Piłatowicz, Józef
Prasa hutnicza na ziemiach polskich
w XIX i XX wieku
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 18/2, 135-138
1979
Słabsza w y d aje się część p rac y pośw ięcona analizie treści tygodn ika w edług w y b ra n y c h w ątk ó w tem aty czn y ch : kw estia kobieca, w ychow anie i kształcen ie kobiet, p raca zaw odow a, upow szechnianie czy telnictw a, m a te ria ły biograficzne. P rz ed sta w iają c w skrócie p ro b le m aty k ę pism a nie ustrz e g ła się Z aw ialska w sw ych ocenach pew nej ogólnikowości.
N ajb ard ziej in te re su ją c a ze w zględu n a w yn iki badań, a tak że stoso w ane m eto d y badaw cze je s t część pośw ięcona M arii K onopnickiej jako R edaktorce „Ś w itu ” . P o d e jm u jąc próbę sko rygow ania u ta rte g o w lite ra
tu rz e przed m io tu stw ierd zen ia, że w k ład a u to rsk i p o etki b ył niew ielki, Z aw ialska p rzytacza szereg dowodów n a au to rstw o K onopnickiej anoni- m om o p u b liko w an ych a rty k u łó w w stęp n y ch i felieto nó w Rachunki, pod pisy w an y ch pseudonim em „Z ero ” i k ry p to n im e m Z. K o n fro n ta c ja p u b li kow anych na łam ach „ Ś w itu ” m ate ria łó w z k orespo nd encją, a u to g ra fa m i, analiza treści i sty listy k i d ały w efekcie 252 pozycje bibliograficzne M. K onopnickiej wobec trz y d z ie stu k ilk u zid en ty fik o w an y ch przez T. Czapczyńskiego i czterd ziestu z a re je stro w an y c h przez J. B aculew - skiego3.
U dział K onopnickiej w „Św icie” Z aw ialska p re z e n tu je m etodą pom ia ru pow ierzchni a rty k u łó w o pu b likow anych przez poetkę. Czy rzeczy wiście m etoda ta d aje obraz fak tycznego jej w k ład u w działalność pism a?
Z asłu gą p rac y M. Z aw ialskiej je s t p rzed e w szystkim zbadanie m ało znanej k a rty z życia M arii K onopnickiej jak o re d a k to rk i pism a dla ko biet. P ra c a uzupełniona została ciekaw ym w y bo rem fra g m en tó w p ro g ra m ow ych a rty k u łó w p isany ch przez K onopnicką oraz ilu stra c ja m i. N ieste ty b ra k w książce opisu w y k o rz y sta n y c h opracow ań.
. _ !
Hanna N atora-Macierewicz
P R A S A H U TN IC Z A N A ZIEM IACH PO L SK IC H w X IX i X X W IEK U D otychczasow e b ad ania n a d h isto rią p rasy k o n c e n tru ją się przed e w szystkim na p rasie społeczno-politycznej i litera c k ie j, w znikom ym zaś stopniu na tech nicznej. L u k ę tę sta ra się w y pełn ić R ada P ra s y T echnicz n ej (RPT). W sw ej obecnej fo rm ie została ona pow ołana б V II 1970 r. zarządzeniem K o m itetu N au k i i T echniki jak o organ opiniodaw czy i do rad c z y przew odniczącego K o m itetu N au k i i T echniki i prezesa Z arząd u Głów nego N aczelnej O rganizacji Technicznej.
Obok zadań bieżących1 R P T sta ra się inspirow ać badania naukow e
3 M. Z a w i a l s k a , „ S w i t ” M arii K o n o p n ic k i e j, W rocław 1978, s. 187.
1 Do zak resu d zia ła n ia R ady n a leży przed e w szy stk im : 1) o p ra co w y w a n ie w n io sk ó w w sp ra w ie p ersp ek ty w iczn eg o lu b d łu g o o k reso w eg o p la n o w a n ia rozw oju prasy
136 R E C E N Z JE I S P R A W O Z D A N IA
w zakresie m .in. czy teln ictw a p ra sy tech n iczn ej, popraw ności i k u ltu r y języ k a polskiego, term in o lo g ii technicznej, m odelu fu nk cjo n o w an ia pis m a naukow o-technicznego, prognozow ania rozw o ju p rasy techn icznej. Do w sp ó łp racy zaproszono tak ie placów ki naukow e, jak : K om isja R ew o lu c ji N aukow o-T echnicznej K o m itetu „P olska 2000” PA N , In s ty tu t K siążki i C zy teln ictw a B iblioteki N arodow ej, I n s ty tu t Ję zy k a Polskiego U n iw e rsy te tu W arszaw skiego, I n s ty tu t D zien n ik arstw a U n iw e rsy te tu W arszaw skiego, O środek B adań P rasozn aw czych w K rak o w ie2.
Je d n y m z podstaw o w ych k ieru n k ó w działalności R P T są bad an ia n ad dziejam i p rasy techn iczn ej. W idzi się w n ich klucz do zrozum ienia dzisiej szego jej oblicza, a tak że podstaw ę prognoz przyszłego rozw oju czasopiś m ien n ictw a technicznego. P ra c e k o o rd y n u je K o m isja H istorii P ra sy T ech nicznej, k tó re j przew odniczy prof. J . P a z d u r. K om isja w sp ółp racu je z K o m itetem H isto rii N au k i i T ech niki PA N , In sty tu te m H isto rii N auki, O św iaty i T ech n iki PA N , K om isją H istorii P ra sy T echnicznej PA N oraz in n y m i placów kam i n aukow ym i.
P ra ce K om isji zm ierzają, ja k dotychczas, w dw u k ieru n k a ch : sy n te ty zu ją cy m i m onograficznym . W zakresie pierw szym o trzy m aliśm y k il ka w stęp n y ch opracow ań pióra J. P a z d u ra 3, o b ejm u jący ch okres k sz ta ł to w an ia się i em an cy p acji czasopiśm iennictw a technicznego do la t sie d em dziesiątych X IX w. D ru gi zakres badaw czy sk o n cen trow an o na m o n o g rafiach poszczególnych ty tu łó w lub g ru p czasopism zajm u ją c y c h się ok reślo n ym działem tec h n ik i4.
tech n iczn ej, z w y zn a czen iem jej ro li i fu n k cji w ś w ie t le zm ia n zach od zących w roz w o ju gosp od arczym , n au k o w y m i tech n iczn y m k raju; 2) o p ra co w y w a n ie i o p in io w a n ie w n io sk ó w d o ty czą cy ch p o w o ła n ia n o w y ch lu b lik w id a c ji istn ie ją c y c h czasop ism tech n iczn y ch i p op u larn otech n iczn ych ; 3) o p ra co w y w a n ie op in ii i w n io sk o w a n ie w sp raw ach d o ty czą cy ch d osk o n a len ia tem a ty k i czasop ism , w szczeg ó ln o ści z pun k tu w id zen ia rozw oju gosp od ark i, n au k i i tech n ik i; 4) o p ra co w y w a n ie w n io sk ó w w sp ra w ie o p ty m a ln y ch w a ru n k ó w rozw oju i d ziałan ia p rasy tech n iczn ej; 5) r e p rezen to w a n ie p o lsk iej prasy tech n iczn ej w k raju i za granicą; 6) w y p o w ia d a n ie się w sp r a w a ch p o lity k i i zasad im p ortu zagran icznej p rasy tech n iczn ej na p o trzeb y nauki i tech n ik i. Por. S p r a w o z d a n i e z dzia ła ln o ści R P T w la ta ch 1970— 1973, cz. III, W ar sza w a 1974, s. 2.
2 R PT w y d a ła , w ram ach w ła sn e j serii: „Prace P rezy d iu m , Z esp o łó w i K om isji szereg op racow ań b ęd ących w y n ik ie m d o ty ch cza so w y ch badań. Np.: H. J a d a c k a ,
T e r m i n te c h n i c z n y — p o ję c ie , b u d o w a , p o p r a w n o ś ć , W arszaw a 1976; W. P a w l a k :
1) B ib lio g ra f ia p u b l i k a c j i o p r a s i e te c h n i c z n e j w P R L z a lata 1945— 1972, W arszaw a 1973; 2) B ib lio g ra f ia p u b l i k a c j i w j ę z y k u p o l s k i m o p r a s ie te c h n i c z n e j z a r o k 1975, W arszaw a 1977; B. G a r 1 i c k i, W. M a s ł o w s k i , M o d e l f u n k c j o n o w a n i a p is m a
n a u k o w o - te c h n i c z n e g o , W arszaw a 1977.
3 J. P a z d u r : 1) W s t ę p do his to rii p r a s y te c h n i c z n e j w Polsce, W arszaw a 1974; 2) P o c z ą t k i p o ls k ie g o c z a s o p i ś m i e n n i c t w a te c h n ic zn e g o do około 1830 ro k u , W arsza w a 1975; 3) P o ls k i e c z a s o p iś m ie n n i c tw o te c h n ic zn e w la ta ch 1831— 1870, W arszaw a 1976.
4 D otych czas u k azała się p ierw sza m on ografia: H. C i s z e w s k i e j - W u s a - t o w s k i e j „ H u t n ik ” — m o n o g r a f ia h is to r y c z n a c z a s o p is m a z l a t 1929— 1939, W ar
D la końca w iek u X IX i w iek u X X b ad ania cząstkow e są nieodzow ne, albow iem pojed y n czy badacz nie je s t w stan ie objąć całości czasopiś m ien n ictw a technicznego nie ty lk o ze w zględu n a m nożącą się liczbę ty tułów , ale przede w szystkim na p o głębiającą się specjalizację. W ym aga to od h isto ry k a znajom ości choćby podstaw danej gałęzi techn iki. N a jb a r dziej zaaw ansow ane są b ad an ia n a d czasopiśm iennictw em g ó rn iczo -h u t- niczym , głów nie h u tn iczy m , k tó re m u pośw ięcono k o n feren cję nau k ow ą w K atow icach w dniu 14 IV 1978 r.
K o n fe re n c ja została zorganizow ana przez R PT, K o m itet H istorii N au k i i T echniki PA N oraz I n s ty tu t H istorii U n iw e rsy te tu Śląskiego. Z gro m adziła ona około 30 osób z ró żn ych ośrodków n au k o w y ch k ra ju , a ta k że przedstaw icieli p ra sy górniczo -hu tn iczej, reso rto w y ch placów ek ba daw czych oraz śląskich zakładów pracy . W k o n fere n c ji b ra ł udział ta k że p rzed staw iciel h isto ry k ó w czechosłow ackich, d r J. P av lica z O straw y. O bradom przew odniczył J. P a z d u r; w ygłoszono 7 refe ra tó w .
R e fe ra t dotyczący czasopiśm iennictw a odlew niczego p rze d staw ił prof. J . P iaskow ski z In s ty tu tu O d lew nictw a w K rakow ie. Z ap rezen to w ał on genetyczne ujęcie zagadnienia om aw iając in te re su ją c ą go p ro b le m aty k ę od początków X IX w. Z w rócił uw agę na: b a rie rę rozw oju czasopiśm ien n ictw a technicznego, jak ą b y ł n isk i stopień uprzem y sło w ienia k ra ju , k ie ru n k i p rzep ły w u now ej tec h n ik i z Zachodu, zapom niane tech n ik i dzie w iętnastow ieczne (np. sto p y krzem ow e), k tó re o d k ry w ano w lata ch 50-tych X X w. jako now e. Szerzej om ów ił o statn ie trzydziestolecie, zwłaszcza „P rzeg ląd O d lew n ictw a”, k tó ry zaczął ukazyw ać się od 1951 r. P rzep ro w ad ził analizy: ilościową u k azu jący ch się w ty m czasopiśm ie a r ty k u łó w w lata ch 1951— 1975, n a k ład u , działalności R ady P ro g ram o w ej i K o m ite tu R edakcyjnego, te m a ty k i odlew niczej w in ny ch czasopism ach tech niczn ych . W końcow ej części J. P iaskow ski zary so w ał k ie ru n k i roz w ojow e polskiego czasopiśm iennictw a odlew niczego do 2000 r. A u to r w i dzi, po d y k to w an ą specjalizacją, konieczność podziału „P rzeg ląd u O dlew n ic tw a ” na dw a m iesięczniki o podobnym poziom ie, lecz o odm iennej te m aty ce. Jed n o z nich pośw ięcone b yło b y odlew nictw u stopów żelaza, d ru gie — odlew nictw u m eta li nieżelaznych. Z ak reślił rów n ież zak res tem a ty cz n y ty c h czasopism oraz w ielkości nakładów .
In te resu jąc o p rzed staw ian o dzieje czasopiśm iennictw a - hutniczego w la ta c h 1945— 1975. W pierw szej części (m gr Ii. C iszew ska-W usatow - ska, „B ip ro h u t” Gliwice) om ówiono, na tle rozw oju h u tn ic tw a , rek o n stru k c ję tego działu czasopiśm iennictw a po w ojnie oraz rozw ój w n a s tę p u jąc y c h gru p ach : zaw odow o-publicystycznej, nau k o w ej, bibliograficz nej i d o k u m en ta cy jn e j, refe ra to w e j i przeglądow ej, firm ow o-przem
ysło-szawa 1977; dalsze znajdują się w przygotowaniu (J. Piaskowskiego o czasopiśmien nictw ie odlewniczym do 1975 r. z perspektyw am i rozwoju do 2000 r. oraz H. Ciszew- skiej-W usatow skiej i J. Czermińskiego o prasie hutniczej w latach 1945—1975 z pro gnozą rozwoju do 2000 r.).
138 R E C E N Z JE I S P R A W O Z D A N IA
w ej (w ty m zakładow e i związkowe). Na tej po dstaw ie m g r J. C zerm iń ski (red. naczelny „W iadom ości H u tn iczy ch ”) dokonał ogólnej an alizy po ziom u jakościow ego tego czasopiśm iennictw a, sku p iając uw agę n a k ilk u bardzo in te resu jąc y c h k w estiach. Ciekaw ie i k ry ty c z n ie p rześledził zm ia n y w budow ie fo rm a ln e j oraz tre śc i m e ry to ry c z n ej. Z arysow ał m odele o rg an izacy jn e red a k c ji, dokonując jednocześnie ogólnej oceny a k tu a ln e go sta n u k w alifik acji d zien n ik arzy czasopism technicznych. Om ówił w aż n y , zwłaszcza dla Śląska, p ro b lem popraw ności językow ej i term inologicz n e j. U dało się w yelim inow ać naleciałości niem ieckie, n a to m ia st p o p raw ność językow a licznych a rty k u łó w pozostaw ia w iele do życzenia. W za kończeniu a u to r s ta ra ł się sprecyzow ać cechy dobrego, now oczesnego cza sopism a h utniczego i zakreślić prognozę rozw oju.
C zasopiśm iennictw o techniczne w dw udziestoleciu m iędzy w o jenn ym k on cen tro w ało sw oją uw agę z n a tu r y rzeczy n a pro b lem ach tech nicz n ych , nie traciło je d n a k z pola w idzenia zasadniczych zagad n ień ogól n ych . Do tak ic h n ależały: szkolnictw o techniczne, jego p ro g ram y , m o del kształconego abso lw enta. K w estie te, na przyk ładzie A kadem ii G ór niczo-H utniczej w K rakow ie, om ów ił szeroko w sw oim referacie prof. J . Ja ro s z U n iw e rsy te tu Śląskiego.
P ozostałe re fe ra ty dotyczyły: „ P rzeg ląd u G órniczo-H utniczego” w la tac h 1920— 1929 (m gr H. C iszew ska-W usatow ska), czechosłow ackiego cza sopiśm iennictw a górniczo-hutniczego w X IX i X X w. (dr J. Pavlica), po czątków czasopiśm iennictw a górniczo-hutniczego n a Ś ląsku (prof. S. M i- chalkiew icz z U n iw e rsy te tu im. B. B ie ru ta we W rocław iu).
W d y sk u sji pod kreślano znaczenie b a d ań h isto ry czn y ch dla w spół czesnych czasopism tech n iczn ych (J. P a z d u r, S. M ichalkiew icz), k tó re w in n y k o n ty n u o w ać dobre tra d y c je p rasy dziew iętnastow iecznej i m ię d zy w o jen n ej. Podniesiono w ażki p ro blem sta n u zachow ania i m ożliw ości dostępu do poszczególnych czasopism technicznych. W y su nięto p o stu la t ree d y c ji n a jsta rsz y c h i n a jw ażn iejszy ch ty tu łó w (S. M ichalkiew icz).
R e fe ra ty sesyjn e i d y sk u sja będą opublikow ane w „Z eszytach N a u kow ych U n iw e rsy te tu Ś ląskiego”. W plan ach R PT p rzew id u je się o rg a nizację podobnych sesji n au k o w y ch dotyczących in n ych czasopism b ra n żowych.
