Lietz, Zygmunt
"Wspomnienia z Prus Wschodnich
(1908-1920)", Kazimierz Jaroszyk,
oprac. i wyd. Władysław Chojnacki,
Olsztyn 1970 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 616-617
1970
616 R E C E N Z J E I O M Û W IE N I A
a u to r a z g a z e ty „ P o la k S u m ie n n y ” j e s t w ia d o m o ść , że m ło d z ie ż K ró le w c a p rz y w ita ła w y b u c h p o w s ta n ia z o lb rz y m ią ra d o ś c ią „ c a łą n o c c h o d zą c i ś p ie w a ją c ”, o ra z p e w n e szczegóły, z n a le z io n e ró w n ie ż w p r a s ie p o ls k ie j, o lo s a c h p o w sta ń c ó w , in te rn o w a n y c h w p o b liż u K ró le w c a .
J a n u s z J a s iń s k i
K a z im ie rz J a r o s z y k , W s p o m n ie n ia z P r u s W s c h o d n ic h (3908— 3920). O praco-. w a ł i w y d a ł W ła d y sła w C h o j n a c k i , O ls z ty n 1970, ss. 99, O śro d e k B a d a ń N a u k o w y c h im . W. K ę trz y ń sk ie g o , B ib lio te k a O ls z ty ń s k a n r 4.
W y d a n a w se rii „ B ib lio te k i O ls z ty ń s k ie j” c z w a rta p o z y c ja O śro d k a B a d a ń N a u k o w y c h im . W . K ę trz y ń s k ie g o w O ls z ty n ie u k a z a ła s ię n a u ro c z y sto ś ć p ię ć d z ie s ią te j ro c z n ic y p le b is c y tu . K s ią ż k a d z ie li się n a słow o w s tę p n e — od w y d a w c y , c z te ry ro z d z ia ły w sp o m n ie ń i o b s z e rn y ż y c io ry s K a z im ie rz a J a r o s z y k a , o p ra c o w a n y p rz e z W ła d y s ła w a C h o j n a c k i e g o . W sło w ie w s tę p n y m W ła d y sła w C h o jn a c k i w s p o m in ą o d z ie n n ik u p ro w a d z o n y m p rz e z J a r o s z y k a . Z a c h o w a ły się ty lk o c z te r y z esz y cik i tego. d z ie n n ik a o ra z je g o k o re s p o n d e n c ja . M a te ria ły te ja k o tz w . T e k a J a r o s z y k a z n a j d u ją się w z b io ra c h S ta c ji N a u k o w e j P T H w O lsz ty n ie . J a k k o lw ie k są o n e n ie p e łn e , s ta n o w ią c e n n ie jsz e źró d ło od w s p o m n ie ń o b ecn ie d ru k o w a n y c h , k tó r e p is a ł a u to r w 15 l a t p o o p u szc z en iu W a rm ii i M a z u r i d la te g o są o ne m a te ria łe m w tó rn y m . W y d a w c a o b ra ł je d n a k za p u n k t w y j'scia te w sp o m n ie n ia , d ru k o w a n e n a ła m a c h „G azety. M ła w s k ie j” w la ta c h 1937— 39, gd y ż s ta n o w ią o n e p e w n ą z a m k n ię tą całość.
R o zd z ia ł p ie rw s z y — P ro b le m m a z u r s k i — p o z w a la c z y te ln ik o w i n ie z o rie n to w a n e m u w je j te m a ty c e n a w n ik n ię c ie w m e to d y g e rm a n iz a c ji, s to p n io w e niem czen ie, in te lig e n c ji m a z u rs k ie j o ra z p o le m ik ę , ja k ą r e d a k to r J a r o s z y k p ro w a d z ił z tą g ru p ą re n e g a tó w n a ła m a c h „ M a z u ra ” w la ta c h 1908— 1914. N a s tro n ie 22 p isze J a ro s z y k , że n a w e t w ro g o w ie w y ra ż a li się z u z n a n ie m o jeg o id e o w e j d z ia ła ln o ś c i. S u g e s tie ta k ie z a w a rte są w p o w ie śc i M ax a W o r g i t z k i e g o , S t u r m u e b e r M a su re n . W d ru g im ro z d z ia le a u to r z a p o z n a je c z y te ln ik ó w z tr u d n y m p o s te r u n k ie m szczy-. c ie ń sk im , g d zie b y ł o n r e d a k to re m „ M a z u ra ” , s k a r b n ik ie m B a n k u M az u rsk ie g o i gdzie, w s p ó łd z ia ła ł p rz y z a k ł a d a n iu k ó łe k ro ln ic z y c h . W y m ie n ia w s p ó łp ra c o w n ik ó w „ M a z u r a ” — p a s to r ó w p o ls k o -e w a n g e lic k ic h ze Ś lą s k a C ie sz y ń sk ieg o K a ro la i O s k a ra M ich e jd ó w . U k a z u je ro lę o ś ro d k a p o z n a ń s k ie g o i w a rsz a w sk ie g o w tw o rz e n iu p ra s y p o ls k ie j n a M a z u ra c h za p o ś re d n ic tw e m B e r n a r d a M ilsk ieg o i A n to n ie g o O su c h o w sk ieg o , o m a w ia d z ia ła ln o ś ć T e o fila R ze p n ik o w sk ie g o , le k a rz a , sp o łe c z n ik a , zało ży c ie la B a n k ó w L u d o w y c h w L u b a w ie , B isk u p c u P o m o rsk im , D ą b ró w n ie , k tó r y o p ie k o w a ł się ta k ż e B a n k ie m M a z u rs k im w S z c zy tn ie. N ie ste ty , J a r o s z y k n ie w ie d ział, że w jeg o d o m u m ie s z k a ł szp ieg , H e r m a n n F a lk e n b e r g , k tó r y o k a ż d y m k ro k u J a r o s zy k a d o n o sił p o lic ji w P o z n a n iu ...
In te r e s u ją c e są w s p o m n ie n ia a u to r a z l a t w o jn y 1914— 1918. B y ł on w ów czas, s ta rs z y m s a n ita r iu s z e m w w o js k u n ie m ie c k im , a po z w y c ię s tw ie H in d e n b u rg a p ra c o w a ł w O d d z iale S a n ita rn y m B a ta lio n u Z a p a so w e g o . C ie k a w e są t u t a j k o n ta k ty a u to r a w s p o m n ie ń z p o ls k im i i ro s y js k im i le k a rz a m i w s z p ita lu p o lo w y m w O rz y sz u . K a z i m ie rz J a r o s z y k p o d a je , że ju ż 1 lis to p a d a 1918 r o k u N ie m c y d o w ie d z ie li się o p le b is cycie. O czy w iście w ie śc i ta k ie b y ły co n a jm n ie j p rz e d w c z e sn e , g d y ż d o p ie ro 10 dni; p ó ź n ie j doszło do z a w ie s z e n ia b ro n i. N ie m c y o trz y m a li w ia d o m o ść o p la n a c h w s to s u n k u do z a g ra b io n y c h p rz e z n ic h ziem w s k u te k p rz e c ie k ó w p ra s o w y c h o stan o w isk u ; p r e m ie ra D a w id a L lo y d G e o rg e a n a p o s ie d z e n ia c h R a d y N a jw y ż sz e j, lecz n ie w cześn n ie j, j a k w k o ń c u m a rc a 1919 r. D ru g a n ie śc isło ść, k tó r ą c y tu je a u to r w sp o m n ie ń —. to d a ta p o lsk ie g o z e b ra n ia w o g ro d z ie z a m k o w y m w O lszty n ie (a n ie n a ry n k u ). Odbyło*
R E C E N Z J E I O M Ó W IE N I A 617 się o n o po d p rz e w o d n ic tw e m k s ię d z a R o b e r ta B ilite w sk ie g o n ie 24 g ru d n ia , a 24 lis to p a d a 1918 r . A u to r c h a r a k t e r y z u je d z ia ła ln o ś ć p ro p a g a n d o w ą p a s to r ó w re n e g a tó w H e n sla , S k o w ro n k a i ró ż n y c h p a r t i i p o lity c z n y c h . N ie b e z p ie c z e ń stw o te j p ro p a g a n d y - d o c e n ia ł i d la te g o s ta l e p o le m iz o w a ł z n ią n a ła m a c h „ M a z u ra ” . W k o re s p o n d e n c ją d o k ie ro w n ic tw a M a z u rs k ie g o K o m ite tu P le b is c y to w e g o p o s tu lo w a ł w z ro s t nakładu* te g o p is m a , z w ię k sz e n ie jeg o o b ję to ś c i j a k i p o w o ła n ie n o w eg o w ję z y k u n ie m ie c k im . D o sk o n a ła je s t c h a r a k t e r y s ty k a a tm o s fe ry p rz e d p le b isc y to w e j, m e to d n a c isk u p o li ty c z n eg o , g o sp o d arcz e g o i m o ra ln e g o j a k i t e r r o r u fizy czn eg o , n a s k u te k czego, p rz e d s ta w ic ie le lu d n o ś c i m a z u rs k ie j w y c o fy w a li sw e k a n d y d a t u r y z K o m is ji P le b is c y to w y c h i P o w ia to w y c h K o m is ji K o n tro ln y c h ja k n p . A. K iw ic k i (s. 78). W y n ik ie m in w ig ilo w a n ia p o ls k ic h d z ia łac z y b y ło w y k ry c ie w y ja z d u c z te re c h p rz e d s ta w ic ie li n a K o n g re s W e rsa ls k i. N a le ż y tu u z u p e łn ić , że W ilh e lm L in k a , sy n B o g u m iła (s. 50). zo sta ł a re s z to w a n y p o d z a rz u te m p o s ia d a n ia p is to le tu . A u to r w y d o b y w a ro lę r e n e g a tó w S k o w ro n k ó w w a re s z to w a n iu je g o o so b y p o d z a r z u te m z d ra d y s ta n u . P o tw ie r d za też, z n a n ą n a m d z isia j z n a u k i, u g o d o w ą ro lę R a d y R o b o tn ic z o -Ż o łn ie rs k ie j w S z c zy tn ie i n a c jo n a lis ty c z n y c h a r a k t e r SP D , czy te ż k a to lic k ie j p a r t i i „ C e n tr u m ”, n a d u ż y w a ją c y c h re lig ii do c eló w p o lity c z n y c h . W u z u p e łn ie n iu w sp o m n ie ń o K a ro lu Z a w iś le w s k im (s. 69) n a le ż y n a d m ie n ić , że z a rz ą d z a ł on je d y n ie h o te le m „ G e rm a n ia ” w S z c zy tn ie, a w ła śc ic ie le m b y ł M a z u rs k i K o m ite t P le b is c y to w y . P a m ię tn ik a r z c z ę -. sto s to s u je d y g re s je d o l a t p o p rz e d z a ją c y c h lu b te ż a k tu a liz u j e m in io n y o k re s z p o lity k ą I I I R zeszy w o b e c P o la k ó w , co z je d n e j s tr o n y św iad c z y o je g o z a a n g a ż o w a n iu w d a lsz e lo s y P o lo n ii n ie m ie c k ie j, le c z z d ru g ie j s ta n o w i p e w n e u tr u d n i e n ie d la c zy te ln ik a . P r z y k ła d e m m o że b y ć c y ta t o k ie r o w n ik u p o w ia to w y m N S D A P w N id zicy . J a k k o lw ie k w s p o m n ie n ia r e d a k to r a J a r o s z y k a o b e jm u ją ty lk o l a t a 1908— 1920, to j e d n a k ro z s z e rz a ją o n e n a sz ą w ie d z ę o ty m o k re s ie h is to ry c z n y m . P o s tu lo w a łb y m w y d a n ie w n a s tę p n e j k o le jn o ś c i c z te re c h d z ie n n ik ó w J a r o s z y k a i jeg o k o r e s p o n -. d e n cji. Z y g m u n t L ie tz -K a ro l M a 11 e k, Z M a zu r do p o d z ie m ia . W s p o m n ie n ia 1959— 1945, W a rsz a w a 1970, ss. 208. C z y te ln ik .
P rz y p o m n ijm y n a w stę p ie , że A u to r, z m a rły w s ie r p n iu 1969 r., w y d a ł w o s ta tn ic h , la ta c h ju ż d w a to m y s w y c h W s p o m n ie ń . O m a w ia n y o b e c n ie to m trz e c i o b e jm u je la ta , 1939— 1945, szczeg ó ln ie in te re s u ją c e w ż y ciu K a ro la M alik a. W o b a w ie p rz e d r e p r e - , s ja m i ze s tro n y h itle ro w c ó w za sw o ją d z ia ła ln o ść a n ty fa sz y s to w sk ą , u c ie k a z p o d d z ia ł- d o w sk ieg o B ro d o w a do G e n e r a ln e j G u b e rn i, b y t u p rz e z p ię ć i p ó ł bez m a ła ro k u - u k ry w a ć się p o d fa łs z y w y m n a z w is k ie m S te f a n a J u n o sz y P o d o jsk ie g o , a n a s tę p n ie . J a n a M ich a ła S k o ry n y . Ś c ig a n y lis te m g o ń c zy m g e sta p o , k tó r e za je g o g ło w ę w yz-. n a c z y ło w y so k ą n a g ro d ę p ie n ię ż n ą , M a łłe k m u s i z m ie n ić ta k ż e sw ó j w y g lą d z ew -, n ę trz n y . W tru d n y c h w a ru n k a c h m a te ria ln y c h , w sp o m a g a n y je d y n ie s k ro m n y m z a siłk ie m Z a rz ą d u G łó w n e g o Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o ls k ie g o p ro w a d z i ż y w ą d z ia ła ln o ś ć p a trio ty c z n ą , je s t p re z e se m k o n s p ira c y jn e g o Z w ią z k u M azurów * u c z e stn ic z y w p ra c a c h T a jn e j O rg a n iz a c ji N a u c z a n ia . O p ra c o w u je i k o lp o r t u je w o k u p a c y jn e j W a rsz a w ie w ie rs z y k i w y sz y d z a ją c e H itle ra , h a s ła i u lo tk i an ty w o jen n e·. K lę sk a N ie m ie c p o d S ta lin g r a d e m w lu ty m 1943 r. w p ły w a n a d z w y c z a j o ży w czo n a d z ia łac z y Z w ią z k u M az u ró w . M a łłe k g ro m a d z i w o k ó ł s ie b ie M az u ró w , n a w ią z u je k o n ta k ty z o r g a n iz a c ja m i p o lity c z n y m i i sp o łec z n y m i p o d z ie m ia, p re z e n t u ją c im p o g lą d y n a te m a t, k w e s tii m a z u rs k ie j i p ro b le m ó w lu d n o ś c i ro d z im e j w P r u s a c h W sc h o d n ic h . D ziałacze^
