni.
W budynku ciep³owni woda termalna po przepompo-waniu przez zespó³ filtrów workowych trafia na dwa nisko-temperaturowe wymienniki ciep³a i oddaje swoj¹ energiê uzdatnionej wodzie sieciowej, kr¹¿¹cej w zamkniêtym sys-temie centralnego ogrzewania. Ze wzglêdu na wysok¹ mi-neralizacjê, wynosz¹c¹ 120 g/dm3, wydobyta woda po od-daniu energii cieplnej musi zostaæ ponownie zat³oczona do górotworu. Do tego celu w ciep³owni geotermalnej w Py-rzycach s³u¿¹ dwa otwory zat³aczaj¹ce – Pyrzyce GT-2 i GT-4. Podstawow¹ zasad¹ dzia³ania dubletu geotermalne-go jest zapewnienie ci¹g³oœci przep³ywu miêdzy otworem eksploatacyjnym a otworem zat³aczaj¹cym, wynikaj¹ce z koniecznoœci wt³aczania w tym samym czasie wydobytej wody ze z³o¿a (Kujawa i in., 2003).
Jeden z niskotemperaturowych wymienników geoter-malnych o mocy 7,2 MW s³u¿y do bezpoœredniej wymiany ciep³a miêdzy wod¹ termaln¹ a wod¹ sieciow¹ systemu centralnego ogrzewania i przygotowania ciep³ej wody u¿ytkowej. Drugi wymiennik ciep³a o mocy 5,6 MW wspó³pracuje z dwoma absorpcyjnymi pompami ciep³a – ka¿da z nich mo¿e osi¹gn¹æ 10 MW mocy cieplnej (ryc. 4). Pompa ciep³a jest w³aœciwie jedynym urz¹dzeniem umo¿-liwiaj¹cym wykorzystanie niskotemperaturowych Ÿróde³ energii. Jej podstawowa rola polega na pobieraniu ciep³a ze Ÿród³a o ni¿szej temperaturze (ciep³o pochodz¹ce ze œrodo-wiska naturalnego) i przekazywaniu go do Ÿród³a o tempe-raturze wy¿szej (ciep³o grzewcze). Aby proces ten by³ mo¿liwy, konieczne jest dostarczenie energii z zewn¹trz. Na u¿yteczn¹ energiê ciepln¹ (ciep³o grzewcze) tych urz¹-dzeñ sk³ada siê iloœæ ciep³a pobrana ze œrodowiska natural-nego i iloœæ ciep³a odpowiadaj¹ca energii doprowadzonej do ich napêdu. Absorpcyjne pompy ciep³a nie maj¹ czêœci ruchomych (z wyj¹tkiem pomp cieczy), co zwiêksza ich niezawodnoœæ. W pyrzyckim systemie ciep³owniczym za-stosowane s¹ bromolitowe pompy ciep³a, wyprodukowane przez firmê SANYO – œwiatowego lidera w produkcji absorpcyjnych urz¹dzeñ grzewczych du¿ej mocy. Do na-pêdu tych urz¹dzeñ mog¹ byæ wykorzystywane produkty spalania gazu lub oleju oraz para.
Pompy ciep³a w ciep³owni w Pyrzycach pracuj¹ jesie-ni¹, zim¹ i wiosn¹ – czyli wtedy, gdy temperatura powra-caj¹cej wody sieciowej jest wy¿sza od temperatury wy-dobywanej wody termalnej. Absorpcyjne pompy ciep³a napêdzane s¹ gor¹c¹ wod¹ o temperaturze 160oC, wytwa-rzan¹ w dwóch wysokotemperaturowych kot³ach gazo-wych o mocy 8 MW. Ka¿dy z kot³ów wysokotempera-turowych wyposa¿ony jest w jednomegawatowy ekonomi-zer, odzyskuj¹cy ciep³o pochodz¹ce ze spalin. Dwa nis-kotemperaturowe kot³y gazowe stanowi¹ szczytowe Ÿród³o ciep³a o ³¹cznej mocy 20 MW. Jest ono uruchamiane wy-³¹cznie zim¹ podczas du¿ych mrozów. Uproszczony
sche-mat instalacji geotermalnej w Pyrzycach przedstawiono na rycinie 5.
Miejska sieæ ciep³ownicza o d³ugoœci ok. 15 km wyko-nana jest w ca³oœci z rur preizolowanych, co zapewnia du¿¹ efektywnoœæ przesy³ania energii cieplnej do odbiorców. Temperatury zasilania wody sieciowej wahaj¹ siê od 60oC latem do 95o
C zim¹, natomiast temperatury wody powra-caj¹cej z sieci miejskiej latem wynosz¹ ok. 45o
C, a zim¹ – 40oC.
Ca³kowita moc zainstalowana w ciep³owni w Pyrzy-cach wynosi 50 MW, z czego moc cieplna instalacji geomalnej wynosi 12,8 MW. Ciep³o odebrane wodzie ter-malnej œrednio stanowi ok. 54% rzeczywistego zapotrze-bowania miasta na energiê ciepln¹ (ryc. 6) (Kulik, 2007). Dodatkowo, dziêki u¿ytkowaniu ciep³owni geotermalnej zmniejszono emisje: dwutlenku siarki o 100%, dwutlenku wêgla (28-krotnie) i tlenków azotu (ponad 34-krotnie). Efekt ekologiczny w ciep³owni geotermalnej w Pyrzycach przedstawiony jest w tabeli 3.
Podsumowanie
Z obserwacji pracy ciep³owni wynika, ¿e aby poprawiæ op³acalnoœæ jej funkcjonowania, wskazane jest komplek-sowe zagospodarowanie energii geotermalnej, najlepiej w systemach kaskadowego sch³adzania wody (Kabat & So-bañski, 2001). Konieczn¹ czynnoœci¹, która poprawi
efek-Ryc. 4. Widok na dwie absorpcyjne pompy ciep³a. Fot. S. Kulik Fig. 4. View of two absorption heat pumps. Photo by S. Kulik Ryc. 3. Hala ciep³owni geotermalnej w Pyrzycach. Fot. B. Noga Fig. 3. Hall of the Pyrzyce geothermal heating plant. Photo by B. Noga
tywnoœæ wykorzystania ciep³a geotermalnego, bêdzie rów-nie¿ modernizacja ju¿ istniej¹cych, starych wêz³ów cie-p³owniczych w budynkach odbieraj¹cych ciep³o. W przy-padku innych ciep³owni geotermalnych bardzo korzystnie na efektywne wykorzystanie geotermalnej energii cieplnej wp³ywaj¹ kompleksy balneologiczno-rekreacyjne z base-nami wewnêtrznymi i zewnêtrznymi o zró¿nicowanej tem-peraturze wody basenowej. Rozwi¹zania te pozwalaj¹ na zdecydowane obni¿enie temperatury wody termalnej za-t³aczanej do górotworu – zarówno zim¹, jak i latem. Nie jest tajemnic¹, ¿e na uzyskan¹ geotermaln¹ moc ciepln¹, dla danej temperatury i danego strumienia objêtoœciowego wydobywanej wody termalnej, w sposób istotny wp³ywa temperatura wody sieciowej powrotnej, przy czym powin-na opowin-na byæ mo¿liwie niska. Przy pe³nym wykorzystaniu
mo¿liwoœci eksploatacyjnych wody termalnej (2 ´ 170 m3/h) i przy za³o¿eniu, ¿e temperatura wody sieciowej powrotnej jest na poziomie 35oC, w ciep³owni w Pyrzycach mo¿na by³oby uzyskaæ ok. 9,8 MW bezpoœrednio z uk³adu geotermalnego (ryc. 7).
Do zasadniczych cech zasobów energii pozyskiwanej z wód termalnych, decyduj¹cych o atrakcyjnoœci ich wyko-rzystania, mo¿na zaliczyæ:
praktycznie pe³n¹ odnawialnoœæ,
mo¿liwoœæ u¿ytkowania bez zagro¿enia œrodowiska naturalnego,
niezale¿noœæ od zmiennych warunków klimatycz-nych i pogodowych,
mo¿liwoœæ budowy instalacji osi¹gaj¹cych znaczne moce cieplne, 25 C° 40 C° 60 C° 61 C° 26 C° 41 78 C° 40 C° 40 C° 40 C° 40 C° 40 C° 75 C° 95 C° 155 C° 145 C° zima: lato: winter: summer: 75 C° 95 C° 60 C° zima: lato: winter: summer: 40 C° 45 C° 950 m /h3 1,0 MW 1,0 MW 8,0 MW 10,0 MW 5,6 MW 7,2 MW KOCIO£ WYSOKOTEMP. HIGH TEMPERATURE BOILER KOCIO£ NISKOTEMP. LOW TEMPERATURE BOILER ABSORPCYJNA POMPA CIEPLNA ABSORPTION HEAT PUMP WYMIENNIK P£ASZCZOWO-RUROWY HEAT EXCHANGE WYMIENNIKI GEOTERMALNE GEOTHERMAL EXCHANGE GT2 GT4 GT1 GT3 OTWORY CH£ONNE RECHARGE WELLS OTWORY CZERPALNE INJECTION WELLS skraplacz condenser parownik evaporator desorber 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 energia ze spalania gazu
energy produced from gas
energia geotermalna
geothermal energy
Ryc. 6. Udzia³ procentowy energii wytwarzanej z gazu i uk³adu geotermalnego w latach 1999–2007
Fig. 6. Proportional part of energy produced from gas and geo-thermal arrangement in years 1999–2007
Rodzaj zanieczyszczeñ Kind of pollutions [t/rok] [t/year] Przed uruchomieniem ciep³owni Before starting the geothermal heating plant Obecnie Present Efekt ekologiczny Ecological effect [t/rok] [t/year] NO 263 7,57 255,43 SO2 1 158 0 1 158 CO 2 760 0,43 2 759,57 CO2 85 938 3 096 82 844 Popio³y lotne Volatile ashes 241 0,02 240,98
Tab. 3. Efekt ekologiczny ciep³owni geotermalnej w Pyrzy-cach
Table 3. Ecological effect of the Pyrzyce geothermal heating plant
Ryc. 5. Uproszczony schemat instalacji geotermalnej w Pyrzycach Fig. 5. Simplified heating system in the Pyrzyce geothermal plant
wzrost cen konwencjonalnych noœników energii nie ma wp³ywu (lub ma wp³yw minimalny) na wahania cen energii otrzymywanej z wód geotermalnych. Pyrzycka ciep³ownia jest przyk³adem instalacji o du-¿ych perspektywach w dziedzinie nie tylko dostarczania na lokalny rynek odbiorców energii cieplnej i ciep³ej wody u¿ytkowej, ale i wykorzystania solanki, wykazuj¹cej po-twierdzone dzia³anie lecznicze, w systemach basenów bal-neologicznych i minitê¿ni solankowej, której makietê przedstawiono na rycinie 8.
Ponadto, w sytuacji niestabilnych cen paliw konwen-cjonalnych, znaczna niezale¿noœæ geotermii skutkuje ro-sn¹cym zainteresowaniem pod³¹czeniem osiedli domów
jednorodzinnych do systemu ciep³owniczego Geotermii Pyrzyce. Strategia spó³ki zak³ada przy³¹czenie do 2014 r. budynków jednorodzinnych i odbiorców instytucjonalnych tam, gdzie wzglêdy techniczne i ekonomiczne pozwol¹ na wykonanie ciep³oci¹gów i przy³¹czy.
Literatura
BIERNAT H., KULIK S. & NOGA B. 2009 – Mo¿liwoœci pozyskiwa-nia energii odnawialnej i problemy zwi¹zane z eksploatacj¹ ciep³owni geotermalnych wykorzystuj¹cych wody termalne z kolektorów poro-wych. Prz. Geol., 57: 655–656.
BIERNAT H., MARTYKA P., NOGA B. & SALETOWICZ G. 2010 – Projekt prac geologicznych zmierzaj¹cych do poprawy ch³onnoœci warstwy z³o¿owej poprzez wykonanie zabiegów intensyfikacji i dozo-wania preparatów kondycjonuj¹cych dla otworów geotermalnych „Geo-termii Pyrzyce”. Arch. Przedsiêbiorstwa Geologicznego POLGEOL, Warszawa.
GÓRECKI W. (red.) 2006 – Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na Ni¿u Polskim. AGH, Kraków.
JASKOWIAK-SCHOENEICHOWA M. (red.) 1979 – Budowa geolo-giczna niecki szczeciñskiej i bloku Gorzowa. Pr. Pañst. Inst. Geol., 96. KABAT M. & SOBAÑSKI R. 2001 – Wykorzystanie niskotemperatu-rowych Ÿróde³ geotermalnych do celów grzejnych i rekreacji. Proceed-ings of International Scientific Conference „Geothermal Energy in Un-derground Mines”. Ustroñ, 21–23.11.2001.
KÊPIÑSKA B. 2003 – Current geothermal activities and prospects in Poland – an overview. Geothermics, 32: 397–407.
KONDRACKI J. 1998 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KUJAWA T., NOWAK W. & STACHEL A. 2003 – Heat-flow character-istics of one-hole and two-hole systems for winning geothermal heat. Applied Energy, 74: 21–31.
KULIK S. 2007 – Ciep³owniczy zak³ad geotermalny w Pyrzycach: do-œwiadczenia, wybrane aspekty pracy, perspektywy. Technika
Poszuki-wañGeologicznych, Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój, 240: 117–122.
LATOUR T. 2007 – Aktualny stan i dalsze mo¿liwoœci wykorzystania w Polsce wód termalnych do celów leczniczych, profilaktycznych oraz rekreacji. Technika Poszukiwañ Geologicznych, Geotermia, Zrówno-wa¿ony Rozwój, 240: 63–67.
MEYER Z. & SOBAÑSKI R. 1993 – The first Polish geothermal district heating plant in Pyrzyce. International Seminar on Environ-mental protection by the use of geothermal energy jointly with Third Meeting of the Forum of the European Branch of the IGA. Zakopane, 13–18.09.1993.
MEYER Z. 1994 – O miejskim geotermalnym systemie grzewczym w Pyrzycach. In¿ynieria i Budownictwo, 50: 235–236.
MEYER Z. 1996 – Geothermal plant Pyrzyce – concept of utilizing of geothermal heat in the Pommerania. International Seminar District heating system in Pyrzyce – practical implementation of geothermal energy in Poland. Szczecin.
NOWAK W., STACHEL A. & BORSUKIEWICZ-GOZDUR A. 2008 – Zastosowania odnawialnych Ÿróde³ energii. Politechnika Szczeciñska, Szczecin.
ONISZK-POP£AWSKA A., ZOWSIK M. & ROGULSKA M. 2003 – Ciep³o z wnêtrza ziemi. Podstawowe informacje na temat wykorzysta-nia energii geotermalnej. Europejskie Centrum Energii Odnawialnej, Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, War-szawa-Gdañsk.
PARECKI A. & BIERNAT H. 2007 – Próba rozwi¹zania problemów towarzysz¹cych eksploatacji ciep³owni geotermalnych wykorzystuj¹-cych wody termalne z kolektorów porowych. Technika Poszukiwañ Geologicznych, Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój, 240: 107–109.
SOWI¯D¯A£ A. 2010 – Perspektywy wykorzystania zasobów ter-mal- nych jury dolnej z regionu niecki szczeciñskiej (pó³nocno-zachod-nia Polska) w ciep³ownictwie, balneologii i rekreacji. Prz. Geol., 58: 613–621.
SOKO£OWSKI J. 1993 – Zasoby geotermalne Polski i mo¿liwoœci ich wykorzystania w ochronie œrodowiska przyrodniczego. Technika Po-szukiwañ Geologicznych, Geosynoptyka i Geotermia, 5–6: 67–80. Praca wp³ynê³a do redakcji 30.06.2010 r.
Po recenzji akceptowano do druku 5.07.2010 r.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 30 35 40 45 50 55 60
temperatura powrotnej wody sieciowej [ C]°
temperature of return network water [ C]°
strumieñ ciep³a [MW] heat flow [MW] V = 50 m /h3 V = 100 m /h3 V = 150 m /h3 V = 200 m /h3 V = 250 m /h3 V = 300 m /h3 V = 350 m /h3
Ryc. 7. Mo¿liwoœci pozyskiwania energii geotermalnej przy ró¿-nych wydajnoœciach eksploatacyjró¿-nych wody termalnej i tempera-turach powrotnej wody sieciowej
Fig. 7. Possibilities of geothermal energy sourcing by various exploitation efficiencies of thermal water and the temperatures of return network water
Ryc. 8. Makieta ma³ej tê¿ni solankowej w Pyrzycach. Fot. S. Kulik Fig. 8. Model of small salt graduation tower in Pyrzyce. Photo by S. Kulik
