Problematyka reprezentacji Skarbu Państwa w postępowaniu cywilnym w świetle nowych uregulowań prawnych

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 776. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Paweł Dąbek Katedra Prawa. Problematyka reprezentacji Skarbu Państwa w postępowaniu cywilnym w świetle nowych uregulowań prawnych 1. Wprowadzenie Skarb Państwa jest szczególną osobą prawną. Nie posiada on bowiem siedziby, organów1 będących odpowiednikiem organów innych osób prawnych, statutu, jak również ustawy ustrojowej normującej szczegółowo zagadnienia związane z jego funkcjonowaniem. Po zmianach ustrojowych w 1989 r. podjęte zostały próby zdefiniowania charakteru prawnego Skarbu Państwa i jednocześnie próbowano ustalić zasady zarządzania jego majątkiem oraz zasady reprezentacji Skarbu Państwa przed sądami i organami administracyjnymi2. Prace te nie doprowadziły jednak do kompleksowego uregulowania tych kwestii. W chwili obecnej w zakresie reprezentacji Skarbu Państwa oprócz kodeksu postępowania cywilnego funkcjonują w szczególności: ustawa z 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej3, ustawa z 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa4 oraz oczekująca na wejście w życie ustawa o Prokuratorii Odmiennie: Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1997, s. 167. 1. Szerzej: C. Kosikowski, W poszukiwaniu nowej koncepcji Skarbu Państwa, PiP 1992, z. 12 oraz N. Gajl, Gospodarka budżetowa w świetle prawa porównawczego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993. 2. 3 4. T.j. Dz.U. 1999, nr 82, poz. 928, z późn. zm. Dz.U. nr 106, poz. 493 z późn. zm..

(2) Paweł Dąbek. 86. Generalnej Skarbu Państwa5. Z istotnych aktów prawnych wskazać można również na ustawę o gospodarce nieruchomościami6 w zakresie reprezentowania Skarbu Państwa w sprawach związanych z gospodarką nieruchomościami państwowymi, w których to sprawach Skarb Państwa bywa reprezentowany przez jednostki samorządu terytorialnego7. Definicja Skarbu Państwa została zawarta w art. 34 k.c. Jak wynika z tego przepisu, Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych. O Skarbie Państwa, jako o osobie prawnej można mówić wówczas, gdy państwo wykonuje za pomocą swoich jednostek organizacyjnych (stationes fisci) nie mających osobowości prawnej, swoje zadania społeczne i gospodarcze (dominium), pozbawione cech działania publicznoprawnego (imperium)8. Skarb Państwa występuje wobec powyższego w stosunkach cywilnoprawnych, jako podmiot równorzędny w stosunku do innych podmiotów prawa cywilnego. Taką samą pozycję ma również w trakcie postępowania sądowego. Oznacza to, że nie korzysta on z żadnych istotnych przywilejów w stosunku do innych stron procesu. Pewne przywileje Skarbu Państwa wynikają z postępowania egzekucyjnego oraz w sprawach związanych ze zwolnieniem od kosztów sądowych, z natychmiastową wykonalnością orzeczeń zapadłych przeciwko Skarbowi Państwa oraz zabezpieczeniem roszczeń9. Wyjątki te nie wpływają jednak w żaden sposób na sytuację procesową Skarbu Państwa w trakcie trwania postępowania rozpoznawczego. Istnieją dwa sposoby reprezentowania Skarbu Państwa przed sądami. Pierwszy określany jest mianem scentralizowanego i powstaje on wtedy, gdy uprawnienie do zastępstwa otrzymuje jeden wyspecjalizowany w tym celu organ. System zaś zdecentralizowany występuje wówczas, gdy uprawnienia do zastępstwa posiadają Dz.U. 2005, nr 169, poz. 1417 z późn. zm. Data wejścia w życie tego aktu prawnego to 15 marca 2006 r. 5. T.j. Dz.U. 2000, nr 46, poz. 543 z późn. zm.. 6. Por. R. Szarek, Reprezentacja Skarbu Państwa w postępowaniu sądowym, „Radca Prawny” 2000, nr 4. 7. G. Bieniek, Reprezentacja Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego w postępowaniu cywilnym, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002. 8. 9 – Art. 8 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. 2002, nr 9, poz. 88), Skarb Państwa oraz instytucje państwowe, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, nie mają obowiązku uiszczania opłat sądowych; – art. 335 § 2 k.p.c., natychmiastowa wykonalność wyroku nie będzie orzeczona nawet za zabezpieczeniem w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa; – art. 749 k.p.c. zabezpieczenie roszczeń pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa jest niedopuszczalne;.

(3) Problematyka reprezentacji Skarbu Państwa…. 87. różne organy państwowe w zależności od ich przedmiotowego i terytorialnego zakresu działania10. W naszym systemie prawnym funkcjonuje system decentralizacji zastępstwa prawnego Skarbu Państwa. System ten posiada pewne wady, gdyż mogą powstawać sytuacje, w których stanowiska jednostek organizacyjnych reprezentujących Skarb Państwa w procesie będą różne. Mogą one być całkowicie sprzeczne, ewentualnie częściowo rozbieżne. Zdarza się, że reprezentujące Skarb Państwa jednostki organizacyjne skupiają się bardziej na wykazywaniu swojej właściwości lub jej braku, a nie na ochronie interesów Skarbu Państwa11. Pojawiają się wręcz głosy, że system ten jest „archaiczny”12. Inny system reprezentacji interesów Skarbu Państwa istniał w okresie międzywojennym oraz do 1951 r. Wówczas interesy majątkowe Skarbu Państwa w postępowaniu sądowym były reprezentowane przez wyspecjalizowany organ, jakim była Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej. W chwili obecnej uchwalona została ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Analiza jej treści prowadzi jednak do wniosku, że powołanie tej instytucji nie zmienia systemu decentralizacji obrony interesów Skarbu Państwa przed Sądami. Przedmiotem analizy zawartej w niniejszym artykule jest obecnie istniejący system reprezentacji Skarbu Państwa w postępowaniu cywilnym, przy uwzględnieniu wprowadzenia do niego nowo powołanej instytucji Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. 2. Sposób reprezentacji Skarbu Państwa W postępowaniu procesowym występują dwie strony. Z pojęciem strony w procesie cywilnym pozostaje w ścisłym związku pojęcie zdolności sądowej, którą w doktrynie prawa procesowego cywilnego określa się jako kwalifikację prawną podmiotu prawnego, a wyraża się ona w tym, że podmiot może być stroną (bądź uczestnikiem w postępowaniu nieprocesowym) postępowania sądowego w sprawach cywilnych13. W przypadku gdy stroną w procesie jest Skarb Państwa, prawidłowe oznaczenie strony zawsze powinno zawierać stwierdzenie „Skarb Państwa”. Następnie musi zostać wskazana jednostka organizacyjna Skarbu Pań M. Jędrzejewska, Skarb Państwa w procesie cywilnym, Studia Juridica 1994, nr XXI.. 10 11. M. Przychodzki, Po co nam Prokuratoria Generalna?, „Prawo i Życie” 1999, nr 1.. R. Tupin, K. Głogowski, Spór o pryncypia, „Rzeczpospolita” z 10 marca 2004 r., s. C3.. 12. J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, Postępowanie cywilne, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1996, s. 168–169; W. Siedlecki, Z. Świeboda, Postępowanie cywilne, zarys wykładu, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1998, s. 109. 13.

(4) Paweł Dąbek. 88. stwa (stationes fisci), która występuje w imieniu Skarbu Państwa. Sytuacja taka nie ulegnie zmianie nawet wówczas, gdy w sprawie Skarb Państwa zastępować będzie Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa. Wówczas obok wskazania, że za Skarb Państwa działa Prokuratoria, będzie również należało wskazać jednostkę organizacyjną, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie. Jeżeli w pozwie wskazanych zostałoby kilka jednostek organizacyjnych, które mają działać w imieniu Skarbu Państwa, zawsze stroną postępowania jest Skarb Państwa14. Oznacza to, że nie można jednocześnie uwzględnić powództwa przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez jedną jednostkę organizacyjną i w tej samej sprawie oddalić powództwo przeciwko temu samemu Skarbowi Państwa, tyle że reprezentowanemu przez inną jednostkę15. Stosownie do treści art. 67 § 2 k.p.c., za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, lub organ jednostki nadrzędnej. Dopuszczenie możliwości reprezentowania Skarbu Państwa przez jednostkę nadrzędną jest szczególnie wskazane w przypadkach, gdy toczące się postępowanie związane jest z działalnością kilku jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa16. W przypadku gdy w sprawie Skarb Państwa reprezentowany jest przez Prokuratorię, to ona podejmuje działania w procesie. Wszelkie jednak pisma kierowane przez sąd dla Skarbu Państwa, doręcza się w takim przypadku również właściwej stationes fisci, a nie Prokuratorii, która faktycznie działa w procesie. Jak wynika z art. 133 § 3 k.p.c. w zw. z § 2, doręczenia zawsze muszą być dokonane organowi uprawnionemu do reprezentowania przed sądem lub pracownikowi uprawnionemu do odbioru pism z pominięciem pełnomocnika procesowego. Prokuratoria zaś pełnić będzie funkcje pełnomocnika procesowego Skarbu Państwa. Niewątpliwie taka sytuacja może doprowadzić do tego, że Prokuratoria będzie mieć mniej czasu np. na sformułowanie apelacji, gdyż będzie oczekiwać na przesłanie dokumentów z jednostki organizacyjnej. Termin zaś zakreślony przez sąd liczyć się będzie od otrzymania dokumentów przez jednostkę organizacyjną, a nie przez Prokuratorię. W sytuacji, gdy powodem jest Skarb Państwa, ustalenie właściwego stationes fisci nie nastręcza problemów, gdyż jednostka organizacyjna, z działalnością której wiąże się dochodzone roszczenie, sama wnosi pozew. Inna sytuacja może mieć miejsce w przypadku, gdy Skarb Państwa jest stroną pozwaną. Wskazanie właściwej jednostki organizacyjnej należy w takim przypadku niewątpliwie do strony Por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 11 maja 1999 r., I CKN 1148/97, OSNC 1999, nr 12, poz. 205 oraz z 14 kwietnia 1999 r., III CKN 1239/98, OSNC 1999, nr 11, poz. 191. 14. Por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2003 r., II CKN 1398/00, LEX, nr 109414.. 15. T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego, t. 1, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2003, s. 188. 16.

(5) Problematyka reprezentacji Skarbu Państwa…. 89. przeciwnej (powoda). Jeżeli jednak powód mylnie oznaczył taką jednostkę organizacyjną, to obowiązek zawiadomienia właściwej jednostki spoczywa na sądzie. Sąd ma obowiązek czuwać, aby Skarb Państwa był należycie reprezentowany17. Jeżeli zatem sąd dojdzie do przekonania, że w sprawie uczestniczy niewłaściwa jednostka Skarbu Państwa, zawiadamia o toczącym się postępowaniu jednostkę właściwą. Samo zaś wadliwe określenie przez powoda jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa nie może prowadzić do oddalenia powództwa z tego powodu, lecz jedynie nakłada na sąd obowiązek zawiadomienia właściwej jednostki18. Podsumowując, należy stwierdzić, że należyta reprezentacja strony w postępowaniu cywilnym wymaga, aby sąd wyjaśnił i ustalił, która z państwowych jednostek organizacyjnych jest właściwym statio fisci19. Konsekwencją nienależytego ustalenia przez sąd właściwej jednostki organizacyjnej może być nieważność postępowania sądowego20. Jeżeli jednostka organizacyjna reprezentująca Skarb Państwa wytoczy powództwo przed sąd i nie poda, że działa za Skarb Państwa, pozew może zostać odrzucony na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. Jeżeli powód nie wskaże żadnej jednostki organizacyjnej, która ma reprezentować pozwany Skarb Państwa, wówczas sąd wzywa powoda do uzupełniania braków formalnych pozwu poprzez wskazanie jednostki organizacyjnej. W razie nieusunięcia tego braku, pozew zostanie zwrócony po myśli art. 130 § 2 k.p.c. Pewne problemy mogą również pojawić się w momencie wyrokowania w sytuacji, gdy Skarb Państwa zastępowany jest przez kilka jednostek organizacyjnych. Gdy okaże się, że dochodzone roszczenie wiąże się tylko z działalnością jednej z jednostek organizacyjnych, sąd zasądza od tej jednostki roszczenie. Sąd nie oddala przy tym roszczenia względem innej jednostki. Należy pamiętać, że stroną jest Skarb Państwa. Nie jest w związku z tym możliwe jednoczesne zasądzenie należności od Skarbu Państwa oraz oddalenie roszczeń względem Skarbu Państwa. Niekiedy problemy mogą pojawić się w przypadku zaskarżania wyroku. Jeżeli powództwo zostało uwzględnione przeciwko Skarbowi Państwa, powód nie może zaskarżyć tego wyroku (brak substratu zaskarżenia), nawet gdyby uważał, że odpowiedzialność Skarbu Państwa wiąże się z działalnością innej jednostki organiza-. Por. np. wyrok Sadu Najwyższego z 29 lipca 1970 r., II CR 301/70, OSNCP 1971, nr 3, poz. 55 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2003 r., II CK 90/02, LEX nr 77068. 17. Por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 22 września 1967 r., I CR 188/67 – PUG z 1968 r., nr 6.. 18. K. Piasecki, Skarb Państwa i jego reprezentacja w procesie cywilnym, PUG, 1980, nr 5, s. 140. 19. Np. wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 1974 r., II CR 656/74, OSNCP 1975, nr 7–8, poz. 119. 20.

(6) Paweł Dąbek. 90. cyjnej, aniżeli wskazana w zaskarżonym wyroku21. Z drugiej jednak strony wyrok może zaskarżyć tylko ta jednostka organizacyjna, którą wskazano w wyroku jako zobowiązaną do spełnienia świadczenia dochodzonego pozwem. W przeciwnym wypadku proces przybrałby postać wewnętrznego sporu pomiędzy jednostkami organizacyjnymi, co jest niedopuszczalne22. Kwestią, która może wywoływać spore wątpliwości w praktyce, jest ustalenie, jak będzie wyglądała odpowiedzialność Skarbu Państwa, gdy zasądzone roszczenie jest związane z działalnością więcej niż jednej jednostki organizacyjnej. W takim wypadku pomiędzy tymi jednostkami nie zachodzi odpowiedzialność solidarna. Również sąd orzekający nie ustala zakresu odpowiedzialności poszczególnych jednostek organizacyjnych23. W takim wypadku zatem to sam wierzyciel będzie mógł zadecydować, w stosunku do której z tych jednostek będzie prowadził egzekucję oraz w jakim zakresie. Kolejny problem związany jest z powagą rzeczy osądzonej pomiędzy Skarbem Państwa a podmiotem pozostającym z nim w sporze. Jak wynika z art. 366 k.p.c. wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami24. Jeżeli powód wytoczy nowe powództwo przeciwko Skarbowi Państwa, oparte na tej samej podstawie faktycznej, lecz z innym stationes fisci, pozew taki powinien zostać odrzucony25. Należy przyjąć, że pomiędzy tymi samymi stronami sprawa została już prawomocnie osądzona. Oprócz procesu Skarb Państwa może również występować w postępowaniu nieprocesowym. Warunkiem jednak takiego wystąpienia jest konieczność wykazania interesu prawnego po myśli art. 510 § 1 k.p.c. Najczęściej Skarb Państwa występuje w sprawach z zakresu prawa rzeczowego (np. nabycie własności przez zasiedzenie, zniesienie współwłasności) czy też spadkowego. Również w postępowaniu nieprocesowym konieczne jest wskazanie jednostki organizacyjnej, której organ ma podjąć czynności procesowe za Skarb Państwa. Skarb Państwa może także występować w postępowaniu przed sądem polubownym. W takim wypadku należy stosować wszelkie zasady reprezentacji, jakie obowiązują w procesie.. 21. G. Bieniek, op.cit.. Np. wyrok Sądu Najwyższego z 24 kwietnia 1978 r., II CR 96/78, OSNCP 1979, nr 8–9, poz. 150. 22. Np. wyrok Sądu Najwyższego z 29 lipca 1970 r., OSNCP 1971, nr 3.. 23. Szerzej na temat powagi rzeczy osądzonej, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, red. K. Piasecki, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1996, s. 1087–1097. 24. 25. Odmienne stanowisko zob. K. Piasecki, op. cit. s. 144..

(7) Problematyka reprezentacji Skarbu Państwa…. 91. 3. Właściwość Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa Skarb Państwa może być zastępowany w postępowaniu sądowym przez wyspecjalizowany organ, którym jest Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa. W takim wypadku Prokuratoria pełni rolę swoistego adwokata Skarbu Państwa. W zakresie zastępstwa procesowego kompetencje Prokuratorii można podzielić na fakultatywne i obligatoryjne. Prokuratoria będzie wykonywać obligatoryjne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym oraz w każdym przypadku, gdy wartość przedmiotu sprawy przewyższa 1 000 000 zł, jak również w procesach odszkodowawczych związanych z tzw. bezprawiem legislacyjnym26. W ostatnim przypadku dotyczy to jedynie działania lub zaniechania Parlamentu i Rady Ministrów. Nawet jednak w tych sprawach Prokuratoria nie będzie mogła występować, jeżeli będzie to dotyczyło spraw rozpoznawanych w postępowaniu wieczysto-księgowym, w przedmiocie wpisu do właściwego rejestru, rozpoznawanych w postępowaniu upadłościowym lub naprawczym oraz rozpoznawanych w postępowaniu egzekucyjnym. Fakultatywne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa Prokuratoria będzie mogła wykonywać w każdej sprawie (jako powód, pozwany, uczestnik) przed sądami powszechnymi. Sprawę będzie mogła prowadzić na wniosek zainteresowanego podmiotu lub też uczestniczyć w postępowaniu z urzędu. Warunkiem jednak koniecznym do wystąpienia w takiej sytuacji jest stwierdzenie, że wymaga tego ochrona ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa27. Prokuratoria może być również wyznaczona przez Radę Ministrów do reprezentowania Skarbu Państwa w postępowaniach związanych z bezprawiem legislacyjnym innych organów konstytucyjnych aniżeli Parlament i Rada Ministrów. Koszty postępowania w sprawie, w której Prokuratoria Generalna wykonuje zastępstwo procesowe Skarbu Państwa, ponosi podmiot reprezentujący Skarb Państwa, czyli z działalnością którego wiąże się dochodzone roszczenie. Podmiot ten nie ponosi jednak kosztów zastępstwa procesowego wykonywanego przez Prokuratorię Generalną28. Pomiędzy Prokuratorią a podmiotem reprezentującym Skarb Państwa zachodzi stosunek, który można określić stosunkiem pełnomocnictwa. W związku jednak z faktem, że Prokuratoria zastępuje podmiot szczególny istnieją pewne różnice 26 Naprawienie szkody przez Skarb Państwa wyrządzonej przez wydanie ustawy lub rozporządzenia Rady Ministrów niezgodnych z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, a także naprawienie szkody wyrządzonej przez niewydanie takiego aktu normatywnego, którego obowiązek przewiduje przepis prawa.. Art. 8 ust. 5 ustawy o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.. 27. 28. Art. 11 ustawy o Prokuratorii….

(8) 92. Paweł Dąbek. w porównaniu ze zwykłym stosunkiem pełnomocnictwa, jaki nawiązuje pełnomocnik procesowy ze swoim klientem. Istnieją pewne czynności procesowe, które Prokuratoria może podjąć tylko i wyłącznie za zgodą reprezentowanego podmiotu. Co do zasady Prokuratoria Generalna nie jest związana treścią wniosków zastępowanego podmiotu. Niektóre jednak wnioski w zakresie czynności procesowych są dla Prokuratorii wiążące. Wiążący jest wniosek o wszczęcie postępowania. Oznacza to, że Prokuratoria nie może odmówić wszczęcia postępowania sądowego, jeżeli zwróci się o to podmiot reprezentujący Skarb Państwa. Wydaje się, że wniosek jest wiążący również i wtedy, gdy Prokuratoria ma wykonywać zastępstwo w sprawie, w której jej udział nie jest obligatoryjny. Istnieje wobec powyższego różnica w stosunku do innych pełnomocników. Pełnomocnik będący adwokatem lub radcą prawnym może odmówić reprezentowania strony w postępowaniu sądowym. Prokuratoria Generalna jest również związana wnioskiem podmiotu reprezentującego Skarb Państwa w zakresie cofnięcia pozwu lub wniosku. Przepisy dotyczące pełnomocnika procesowego zawarte w k.p.c. nie zabraniają pełnomocnikowi wykonać takich czynności. Kolejne wnioski, którymi Prokuratoria jest związana dotyczą: uznania roszczenia29 lub wniosku, zrzeczenia się roszczenia, ograniczenia roszczenia lub zawarcia ugody sądowej. Czynności takie każdy inny pełnomocnik może wykonywać z mocy art. 91 k.p.c. samodzielnie, mogą one być jedynie wyłączone z zakresu pełnomocnictwa. Z literalnej treści art. 14 ustawy o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa nie wynika jednak wprost, czy za każdym razem, gdy Prokuratoria będzie chciała wykonać takie czynności, musi zwrócić się do organu reprezentującego Skarb Państwa o wyrażenie zgody. Z wykładni jednak celowościowej tego przepisu można taki wniosek wyprowadzić. Warto jeszcze zwrócić uwagę na dyspozycję art. 93 k.p.c., który zezwala mocodawcy stawającemu jednocześnie z pełnomocnikiem na niezwłoczne prostowanie lub odwoływanie oświadczeń pełnomocnika. Przepis ten nie będzie miał jednak zastosowania w przypadku reprezentowania przez Prokuratorię Generalną. Z mocy art. 8 ust. 5 ustawy o Prokuratorii prowadzenie postępowania przez Prokuratorię wyłącza przedstawiciela Skarbu Państwa od udziału w postępowaniu. Jedyną zatem rolą przedstawiciela Skarbu Państwa w postępowaniu sądowym, w przypadku gdy działa Prokuratoria, jest możliwość przesłuchania takiego przedstawiciela w charakterze strony postępowania (art. 300 § 2 k.p.c.). 29 Użyte w ustawie o Prokuratorii Generalnej wyrażenie uznanie roszczenia należy uznać za nieprawidłowe, powinno być użyte wyrażenie uznania powództwa, gdyż takiego określenia używa ustawodawca między innymi w przepisach art. 91 pkt 4 k.p.c., 101 k.p.c., które to przepisy z mocy art. 13 § 2 k.p.c. stosuje się również w postępowaniu nieprocesowym..

(9) Problematyka reprezentacji Skarbu Państwa…. 93. 4. Skarb Państwa w postępowaniu egzekucyjnym W zakresie postępowania egzekucyjnego wprowadzone zostały przepisy szczególne związane z sytuacją Skarbu Państwa. Kwestię egzekucji przeciwko Skarbowi Państwa reguluje art. 1060 k.p.c. Jeżeli Skarb Państwa jest dłużnikiem, wierzyciel – powołując się na tytuł egzekucyjny – wzywa do spełnienia świadczenia bezpośrednio jednostkę organizacyjną, z której działalnością wiąże się to świadczenie. Jednostka taka jest zobowiązania do niezwłocznego spełnienia świadczenia, które jest stwierdzone takim tytułem egzekucyjnym30. Wierzyciel może wystąpić do sądu o nadanie temu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności dopiero wówczas, gdy świadczenie pieniężne wynikające z tego tytułu nie zostanie spełnione w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia wezwania. Ustawodawca ogranicza przy tym możliwość wyboru sposobu egzekucji, tylko do egzekucji z rachunku bankowego takiej jednostki organizacyjnej. W postanowieniu o nadaniu klauzuli wykonalności sąd jest zobowiązany do zamieszczenia wyraźnego zastrzeżenia, że egzekucja może być prowadzona jedynie z rachunku bankowego takiej jednostki organizacyjnej31. W przypadku zaś egzekucji świadczeń niepieniężnych, jeżeli świadczenie nie zostanie spełnione w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia wezwania, sąd na wniosek wierzyciela wyznaczy termin do spełnienia świadczenia kierownikowi właściwej państwowej jednostki organizacyjnej i temu kierownikowi wymierzy grzywnę w razie niespełnienia świadczenia w wyznaczonym terminie. W takim przypadku nie jest możliwe uzyskiwanie przez wierzyciela tytułu wykonawczego i prowadzenie egzekucji przeciwko Skarbowi Państwa. Pomimo że tytuł egzekucyjny opiewa na Skarb Państwa jako dłużnika, nie jest to egzekucja przeciwko Skarbowi Państwa. Przymuszające środki egzekucyjne są skierowane nie przeciwko właściwej państwowej jednostce organizacyjnej, lecz przeciwko jej kierownikowi32. Jako pewnego rodzaju udogodnienie dla Skarbu Państwa w postępowaniu egzekucyjnym można wskazać przepis art. 1063 k.p.c. Jak wynika z brzmienia tego przepisu, w toku egzekucji świadczeń pieniężnych z nieruchomości Skarb Państwa nie składa rękojmi. Żaden inny podmiot nie uzyskał takiego ogólnego zwolnienia ze składania rękojmi. W sprawach związanych z bezprawiem legislacyjnym podmiotem, do którego wierzyciel musi skierować wezwanie, jest minister właściwy do spraw Skarbu Państwa. 30. 31 Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. II, red. K. Piasecki, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa, 1997, s. 1216.. Ibidem, s. 1217.. 32.

(10) 94. Paweł Dąbek. 5. Podsumowanie Reprezentacja Skarbu Państwa obecnie w toku postępowania cywilnego nie przedstawia większych trudności. W kwestii tej zostało ugruntowane orzecznictwo sądowe. Również wypowiedzi doktryny są w przeważającej większości zgodne w kwestiach związanych z reprezentacją Skarbu Państwa w postępowaniu sądowym. Poglądy te wypracowane zostały w okresie powojennym, jak zostało wskazane, w okresie międzywojennym Skarb Państwa reprezentowany był w sposób odmienny. Istotny jednak mankament reprezentacji Skarbu Państwa, z którym boryka się obecna praktyka i który nie został rozwiązany w ustawie o Prokuratorii Generalnej, dotyczy sytuacji przedstawionej na wstępie opracowania i jest związany z konkurencyjnością jednostek organizacyjnych reprezentujących Skarb Państwa. Wydaje się, że w przypadku, gdy w sprawie występuje więcej aniżeli jedna jednostka organizacyjna, należałoby wprowadzić zasady reprezentacji Skarbu Państwa przez wyspecjalizowany organ. Mogłaby to być Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa. W takim jednak przypadku w zakresie czynności procesowych nie powinna być ona związana stanowiskami poszczególnych stationes fisci, gdyż mogłyby one być odmienne i wprowadzać pewne zamieszanie do procesu. Kompetencje do wiążących wniosków musiałby posiadać zatem odpowiedni organ państwowy (np. organ nadzorczy nad tymi jednostkami bądź centralny organ administracji państwowej). Pewnym również ułatwieniem dla stron występujących przeciwko Skarbowi Państwa byłoby w razie wątpliwości co do tego, z działalnością której jednostki organizacyjnej wiąże się dochodzone roszczenie, wskazanie jednego podmiotu, który mógłby wówczas reprezentować Skarb Państwa. Wydaje się, że umocniłoby to poczucie sprawiedliwości społecznej i zaufanie do organów władzy państwowej. Wydaje się również, że reprezentację Skarbu Państwa w zakresie gospodarowania nieruchomościami należałoby we wszystkich przypadkach przekazać organom administracji państwowej. Temat niniejszego artykułu nie jest związany z analizą sposobu reprezentowania Skarbu Państwa w tych sprawach, niemniej jednak nieruchomości stanowią istotny składnik majątku państwowego. Należałoby w związku z tym zapewnić mu reprezentację przez jednostki państwowe. Biorąc pod uwagę nową regulację ustawową dotyczącą Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, w najbliższych latach będzie musiała zostać wypracowana praktyka zastępstwa Skarbu Państwa przez ten nowy wyspecjalizowany podmiot. Jak zostało wskazane powyżej, z treści nowej ustawy wynika, że niektóre zagadnienia z pewnością będą rodziły trudności w praktyce. Życie zapewne przyniesie jeszcze nowe, dodatkowe doświadczenia. Z pewnością pozwoli to na sformułowanie stosownych wniosków de lege ferenda, dzięki którym możliwe będzie dokonanie niezbędnych korekt i wypełnienie istniejących luk, przyczyniając się do udoskonalenia regulacji prawnej w tym zakresie..

(11) Problematyka reprezentacji Skarbu Państwa…. 95. The Representation of the State Treasury in Civil Procedure in the Light of New Regulations This article looks at the current system for representing the State Treasury in civil procedures, and specifically at the Office of the Prokuratoria Generalna. The Author discusses the most important issues concerning representation of the State Treasury in civil procedures, especially those which leave room for interpretation, such as: specificity of the State Treasury as a legal body and court capacity of the State Treasury. All stages of the procedure are described: from the initial filing of a suit to the final judgment. Case-law and opinio iuris are used to support the author’s views. Final observations concern the Prokuratoria Generalna, a new institution established to ensure the efficiency of State Treasury interests..

(12)