Bogdan NOGA
Przedsiêbiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A.
ul. Berezyñska 39, 03-908 Warszawa Instytut Mechaniki Stosowanej i Energetyki
Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. K. Pu³askiego w Radomiu ul. Krasickiego 54, 26-600 Radom
Henryk BIERNAT Jacek KAPUŒCIÑSKI Piotr MARTYKA Kamil NOWAK Grzegorz PIJEWSKI
Przedsiêbiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A.
ul. Berezyñska 39, 03-908 Warszawa
Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój nr 2/2013
PERSPEKTYWY ZWIÊKSZENIA POZYSKIWANIA CIEP£A GEOTERMALNEGO W ŒWIETLE NOWYCH INWESTYCJI
ZREALIZOWANYCH NA TERENIE NI¯U POLSKIEGO
STRESZCZENIE
W pracy przeprowadzono analizê nowych mo¿liwoœci pozyskiwania wody termalnej i energii geotermalnej na Ni¿u Polskim, gdzie od 2008 roku powsta³o osiem nowych otworów badawczo-eksploatacyjnych. Otwory te obecnie mog¹ stanowiæ podstawê do budowy nowych ciep³owni geotermalnych wykorzystuj¹cych ciep³o wnêtrza Ziemi. Kilka nowych otworów mo¿e stanowiæ samodzielne Ÿród³o ciep³a dla niskotemperaturowych systemów grzewczych. Aby uzyskaæ maksymalne sch³odzenie wody termalnej we wszystkich przypadkach zaproponowano zastosowanie absorpcyjnej pompy ciep³a. Woda wydobywana za pomoc¹ dwóch nowych otworów bêdzie mog³a byæ wykorzystywana g³ównie do celów balneoterapeutycznych i rekreacyjnych oraz bêdzie mog³a stanowiæ dolne Ÿród³o ciep³a dla sprê¿arkowych pomp ciep³a.
S£OWA KLUCZOWE
Geotermia, woda termalna, ciep³o, otwory geotermalne, Ni¿ Polski
* * *
WPROWADZENIE
G³ównym noœnikiem energii geotermalnej na terenie Ni¿u Polskiego s¹ wody z³o¿owe nazywane wodami termalnymi. Aby woda podziemna mog³a uzyskaæ status wody termalnej
jej temperatura na powierzchni Ziemi musi wynosiæ co najmniej 20oC (Ustawa 2011). Na terenie Ni¿u Polskiego wody termalne wystêpuj¹ na doœæ znacznych g³êbokoœciach (oko³o 2000 m) i wydobywanie ich jest mo¿liwe jedynie po wykonaniu g³êbokich otworów wiert- niczych. Na obszarze Ni¿u Polskiego g³ównymi poziomami wodonoœnymi wód termalnych s¹ utwory kredy dolnej i jury dolnej (Górecki 2006; Marszczek, P³ochniewski 1989;
Szewczyk 2010). Ci¹gn¹ siê one systemem podziemnych niecek z okolic Szczecina, poprzez rejon mogilneñsko-³ódzki po Mazowsze. Inne obszary wystêpowania wód termalnych w Pol- sce to Podhale, Sudety i Karpaty.
Do pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego wieku na terenie Ni¿u Polskiego wody termalne wykorzystywane by³y g³ównie w lecznictwie i rehabilitacji w ró¿nego rodzaju uzdrowiskach. Dopiero w ostatniej dekadzie ubieg³ego wieku na terenie Ni¿u Polskiego rozpoczêto wykorzystywanie energii wód termalnych w ciep³ownictwie. Na prze³omie wieku XX i XXI na terenie Ni¿u Polskiego zosta³y uruchomione cztery ciep³ownie geoter- malne w: Pyrzycach – 1997 r., Mszczonowie – 1999 r., Uniejowie – 2001 r. oraz Stargardzie Szczeciñskim – 2005 r. W 2012 roku uruchomiono pi¹t¹ ciep³owniê na Ni¿u Polskim, która jest zlokalizowana w Poddêbicach. Oprócz lecznictwa uzdrowiskowego i pozyskiwania ciep³a geotermalnego wody termalne wykorzystywane s¹ od kilku lat w rekreacji. Pocz¹wszy od 2006 r. wody te zaczêto wykorzystywaæ w k¹pieliskach termalnych i oœrodkach rekrea- cyjnych powstaj¹cych na Podhalu i Ni¿u Polskim (Noga, Kosma 2011).
Wody termalne na terenie Ni¿u Polskiego obecnie wykorzystywane w ciep³ownictwie charakteryzuj¹ siê bardzo zró¿nicowan¹ mineralizacj¹ od wody pitnej – Geotermia Mazo- wiecka (Balcer 2007) do ponad 120 g/dm3– Geotermia Pyrzyce (Biernat i in. 2010a). Na analizowanym terenie najwy¿sz¹ temperaturê wody termalnej wyp³ywaj¹cej z otworu o war- toœci 87oC odnotowano w Geotermii Stargard Szczeciñski (Biernat i in. 2005), a najni¿sz¹ na poziomie 42oC odnotowano w Geotermii Mazowieckiej. Najwy¿sz¹ wydajnoœæ z jednego otworu geotermalnego na poziomie 200 m3/h uzyskano w geotermii Stargard Szczeciñski.
W Geotermii Pyrzyce woda termalna w iloœci 340 m3/h mo¿e byæ eksploatowana z dwóch otworów wydobywczych. Najni¿sz¹ wydajnoœæ z jak¹ woda termalna jest eksploatowana do celów ciep³owniczych dotychczas zanotowano w Geotermii Mazowieckiej i kszta³tuje siê ona na poziomie 55 m3/h. W Geotermii Pyrzyce i Stargard Szczeciñski woda termalna jest eksploatowana z utworów jury dolnej, natomiast w Geotermii Uniejów i Mazowieckie eksploatacja nastêpuje z utworów kredy dolnej.
1. NOWO ROZPOZNANE ZASOBY WÓD TERMALNYCH NA NI¯U POLSKIM
Od 2008 r. na Ni¿u Polskim prowadzone s¹ intensywne badania geologiczne, maj¹ce na celu poszukiwanie i rozpoznawanie wód termalnych. W ci¹gu ostatnich czterech lat takie badania przeprowadzono oœmioma g³êbokimi otworami badawczo-eksploatacyjnymi. Trzy z nich zosta³y wykonane na obszarze niecki warszawskiej: Gostynin GT-1 – 2007/08 r., Toruñ TG-1 – 2008/09 r. i Piaseczno – 2011/12 r. Dwa nowe otwory zosta³y wykonane
w niecce mogileñsko-³ódzkiej: Kleszczów GT-1 – 2009 r. i Poddêbice GT-2 – 2009/2010 r.
Na obszarze niecki szczeciñskiej w 2011r. zosta³ wykonany otwór Tarnowo Podgórne GT-1.
Po jednym nowym otworze wykonano równie¿ na obszarze wa³u pomorskiego – Trzêsacz GT-1 (2012r.) oraz na obszarze syneklizy ba³tyckiej – Lidzbark Warmiñski GT-1 (2011r.) (Noga i in. 2011). Pierwszy cz³on nazwy otworu odpowiada miejscowoœci, w której zosta³ on wykonany (rys. 1).
Przeprowadzone badania geologiczne i hydrogeologiczne w poszczególnych otworach potwierdzaj¹, ¿e wody termalne, które mog¹ byæ wykorzystywane do celów ciep³owniczych wystêpuj¹ g³ównie na niecce szczeciñsko-mogileñsko-³ódzkiej oraz na niecce warszawskiej.
Na wale pomorskim i na syneklizie peryba³tyckiej rozpoznano wody, które mog¹ byæ wykorzystywane g³ównie do celów balneologicznych i rekreacyjnych. Mog¹ one równie¿
stanowiæ dolne Ÿród³o ciep³a dla sprê¿arkowych pomp ciep³a.
G³êbokoœci wykonanych otworów wiertniczych wynosi³y w zale¿noœci od badanego rejonu od 1200 m do 2925 m (tab. 1). Badania przeprowadzono g³ównie dla wód termalnych pochodz¹cych z utworów jury dolnej. Jedynie otwór zlokalizowany w miejscowoœci Pod- dêbice ujmuje utwory kredy dolnej.
Rys. 1. Lokalizacja realizowanych w Polsce instalacji wykorzystuj¹cych wody termalne na tle podzia³u Polski na jednostki tektoniczne
Fig. 1. The location of the installation with thermal water implemented in Poland against Poland’s tectonic units
Mineralizacja ogólna wody termalnej w badanych otworach zmienia siê od wody pitnej – Poddêbice GT-1 (Karska, Hajto 2009; Smêtkiewicz 2010) do ponad 143 g/dm3zanotowanej w otworze Gostynin GT-1 (Biernat i in. 2008). Bardzo ciekawym jest fakt uzyskania w Poddêbicach wody s³odkiej, gdy¿ w oddalonej o oko³o 16 km Geotermii Uniejów mine- ralizacja z tej samej warstwy wodonoœnej i bardzo zbli¿onej g³êbokoœci otworu wynosi 7 g/dm3. G³êbokoœæ otworu w Poddêbicach wynosi 2101 m, natomiast w Geotermii Uniejów g³êbokoœæ otworu eksploatacyjnego wynosi 2065 m.
Podczas prowadzonych badañ notowano doœæ istotn¹ zmiennoœæ temperatury wody termalnej mierzonej na wyp³ywie z poszczególnych otworów geotermalnych. Zmienia³a siê ona od 82oC w otworze Gostynin GT-1 do 24oC w otworze Lidzbark Warmiñski GT-1.
Nale¿y tutaj nadmieniæ, ¿e otwór Gostynin GT-1 zlokalizowany zosta³ na skraju zachodniej czêœci niecki warszawskiej i ujmuje najg³êbiej po³o¿one warstwy wodonoœne utworów jury dolnej. Jego g³êbokoœæ wynosi 2734 m (Biernat i in. 2008). Bardzo wysok¹ temperaturê na poziomie 72oC jak na utwory kredy dolnej uzyskano w otworze Poddêbice GT-2.
Wszystkie otwory badawczo-eksploatacyjne wykonane w ostatnich piêciu latach s¹ otworami zafiltrowanymi. Wyj¹tek stanowi tutaj otwór Kleszczów GT-1, który jest otwo- rem bosym. Otwory przed zafiltrowaniem, w celu poprawienia wydajnoœci eksploata- cyjnej, zosta³y poszerzone w warstwie wodonoœnej, a po ich zafiltrowaniu wykonano Tabela 1 Parametry wody termalnej pozyskiwanej z nowych otworów wykonanych na terenie Ni¿u Polskiego
Table 1 The parameters of the geothermal water derived from the new geothermal wells located
on the Polish Lowlands
Nr Otwór eksploatacyjny
G³êbokoœæ otworu
Poziom
wodonoœny Mineralizacja Temperatura* Wydajnoœæ**
m – g/dm3 °C m3/h
1 Gostynin GT-1 2 734 jura dolna 143,5 82 120
2 Toruñ TG-1 2 316*** jura dolna 107,3 64 350****
3 Kleszczów GT-1 1 620 jura dolna 6,08 52 150****
4 Poddêbice GT-2 2 101 kreda dolna > 0,5 72 115
5 Lidzbark Warmiñski GT-1 1 200 jura dolna 21 24 120
6 Tarnowo Podgórne GT-1 1 200 jura dolna 80 44 220
7 Piaseczno GT-1 1 892 jura dolna 70 45 120
8 Trzêsacz GT-1 1 200 jura dolna 14 27 180
* Temperatura wody termalnej wyp³ywaj¹cej z otworu.
** Wydajnoœæ wynikaj¹ca z pompowania pomiarowego.
*** G³êbokoœæ zalegania ujêtych warstw wodonoœnych, koñcowa g³êbokoœæ otworu wynosi 2925 m.
**** Wydajnoœæ wynikaj¹ca z przeprowadzonego pompowania eksploatacyjno-zat³aczaj¹cego (wykonany dublet geotermalny).
obsypkê ¿wirow¹. Zabiegi te mog³y siê przyczyniæ do uzyskania bardzo dobrych wydajnoœci eksploatacyjnych wody termalnej na poziomie od 120 do 350 m3/h. Najwy¿sz¹ wydajnoœæ eksploatacyjn¹ zanotowano w otworze Toruñ TG-1, która wynosi 350 m3/h i jest to wy- dajnoœæ wynikaj¹ca z pompowania eksploatacyjno-zat³aczaj¹cego. Badanie ch³onnoœci war- stwy wodonoœnej w Toruniu mo¿na by³o przeprowadziæ z uwagi na wykonany ju¿ otwór ch³onny Toruñ GT-2. Badanie ch³onnoœci warstwy wodonoœnej zosta³o przeprowadzone równie¿ w Kleszczowie, gdzie w po³owie 2011r. zosta³ wykonany otwór ch³onny Kleszczów GT-2. Wydajnoœæ na poziomie 150 m3/h wynika z mo¿liwoœci zat³aczania wody termalnej do górotworu.
Kolumny eksploatacyjne we wszystkich otworach z przeznaczeniem jako eksploatacyjne wykonano w technologii rur stalowych. Wyj¹tek stanowi otwór Toruñ GT-1, gdzie komora pompowa zosta³a wykonana z rur z tworzywa sztucznego wzmocnionego w³óknem szkla- nym. Obydwa otwory ch³onne Toruñ GT-2 i Kleszczów GT-2 oraz ruroci¹gi t³oczne, wykonywane s¹ z rur z tworzywa sztucznego wzmocnionego w³óknem szklanym. Jak wynika z obserwacji korozja rur stalowych postêpuje znacznie szybciej w otworach za- t³aczaj¹cych ni¿ w otworach eksploatacyjnych (Biernat i in. 2010b, c).
2. NOWE MO¯LIWOŒCI POZYSKIWANIA ENERGII GEOTERMALNEJ NA NI¯U POLSKIM
We wszystkich nowo planowanych na terenie Ni¿u Polskiego ciep³owniach geoter- malnych eksploatacja wody termalnej powinna odbywaæ siê za pomoc¹ dubletów geoter- malnych. Jedyny wyj¹tek mo¿e stanowiæ woda termalna pochodz¹ca z otworu Poddêbice GT-2. Poniewa¿ jest to woda pitna, po sch³odzeniu bêdzie mog³a byæ przet³aczana do miejskiego systemu wodoci¹gowego. Podobne rozwi¹zanie jest obecnie stosowane w Geo- termii Mazowieckiej.
W ramach prezentowanej pracy za³o¿ono, ¿e wody termalne z przeznaczeniem do celów ciep³owniczych bêd¹ wydobywane otworami w Gostyninie, Toruniu, Kleszczowie, Pod- dêbicach, Tarnowie Podgórnym i Piasecznie.
Dublety geotermalne wykonane s¹ w Toruniu i Kleszczowie. Otwór ch³onny To- ruñ GT-2 zakoñczono w grudniu 2009 r., a otwór ch³onny Kleszczów GT-2 oddano w lipcu 2011 r.
Za pomoc¹ nowych otworów geotermalnych wykonanych w ostatnim czasie na Ni¿u Polskim mo¿na bêdzie pozyskiwaæ ciep³o wnêtrza Ziemi kaskadowo sch³adzaj¹c wody termalne. W ramach opracowania zaproponowano sch³adzanie dwustopniowe. Pierwszy stopieñ bêdzie stanowi³ wymiennik ciep³a WC-1 (rys. 2), natomiast drugim stopniem kas- kadowego sch³adzania bêdzie wymiennik WC-2 i absorpcyjna pompa ciep³a.
Wydobywana otworem eksploatacyjnym woda termalna bêdzie najpierw kierowana na wymiennik ciep³a WC-1 (rys. 2), który bêdzie stanowi³ pierwszy stopieñ kaskady sch³a- dzania wody termalnej. Iloœæ odebranego ciep³a geotermalnego bêdzie uzale¿niona od
temperatury wody termalnej i temperatury wody powracaj¹cej z sieci ciep³owniczej. Iloœæ odebranego od wody termalnej ciep³a bêdzie tym wy¿sza im ni¿sza bêdzie temperatura wody powracaj¹cej z sieci ciep³owniczej. Przy systemie niskotemperaturowym sieci ciep³owniczej 60/40oC temperatura powrotu z sieci w granicach 32–40oC bêdzie wynikaæ z iloœci prze- kazanego ciep³a. Przy za³o¿eniu, ¿e œrednia temperatura wody powracaj¹cej z sieci ciep³ow- niczej bêdzie wynosi³a oko³o 36oC bezpoœrednio od wody termalnej mo¿na bêdzie odebraæ od 1 do ponad 10 MW ciep³a geotermalnego (tab. 2).
Sch³odzona wstêpnie na wymienniku WC-1 woda termalna bêdzie przepompowywana na wymiennik WC-2, gdzie bêdzie nastêpowa³o jej dalsze sch³adzanie. W tym przypadku woda termalna bêdzie sch³adzana za pomoc¹ absorpcyjnej pompy ciep³a, stanowi¹c jej dolne Ÿród³o ciep³a. Na wymienniku WC-2 woda termalna mo¿e byæ sch³odzona do temperatury 15–22oC i skierowana bêdzie do otworu ch³onnego celem jej zat³oczenia do warstwy wodonoœnej, z której zosta³a pobrana. Przy za³o¿eniu sch³odzenia wody termalnej do tem- peratury 20oC mo¿na bêdzie pozyskaæ od 2,1 do 6,5 MW ciep³a geotermalnego.
Instalacja geotermalna, gdzie ciep³o geotermalne bêdzie pozyskiwane bez udzia³u ab- sorpcyjnej pompy ciep³a, jest obecnie realizowana na terenie Poddêbic i Kleszczowa.
Instalacja geotermalna w Kleszczowie jest o tyle ciekawa, ¿e ciep³o od wody termalnej bêdzie odbierane bezpoœrednio u jego odbiorców (Noga, Biernat 2011). Woda termalna bêdzie doprowadzana bezpoœrednio do wêz³ów ciep³owniczych zlokalizowanych u posz- czególnych odbiorców, którymi bêd¹ obiekty dydaktyczno-sportowe zlokalizowane w kom- pleksie SOLPARK.
Rys. 2. Uproszczony schemat kaskadowego sch³adzania wód termalnych Fig. 2. The scheme of the thermal waters cascade cooling
Odebrane na obydwóch stopniach kaskadowego sch³adzania wody termalnej ciep³o bêdzie przekazywane do sieci ciep³owniczej. Temperatura zasilania sieci ciep³owniczej bêdzie uzale¿niona g³ównie od temperatury wody termalnej. W zale¿noœci od temperatury eksploatacyjnej i wydajnoœci wody termalnej mo¿na bêdzie w sumie z poszczególnych otworów pozyskaæ od 2,5 do 17,1 MW (tab. 2).
Jeœli wszyscy inwestorzy posiadaj¹cy geotermalne otwory badawczo-eksploatacyjne zdecyduj¹ siê na pozyskiwanie ciep³a od wód termalnych, na terenie Ni¿u Polskiego mo¿na bêdzie pozyskaæ dodatkowo oko³o 43 MW ciep³a geotermalnego. Najwiêcej, bo ponad 28 MW nowej mocy geotermalnej mo¿na bêdzie zainstalowaæ na obszarze niecki warszaw- skiej. Obecnie dzia³a tutaj Geotermia Mszczonów z zainstalowan¹ moc¹ geotermaln¹ na poziomie 1,75 MW (rys. 3). Ponad 7 MW ciep³a geotermalnego mo¿na bêdzie dodatkowo zainstalowaæ w niecce mogileñsko-³ódzkiej. W tej strukturze geologicznej obecnie zlo- kalizowana jest Geotermia Uniejów z moc¹ zainstalowan¹ z geotermii na poziomie 4,2 MW.
Najmniejsz¹ moc ciepln¹ na poziomie ponad 5 MW, pochodz¹c¹ od wód termalnych, na dzieñ dzisiejszy mo¿na bêdzie zainstalowaæ w niecce szczeciñskiej, gdzie obecnie zlokalizo- wane s¹ dwie ciep³ownie geotermalne. Pierwsz¹ z nich jest Geotermia Pyrzyce z moc¹ zain- stalowan¹ z geotermii na poziomie 12,8 MW, drug¹ z moc¹ 14 MW jest Geotermia Stargard Szczeciñski.
Tabela 2 Mo¿liwoœci pozyskiwania energii geotermalnej za pomoc¹ nowych otworów wykonanych
na terenie Ni¿u Polskiego
Table 2 The possibilities of obtaining the geothermal energy from the new geothermal wells located
on the Polish Lowlands
Nr Otwór eksploatacyjny
Bezpoœrednio od wody termalnej
Za pomoc¹ pmpy ciep³a
Razem moc geotermalna
MW MW MW
1 Gostynin GT-1 6,1 2,2 8,4
2 Toruñ GT-1 10,6 6,5 17,1
3 Kleszczów GT-1 2,5 0,0* 2,5
4 Poddêbice GT-2 4,5 0,0* 4,5
5 Lidzbark Warmiñski GT-1 0,0** 0,0** 0,0**
6 Tarnowo Podgórne GT-1 1,5 4,1 5,6
7 Piaseczno GT-1 1,0 2,2 3,2
8 Trzêsacz GT-1 0,0** 0,0** 0,0**
Razem 26,3 15,0 41,3
* Instalacja geotermalna w której zrezygnowano z pomp ciep³a.
** Zbyt niska temperatura wody termalnej, aby zastosowaæ j¹ do ogrzewania bezpoœredniego lub jako dolne Ÿród³o ciep³a dla absorpcyjnej pompy ciep³a; w tym przypadku wskazane jest energetyczne wykorzystanie wody termalnej w rolnictwie lub jako dolnego Ÿród³a ciep³a dla sprê¿arkowej pompy ciep³a.
PODSUMOWANIE
Mo¿liwoœci pozyskiwania ciep³a geotermalnego na Ni¿u Polskim pojawi³y siê na prze-
³omie 2007/08 r., kiedy wykonano otwór badawczo-eksploatacyjny Gostynin GT-1. Otrzy- mane parametry eksploatacyjne wody termalnej pozwalaj¹ na jej bezpoœrednie wykorzy- stanie w systemach ciep³owniczych – szczególnie niskoparametrowych.
Kolejne wykonywane otwory daj¹ mo¿liwoœci pozyskiwania wód termalnych do celów ciep³owniczych. Najwiêcej nowego ciep³a z wnêtrza Ziemi – bo na poziomie 17,1 MW – mo¿na bêdzie pozyskiwaæ za pomoc¹ instalacji geotermalnej, która obecnie jest budowana w Toruniu. S¹ tutaj wykonane dwa otwory geotermalne i by³y ju¿ przeprowadzane próby eksploatacji wody z otworu Toruñ TG-1 i zat³aczania jej do otworu Toruñ GT-2.
W wyniku uruchomienia nowych otworów geotermalnych najwiêksza moc ciep³a geo- termalnego mo¿e byæ zainstalowana na obszarze niecki szczeciñskiej. W tym przypadku suma ju¿ istniej¹cej i nowo zainstalowanej bezpoœrednio z geotermii mocy cieplnej mo¿e wynosiæ ponad 32 MW. Niewiele mniej, bo ponad 30 MW ju¿ zainstalowanej i mo¿liwej do pozyskania bezpoœrednio z geotermii nowej mocy cieplnej mo¿e byæ w niecce warszawskiej.
Na obszarze niecki mogileñsko-³ódzkiej pozyskiwanie ciep³a geotermalnego mo¿e siê w su- mie zwiêkszyæ do ponad 11 MW. Generalnie na Ni¿u Polskim pozyskiwanie ciep³a geo- Rys. 3. Zainstalowana i mo¿liwa do zainstalowania moc geotermalna w podziale na struktury geologiczne Ni¿u Polskiego
Fig. 3. The geothermal energy, installed and possible to install, divided into geological structures of Polish Lowlands
termalnego mo¿e siê zwiêkszyæ o ponad 41 MW w stosunku do obecnie zainstalowanej mocy cieplnej pochodz¹cej z geotermii, daj¹c w sumie ponad 74 MW.
Obecnie po Geotermii Poddêbice najbli¿ej uruchomienia jest ciep³ownia geotermalna w Kleszczowie. Wykonany jest ju¿ otwór eksploatacyjny Kleszczów GT-1 i otwór ch³onny Kleszczów GT-2. Otwory te po³¹czone s¹ ruroci¹giem t³ocznym. Obecnie prowadzone s¹ prace zwi¹zane z adaptacj¹ ciep³owni w kompleksie dydaktyczno-sportowym SOLPARK, celem jej przystosowania do odbioru ciep³a od wody termalnej. Wszystko wskazuje na to, ¿e bêdzie to szósta ciep³ownia geotermalna uruchomiona na terenie Ni¿u Polskiego i siódma na terenie Polski.
LITERATURA
BALCER M., 2007 — Zak³ad Geotermalny w Mszczonowie – wybrane aspekty pracy, doœwiadczenia, per- spektywy. Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia Zrównowa¿ony Rozwój nr 2, s. 113–116.
BIERNAT H., BENTKOWSKI A., POSYNIAK A., 2005 — Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów eks- ploatacyjnych ujêcia wód termalnych z utworów jury dolnej w Stargardzie Szczeciñskim. Archiwum PG POLGEOL S.A.
BIERNAT H., BENTKOWSKI A., POSYNIAK A., 2008 — Dokumentacja hydrogeologiczna ujêcia wód ter- malnych z utworów jury dolnej w otworze Gostynin GT-1. Archiwum PG POLGEOL S.A.
BIERNAT H., KULIK S., NOGA B., 2010a — Instalacja geotermalna w Pyrzycach jako przyk³ad pozyskiwania czystej i odnawialnej energii w ciep³ownictwie oraz wód termalnych do balneologii i rekreacji. Przegl¹d Geologiczny Tom 58, Nr 8, s. 712–716.
BIERNAT H., KULIK S., NOGA B., 2010b — Problemy zwi¹zane z eksploatacj¹ ciep³owni geotermalnych wykorzystuj¹cych wody termalne z kolektorów porowych. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój nr 1–2, s. 17–28.
BIERNAT H., KULIK S., NOGA B., KOSMA Z., 2010c — Problemy korozji przy zat³aczaniu wykorzystanych wód termalnych. Modelowanie In¿ynierskie Tom 8, Nr 39, s. 13–18.
GÓRECKI W. (red.), 2006 — Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na Ni¿u Polskim. AGH, Kraków.
KARSKA A., HAJTO M., 2009 — Mo¿liwoœci zagospodarowania z³ó¿ wód termalnych w rejonie miasta Poddêbice. Technika Poszukiwañ Geologicznych, Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój nr 2, s. 89–99.
MARSZCZEK T., P£OCHNIEWSKI Z., 1989 — Wody geotermalne Polski stan rozpoznania, potrzeby i kierunki dalszych badañ. Technika Poszukiwañ Geologicznych Geosynoptyka i Geotermia nr 6, s. 43–48.
NOGA B., BIERNAT H., 2011 — Koncepcja optymalnego wykorzystania pozyskiwanych otworami Kleszczów GT-1 i Kleszczów GT-2 wód termalnych i zagospodarowania energii geotermalnej. Archiwum PG POLGEOL S.A.
NOGA B., KOSMA Z., 2011 — Obecny stan wykorzystania wód termalnych i energii geotermalnej w Polsce.
Logistyka – nauka nr 6, s. 3069–3078.
NOGA B., KOSMA Z., BIERNAT H., 2011 — Przegl¹d obecnie realizowanych projektów wykorzystania wód termalnych i energii geotermalnej na Ni¿u Polskim. Logistyka – nauka nr 6, s. 3079–3088.
SMÊTKIEWICZ K., 2010 — Geotermia w Poddêbicach – ju¿ coraz bli¿ej gor¹cych wód. GLOBEnergia nr 5, s. 36–37.
SZEWCZYK J., 2010 — Geofizyczne oraz hydrogeologiczne warunki pozyskiwania energii geotermalnej w Pol- sce. Przegl¹d Geologiczny vol. 58, nr 7, s. 566–573.
USTAWA z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 163, Poz. 981).
POSSIBILITY OF OBTAINING MORE GEOTHERMAL HEAT IN THE VIEW OF THE NEW INVESTMENTS COMPLETED
ON POLISH LOWLAND
ABSTRACT
The paper analyzes the possibility of obtaining a new thermal water and geothermal energy in the Polish Lowlands, where since 2008, the eight new operational wells were drilled. These wells can now form the basis for the construction of the new geothermal plants using the heat from the earth inside. Several of them can be used as an independent source of heat for low temperature heating systems. In order to obtain a maximum cooling in all cases the use of an absorption heat pump was recommended. Water extracted from two of the new wells is designed mainly for recreation and therapy and as a heat source for the heat pump compressor.
KEY WORDS
Geothermal energy, thermal water, heat, geothermal wells, Polish lowland
