Katedra Bankowości
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
STABILNOŚĆ I RENTOWNOŚĆ SEKTORA BANKÓW
W POLSCE A SPOŁECZNE OCZEKIWANIA
1. Wprowadzenie
Stabilność banków wyznaczają w szczególności następujące kryteria: wypo-sażenie kapitałowe banków (głównie wartość współczynnika kapitału podstawo-wego Tier 1), sytuacja płynnościowa, wyniki finansowe, innowacyjność, jakość i charakter źródeł finansowania, struktura walutowa i terminowa płatności bilansu oraz jakość portfela kredytowego. Wyniki stress testów oraz przegląd jakości aktywów (Asset Quality Review – AQR) przeprowadzone przez Europejski Bank Centralny w październiku 2014 r. wykazały, że banki komercyjne w Polsce są (poza marginalnymi wyjątkami) bardzo stabilne [Siemionczyk 2014]. Rentow-ność i efektywRentow-ność sektora banków komercyjnych w ostatnich latach jest bardzo wysoka. Rentowność determinuje osiągany wynik z działalności bankowej, a w szczególności wysoki zysk netto, natomiast efektywność określają wybrane wskaźniki. Stabilność sektora bankowego, jego wysoka rentowność i korzystne wskaźniki efektywności mogą być dodatkowym, istotnym uzasadnieniem dla uzupełnienia katalogu zadań, jakie realizują banki wobec interesariuszy a szcze-gólnie właścicieli. „Podstawowym oczekiwaniem wobec banków jest (…) funkcjo-nowanie zgodnie z przepisami prawa i wymogami nadzorczymi oraz z normami etycznymi, dobrymi praktykami i normami środowiskowymi” [Kasiewicz, Kurkliński i Marcinkowska 2013, s. 58].
Analizując dane dotyczące stabilności, rentowności i efektywności sektora bankowego a także informacje, które charakteryzują zmiany zachodzące w gospo-darce i społeczeństwie, należy uznać, że potrzebne są dodatkowe regulacje określające współczesne zasady funkcjonowania sektora banków komercyjnych i uwzględniające oczekiwania trzech grup interesariuszy: państwa,
społeczeń-stwa i klientów banków. Celem prowadzonych badań jest uzasadnienie potrzeby uzupełnienia katalogu zadań realizowanych przez banki komercyjne.
2. Ocena stabilności i efektywności sektora banków
Pod koniec 2013 r. w Polsce funkcjonowało 572 banków spółdzielczych oraz 70 banków komercyjnych. Kapitał krajowy dominował w dziesięciu bankach komer-cyjnych. W 44 bankach kapitał zagraniczny miał 100% udział, a w 16 bankach miał udział dominujący. Pod koniec 2013 r. 625 banków osiągnęło dodatni wynik finansowy. Ujemne wskaźniki zyskowności odnotowały 43 jednostki, z tego było to 17 banków spółdzielczych, 6 banków komercyjnych oraz 10 oddziałów instytucji kredytowych. Straty wygenerowane w sektorze bankowym pozostawały w 2013 r. na bardzo niskim poziomie i były nieduże w porównaniu ze skalą dzia-łalności banków, których to dotyczyło [Raport o stabilności… 2013, s. 53].
Korzystnie i stabilnie kształtuje się od kilku już lat wynik finansowy banków w postaci wypracowanego zysku netto. Jeżeli w 2010 r. banki wypracowały zysk netto w wysokości 11 420 mln zł, to w 2011 r. – 15 699 mln zł, w 2012 r. – 15 466 mln zł i za 2013 r. osiągnęły 15 426 mln zł. Od 2008 r. zysk netto wypracowany w sektorze bankowym wzrósł prawie dwukrotnie. Wynik działalności bankowej w 2013 r. pozostał na podobnym poziomie jak przed rokiem – zmniejszył się minimalnie z 55 773 do 55 496 mln zł. Podobnie wynik odsetkowy w 2013 r. był niewiele niższy niż w roku poprzednim, odpowiednio 35 483 i 34 141 mln zł. [Perspektywy sektora… 2014]. Głównym źródłem sukcesu finansowego w polskim sektorze bankowym był w ostatnich kilku latach wynik z tytułu odsetek. Jednak odsetkowy boom w 2012 r. się skończył. Obniżki stóp procentowych NBP do najniższego poziomu w historii (stopa referencyjna w 2013 r. wynosiła tylko 2,5%) oznaczają dla banków nieuchronną obniżkę marży na odsetkach i konieczność szukania innych niż do tej pory źródeł dochodów [Samcik 2012].
Narodowy Bank Polski w grudniu 2013 r. konstatował: „Banki osiągnęły wysokie wyniki finansowe, jednak następował powolny spadek wskaźników zyskowności. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy była malejąca marża odsetkowa netto. Banki silnie konkurowały o depozyty sektora niefinansowego, zmniejszając lukę finansowania. W rezultacie w warunkach spadku stóp procen-towych koszty finansowania spadały wolniej niż dochodowość aktywów” [Raport o stabilności… 2013, s. 43]. Pogorszenie wyniku odsetkowego wynikało z dużej redukcji stóp procentowych NBP, co w konsekwencji przełożyło się na spadek stawek WIBOR oraz obniżenie rentowności instrumentów dłużnych.
Korzystnie kształtowała się suma bilansowa sektora bankowego. Od 2009 r. wzrosła z 1039 mld zł do 1407 mld zł na koniec 2013 r. [Główny Urząd Staty-styczny 2013, Raport o sytuacji banków w 2013 r., 2014].
Kapitały własne sektora bankowego w analizowanym okresie zwiększyły się o 5% w porównaniu z 2012 r. i stanowiły 10,5% wartości pasywów. Fundusze własne wzrosły ze 129,0 mld zł na koniec 2012 r. do 139,4 mld zł na koniec września 2013 r. Współczynnik wypłacalności poprawił się z 14,7% do 15,6%, a wskaźnik Tier 1 z 13,1% do 14,2%. Mocną pozycję kapitałową banków potwierdza znikomy udział jednostek posiadających współczynnik wypłacalności na poziomie poniżej 12% [Informacja o sytuacji banków… 2013, s. 4].
Ważną rolę przy ocenie kondycji banku spełniają takie wskaźniki jak ROA czy ROE, ponieważ charakteryzują efektywność pracy własnego i powierzonego kapitału. Wskaźnik ROA, pokazujący zyskowność aktywów, liczony jako relacja wynik netto/średnie aktywa w latach 2012–2013 zmniejszył się z 1,17 w 2012 r. do 1,10 w 2013 r. Poziom tego wskaźnika jest satysfakcjonujący i potwierdza efek-tywne zarządzanie powierzonymi bankom środkami. Istotne znaczenie dla oceny efektywności kapitałów własnych ma wskaźnik ROE, przedstawiający zyskow-ność funduszy podstawowych. W ostatnich latach wskaźnik ten zmniejszał się na skutek obniżanych stóp procentowych, co było związane ze strategią prowadzoną przez Radę Polityki Pieniężnej [Raport o inflacji… 2014, s. 42]. Należy zwrócić uwagę na pewne niekorzystne zjawiska. Dla przykładu, wskaźnik C/I wzrósł z 50,4 w 2012 r. do 53,3% pod koniec 2013 r.
Najistotniejszą pozycją po stronie aktywów w 2013 r. były kredyty i inne należ-ności, które wyniosły 1014 mld zł i stanowiły 70% aktywów. Sektorowi niefinan-sowemu i sektorowi instytucji rządowych oraz samorządowych banki udzieliły kredytów o wartości 929 mld zł. Kredyty udzielone gospodarstwom domowym wyniosły 552 mld zł, kredyty dla przedsiębiorstw 281 mld zł. Kredyty dla ludności były przeznaczane na finansowanie nieruchomości mieszkaniowych (333 mld zł) oraz potrzeb konsumpcyjnych (113 mld zł). Większość kredytów udzielonych przedsiębiorstwom zostało skierowanych do sektora małych i średnich przed-siębiorstw z przeznaczeniem na finansowanie działalności operacyjnej. Według danych NBP za pierwsze półrocze 2013 r. banki nieznacznie tylko zwiększyły akcję kredytową dla przedsiębiorstw z 257,2 mld zł w styczniu do 263,4 mld zł w czerwcu [Biuletyn Informacyjny NBP, 2013, s. 44]. W tym czasie dynamika depozytów przyjmowanych przez banki była wyższa. Banki dysponowały wolnymi środkami, jednak wybierały inne formy lokowania wolnych środków niż kredytowanie sektora MŚP [Raport o sytuacji mikro… 2013, s. 63]. Taka strategia banków jest oceniana przez wielu obserwatorów rynku jako niekorzystna dla gospodarki, gdyż nie finansuje potrzeb inwestycyjnych lub konsumpcyjnych. Jest skutkiem wyboru uwzględniającego stopę zwrotu i wagi podejmowanego ryzyka.
W grupie pasywów najważniejszą pozycję stanowiły zobowiązania finansowe wobec klientów – o wartości 1209 mld zł. W porównaniu z poprzednim rokiem zwiększyły się one o 5,7% i stanowiły 85% pasywów. Depozyty sektora niefinan-sowego oraz instytucji rządowych i samorządowych osiągnęły na koniec trzeciego kwartału 2013 r. wartość 832 mld zł. Z tego zasadniczą wielkość stanowiły depo-zyty gospodarstw domowych – 743 mld zł. Niekorzystnie kształtuje się struktura terminowa depozytów, dynamicznie rosną krótkoterminowe a zmniejszają się depozyty terminowe [Raport o stabilności… 2013, s. 99].
Oceniając efektywność funkcjonowania polskich banków, należy zauważyć, że w ostatnim czasie systematycznie rosną kursy akcji polskich banków notowanych na GPW. Rośnie także wartość akcji ich spółek-matek notowanych na giełdach europejskich i światowych. Przewidując dalszą poprawę zyskowności sektora bankowego, Agencja Moody’s podniosła perspektywę ratingu na stabilną dla całego polskiego sektora bankowego [Raport o stabilności… 2013, s. 82].
Kreśląc scenariusze zmian makroekonomicznych, Narodowy Bank Polski w „Raporcie o stabilności systemu finansowania” prezentuje podstawowe wskaźniki gospodarcze: tempo wzrostu PKB dla 2013 r. – 1,3% dla 2014 r. – 2,9 i dla 2015 r. – 3,3%. Średnioroczna stopa bezrobocia dla tych lat wyniesie odpowiednio: 10,5%, 10,5% oraz 9,9%, a inflacja CPI – 1,0%, 1,7%, oraz 1,9% a WIBOR3M – 3,0%, 2,7% oraz 2,7% [Raport o stabilności… 2013, s. 91]. Korzystne prognozy publikuje Komisja Europejska, która przewiduje wzrost PKB w Polsce w wysokości 1,8% w 2013 r. i 2,6% w 2014 r. [Autumn 2012]. Można uznać, że w 2013 r. zakończył się okres spowolnienia i rozpocznie się poprawa koniunktury gospodarczej.
Od 2014 r. zwiększa się aktywność kredytowa banków. Sprzyja temu wzrost popytu na kredyt ze strony klientów. Jeżeli chodzi o klientów detalicznych, to czynnikiem takim jest złagodzenie wymogów Rekomendacji T (w wyniku podjętej przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego rewizji tej Rekomendacji) dotyczącej dobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem detalicznych ekspo-zycji kredytowych. Przyspiesza akcja kredytowa w grupie kredytów hipotecznych, co wynika z uruchomienia rządowego programu wspierania polityki mieszka-niowej dla młodych małżeństw (www. sejm.gov.pl/proc7.nsf/ustawy/1421_u.htm, dostęp: 25.03.2014). W 2013 r. wdrożono rządowy program wspierania mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, co także przyczyniło się do przyspieszenia akcji kredytowej.
Dane makroekonomiczne przygotowane i prezentowane przez analityków uzasadniają stwierdzenie, że polska gospodarka w najbliższym czasie będzie się rozwijać. Na zwiększoną dynamikę popytu wewnętrznego (przy założeniu stabilnej sytuacji gospodarczej za granicą) złoży się wzrost konsumpcji gospodarstw domo-wych, przyrost inwestycji realizowanych w przedsiębiorstwach oraz odbudowa stanu zapasów. Sprzyjającym czynnikiem będzie także napływ funduszy unijnych
w latach 2014–2020. Polsce przyznano 82,5 mld euro na realizację polityki spój-ności (www.mir.gov.pl/fundusze/fundusze_europejskie_2014_2020 [2014], strony/ start.aspx, dostęp: 12.02.2014).
Korzystniejsza w nadchodzących latach, niż dotychczas, sytuacja makroeko-nomiczna w Polsce, a także pozytywne zmiany w UE i w gospodarce światowej tworzą podstawy do prowadzenia bezpiecznego i dochodowego biznesu.
3. Sektor bankowy i związane z nim oczekiwania klientów
Z sektorem bankowym duże nadzieje wiążą: społeczeństwo i klienci (także inni interesariusze – jednak ci ostatni nie będą przedmiotem analizy).
Państwo poprzez swoje wyspecjalizowane agendy dopuszcza bank na rynek, ponieważ jest to instytucja, która ma szczególne prawo świadczyć wyspecjali-zowane usługi całemu społeczeństwu. Bank jako upoważniona instytucja doko-nuje systemowej alokacji i transformacji środków, kreuje pieniądz i partycypuje – podobnie jak inne podmioty – w społecznym podziale pracy [Iwanicz-Droz-dowska, Jaworski i Zawadzka 2010, s. 18]. Dopuszczenie banku na rynek może mieć miejsce po otrzymaniu licencji wydanej przez bank centralny lub upoważ-nioną instytucję państwową. W niektórych krajach jest to określane terminem „autoryzacja” [Systemy bankowe G-20 2012a, s. 291]). Usługi, które może świad-czyć bank, są w dużym stopniu określone enumeratywnie i dotyczą wybranego segmentu rynku, jakim jest obsługa depozytowo-kredytowych i rozliczeniowych transakcji pieniężnych. Intencje państwa można zrozumieć, analizując wyma-gania, jakie formułuje na przykład angielskie ustawodawstwo (Banking Act). Bank w Anglii to instytucja, która ma prawo świadczyć wyspecjalizowane, profe-sjonalne usługi. Musi jednak mieć reputację, świadczyć swoje usługi starannie i fachowo, odpowiednio do rangi i skali działania [Korenik 2009b, s. 21]. Banki z punktu widzenia publicznych interesów państwa są chronione, uprzywilejowane i powołane do świadczenia usług w sposób profesjonalny, zgodny z prawem, w granicach dopuszczalnego ryzyka, opierając się na społecznym zaufaniu. Banki powinny więc pracować efektywnie, zwiększając dobrobyt i przyczyniając się do wzrostu produkcji w całej gospodarce [Mishkin 2002, s. 55].
W odróżnieniu od przedsiębiorstw handlowych, bankowość jest budowana i funkcjonuje w oparciu o zaufanie społeczne. Bank tworzy kapitał relacyjny, który określa się jako ogół relacji i powiązań banku z interesariuszami, opierający się na wzajemnym zaufaniu [Marcinkowska 2013, s. 228]. Przykładem szczególnym może być bankowość islamska, gdzie banki są zobowiązane do rygorystycznego przestrzegania zasad moralnych, preferowanie usług opartych na tradycji i religii.
Banki nie powinny akceptować niektórych transakcji, jak np. finansowania handlu wieprzowiną czy alkoholem.
Odpowiedzialność za właściwe funkcjonowanie systemu bankowego w każdym kraju niesie bank centralny. Istotną rolę w nadzorowaniu sektora bankowego odgrywa w Polsce także Komisja Nadzoru Finansowego, która czuwa nad prze-strzeganiem przez bank prawa, a także działalności w granicach dopuszczalnego ryzyka.
Ważną rolę pełni Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Dba on o inte-resy konsumentów, wśród których olbrzymią rzeszę klientów banków stanowią osoby fizyczne – w wiodących bankach w Polsce znajduje obsługę po kilka milionów osób. Z inicjatywy Urzędu doprowadzono do wdrożenia w życie ustawę o kredycie konsumenckim, która ograniczyła zakusy sektora bankowego na nadmiernie wysokie odsetki, wymusiła informowanie klienta o Realnej Rocznej Stopie Oprocentowania [Ustawa z dnia 14 września 2012 r. 2012].
Interesów klientów banków broni Bankowy Arbitraż Konsumencki, który działa przy Związku Banków Polskich. Został on powołany w celu rozstrzygania sporów pomiędzy klientami banków a bankami w zakresie roszczeń pieniężnych z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania przez bank czynności banko-wych lub innych czynności na rzecz konsumenta. Przedmiotem tej działalności jest pozasądowe a więc tańsze i szybsze postępowanie rozjemcze (www.zbp.pl/ public/repozytorium/dla_konsumentow/arbiter_bankowy/sprawozdania/sprawoz-danie_BAK_za_2013_-_FINAL.pdf [2014], dostęp: 22.3.2014).
Państwo chroni interesy banków poprzez umożliwianie uprzywilejowanego korzystania z infrastruktury państwowej, policji czy służb specjalnych. Gwarantuje ochronę banków jako instytucji zaufania publicznego. Banki chronione są przez państwo przed nieuprawnioną konkurencją. Za bezprawne świadczenie czynności bankowych w Polsce grozi grzywna do 5 mln zł i kara do 3 lat więzienia. Państwo łączy interesy banków z interesami klientów poprzez powołanie państwowej instytucji gwarantującej bezpieczeństwo powierzonych depozytów – BFG. Daje bankom przywileje, jak na przykład bankowy tytuł egzekucyjny stanowiący wyraz szczególnego uprzywilejowania banków (w stosunku do innych kategorii wierzycieli) przez ustawodawcę.
Czy banki w Polsce, uważane za instytucje bogate i stabilne przestrzegają zasad warunkujących posiadanie statusu instytucji zaufania publicznego? Można wskazać wiele przykładów na to, że banki często preferują dążenie do wypraco-wania zysków kosztem naruszenia pewnych zasad etycznych lub metodą „falan-dyzacji” prawa. Prezes NBP na Forum Bankowym 2014, pozytywnie oceniając polski system bankowy – wyraził też krytyczną ocenę niektórych zachowań bankowców, zarzucając im nieetyczne zachowania, groźne dla społeczeństwa oraz banków. Wskazał jako przykład kredyty mieszkaniowe udzielane w walutach
obcych, kiedy rosnące koszty odsetkowe przerzucano na klienta, oferowane przez banki polisolokaty czy lokaty antypodatkowe. „To była kpina z państwa – mówił – i wiecie doskonale, że uczestniczyliście w tej kpinie”. Stwierdził, że choć polski sektor bankowy ma dobrą opinię w społeczeństwie, może się to zmienić i dobry obraz polskiej bankowości może być łatwo popsuty. Banki mogą być wielkim dobrem narodowym. Nie znaczy to jednak, że to dobro narodowe nie jest w Polsce zagrożone przez niewłaściwe zachowania – mówił do bankowców. Prezes NBP wyraził obawy podzielane przez wielu obserwatorów życia gospodarczego i społecznego.
W.L. Jaworski [2013, s. 227] zadaje pytanie: „Czy nie ma możliwości inter-wencji ze strony NBP i KNF chociażby w formie nagłaśniania danych o faktycznej działalności banków, a nie ograniczania się do zachwytu nad ich rentownością”? Chodzi o to, by nie traktować wysokiej rentowności banków jako celu samego w sobie, osiągnięcie którego załatwia ostatecznie wszystkie sprawy. Wysoka rentowność powinna wynikać z pracy społecznie użytecznej, a nie tylko ze świadczenia usług, które generują największe przychody banku. Banki powinny dążyć do maksymalizacji zysków, ale również wspierać politykę ekonomiczną i społeczną państwa oraz lokalnej społeczności. To nie musi być obligatoryjne dzielenie się wypracowanym zyskiem. To może i powinno być dobrowolne, świa-dome wspieranie celów realizowanych przez państwo czy społeczeństwa lokalne. Chodzi o świadczenie takich usług i w taki sposób, by służyło to zaspokajaniu potrzeb społecznie użytecznych. Nie powinno być tak, że banki unikają udzie-lania kredytów, które wspierają konsumpcję i gospodarkę. Nie może być tak, że banki traktują klienta instrumentalnie, starając się zarobić nawet kosztem jego uzasadnionego niezadowolenia. Bank komercyjny powinien starać się zawsze o utrzymanie odpowiedniego wizerunku w społeczeństwie i w instytucjach państwowych.
Wyspecjalizowani urzędnicy państwowi powinni obserwować rozwiązania, jakie funkcjonują w innych krajach w celu ewentualnego wykorzystania ich w Polsce. Dla przykładu w USA rząd może wprowadzić zakaz zawierania trans-akcji stwarzających konflikt interesów pomiędzy bankiem, dążącym do maksyma-lizacji zysku, a klientem, dla którego priorytetowe znaczenie ma bezpieczeństwo depozytów [Systemy bankowe krajów G-20 2012c, s. 415]. Konstatując prowa-dzone rozważania, można przyjąć, że potrzebne są w Polsce takie rozwiązania, które umożliwiłyby większy niż dotąd wpływ państwa na ocenę banków, a nawet modyfikację ich polityki biznesowej (np. motywowanie do aktywnego prowa-dzenia polityki kredytowej). Ta szczególna troska państwa o system bankowy jest uzasadniona, ponieważ umożliwia bankom utrzymanie społecznego zaufania, niezbędnego do efektywnej pracy i generowania zysków w przyszłości.
Społeczeństwo jest przedmiotem powszechnej obsługi bankowej. Jak się szacuje ok. 80% społeczeństwa posiada rachunek bankowy [Koźliński 2013]. Są osoby, które nie posiadają rachunku bankowego, a jednak korzystają z usług banku, często poprzez inne osoby, które pomagają im wykonywać czynności bankowe lub wykonują je w imieniu osób trzecich. W świadomości społecznej dominuje przekonanie, że banki są instytucjami godnymi zaufania. Banki powinny więc być wrażliwe na realizowanie społecznie pożądanych celów. Wiodący polski bank obsługuje ok. 6 mln klientów, realizuje usługi o charakterze społecznym, powszechnym. Inne banki także obsługują bardzo licznych klientów. Banki realizują cele biznesowe, jednak nie powinny w imię interesów ekonomicz-nych wybierać tylko klientów dochodowych, wykluczając klientów obarczoekonomicz-nych wysokim ryzykiem. Ryzyko jest przecież wpisane w istotę pracy banku. „Parcie na ROE nie świadczy jednoznacznie o nieodpowiedzialnym wobec społeczeństwa/ gospodarki postępowaniu banku, ale też nie ma pewności, że wysokie i rosnące jego poziomy nie powstają wskutek postępowań nieznajdujących akceptacji w opinii publicznej” [Korenik 2009, s. 108]. W ustawodawstwie niektórych krajów zapisano obowiązki banków wobec społeczności. Dla przykładu wymienić można amerykańską ustawę Community Reinvestment Act, gdzie zaznaczono, że kapitał zagraniczny po wejściu na miejscowy rynek dostarczy lokalnym MŚP kapitału potrzebnego do rozwoju przedsiębiorczości.
Działalność banków służy właścicielom, ale jest także wykonywana dla dobra społecznego. System bankowy jest zatem dobrem publicznym, które należy chronić. Kiedy na początku XX w. powstał Bank Pekao SA pisano, że emigracja znajduje w banku oparcie, życzliwą radę i możliwość najkorzystniejszego zała-twienia spraw finansowych, a pracownicy banku wkładają w to dzieło pracę swą całą duszę” [Księga pamiątkowa… 1938, s. 206]. Bank przeznaczał pieniądze także na cele społeczne, wspierał uczniów, finansował działalność kulturalną [„Bankier” 1966, nr 5, s. 14]. W bankowości islamskiej banki wykonują takie operacje, które są zgodne z przyjętymi tam wartościami moralnymi czy kano-nami religii muzułmańskiej. Banki przestrzegają systemowo wartości, które stanowi tamtejsze prawo, religia czy panujące historycznie obyczaje społeczne. W Republice Południowej Afryki African bank LTD oferuje tanie kredyty, które mają pomóc w godnym życiu, Nedbank Group LTD uznany jest za lidera w działaniach na rzecz zrównoważonego rozwoju, finansuje przedsięwzięcia poprawiające jakość środowiska, a Rennies Bank Ltd głosi filozofię działalności odpowiedzialnej, uczciwej oraz wdrażania innowacyjności w kontaktach bizne-sowych [Systemy bankowe krajów G-20 2012a, s. 346–348]. Te rozwiązania mają na celu umacnianie wizerunku banku jako instytucji odpowiedzialnej i zasługu-jącej na zaufanie. Zaufanie jest warunkiem sine qua non właściwego funkcjo-nowania tych instytucji. Brak zaufania do banków powoduje nieskuteczność ich
działania, a nawet prowadzi do ich upadłości. Odpowiedzialność publiczna, jak pisze D. Korenik [2009a, s. 142] – polega na tym, że banki komercyjne powinny wiedzieć, że wpływają na zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy, są elementem szeroko rozumianego kapitału i współkształtują go w społeczeństwie gospodarującym. Nie neguje to biznesowego podejścia do realizowanych zadań, natomiast poprawia wizerunek banku jako instytucji przyjaznej społeczeństwu. Ostanie lata pokazały, że wiele polskich banków nie decydowało się na finan-sowanie gospodarki kredytem. Banki ograniczały akcję kredytową szczególnie dla sektora MŚP. Wielu autorów w Polsce uważa, że takie zachowania banków nie mogą być dobrze oceniane. Banki mogły w większym stopniu niż to miało miejsce finansować potrzeby firm. Jednak tego nie robiły, przyjmując zacho-wawcze strategie działania. Banki w ostatnim czasie bardzo często nie wspierały sektora realnego, a nawet można przyjąć, że swoim zachowaniem hamowały jego rozwój. Nadal niewiele wiadomo na temat praktycznej realizacji misji banków w zakresie koncepcji społecznie odpowiedzialnego biznesu (Corporate Social Responsibility) [Szambelańczyk 2014]. Ma to jednak odniesienie do pracy banku i zostało wyrażone ustawowo w Konstytucji: „podstawą ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej jest społeczna gospodarka rynkowa, oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współ-pracy partnerów społecznych” [Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej 1997]. Bardzo dobre wyniki finansowe uzyskiwane przez sektor banków komercyjnych oraz wysoka ich rentowność zapewniają warunki i umożliwiają realizację społecz-nych oczekiwań adresowaspołecz-nych do banków.
Klienci banków reprezentują różne oczekiwania. Dotyczą one ochrony depozytów, pozyskania środków dla finansowania inwestycji lub konsumpcji, korzystania z usług pośrednictwa bankowego dla celów rozliczeń finansowych a także doradztwa finansowego. Banki dysponują kadrą i narzędziami do profe-sjonalnego, bezpiecznego zarządzania powierzonymi środkami. Posiadają zdol-ność do udzielania kredytów, generowania dodatkowych środków finansowych. Pracownicy są kompetentni w zakresie doradztwa biznesowego. Klienci banków powszechnie żywią przekonanie, że mają do czynienia z instytucjami solidnymi, działającymi zgodnie z prawem, przestrzegającymi dobrych obyczajów. Jednak zdarzają się sytuacje, kiedy oferta bankowa jest zaprogramowana na osiągnięcie korzyści finansowych dla siebie, natomiast klient jest traktowany jako źródło tych korzyści lub wyłączny adresat ryzyka [Solarz 2008]. Znane są przypadki, kiedy dochodzi do świadomej, nadmiernej i nieuzasadnionej asymetrii w planowaniu korzyści dla siebie i dla klienta, który, mając nadzieję na uczciwą radę w sprawie zagospodarowania wolnych środków, jest namawiany do niekorzystnego dla siebie, a korzystnego dla banku rozporządzenia swoimi środkami.
4. Podsumowanie
Syntetyczną ocenę relacji państwo–bank wyraża sformułowanie: „Państwo jest multiinteresariuszem banków” [Marcinkowska 2013, s. 273]. Istnieje potrzeba egzekwowania przez państwo od właścicieli i menedżerów bankowych zasad zapisanych w Konstytucji o ustroju „społecznej gospodarki rynkowej”. Państwo posiada narzędzia i możliwości kształtowania systemu bankowego do realizacji potrzeb właścicieli, a także i innych interesariuszy banku, zgodnie z potrzebami społeczeństwa. Takie działania banków, które stoją w sprzeczności z oczekiwa-niami państwa i społeczności lokalnych, a są podejmowane przez kierujących bankami i uzasadniane dążeniem do maksymalizacji zysków, powinny być ogra-niczane.
W relacji społeczeństwo–bank oczekiwania są adresowane do całego systemu bankowego oraz do konkretnego banku. System bankowy powinien służyć całemu społeczeństwu, dążąc do obejmowania usługami wszystkich klientów. System bankowy powinien kreować wzrost gospodarczy i dobrobyt społeczny. Nie powinien wykluczać klientów instytucjonalnych lub osób fizycznych z tytułu niskich dochodów lub biedy, niewykształconych technologicznie, osób starszych czy niepełnosprawnych. W społecznej świadomości bank powinien być instytucją solidną, wiarygodną odpowiedzialną i przyjazną.
Relacje banku z klientami powinny mieć charakter partnerski [Marcinkowska 2013, s. 158]. Bank i klient wspólnie realizują ograniczony katalog czynności bankowych, gdzie przedmiotem zaangażowania są głównie powierzone środki. Świadczenie usług opiera się na zaufaniu publicznym, jakim są obdarzone banki. Na banku komercyjnym spoczywa obowiązek utrzymania statusu instytucji zaufania publicznego, bezpiecznej i wiarygodnej. Bank komercyjny nie powi-nien, kierując się potrzebą osiągnięcia korzyści, wykorzystywać swojej przewagi i posiadanego potencjału nad darzącym go zaufaniem klientem.
Literatura
Autumn [2012], European Economic Forecast, Komisja Europejska. Działalność społeczna banku [1966], „Bankier”, nr 5.
Biuletyn Informacyjny NBP [2013], nr 6.
Główny Urząd Statystyczny [2013], Informacje bieżące, Warszawa.
Informacja o sytuacji banków w okresie I–IX 2013 r. [2013], Urząd Komisji Nadzoru
Finansowego, Warszawa.
Iwanicz-Drozdowska M., Jaworski W.L., Zawadzka Z. [2010], Bankowość. Zagadnienia
podstawowe, Poltext, Warszawa.
Jaworski W.L. [2013], Niewystarczająca rola Narodowego Banku Polskiego w rozwoju
Kaplan A., Haenlein [2010], Users of the World, Unite! The Challengers and
Opportuni-ties of Social Medai, „Business Horizons”, nr 53(1).
Kasiewicz S., Kurkliński L., Marcinkowska M. [2013], Sektor bankowy motor czy
hamu-lec wzrostu gospodarczego, WIB, Warszawa.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej [1997], Tekst uchwalony w dniu 2 kwietnia 1997 r.
Warszawa. art 220.
Korenik D. [2009a], Odpowiedzialność banku komercyjnego, Difin, Warszawa.
Korenik D. [2009b], O roli służebnej banków komercyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław.
Koźliński T. [2013], Narodowy Bank Polski. Zwyczaje płatnicze Polaków, Warszawa.
Księga pamiątkowa na 90-lecie dziennika „Czas” [1938], Warszawa.
Marcinkowska M. [2013], Kapitał relacyjny banku. Relacje banku z kluczowymi
interesa-riuszami, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Mishkin F. [2002], Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, PWN, Warszawa.
O’Reilly T. [2014], What Is Web 2.0. Design Patterns and Business Models for the Next
Generation of Software, http://oreilly.com/web2/archive/what-is-web-20.html (dostęp:
20.04.2014).
Perspektywy sektora bankowego w 2014 [2014],
www.inwestor.msp.gov.pl/si/polska-gospodarka/wiadomosci-gospodarcze/27770.
Raport o inflacji [2014], Narodowy Bank Polski, marzec.
Raport o stabilności systemu finansowego [2013], Narodowy Bank Polski, Warszawa,
grudzień.
Raport o sytuacji banków w 2013 r. [2014], Urząd Komisji Nadzoru Finansowego,
War-szawa.
Raport o sytuacji mikro, małych i średnich firm [2013], Bank Pekao SA, Warszawa.
Samcik M. [2012], Banki tuczą się na prowizjach, „Gazeta Wyborcza”, 14 marca. Siemionczyk G. [2014], Polskim bankom testy niestraszne, „Rzeczpospolita”, 23
paździer-nika.
Solarz J. [2008], Kryzys subprime, uwarunkowania instytucjonalne [w:] Współczesne
finanse, Stan i perspektywy rozwoju bankowości, red L. Dziawgo, Wydawnictwo
UMK, Toruń.
Systemy bankowe krajów G-20 [2012a], red. S. Flejterski, J.K. Solarz, P. Pluskota,
M. Tereszczyk-Kaczmarek, System bankowy Republiki Południowej Afryki, Szczecin.
Systemy bankowe krajów G-20 [2012b], red. S. Flejterski, J.K. Solarz, K. Perez, W.
Przy-bylska-Kapuścińska, System bankowy Meksyku, Szczecin.
Systemy bankowe krajów G-20 [2012c], red. S. Flejterski, J.K. Solarz, System bankowy USA, A. Mika, Szczecin.
Szambelańczyk J. [2014], Finanse wobec problemów teorii i praktyki bankowości w
Pol-sce [w:] Finanse w rozwoju gospodarczym i społecznym. rozwoju gospodarczym i społecznym, red. J. Czekaj, S. Owsiak, PWE, Warszawa.
Ustawa z dnia 14 września 2012 r. o zmianie ustawy o kredycie konsumenckim oraz ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, Dz.U. 2012, poz. 1193.
