WSTĘP
Z eszyt n oszą cy tytuł Kultura elit w XVIII w i e k u jest ow ocem kon -ferencji naukow ej od bytej w In stytu cie H istorii UL w dniach 20— 21 X 1982 r. R eferaty i kom unikaty w y g ło szo n e w toku k onferencji zo -stały tu p rzed staw ion e w form ie artykułów . N iestety , n ie w szy sc y autorzy oddali term inow o w ersję pisaną referatu, stąd zarów no op óź-n ieóź-n ie druku, jak i brak kilku ceóź-n óź-n ych i rzec możóź-na p od staw ow ych w yp ow ied zi. Jaka b ow iem p rzy św ieca ła nam m yśl przew odnia.
Po pierw sze, zostaw iając autorom pełną sw ob od ę w yboru tematu, dążyliśm y do nadania im p ew n ej nadrzędnej treści zaw artej w tytu le sam ej im prezy. Czym je st elita i jakim i cecham i w yróżn ia się elita w iek u XVIII, inaczej m ów iąc elita o św iec o n e g o w ieku. Przy tym za-kres geog raficzn y n a szych rozw ażań nie miał się ograniczać do ob-szaru R zeczypospolitej.
Po drugie, zajm ując się elitą i w yróżnikam i ją ok reślającym i, nie zam ykaliśm y się do jej w ą sk ieg o kręgu, k on ieczn e bow iem w tego ro-dzaju badaniach są „odw rotne strony medalu", jak kultura ludow a cz y m asow a, jak p orów n aw cze z innym i narodam i spojrzenie. Tak pojęta konferencja staw iała am bitne zam ierzenia i zap ew ne zbyt roz-le g łe w ym agania. N iem niej poruszone zagadnienia teo rety czn e i kom- p aratystyczn e w referatach (nie oddanych do druku) dr Pozner i S. M ellera w y w o ła ły żyw ą, k onstruktyw ną dysku sję. R eferaty h istoryk ów w ęg iersk ich (I. Lagzi, B. K eseru) n ie zosta ły rów nież n a d esła ne, w ten sposób kraj, k tóry tak w ie le w y k a zy w a ł z Polską p odob ień -stwa, w n in iejszym z e sz y c ie nie został u w zględ n ion y. N ied o p ełn ien ie zobow iązania przez w y żej w y m ien io n e osob y przekazania do druku sw y ch referatów za w a ży ło w ięc na k oncepcji n aszej publikacji, zm u-szając nas do nadania jej charakteru luźnych artyku łów i rozpraw, d otyczący ch w p raw d zie e lity w ieku, lecz m ało ze sobą p ow iązan ych i d alekich od sy n tezy . W szy stk ie jednak prezentują w yn ik i w łasn ych , źródłow ych badań ich autorów , stan ow ią w ięc n ov u m na tle dorobku n aszej historiografii, poruszają zagadnienia m ało je szcze
rozpracowa-4 W stę p
ne, jak ch ociażb y stosunek opinii publicznej XVIII w. do Jana S ob ies-k iego — w ojow niies-k a (M., Z. A n u siies-k ow ie) cz y do Turcji (M. B ałczew s- ki), w ychod zą poza zakres spraw polskich, w prow adzają nas w krąg O św iecen ia eu rop ejskiego, am eryk ańsk iego czy gru ziń sk iego (B. Ba-ranow ski, J. W ojtow icz, J. Grobis, J. Czarnocka). W śród artyku łów poruszających n asze w ew n ętrzn e spraw y i stosu nek do nich e lity o ś -w ieco n y ch czy też elity -w ładzy, szc zeg ó ln e m iejsce zajm ują artykuły W. S zczy g ielsk ieg o i A. S troyn ow sk iego. D otyczą on e p arlam entaryz-mu p o lsk iego i oblicza reform XVIII w. A rtykuł W. S zczy g ielsk ieg o jest w ażką próbą syn tezy, A. S troy n o w sk iego p o św ięco n y sejm om stan isław ow skim przeprow adza analizę składu izby p oselsk iej, w sk a -zując na zachodzące zm iany w doborze przez szlach tę sw y ch przedsta w icieli. M entalności elit d oty czy n iew ielk i acz bardzo zw arty i s y n -tetyzu jący obraz epoki F. B ronow skiego o św iad om ości h istorycznej elit ośw ieco n y ch oraz L. G ru szczyńsk iego, o e lic ie kaznadziejstw a. W ażki to problem p rzepływ u kultury elit do kultury m asow ej poprzez ambonę, bądź popularyzację historii, p od jęty został w artykułach tych autorów.
Problem kultury elit i kultury ludow ej, ich odrębności czy też w z a -jem n ego przenikania i przepływ u n ależy do n ajży w iej d ysku tow an ych w historiografii eu rop ejskiej. R ozw ój kultury m asow ej, zjaw isk o d o-by nam w sp ółczesn ej, so cjo lo g iczn e i an trop ologiczn e m etod y badań w zak resie kultury w c ią g n ęły rów nież h isto ryk ów w orbitę tych roz-w ażań. Obok k la syczn ych ujęć h isto ryczn y ch i tra d ycyjn ego historyz mu w badaniach nad kulturą coraz częściej sto su je się u jęcia struktu-ralne, m etody k w a n ty tatyw n e i te z m etod so cjolo gii i antropologii, które w stosunku do cza sów już m inionych stoso w a ć można. Jest to w ięc dziedzina niem al ca łk o w icie otwarta, zarów no w badaniach nad kulturą m asow ą jak i kulturą elit. Przykładem takiej dysku sji może być zbiór artyku łów autorów francuskich i w ęgiersk ich pt. Obj et et M e t h o d e s d e 1'Histoire de la Culture (Paris— Budapest 1982).
N iech i nasz skrom ny tomik stan ow i w yraz w kładu łód zk iego śro -d ow iska -do tego, jakże istotn ego, -dla -d ziejów kultury i jej trw ałych w artości problemu.
