Suchta, Jerzy
Podstawowe wskaźniki rozwoju
gospodarki rolnej województwa
olsztyńskiego
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 313-333
J E R Z Y S U C H T A
P O D S T A W O W E W SKAŹNIKI R O Z W O JU GO SPO D ARK I ROLNEJ W O J E W Ó D Z T W A
OLSZTYŃSKIEGO
Rocznica X X -lecia P o lsk i L u d o w ej je s t o k azją do podsum ow ania, a ta k ż e oceny osiągnięć w ró żn y ch dziedzinach naszej gospodarki. Ja k k o lw ie k dorobek m inionego o k resu w zak resie gospodarki ro ln e j w e w szy stk ich regionach k r a ju je s t n ie w ą tp liw ie ogrom ny, to je d n a k w y d a je się, iż n a ziem iach o dzyskanych je s t on szczególnie im p o n u jący . W y n ik a to z fa k tu , iż rozw ój naszej gospodarki, aczkol w iek w szędzie tru d n y , tu w y m ag ał sp ecjaln eg o w y siłk u , gdyż rozpo czynać należało p ra w ie od po d staw . W ojew ództw o o lszty ń sk ie należy w łaśn ie do ty c h obszarów k ra ju , k tó re w w y n ik u za w ie ru c h y w o je n nej poniosły w y jątk o w o d o tk liw e s tr a ty i to zarów no w odn iesien iu do d ó b r m a te ria ln y c h , ja k też p o te n c ja łu ludzkiego.
Z dając sobie sp raw ę, iż p rzep ro w ad zen ie p e łn e j oceny d o ty c h czasow ego s ta n u gospodarki ro ln e j w w o jew ó d ztw ie w aspekcie w ydobycia k ie ru n k o w y c h zm ian je s t zad an iem p rz e ra sta ją c y m ra m y n iniejszego a rty k u łu , p ra g n ę zw rócić uw agę n a podstaw ow e, m oim zdaniem , czy n n ik i d ecydujące o ro zw o ju ro ln ic tw a oraz w y zn acza jące jego poziom.
A naliza dotyczyć b ędzie całej gospodarki ro ln e j w ojew ództw a, chociaż je s t rzeczą bezsporną, że ujęcie tego zag ad n ien ia w p rz e k ro ju fo rm w łasnościow ych pozw oliłoby na p e łn ie jsz e w nioski i sp o strz e żenia. Z godnie z p la n a m i a u to ra ro zw in ięcie teg o te m a tu stanow ić będzie tre ść n a stę p n e g o opracow ania.
Po n ad to , w celu u w zg lęd n ie n ia zasadniczych zm ian dotyczących re alizacji zasad p o lity k i ro ln e j w o m aw ian y m o kresie, an aliza o b ej m ow ać będzie o k resy w yznaczone k o lejn y m i p la n a m i gospodarczym i, w k tó ry c h działanie bodźców ekonom icznych w ró żn y m sto p n iu s ty m u lo w ało rozw ój określo n y ch te n d e n c ji w ro ln ictw ie.
O kres l a t 1945— 1947 c h a ra k te ry z u je się n a ziem iach odzy sk a nych, a w ięc ta k ż e w w o jew ó d ztw ie o lsztyńskim , zjaw isk am i zw ią zanym i z procesam i k sz ta łto w a n ia państw ow ości polskiej, tw o rz e n iem a d m in is tra c ji o raz o rg an izacją życia gospodarczego. O k res te n zw iązany je s t ró w n ież z n asilen iem procesów m ig racy jn y ch , przed e w szy stk im z zasied lan iem w y lu d n io n y c h obszarów , zw łaszcza pół nocnej i śro d k o w ej części w ojew ództw a. N a jw y m o w n iejszą ilu stra c ją tego zjaw isk a je s t liczba ludności w k o le jn y c h la ta c h om aw ianego okresu.
T a b e la 1. L u d n o ś ć i g ę sto ść z a lu d n ie n ia *) B ez p o w ia tó w d z ia łd o w sk ie g o i n o w o m ie js k ie g o p rz y łą c z o n y c h z w o je w ó d z tw a w a rsz a w sk ie g o , d la ro k u 1939 w g p o d z ia łu a d m in is tr a c y jn e g o z 1946 r. Ź r ó d ł o : M a te r ia ły in fo r m a c y jn e B iu ra S tu d ió w O sa d n ic z o -P r z e s ie d le ń c zy c h , z e sz y t 1, K r a k ó w 1946, d a n e W y d ziału O sie d le ń c z e g o o ra z O d d z ia łu S ta ty s ty c z n o - S p ra w o z d a w c z e g o U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o , R o cz n ik S ta ty s ty c z n y G U S -u 1949 r.
Zaznaczyć należy, iż p rzeb ieg i d y n am ik a procesów m ig racy jn y ch m iały zu p ełn ie o dm ienne tem p o w m ia sta c h niż n a te re n a c h w ie j skich, gdzie s ta n n iedostatecznego zalu d n ien ia pozostał znacznie d łu żej, o czym św iadczy ta b e la 2.
T a b e la 2. L u d n o ś ć w g m ie js c a z a m ie s z k a n ia
*) B ez p o w ia tó w d z ia łd o w sk ie g o i n o w o m ie js k ie g o .
Ź r ó d ł o : M a te r ia ły I n fo r m a c y jn e B iu ra S tu d ió w ..., R o cz n ik S ta ty s ty c z n y G U S -u 1949, d a n e W oj. U rz ę d u S ta ty s ty c z n e g o .
Z m ienił się ró w n ież w zasadniczy sposób podział zaw odow y lu d ności. W ojew ództw o z obszaru o d o m in u jący m u dziale ludności u trz y m u ją c e j się z ro ln ic tw a zaczyna p rzek ształcać się w k ie ru n k u ro lniczo-przem ysłow ym . T a b e la 3. L u d n o ś ć w g g łó w n e g o ź ró d ła u trz y m a n ia 314 L a ta L u d n o ś ć o g ó łem *) G ę sto ść z a lu d n ie n ia n a 1 k m -U w a g a 1939 936.472 49 1945 247.635 13 s ta n n a 25 V II 1946 351.828 18
„ „
14 ΙΓ 1947 504.227 26 „ „ 1 V II W y sz c ze g ó ln ie n ie 1939 1946 1963 *) In d e k s 1963/1939 L u d n o ś ć m ie js k a w ty s. 316,5 96,0 315,3 99,6 L u d n o ś ć w ie js k a w ty s. 620,0 255,8 517,3 83,4 W y sz c ze g ó ln ie n ie 1939 *) 1950 1960 L u d n o ś ć ro ln ic z a 45,9% 59,5% 49,8% L u d n o ś ć p o z a ro ln ic z a 54,1% 40,5% 50,2% *) W g p o d z ia łu a d m in is tr a c y j n e g o z 1946 r. Ź r ó d ł o : J a k ta b e la 1 o ra z N a ro d o w y S p is P o w s z e c h n y 1950 i 1960 — w y n ik i o s ta te c z n e .Z m iana s tr u k tu r y zaw odow ej ludności, c h a ra k te ry z u ją c a się w pierw szy m o k resie w ysokim udziałem u trz y m u ją c y c h się z ro l nictw a, a spow odow ana duży m zniszczeniem p o te n c ja łu p rzem y sło w ego w ojew ództw a, a ta k ż e słab y m jeszcze rozw ojem rzem iosła i usług, w o statn im dziesięcioleciu uległ i isto tn ej zm ianie. W w y n ik u p ogłębiającego się pro cesu up rzem y sło w ien ia i u rb an izacji regionu,
jak rów nież społecznego p odziału p ra c y liczba ludności p ra c u ją c e j w zaw odach p ozarolniczych w zrosła z 111,9 tys. w 1950 ro k u do 164.4 tys. w 1960 ro k u , co stan o w i w zro st o 47%.
Z a tru d n ie n ie w sam y m ro ln ictw ie, w w y n ik u w sp o m n ian y ch procesów zw iązanych ze zm ian ą s tr u k tu r y gospodarczej w ojew ódz tw a, uległo zm niejszeniu, co n ie w ą tp liw ie p rz y n ied o stateczn y m jeszcze sto p n iu zm echanizow ania p racy w ro ln ic tw ie n ie je s t z ja w iskiem p o zy ty w n y m , aczkolw iek stanow i p raw idłow ość o b serw o w aną w e w szy stk ich k ra ja c h w k raczający ch na drogę u p rzem y sło w ien ia !). N ie m ożna n ie doceniać tak że d ru g ie j p o z y ty w n e j stro n y
tego zagadnienia, k tó rą stan o w i o b serw o w an y w z ro st z a tru d n ie n ia w zaw odach pozarolniczych na w s i ..
T a b e la 4. Z a tr u d n ie n ie w ro ln ic tw ie og ó łem W y sz c ze g ó ln ie n ie 1950 1960 In d e k s 1960/1950 L icz b a z a tru d n io n y c h 221,3 207,9 93,9 Z a tr u d n ie n ie n a 100 h a u ż y tk ó w ro ln y c h 16,6 15,6 — , Ż r ó d l o : N a ro d o w y S p is P o w s z e c h n y 1E50 i 1960 — w y n ik i o sta te c z n e .
N iew ątp liw ie ogólne „n ie d o lu d n ie n ie ” w o jew ó d ztw a o raz niski s ta n z a tru d n ie n ia w gospodarce ro ln e j b y ły i n ad al stan o w ią pow ażną przeszkodę w p e łn y m zag o sp o d aro w an iu ziem i ro ln iczej. D otychcza sow y w y siłek w ty m zak resie je s t je d n a k ogrom ny. W y m o w n m obrazem tego s ta n u rzeczy je s t ta b ela 5.
T a b e la 5. Z m ia n y w z a g o s p o d a ro w a n iu g r u n tó w o rn y c h L a ta U ż y tk i r o ln e G r u n ty o rn e P o w ie rz c h n ia z asie w ó w Z ie m ia o m a n ie z a s ia n a *) w ty s. h e k ta ró w 1947 1.201,3 856,1 251,8 604,3 1948 1.201,3 856,1 486,2 369,9 1949 1.201,3 856,1 '615,2 240.9 1950 1.331,9 967,0 760,3 206,7 1951 1.331,9 967.0 768,5 198,5 1952 1.331,9 990,5 795,7 194,8 1953 1.331,9 990,5 837,7 152,8 1954 1.326,4 990,2 866,8 -123,4 1955 1.327,9 990.6 920,8 69,8 1956 1.327,4 994,8 926,3 68,5 1957 1.326,9 994,5 928,6 65,9 1958. 1.329,7 996,6 891.0 105,6 ') S. D ą b r o w s k a , N ie k tó r e d o ś w ia d c z e n ia z a g r a n ic z n e w d z ie d z in ie r o z w o ju m e c h a n iz a c ji r o ln ic tw a , G o s p o d a rk a P la n o w a 1962, n r 5. 315
T a b e la 5. Z m ia n y w z a g o s p o d a ro w a n iu g r u n tó w o rn y c h L a ta U ż y tk i G ru n ty P o w ie rz c h n ia Z ie m ia o rn a r o ln e o r n e z asie w ó w n ie z a s ia n a *) w ty s. h e k ta ró w 1959 1.330,7 997,2 888,4 108,8 1960 1.329,9 996,2 885,6 110,6 1961 1.326,6 997,8 885,5 112,3 1962 1.326,3 1 .0 00,1 884,8 115,3 1963 1.311,8 983,1 895,3 87,8 *) W y lic zo n o z ró ż n ic y g r u n tó w o rn y c h i p o w ie rz c h n i z asie w ó w . Ź r ó d ł o : S ta ty s ty k a P o lsk i, zesz y t 11. W a r s z a w a 1949, S t a ty s ty k a P o ls k i, z e s z y t 22. W a rsz a w a 1952, R o c z n ik i S ta ty s ty c z n e G U S -u 1947— 1950 i 1955— 1964, S p is r o ln y (p o p ra w io n y ) z l a t 1950— 1955.
W p rzytoczonym z e staw ien iu zasłu g u je na uwagę, flu k tu a c ja p ow ierzchni, w y k azan ej jako ziem ia n ie zasiana, p rz y czym zary so w u ją się dość w y ra ź n ie tr z y okresy. P ie rw sz y — o b e jm u ją c y la ta 1947— 1950, c h a ra k te ry z u je się n iejak o sp ontanicznym , bard zo d y n a m icznym z ry w em w k ie ru n k u szybkiego zagospodarow ania znisz czeń pow ojennych; d ru g i o kres — (1951— 1954) w yznacza obniżenie aktyw ności p ro d u k c y jn e j w ro ln ictw ie. K o le jn y eta p 1955— 1957 zam y k a w sobie w y n ik ad m in istra c y jn e g o w y siłk u w k ie ru n k u zagos p odarow ania nie obsianego a re a łu , k tó r y ja k w idać w n a stę p n y m o kresie 1958— 1960 nie p rzy n ió sł spodziew anych' w yników . P rz e ciw nie, tru d n o ści spow odow ane n ied o stateczn y m z a tru d n ie n ie m w P G R -ach oraz n asilen ie opuszczania gospodarstw w w y n ik u od p ły w u ludności do m ia st spow odow ało n iejak o w tó rn y proces „ugo ro w a n ia ” zagospodarow anej up rzed n io pow ierzchni. Z jaw isk a spo łeczne zw iązane z procesam i zm ian y s tr u k tu r y gospodarczej w o je w ództw a, a w ięc m ig racja, porzucanie gospodarstw , zw łaszcza w o statn ich latach zaczynają p rzy b ierać n a sile. T ow arzyszą te m u w tó rn e zjaw isk a zw iązane z p rocesem tzw . ..starzen ia się w si” ; W sposób p o śred n i proces te n m ożna prześledzić na po d staw ie ilości g o spodarstw chłopskich o k reślan y ch jak o „p o d u p ad łe ekonom icznie” z pow odu b ra k u rą k do p racy , w w y n ik u o d p ły w u m łodszych rocz ników do p ra c y w zaw odach pozarolniczych.
T a b e la 6. G o s p o d a rs tw a e k o n o m ic z n ie p o d u p a d łe W y sz c ze g ó ln ie n ie 1960 1961 1962 1963 G o s p o d a rs tw a e k o n o m ic zn ie p o d u p a d łe o g ó łem 2.988 2.768 4.237 3.890 w ty m z p o w o d u b r a k u r ą k do p ra c y 1.376 1.202 • 2.017 1.975 Ź r ó d ł o : D a n e z P r e z y d ió w P R N o ra z W y d z ia łu R o ln ic tw a i L e ć n ic tw a PW R N . 316
Z m iana s tr u k tu r y gospodarczej W ojew ództw a oraz w spom niane procesy m ig ra c y jn e w p ły n ę ły w is to tn y sposób na zm ianę s tr u k tu r y ro ln ictw a, pogłębiając ro z w a rstw ie n ie go sp o d arstw in d y w id u aln y ch . C h a ra k te ry sty c z n e liczby pod ty m w zględem zaw iera ta b e la 7.
T a b e la 7. In d y w id u a ln e g o s p o d a r s tw a ro ln e w g p o w ie rz c h n i o g ó ln e j L a ta L ic z b a g o s p o d a r s tw G o s p o d a rs tw a o p o w ie rz c h n i o g ó ln e j do 0,5 0,5— 3,0 3,0— 7,0 7,0— 10,0 10,0— 15,0 w h a p o w y ż e j 15,0 w o d s e t k a c h IÔ50 87.799 4,3 13,9 12,1 30,5 28,3 10,9 1960 102.890 9,5 -21,2 12,9 19,9 27,0 9,5 Ź r ó d ł o : N a ro d o w y S p is P o w s z e c h n y 1950 i 1960 — w y n ik i o s ta te c z n e .
O gólny w z ro st liczby g o sp o d arstw ro ln y c h n o to w a n y w w ojew . w ok resie la t 1950— 1960 w y n ik a n ie w ą tp liw ie w głó w n ej m ierze z trw ająceg o jeszczę- o sad n ictw a w o p a rc iu o zapas g ru n tó w P a ń stw ow ego F u n d u sz u Ziem i. Ś w iadczy o ty m w zro st pow ierzchni ogólnej w g o sp o d arstw ach in d y w id u aln y ch , k tó ry , u w zg lęd n iając w ty m zw iększenie a re a łu spow odow ane ro zw iązan iem się spółdzielni p ro d u k c y jn y c h , w ynosi 35,9 tys. ha. S tą d też p rz e c ię tn a w ielkość u ży tk ó w ro ln y c h p rz y p a d a ją c a na 1 gospodarstw o in d y w id u a ln e w ynosząca w 1950 ro k u — 7,7 ha, zm alała w 1960 ro k u do 7,0 ha u ży tk ó w ro ln y ch .
Z m iany, jak ie w y stą p iły w o d n iesien iu do s t r u k tu r y o bszarow ej g o sp o d arstw w sk azu ją p o n ad to n a dość szybki w z ro st go sp o d arstw w g ru p ie od 0,5 — 3 ha, a w ięc tam , gdzie zaro b k o w an ie poza gospo d a rstw e m w y stę p u je m asow o i k tó rą p rz y ję to o k reślać jako gospo d a rs tw a c h ło p ó w -ro b o tn ik ó w 2). Z m ian y te łączą się w sposób oczy w isty z p o stęp u jący m i procesam i u rb a n iz a c ji reg io n u oraz p rz e s u nięciem źródeł zarobkow ych do zaw odów pozarolniczych. W zrost liczby g o sp o d arstw c h lo p ó w -ro b o tn ik ó w n ależ y w iązać w znacznej m ierze z g w a łto w n y m sp ad k iem u d ziału g o sp o d arstw w g ru p ie obszarow ej od 7— 10- ha, k tó r e w p rzew ażającej części p o w stały z g ru n tó w n ad zie lan y ch w o p a rc iu o u staw ę, o o sadnictw ie na ziem iach odzyskanych. S tą d w łaśn ie u ży tk o w n icy ty c h g ospodarstw , głów nie re p a tria n c i z ZSRR, a tak że osadnicy re k r u tu ją c y się z te r e nów śro d k o w ej i p o łu d n io w ej P olski, jak o m n iej zw iązani z now ą w łasnością, stan o w ią e le m e n t szczególnie p o d a tn y do m ig ra c ji ze wsi do m ia sta . P ro c e s „k u rc z e n ia się” g o spodarstw pow yżej 15 h a sp o w odow any je s t w znacznej m ierze w y ja z d e m ludności m iejscow ej do N R F i NRD w ra m a c h ak cji łączenia ro d zin 3).
W s tru k tu r z e ro ln ic tw a w o jew ó d ztw a obok gosp o d ark i in d y w i d u a ln e j pow ażne znaczenie p o siad ają p ań stw o w e g o sp o d arstw a rolne, czego w y ra z e m je s t m ięd zy in n y m i c iiu k tu r a w ład an ia ziem ią zam ieszczona w ta b e li 8.
2) M. D z i e w i c к a,. C h ło p i-r o b o ln ic y , W a rs z a w a 1963.
3) L. K o s i ń s k i , A . W e r n i с к i, M ig r a c je lu d n o ś c i n a Z ie m ia c h Z a c h o d
n ic h i P ó łn o c n y c h w la ta c h 1951— 1957, W a rs z a w a 1961.
T a b e la 8. U ż y tk o w a n ie g r u n tó w w g u ż y tk o w n ik ó w W y sz c ze g ó ln ie n ie 1950 w ty s. h a u d z ia ł ü/o ü/u 1960 ty s h a u d z ia ł °/o "/u U ż y tk i ro ln e og ó łem w ty m : g o s p o d a rk a 1.331,9 100,0 1.329,9 100.0 in d y w id u a ln a g o s p o d a rk a p a ń s tw o w a (r e s o rtó w r o l n i 671,9 50,5 719,6 54,1 czych) 237.7 17,8 329,9 24,8 p o z o sta li u ż y tk o w n ic y 422,3 31.7 280,4 21,1 Ź r ó d ł o : J a k ta b e la 7 o ra z S t a ty s ty k a P o ls k i z e sz y t 59, W a rs z a w a 1961 r.
W zestaw ieniu, obok w y stęp u jąceg o zw iększenia u ży tk ó w ro l nych w go sp o d arstw ach in d y w id u a ln y c h na szczególną uw agę zasłu g u je pow ażny w zro st pow ierzchni ty c h u ży tk ó w w gospodarstw ach państw ow ych, b ęd ący w y n ik iem zagospodarow ania znacznej po w ierzchni g ru n tó w P ań stw o w eg o F u n d u szu Ziem i.
R o zp atru jąc d y n am ik ę ro zw o ju p ro d u k c ji w ok resie m inionych 17 lat, na w stęp ie w a rto sch arak tery zo w ać zm ian y w o d n iesien iu do sam ego „ w a rsz ta tu ro ln eg o ” , a w ięc ziem i u ż y tk o w an ej rolniczo oraz je j u d ziału w pow ierzchni ogólnej w ojew ództw a. Z agadnienie to ilu s tru je ta b e la 9 odnosząca się do w y b ra n y c h la t k o lejn y ch okresów gospodarczych. T a b e la 9. U ż y tk o w a n ie g ru n tó w W y sz c ze g ó ln ie n ie 1£49 1955 1960 1963 P o w ie rz c h n ia o g ó ln a 2.097,0 2
.
102,0 2.102,4 2.099,6 w °/o 100,0 100,0 100,0 1 0 0 ,0 U ż y tk i r o ln e w ty s . h a l .331,9 1.327,9 1.329,9 1.311,8 w °/o 63,5 63,2 63,3 62,5 G r u n ty o rn e w ty s . h a 967,0 990,6 996,2 983,1 w °/o 46,1 47,1 47,4 46,9 Ł ą k i w ty s. h a 160,9 188,7 189,1 184,9 w % 7.7 9,0 9,0 8,8 P a s tw is k a w ty s . h a 187,3 135,7 135,9 139,2 w °/o 8,9 6,5 6,5 6,6 S a d y i o g ro d y w ty s. ha 16,7 12,9 8,7 4,6 w o/o 0,8 0,6 0,4 0 ,2 L a s y w ty s. h a 426,4 500,3 499,7 526,3 w % 20,3 23,8 23,7 25,1 In n e g ru n ty i n ie u ż y tk i w ty s , h a 338,7 273,8 272,8 261,5 w °/o 16,2 13,0 13,0 12,4 Ź r ó d ł o : R o c z n ik i S ta ty s ty c z n e G U S -u z la t 1950, 1956, 1961, 1964.Bliższa analiza p rzed staw io n eg o m a te ria łu liczbow ego pozw ala stw ierdzić, iż w zak resie u ży tk o w an ia ziem i n o tu je się ogólne zm n iej szenie u d ziału ziem i u ży tk o w an ej rolniczo na rzecz rozszerzen ia po
w ierzch n i leśn ej. N astąp iło to w głów nej m ierze kosztem zalesienia słab y ch g ru n tó w rolniczych V i VI klasy.
W pozycji u ży tk ó w ro ln y ch w iększe zm iany d o ty czy ły pow ierzch ni p astw isk , k tó ry c h część zo stała zao ran a p o w iększając ty m sam y m a re a ł g ru n tó w o rn y ch . N o to w an e zw iększenie p o w ierzch n i łą k nie je s t d o stateczn ie jasn e, poniew aż w la ta c h 1949— 1955 n a w e t a k tu a l n ie is tn ie ją c a p o w ierzch n ia łą k nie b y ła w p e łn i zagospodarow ana i u ży tk o w an a. W y d aje się, że w zro st te n je s t z je d n e j stro n y spow o d ow any n ie p e łn ą ew id en cją użytków , z d ru g ie j zaś stro n y zm ianą sposobu u ż y tk o w a n ia p e w n e j części p astw isk położonych w obniże niach teren o w y ch .
O sobnego om ów ienia w y m ag a p o stę p u ją c y sp ad ek sadów i o gro dów. Otóż w ro k u 1963 do sadów zaliczono g ru n ty zasadzone d rz e w am i lu b k rzew am i ow ocow ym i o pow ierzchni nie m n ie jsz e j niż 10 arów . D ane n a to m ia s t za la ta 1946, 1955 i 1960 o b e jm u ją ró w n ież m n iejsze p o w ierzch n ie zasadzone d rzew am i i k rzew am i ow ocow ym i ja k ró w n ież og ro d y w a rz y w n e . N iezależnie je d n a k od pow yższego w la ta c h 1949— 1960 w y stą p ił sp ad ek p o w ierzch n i sadów i ogrodów , k tó ry c h p rzy czy n ę w iązać n ależ y z zag ad n ien iem opuszczania gospo d a rs tw ro ln y c h ja k te ż ze s tra ta m i p o w stały m i w n asad zen iach w o kresie ro zw iązan ia się spółdzielni p ro d u k c y jn y c h . P o z y c ja „in n e g r u n ty i n ie u ż y tk i” , jak o w y n ik o w a w sto su n k u do całego b ila n su tr u d n a je s t do b a rd z ie j szczegółow ego om ów ienia. N iem niej je d n a k znaczna część g ru n tó w zaliczona w 1949 ro k u do te j pozycji została zagospodarow ana rolniczo bądź zalesiona.
W yrazem o p an o w an ia p rzez człow ieka w a ru n k ó w p rzy ro d n iczy ch ob szaru oraz ilu s tra c ją sta n u ekonom icznego i o rg an izacy jn eg o ro l n ic tw a je s t s tr u k tu r a zasiew ów . W ok resie m inionego 17-lecia zm ia ny, jak ie w y stą p iły w ty m zak resie, św iadczą w sposób w y m o w n y o p o stę p u ją c y m procesie u sp ra w n ie n ia p ro d u k c ji ro ln iczej w w o je w ództw ie olsztyńskim . T a b e la 10. S t r u k t u r a z asie w ó w W y sz c ze g ó ln ie n ie 1947— 1949 1950— 1955 1956— 1960 1961— l i Z b o żo w e 68,1 64,2 60,8 56,6 Z ie m n ia k i 15,1 13,7 14,7 16,2 P rz e m y s ło w e 4,1 4,9 3,4 4,0 P a s te w n e 9,5 15,6 19,6 21,8 P o z o s ta łe 3,2 1,6 1,5 1,4 B a z e m p o w ie rz c h n ia z a s ia n a i z a s a d z o n a 100,0 100,0 100,0 100,0 Ź r ó d ł o : S p is R o ln y , c z e rw c o w y (p o p ra w io n y ) za la t a 1947— 1963.
W zestaw ien iu w idoczny je s t tre n d p rzek ształcen ia, je d n o s tro n n e j, w p ierw szy ch la ta c h po w y z w o le n iu ,'g o sp o d a rk i zbożow o- ziem niaczanej, n asta w io n e j na zaspokojenie p o dstaw ow ych p o trzeb k o n su m p cy jn y ch ludności z m ie rz a ją c y do sukcesyw nego ro zw ijan ia u p ra w p rzem y sło w y ch oraz gałęzi h o d o w lan ej, co łączy się ró w nież z b ard ziej ra c jo n a ln y m w y k o rzy stan iem p o te n c ja łu p rz y ro d n i czego obszaru.
O bok ty ch p odstaw ow ych te n d e n c ji celow e je s t rów nież p rześle dzenie w y stęp u jący ch zm ian w od n iesien iu do s tr u k tu r y w y m ien io nych g ru p roślin, pozw oli to bow iem na bard ziej kom pleksow e ro z w ażanie zag ad n ień zw iązanych z om aw ianym problem em .
T a b e la 11. S t r u k t u r a ro ś lin z b o żo w y ch W y sz c ze g ó ln ie n ie 1947— 1949 1950— 1955 j1956— 1960 1961— 1£ Z b o ża o g ó łem 100,0 100,0 100,0 100,0. Ż yto 45,7 49,7 50,6 49,5 P s z e n ic a 12,8 12,9 11,3 10,6 J ę c z m ie ń 15,4 9,9 8,9 10,6 O w ies 21,0 21,8 22,2 20,7 M ie s z a n k i zb o żo w e 3.6 5,0 6,4 8,2 G r y k a i p ro so 1,5 0,7 0,6 0,4 Ż r ó d 1 o : J a k ta b e la 10.
W y stęp u jące zm iany w g ru p ie ro ślin zbożow ych nie p o siad ają w zasadzie o k reślonych te n d e n c ji k ieru n k o w y ch . Z anotow ać tu m ożna jed y n ie stopniow e w ycofyw anie się z u p ra w y g ry k i i prosa, ja k ró w n ież znaczny w zro st u d ziału m ieszanek zbożow ych, k tó re są m niej zaw odne w u p raw ie i p lo n u ją w iern iej niż owies. W y d aje się, iż dopiero okres 1961— 1963 w nosi zapow iedź zm ian, k tó ry c h u g ru n to w an ia oczekiw ać należy w la ta c h n astęp n y ch . D otyczą one znacz nego s p a d k u ow sa p rz y ró w noczesnym w zroście u d ziału w s tru k tu r z e ieczm ienia. O gólnie stw ierd zić w ypada, iż dotychczasow a s tr u k tu r a g ru p y ro ś lin zbożow ych c h a ra k te ry z u je się z b y t duży m jeszcze udziałem’ ż y ta i ow sa, co nie je s t k o rz y stn e ta k ze w zględu na w y stę p u jące w a ru n k i glebow e, ja k też p o trzeb y gospodarcze regionu.
T a b e la 12. S t r u k t u r a ro ś lin p rz e m y sło w y c h W y sz c ze g ó ln ie n ie 1947— 1949 1950— 1955 1956— 1960 1961— 1S w o d s e t k a c h P r z e m y s ło w e . ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 B u ra k i c u k ro w e 26,9 28,7 32Д 25,4 O le iste 36,ä 33,9 28,8 33,8 W łó k n is te 36,5 35,7 38,1 40,0 P o z o s ta łe 0,1 1,7 1,0 0,8 Ź r ó d ł o : J a k ta b e la 10.
G ru p a ro ślin p rzem y sło w y ch pozostaje, ja k w iadom o, pod p rz e m ożnym w p ły w em p rzem y słu ro ln o -p rzetw ó rczeg o , stą d określone te n d e n c je obserw ow ane zarów no w o d n iesien iu do ogólnej po w ierzch n i ro ś lin przem ysłow ych, ja k też w zajem n y ch p ro p o rcji w y stę p u ją c y c h w e w n ą trz całej g ru p y , w iązać n ależy z zap o trzeb o w an iem n a o k reślo n y surow iec ze stro n y p rz e m y słu oraz opłacal nością d an ej u p raw y . N a p o d k reślen ie zasłu g u je tak że pozycja ro ślin w łóknistych, k tó re n ie p rz e rw a n ie w y k a z u ją w zro st ud ziału w całej
g ru p ie. W y d aje się, iż w w y p a d k u ro ś lin w łó k n isty ch obok n ie w ą t p liw ej opłacalności d użą ro lą o d g ry w a ją d o b re w a ru n k i k lim aty czn e do ich u p raw y , a tak że przy zw y czajen ia, ja k ie w ty m zak resie w y s tę p u ją zw łaszcza u ludności pochodzącej z W ileńszczyzny.
T a b e la 13. S t r u k t u r a ro ś lin p a s te w n y c h W y sz c ze g ó ln ie n ie 1947— 1949 1950— 1955 1956— 1960 1961— 19 P a s te w n e og ó łem 100,0 100,0 100,0 100,0 O k o p o w e p a s te w n e 11,6 11,7 8,9 9,8 P e lu s z k a , w y k a , b o b ik 41,2 34,2 23,8 18,5 M ie s z a n k i s trą c z k o w o -zb o żo w e K o n ic z y n a i lu c e rn a 16,0 25,3 33,4 37,6 Ł u b in 15,7 8,7 7,9 4,6 K u k u ry d z a — 0,6 1,8 3,6 S e ra d e la , t r a w y i in n e p a s te w n e 15,5 19,5 24,2 25,9 Ź r ó d ł o : J a k ta b e la 10.
D o m in u jący m k ie ru n k ie m zm ian w od n iesien iu do u p ra w p a ste w n ych je s t słu szn e w y co fy w an ie się z u p ra w jed n o ro czn y ch na rzecz szybkiego w z ro stu ro ślin p a stew n y ch d w u - i w ielo letn ich . Z w raca tak że uw agę znaczn y postęp w ro zszerzan iu u p ra w y k u k u ry d z y w y k o rz y sty w a n e j z pow odzeniem n a kiszonki.
W św ie tle pow yższych ro zw ażań je s t rzeczą is to tn ą stw ierd zen ie, w jak im sto p n iu istn ie ją c a s tr u k tu r a zasiew ów zap ew n ia w y k o rz y sta n ie n a tu ra ln e g o p o te n c ja łu glebow ego. W ty m celu posłużono się b ilansem , w k tó ry m z je d n e j stro n y u w zględniony został udział poszczególnych k las b o n itacji glebow ej, z d ru g ie j zaś p ow ierzchnia z a ję ta p rzez ro ś lin y b a rd ziej w y m ag ają ce i m n iej w y m ag ają ce. Za p o d staw ę p rz y o k re śle n iu w y m ag ań ro ślin w sto su n k u do w aru n k ó w glebow ych p rz y ję to istn ie ją c ą skalę bo n itacji glebow ej, p rz y czym um ow nie p o tra k to w a n o k lasę II i III (klasa I w w o jew ó d ztw ie ' o lszty ń sk im n ie w y stęp u je) jak o środow isko w łaściw e do u p ra w y ro ślin b ard ziej re a g u ją c y c h n a w a ru n k i glebow e. W y d aje się bow iem , że w o d n iesien iu do w o jew ó d ztw a olsztyńskiego nie m ożna p rzy jąć słu szn ej sk ąd in ąd g ra n ic y p odziału m iędzy w sp o m n ian y m i g ru p a m i ro ślin p rze b ie g a ją c e j w e w n ą trz k la sy I V 4). W y n ik a to przed e w szy stk im z fa k tu , iż g leb y k la s y VI, k tó re w in n y c h częściach k r a ju stan o w ią dość pow ażną p ow ierzchnię p ro d u k c y jn ą , w O lszty ń sk iem z ra c ji w y stę p u ją c e j jeszcze re z e rw y gleb lepszych, u p ra w ia n e są w m n iejszy m sto p n iu , co z kolei po w o d u je p rzesu n ięcie u p ra w y ro ś lin m n ie j w y m ag ają cy ch n a stosunkow o lepsze gleby. O trz y m a n y w te n sposób o b raz w y k o rz y sta n ia ziem i p rz e d sta w ia ta b e la 14.
4) W. N i e w i a d o m s k i , G lo s w d y s k u s j i n a te m a t p r o b le m u z b o żo w e g o
w P o lsce, N o w e R o ln ic tw o 1962, n r 8.
T a b e la 14. B ila n s ziem i (w g s ta n u n a ro k 1963)
*) do ro ś lin b a rd z ie j w y m a g a ją c y c h z alicz o n o : p sze n ic ę , ję c z m ie ń , k o n i czy n ę, lu c e rn ę , s trą c z k o w e ja d a ln e , o leiste,, b u r a k i c u k ro w e , k o n o p ie , o k o p o w e p a s te w n e o ra z w a rz y w a i w y sa d k i.
Ź r ó d ł o : P r z e lic z e n ia w ła s n e n a p o d s ta w ie W o je w ó d z k ie g o R o c z n ik a S t a ty s ty c z n e g o 1963 o ra z m a te ria łó w W y d z ia łu R o ln ic tw a i L e ś n ic tw a P W R N .
Z d ając sobie sp raw ą ze znacznego u proszczenia zag ad n ien ia w y d a je się, że ta k duża zależność liczbow a w y stę p u ją c a w pozycjach bilan su nie m oże być p rzy p ad k o w a. W zw iązku z pow yższym n a suw a się w niosek, iż dotychczasow a s tr u k tu r a zasiew ów w regionie je s t w zasadzie dostosow ana do u k ła d u w aru n k ó w glebow ych, acz kolw iek z b y t szybkie w yco fan ie się z u p ra w y n a glebach n a js ła b szych n ie w y d a je się słuszne. Z naczna bow iem część ty c h gleb m oże być z pow odzeniem w y k o rzy stan a do zw iększenia p ro d u k c ji ży ta i ow sa p o p raw iając ty m sam y m nasz b ilan s zbożowy.
O stateczn y m w y razem związków , jak ie w y stę p u ją m iędzy ro ślin ą i środow iskiem są plony. D y n am ik a plonow ania, p o dstaw ow ych zie m iopłodów w w ojew ództw ie o lszty ń sk im w y k a z u je s ta ły w zro st plonów , p rzy czym w ielkość p rzy ro stó w sy stem aty czn ie w zrasta, o czym św iadczą liczby w tab eli 15.
T a b e la 15. P lo n y g łó w n y c h z ie m io p ło d ó w n a 1 h a w q W y sz c ze g ó ln ie n ie 1946— 1949 1950— 1955 1956— 1960 1960— 1963 In d e k s 1961— 1963 1946— 1949 4-z b o ż a 10,8 11,7 13,2 15,5 143 Z ie m n ia k i 114 111 130 156 137 B u r a k i c u k ro w e 138 157 165 218 158 Ź r ó d ł o : S t a ty s ty k a P o ls k i z e s z y t 11, W a rsz a w a 1949, S ta ty s ty k a P o ls k i zesz y t 22, W a r sz a w a 1952, S ta ty s ty k a P o ls k i z e sz y t 46, W a rs z a w a 1961, R o cz n ik i S ta ty s ty c z n e G U S -u z l a t 1958— 1964. 322 W y sz c ze g ó ln ie n ie P o w ie rz c h n ia W y sz c ze g ó ln ie n ie P o w ie rz c h n ia w ty s. h a w ty s . h a z ie m ia z a s ia n a i z a s a d z o n a o ra z z ie m ia o rn a n ie z a G r u n ty o rn e ra z e m 983,1 s ia n a ra z e m z ie m ia z a s ia n a i z a sa d z o n a p rz e z ro ś lin y b a rd z ie j 983,1 G le b y k la s y I I i III 271,4 w y m a g a ją c e *) z ie m ia z a s ia n a i z a s a d z o n a p rz e z ro ś lin y m n ie j w y 242,1 G le b y k la s y IV i V 625,2 m a g a ją c e 653,2 G le b y k la s y V I 86,5 z ie m ia n ie z a s ia n a 87,8
J a k w y n ik a z p rzed staw io n y ch liczb, w ciągu om aw ianego o k resu n ajw y ższą d y n am ik ą c h a ra k te ry z u je się b u ra k cu k ro w y , najniższą n a to m ia s t ziem niaki. W y n ik a to n iew ątp liw ie z fa k tu , że obie ro ś lin y dla u zy sk an ia w ysokich plonów w y m a g a ją naw ożenia, o ile je d n a k n aw ożenie p rzy u p ra w ie b u ra k a cukrow ego zaw sze (w m n iejszy m lu b w iększym sto p n iu ) było zap ew n io n e z ty tu łu um ów k o n tr a k ta cy jn y ch , to k w estia sto so w an ia o b o rn ik a na całej pow ierzchni p rz e znaczonej pod ziem niaki, zw łaszcza w la ta c h 1946— 1955, z uw agi na n isk i s ta n pogłow ia, n ie została pom yślnie zrealizow ana. Św iadczy o ty m w sposób w y m o w n y b ilan s o b o rn ik a zestaw io n y w ta b e li 16.
T a b e la 16. B ila n s o b o rn ik a W y sz c ze g ó ln ie n ie 1947— 1949 1950— 1955 1956— 1960 1961— 1963 1. P r o d u k c ja o b o rn ik a w ty s. to n *) 1.970,0 3.481,0 4.268,0 5.012,0 2. P o w ie rz c h n ia g ru n tó w o rn y c h , j a k ą tr z e b a n a w ie ź ć w c ią g u r o k u o b o rn ik ie m p rz y 4 - le tn ie j r o ta c ji w ty s . h a 232,5 245,4 248,9 248,1 3. P o w ie rz c h n ia , j a k ą m o ż n a z a s ilić o b o rn ik ie m (d a w k a 300q/ha) z p r o d u k c ji w ł a s n e j w o/o n/o g r u n tó w o r n y c h 28 47 50 67 4. P o w ie rz c h n ia u p r a w w y m a g a ją c y c h n a w o ż e n ia o b o rn ik ie m w ty s. h a **) 84,8 151,9 170,5 190,5 5. P o w ie rz c h n ia , j a k ą m o ż n a b y ło z asilić o b o rn ik ie m (d a w k a 300 q /h a ) w % °/o d o p o w ie rz c h n i u p r a w w y m a g a ją c y c h n a w o ż e n ia o b o rn ik ie m 77 76 83 88 *) Do o b lic z e ń p r z y ję to n a s tę p u ją c ą p r z e c ię tn ą w y d a jn o ś ć o b o rn ik a od s z tu k i s ta t y s ty c z n e j: d la k o n i — 66 q, d la b y d la — 62 q, trz o d y — 11 q, o w ie c — 6 q 5). **) D o ro ś lin w y m a g a ją c y c h n a w o ż e n ia o b o rn ik ie m z alicz o n o : w la ta c h 1947— 1955 — o k o p o w e , w a r z y w a i o le is te ; w la ta c h 1956— 1963 — o k o p o w e , w a rz y w a , o le is te i k u k u ry d z ę . Ż r ó d 1 o : P r z e lic z e n ia w ła sn e .
B ilans o b o rn ik a zestaw io n y w pow yższej ta b e li w y k a z u je znaczną po p raw ę w z a k re sie m ożliw ości naw ożenia g ru n tó w o rn y ch . P o w ierzch n ia, ja k ą m o żn a było zasilić o b o rn ik iem w okresie 1961— 1963
5) S. D u l s k i , P o r ó w n a n ie n a w o ż e n ia o b o r n ik ie m w g d a n y c h G U S -u
i d a n y c h o b lic z o n y c h n a p o d s ta w ie g o s p o d a rs tw r o ln y c h p r o w a d z ą c y c h r a c h u n k o w o ś ć , Z a g a d n ie n ia E k o n o m ik i R o ln e j 1957, n r 5.
w zrosła o p onad 150% w sto su n k u do la t 1947— 1949, co zw iązane je st oczyw iście z om aw ianym p rz y ro ste m pogłow ia zw ierząt. Is to tn y m rów nież w nioskiem , ja k i n a su w a ją przytoczone liczby je s t te n , że dotychczasow a p ro d u k c ja o b ornika nie zap ew n iała w p ełn i n aw o żenia pod u p raw ę roślin, k tó re tego naw ożenia szczególnie w y m a gają. N ied o statek o b ornika w znacznej m ierze uzu p ełn ian o w p ra w dzie in n y m i naw ozam i organicznym i, n iem n iej je d n a k część u p ra w b y ła całkow icie ich pozbaw iona. N iew ątp liw ie najczęściej re z y g n o w ano z naw ożenia organicznego p rz y u p ra w ie ziem niaka, na co zdają się w skazyw ać n iskie p lo n y te j ro ślin y w la tach 1950—4955 (Tab. 15).
N iem niej pow ażne zm ian y zanotow ać należy w od n iesien iu do w ielkości zużycia naw ozów m in e ra ln y c h , k tó ry c h d y n am ik ę w latach 1946— 1963 o b ra z u je ta b e la 17. T a b e la 17. Z u ż y c ie n a w o z ó w sz tu c z n y c h W y sz c ze g ó ln ie n ie w k g c zy steg o s k ła d n i k a N P K n a 1 h a p o w ie rz c h n i z a s ie w ó w N a w o z y w c z y s ty m s k ła d n ik u w ty s. to n · R azem a z o to w e fo s fo ro w e p o ta so w e 1946/47— 1948/49 10,4 4,7 1,7 1,5 1,5 1949/50— 1954/55 20,1 16,6 4,9 4,3 7,4 1955/56— 1959/60 29,6 26,8 8,5 5,7 12,6 1960/61— 1962/63 40,5 36,0 12,4 8,5 15,1 Ź r ó d ł o : M a te ria ły W K P G o ra z R o c z n ik i S ta ty s ty c z n e G U S -u 1955— 1964.
Cechą c h a ra k te ry sty c z n ą w p rzytoczonym z e staw ien iu je s t fa k t sukcesyw nego n a ra s ta n ia d o staw naw ozów m in e ra ln y c h w raz z od budow ą, a n a stę p n ie rozb u d o w ą p o te n c ja łu p rzem y sło w eg o ’ k ra ju . Na uw agę zasłu g u je ró w n ież zm iana sk ład n ik ó w naw ozow ych, w k tó re j zauw aża się stopniow e zm niejszenie fosfo ru na rzecz w zro stu u d d ziału potasu, a o statn io ró w n ież azotu. Ta te n d e n c ja w y d a je się ze w szech m ia r uzasadniona, poniew aż g leb y w ojew ódz tw a, w w ysokim sto p n iu re a g u ją na naw ożenie potasow e 6).
W zrost naw ożenia ro z p a try w a ć należy n iew ątp liw ie w zestaw ie n iu z d y n am ik ą w ydajności z h e k ta ra , i chociaż tru d n o je s t ocenić ja k w ielki w p ły w na p rz y ro st plonów posiada sam o naw ożenie, to je d n a k w iadom o, iż na ogół je s t on ty m w iększy im w yższe stoso w ano daw ki naw ozów . T ab ela 18 w sk azu je w łaśnie na ok reślo n y zw iązek, ja k i w y stę p u je m iędzy w ielkością naw ożenia i poziom em plonów w w ojew ództw ie n a p rz e s trz e n i b adanego okresu.
G) M . K o t e r, J. C h o d a ń, T. M a z u r , P la n r o z w o ju g o s p o d a rk i n a w o
z o w e j w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń s k i m w la ta c h 1960— 1975 (m a szy n o p is) o p ra c o
w a n y d la W K P G O lszty n .
T a b e la 18. D y n a m ik a p lo n o w a n ia i n a w o ż e n ia W y sz c ze g ó ln ie n ie 1947— 1949 1950— 1955 1956— 1960 1961— 1963 In d e k s 1961— 1963 1947— 1949 P lo n y u m o w n e w q /h a *) 14,9 15,1 17,5 21,4 144 N a w o ż e n ie n a 1 h a z a s ie w ó w w k g **) 57,0 65,6 79,5 101,7 176 *) Z b io ry 4-zb ó ż, z ie m n ia k ó w i b u r a k ó w c u k ro w y c h łą c z n ie , p rz e lic z o n o w o p a rc iu o w s k a ź n ik 1,0:0, 24:0, 30 i o d n ie sio n o do p o w ie r z c h n i łą c z n e j z a s ie w ó w ty c h ro ś lin Ό. **) N a w o ż e n ie m in e ra ln e i o b o rn ik p rz e lic z o n y n a c z y s ty s k ł a d n i k 5). Ź r ó d ł o : P rz e lic z e n ia w ła sn e .
Je ż e li p rzy jąć, że całk o w ity p rz y ro st plonów u zy sk a n y został ty lk o w w y n ik u zastosow ania naw ożenia, to g dy w la ta c h 1950— 1955 na 1 kg czystego sk ład n ik a N P K o trzy m an o p rz y ro st p lo n ó w w y n o szący 2,3 kg, w n a stę p n y m o k resie 1956— 1960 w y n o sił on 17,3, zaś w la tach 1961— 1963 już 17,6 kg, w iadom o jed n ak , że p rz y ro s t plonów p rzy n isk im poziom ie ro ln ic tw a w znacznej m ierze zależy od w łaści w ej ag ro tech n ik i. O ile w la ta c h 1956— 1960 u d ział naw ożenia w p o d noszeniu p ro d u k c ji ro ślin n e j ok reśla się na 50%, to w ok resie 1961— 1963 w z ra sta on do 60% 8). T ak w ięc naw ożenie w la ta c h 1947— 1955 w obec szereg u tru d n o śc i gospodarczych i o rg an izacy jn y ch w znacz n e j m ierze rek o m p en so w ało n ie d o s ta te k w zak resie u p raw y , w zw iązku z czym w zro st w y d ajn o ści jed n o stk o w ej n ie m ógł być w ysoki. R ad y k aln e z m ian y w dziedzinie p o lity k i ro ln e j, ja k ie m ia ły m iejsce po ro k u 1956 p rzy czy n iły się w dużej m ierze do w zro stu zain tereso w an ia p o stęp em w zak resie ra c jo n a ln y c h m eto d u p ra w roli oraz p e łn ie jsz y m w y k o rz y sta n ie m a k tu a ln ie istn ie ją c y c h m ożliw ości p o p raw y ag ro tech n ik i. W w y n ik u tego efek ty w n o ść sto so w an y ch n a wozów n ie w ą tp liw ie znacznie w zrosła.
R ozw ój gospodarki ho d o w lan ej w w ojew ództw ie o lszty ń sk im je s t niem n iej dy n am iczn y niż w .z a k re sie p ro d u k c ji ro ślin n e j. N a jb ard ziej św iadczy o ty m w z ro st pogłow ia zw ierząt gospodarskich obserw o w an y w k o lejn y ch o kresach p la n u gospodarczego, ja k ró w n ież w z ro st p ro d u k c ji n o to w an y w o d n iesien iu do te j gałęzi.
T a b e la 19. Z w ie rz ę ta g o s p o d a rsk ie
W y sz c ze g ó ln ie n ie 1947— 1949 1950-—1955 1956-—1960 1961--1 9 6 3 ty s. szt. n a ty s. szt. n a ty s. szt. n a ty s . szt. n a szt. 100 h a szt. 100 h a szt. 100 h a szt. 100 h a
4
uż. roi. uż. ro i. uż. roi. uż. roi. B y d ło 181,6 13,6 321,3 24.1 418,6 31,4 543,3 41,1 T rz o d a 182,1 13,7 436,0 32,8 539,9 40,6 603,3 45.7 O w ce 81,4 6Д 216,7 16,2 197,9 14,9 146,0 11,0 K o n ie 90,2 6,8 133,2 10.0 138,7 10,4 135,2 10,2 Ź r ó d ł o : J a k ta b e la 15.7) D. G r u s z c z y ń s k a , B a d a n ia n a d e fe k ty w n o ś c ią n a w o że n ia w P olscce
o ra z n ie k tó r y c h k r a ja c h e u r o p e js k ic h , E k o n o m is ta 1962. n r 4.
8) F. J e r z y ń s к i, P ró b a o k r e ś le n ia p o tr z e b n a w o z o w y c h r o ln ic tw a
7) D. G r u s z c z y ń s k a , B a d a n ia n a d e fe k ty w n o ś c ią n a w o ż e n ia w P o lsce
Na szczególne p o d k reślen ie zasłu g u je zm iana w zajem n ej p ro porcji w zak resie p odstaw ow ych działów p ro d u k cji hodow lanej, a m ianow icie m iędzy byd łem i trzodą. R elacja ty ch działów w sk a zuje, że od ro k u 1956 m a m iejsce szybszy w zro st b y d ła niż trzody, przy czym tem po to sukcesyw nie w zrasta. Złożyło się na to szereg przyczyn, w śród k tó ry c h n a czoło w y su w a się n iew ątp liw ie zag ad nienie bazy paszow ej. Z naczna p o w ierzchnia trw a ły c h użytków , zie lonych w y stę p u ją c a na obszarze w ojew ództw a ja k rów nież szybko w z ra sta ją c y a re a ł ro ś lin p a stew n y ch w u p raw ie polow ej stw a rz a ją duże m ożliw ości p ro d u k cji ta n ie j paszy stan o w iącej p odstaw ę w ży w ien iu bydła. R ów nocześnie ziem niaki będące p o d staw ą hodow li trzo d y ch lew n ej w w y n ik u k o rzy stn eg o u k ła d u cen, w m n iejszy m sto p n iu opłaca się przeznaczać n a spasanie. W ym ow nym św iadec tw em n iew ątp liw eg o zain tereso w an ia ro ln ik ó w sprzedażą ziem n ia ków k o n su m en to m w m ieście bądź C e n tra li N asiennej je s t indeks cen dostaw ponadobow iązkow ych, k tó ry w la ta c h 1957— 1962 w yno sił 149%. O bliczony dla p o ró w n an ia w ty m sam y m okresie in d ek s cen żyta k ształto w ał się zaledw ie n a poziom ie 98%.
N iem niej isto tn ą sp ra w ą m ającą w p ły w na b ard ziej d ynam iczny rozw ój pogłow ia b y d ła je s t k w estia m n iejszy ch nak ład ó w p racy w ty m dziale niż m a to m iejsce w odniesieniu do tu c z u trz o d y ch lew n ej. W o sta tn im w reszcie o kresie do d atk o w y m bodźcem w zakresie szybkiego ro zw o ju b y d ła są b ard ziej k o rzy stn e rela c je cen na żyw iec bydlęcy. W skazuje na to p o ró w n an ie w sk aźn ik a opłacalności dla ;v w c a w ieprzow ego i w ołow ego p rzep ro w ad zo n e dla w ojew ództw a olsztyńskiego. T a b e la 20. W sk a ź n ik o p ła c a ln o ś c i ży w ca w o lo w e g o i w ie p rz o w e g o (w o p a rc iu o c en y s k u p u p a ń s tw o w e g o i k o s z t je d n o s tk o w y zł/kg) W y sz c ze g ó ln ie n ie 1959/1960 1960/1961 1961/1962 1962/1963 Ż y w ie c w o lo w y 125,3 141.4 130,8 133,8 Ż y w ie c w ie p rz o w y 92,3 96.1 95,5 87,5 Ź r ó d ł o : Z a g a d n ie n ia E k o n o m ik i R o ln e j — K o sz ty p o d s ta w o w y c h p r o d u k tó w ro ln y c h w P o ls c e w l a ta c h .1959/1960 — 1962/1963 d o d a te k do n u m e r u 5/1962, 3/1963, 3/1964.
Is to tn y m czy n n ik iem w zak resie w zro stu sta n u zw ierząt gospo d arsk ich są rów nocześnie zm ian y w y stę p u ją c e w s tru k tu r z e stada, k tó re przed staw io n o dla b y d ła i trzo d y .
P o ró w n u ją c zm iany w idoczne w s tru k tu r z e b y d ła ogólnie stw ie r dzić należy, iż zary so w u ją się tu tr z y dość w y ra ź n ie różniące się okresy. P ierw szy, o b e jm u ją c y la ta 1947— 1949, u k ie ru n k o w a n y na odbudow ę stad a, c h a ra k te ry z u je się znacznym udziałem m łodzieży ncniżej 6 m iesięcy oraz m łodych k ró w do 3 lat, ja k rów nież sto su n kow o niew ielk im udziałem k ró w starszych. Is to tn y je s t rów nież dość w ysoki udział jałó w ek do 1 ro k u . O kres drugi, o b e jm u jący la ta 1950— 1960, c h a ra k te ry z u je się ustabilizow aniem s tr u k tu r y z w y ra ź ny m u k ieru n k o w an iem n a m leczne u ż y tk o w an ie bydła, o czym św iadczy m a le ją c y ud ział jałó w ek do 1 ro k u i starszy ch , ja k rów nież w ysoki odsetek k ró w starszy ch . T rzeci w reszcie okres,
ją c y się po ro k u 1960, je s t p rz y k ła d e m zm ian y s tru k tu r y , k tó ra n astaw io n a je s t zarów no na dalszą re p ro d u k c ję rozszerzoną ja k też u k ieru n k o w an a na u ży tk o w an ie m leczno-m ięsne. Św iadczy o ty m w ysoki udział m łodzieży poniżej 6 m iesięcy, ja k rów nież jałów ek do 1 ro k u i starszy ch , p rz y ty m udział k ró w w y b itn ie zm n iejszy ł się, n a to m ia s t n a stą p ił znaczny w z ro st u d ziału opasów .
W o d n iesien iu do s tr u k tu r y s ta d a trz o d y ch lew n ej w idoczne są k ieru n k o w e zm iany, k tó re łączą się z w y ra ź n y m sp ad k iem pogło w ia w o sta tn im okresie. O ile w latach do 1960 r. s tr u k tu r a sta d a w sk azu je znaczną d y n am ik ę w y ra ż a ją c ą się dużym u d ziałem sta d a podstaw ow ego, w ty m zw łaszcza m acior, to od 1961 ro k u n a stę p u je sp ad ek s ta d a podstaw ow ego. P o d o b n y sp ad ek w y stę p u je w odnie sien iu do u d ziału trz o d y w w ie k u od 6 do 9 m iesięcy. N iem n iej je d n ak jako zjaw isko p o zy ty w n e odnotow ać n ależ y w la ta c h 1961— 1963 szybszą ro ta c ję stad a, a tak że w ięk szy odchów p ro s ią t od je d n e j m a ciory niż w ok resie 1956— 1960. Is to tn a zm iana d otyczy rów nież ch a r a k t e r u tu czu , k tó ry w y k a z u je te n d e n c ję p rzesu n ięcia ze sztu k
m ięsno-słoninow ych w k ie r u n k u tu czn ik ó w m łodszych, a w ięc lż e j szych i n ie w ą tp liw ie b a rd ziej um ięśnionych.
T a b e la 21. Z w ie rz ę ta g o s p o d a rs k ie w g w ie k u i p ic i W y sz c ze g ó ln ie n ie 1947— 1949 1950— 1955 1956— 1960 1961— 1Ê w o d s e t k a c h B y d ło og ó łem 100,0 100,0 100,0 100,0 P o n iż e j 6 m -c y 19,5 18,0 17,3 21,5 O d 6 m -c y d o 1 ro k u 10,8 9,2 8,7 10,7 w ty m : ja łó w k i 8,7 8,1 7,7 8,2 1-ro c z n e i s ta r s z e 69,7 72,8 74,0 67,8 w ty m : ja łó w k i 9,5 9,9 10,3 12,9 w ó lc e, w o ły , w y p a s y 0,8 0,4 0,6 3,7 k ro w y d o 3 l a t 10,7 7,3 5,6 4,7 k ro w y 3 -le tn ie i s ta r s z e 46,5 53,8 56,6 46,0 T rz o d a c h le w n a og ó łem 100,0 100,0 100,0 100,0 P o n iż e j 6 m -c y 66,1 60,8 60,3 70,7 O d 6 d o 9 m -c y 19,4 22,7 22,5 16,6 w ty m : m a c io ry 9,4 6,3 5,3 3.0 9 m -c y i s ta r s z e 14,5 16,5 17,2 12,7 w ty m : m a c io ry 11.1 7,3 8,5 7,9 Ż r ó d l o : S p is R o ln y , c z e rw c o w y (p o p ra w io n y ) z l a t 1947— 1963.
W o d n iesien iu do pogłow ia ow iec stw ierd zić należy p o stęp u jący od 1955 ro k u spadek, k tó ry w o sta tn im o kresie coraz b ard ziej się p ogłębia. W iązać to n ależ y n iew ątp liw ie z fak tem , że w m iarę p o stęp u jąceg o w z ro stu poziom u gospodarki ro ln e j w iększe znaczenie odgryw ać zaczy n ają te działy hodow li, k tó re obok p ro d u k c ji p o d sta w ow ej do starczają ró w n ież znacznej ilości obornika.
Pogłow ie koni w y k a z u je na p rz e strz e n i om aw ianego o kresu w zasadzie stab ilizację. C h a ra k te ry sty c z n y je s t w ysoki udział w stadzie koni 3 -letn ich i starszy ch , w y stę p u ją c y po 1955 ro k u , co zn am io n u je b ra k te n d e n c ji rozw ojow ych stad a. T en n iew ątp liw ie słu szn y k ie ru n e k zm ierzający do o g raniczania pogłow ia koni w y n ik a
z konieczności szybkiej m echanizacji b ard ziej praco ch ło n n n y ch zajęć w ro ln ictw ie, co w słabo zalu d n io n ej północnej części k r a ju je st zadaniem szczególnie p iln y m i odbyw a się m im o nie zaw sze k o rz y s t n ej relacji kosztów p racy ciągnika w p o ró w n an iu do p ra c y konia. J a k w ynika z przep ro w ad zo n y ch badań, koszt 1 godz. p racy konia k s z ta ł to w ał się w latach 1960— 1962 w g ran icach 5,99— 6,11 zł, podczas gdy rzeczy w isty k oszt 1 godz. p ra c y ciągnika w ynosi 33 zł. Ś w iadczy to, iż p rzy obecnie obow iązujących cenach sto su n ek kosztów 1 godz. p ra c y żyw ej i m echanicznej siły pociągow ej w ynosi ca 1:5. T aki sto su n ek kosztów w p ew n y m sto p n iu tra k to w a ć m ożna jako granicę opłacalności siły m e c h a n ic z n e js).
W k o n tek ście przedstaw ionego w zro stu sta n u ilościowego zw ie rz ą t gospodarskich in te re su ją c o p rzed staw ia się w ielkość p ro d u k cji gałęzi hodow lanej.
T a b e la 22. P r o d u k c ja ż y w ca, m le k a i ja j W y sz c ze g ó ln ie n ie 1947— 1949 1950— 1955 1956— 1960 1961— 1.963 In d e k s 1961— 1963 1947— 1949 P r o d u k c ja ż y w c a w o ło w e g o w p rz e lic z e n iu n a 1 szt. s ta t y s t. b y d ła w k g 39,1 44,8 54.5 76,2 . 195 P r o d u k c ja ż y w c a w ie p rz o w e g o w p rz e lic z e n iu n a 1 szt. s ta t y s t. trz o d y w k g 82,3 92,4 106,6 114,8 139 P r o d u k c ja m le k a od 1 k ro w y w litr . 1550 1899 2116 2250 145 P r o d u k c ja j a j od 1 n io s k i w szt. 81 84 89 99 122 Ź r ó d ł o : P la n y g o s p o d a rc z e W y d z ia łu R o ln ic tw a i L e ś n ic tw a P W R N .
Na szczególną uw agą, w od n iesien iu do d ziału hodow li bydła, zasłu g u je ro z w ija ją c y się coraz b ard ziej m ię sn y k ie ru n e k u ży tk o w ania, n a co w sk azu je s tr u k tu r a p ro d u k c ji globalnej teg o działu. J e s t to w y n ik iem w spom nianych ju ż dużych m ożliw ości paszow ych w zak resie p ro d u k cji żyw ca w ołow ego, m n iejszy ch n ak ład ó w p racy ludzkiej, ja k też k o rz y s tn e j re la c ji cen.
T a b e la 23. S t r u k t u r a p r o d u k c ji g lo b a ln e j d z ia łu h o d o w li b y d ła *) 9) A. K o n o w r о с к i, Z a ło ż e n ia i p r z e s ł a n k i e k o n o m ic z n e p la n o w a n e g o w la ta c h 1959— 1965 r o z w o ju m e c h a n iz a c ji ro ln ic tw a . Z e sz y ty E k o n o m ik i R o l n ic tw a i P la n o w a n ia 1959, z esz y t 20. 328 ■W yszczególnienie 1947— 1949 1950— 1955 1956— 1960 1961— 1963 w o d s e t k a c h P r o d u k c ja d z ia łu ra z e m 100,0 100,0 100,0 • 100,0 w ty m : p r o d u k c ja ż y w ca 28,3 27,1 29,1 37,5 p r o d u k c ja m le k a 71,7 72,9 70,9 62,5 *) P r o d u k c ję g lo b a ln ą lic z o n o w je d n o s tk a c h z b o żo w y ch . N ie u w z g lę d n io n o p ro d u k c ji o b o rn ik a .
W zajem ne p ro p o rc je p odstaw ow ych gałęzi p ro d u k cji rolniczej w ojew ództw a, d ecy d u ją ce o ogólnym k ie ru n k u w ro ln ictw ie regionu, w sk azu ją na w y raźn ą przew ag ę p ro d u k c ji zw ierzęcej, k tó re j rozw ój cech u je się p o n ad to dużą d y n am ik ą. Ilu s tr a c ją teg o je s t s tr u k tu r a p ro d u k c ji gotow ej. T a b e la 24. S t r u k t u r a p r o d u k c ji g o to w e j *) W y sz c ze g ó ln ie n ie 1947— 1949 1950— 1955 1956— 1960 1961— 19 w o d s e t k a c h Z boże 28,7 23,0 16,5 13,4 Z ie m n ia k i 14,6 6,8 6,4 8,1 P rz e m y s ło w e 7,3 9,3 6.4 7Д P o z o s ta łe 2,8 1,8 1.2 1,0 R a z e m p r o d u k c ja ro ś lin n a 53,4 40,9 30,5 29,6 B y d ło (m lek o i ży w iec) 28,6 34,0 41,2 42,4 T rz o d a 11,9 18,6 21,9 21,1 D ró b ( ja ja i ży w iec) 4,4 4.7 4,4 5,4 P o z o s ta łe 1,7 1,8 2,0 1,5 R az e m p ro d u k c ja z w ierzę c a 46,6 59.1 69,5 70,4 O g ó ł e m : 100,0 100,0 100,0 100,0 ł ) P r o d u k c ję g o to w ą liczo n o w je d n o s tk a c h zb o żo w y ch . Ź r ó d ł o : P r z e lic z e n ia w ła sn e .
N a p o d staw ie powyższfego zestaw ien ia w idoczne jest, że ponad 2/з p ro d u k c ji gotow ej reg io n u stan o w ią a rty k u ły pochodzenia zw ie rzęcego, p rz y czym w s tru k tu r z e p ro d u k c ji zw ierzęcej d ecy d u jącą ro lę o d g ry w a bydło. U dział trz o d y ch lew n ej w y k a z u je od 1955 ro k u te n d e n c ję spadkow ą. Is to tn e zm ian y n a stą p iły w o d n iesien iu do p ro d u k cji d ro b ia rsk ie j. W w y n ik u szybkiego ro zw o ju p ro d u k c ji b ro j lerów , ud ział d ro b iu w p ro d u k cji gotow ej w y k a z u je w o sta tn im o kresie znaczny w zrost. W zak resie p ro d u k c ji ro ślin n e j stw ierd zić należy, że zboże je s t n iezm ien n ie p o d staw ą p ro d u k c ji te j gałęzi, p rzy czym ud ział jego ulega je d n a k zm n iejszen iu na rzecz ziem niaków , k tó re w w y n ik u k o rz y stn y c h re la c ji cen w o kresie 1961— 1963 w y k azu ją duży w zrost.
O d m ien n ie zachow uje się p ro d u k c ja d ziału ro ś lin p rzem y sło w ych, gdzie n o tu je m y zm n iejszen ie u d ziału w p ro d u k c ji gotow ej. S p raw a ta w y m ag a je d n a k w y ja śn ie n ia . J a k w iadom o w la ta c h 1950— 1955 w w y n ik u n acisk u a d m in istra c y jn e g o w P G R -ach i spółdzielniach p ro d u k c y jn y c h p ow ierzchnia ro ś lin przem ysłow ych, a zw łaszcza b u ra k a cukrow ego g w ałto w n ie w zrosła. R zutow ało to n iew ątp liw ie na w ysoki udział p ro d u k c ji ro ślin p rzem ysłow ych w ty m okresie. P o 1956 ro k u n a s k u te k ro zw iązan ia się w ie lu spół dzielni p ro d u k c y jn y c h , a tak że w yco fan ia się .n iek tó ry ch go sp o d arstw p ań stw o w y ch z p raco ch ło n n y ch u p raw , n a stą p ił sp ad ek w odnie sien iu do p ro d u k c ji ro ś lin przem y sło w y ch . O statn ie je d n a k la ta w y k a z u ją p o p raw ę w ty m zakresie, gdyż znaczna opłacalność k on tra k ta c ji ro ś lin p rzem ysłow ych, ja k ró w n ież p o stęp u jące o rg an iza c y jn ie w zm ocnienie P G R -ów sk łan ia do ro zszerzen ia u p ra w y ty ch roślin.
Isto tn y m czy n n ik iem w rozw o ju ro ln ic tw a je s t obecnie w ielkość n ak ład ó w in w esty cy jn y ch . W o kresie m in io n y ch 17 la t w dziedzinie in w esto w an ia p ro d u k cji ro ln iczej zachodziły głębokie zm iany, k tó re w dużym sto p n iu zadecydow ały o tem p ie i k ie ru n k u w z ro stu te j produkcji.
Ł ączne n a k ła d y in w e sty c y jn e w y d a tk o w a n e na ro ln ictw o w w o je w ództw ie o lsztyńskim w la ta c h 1947— 1963 w ynoszą p onad 9 m ld zł (tabela 25). N ak ład y te o b e jm u ją zarów no su m y w y d atk o w an e na in w esty cje w gospodarce uspołecznionej ja k ró w n ież szacunek śro d ków w łasn y ch ro ln ik ó w in d y w id u aln y ch . T a b e la 25. N a k ła d y in w e s ty c y jn e w ro ln ic tw ie W y szczeg ó ln i en i e 1947— 1949 1950— 1955 1956— 1960 1961— 1963 R a z e m w la ta c h 1947— 1963 N a k ła d y in w e st. w m in . zł w c e n a c h 1961 r. 415 3.135 3.129 2.459 9.138 N a k ła d y n a 1 h a u ż y tk ó w ro ln y c h w zł 345 2.357 2.356 1.861 7.000 Ś re d n io ro c z n e n a k ła d y n a 1 h a u ż y tk ó w r o i. w zł 115 393 471 620 412 Ź r ó d ł o : P rz e lic z e n ia w ła s n e n a p o d s ta w ie m a te r ia łó w W K P G o ra z R o c z n i
k ó w S ta ty s ty c z n y c h G U S -u 1956— 1963.
D y n am ik ę p rzed staw io n y ch n ak ład ó w in w e sty c y jn y c h c h a ra k te ry z u je zw łaszcza w zro st śred n io ro czn y n ak ład ó w na jed n o stk ę po w ierzchni, k tó r y w latach 1961— 1963 był pięcio k ro tn ie w yższy w sto su n k u do śred n ich n ak ład ó w w o kresie 1947— 1949. Św iadczy to n iew ątp liw ie o w ielk iej pom ocy, ja k ą p ań stw o przeznacza n a roz w ój ro ln ictw a w w ojew ództw ie olsztyńskim .
J e d n ą z w ażniejszych pozycji n ak ład ó w in w e sty c y jn y c h stanow ią n a k ła d y na m ech an izację. P rz y ję ło się. że m ie rn ik ie m postępu w zak resie m echanizacji ro ln ictw a je s t ilość ciągników oraz ilość m aszyn, k tó re u sp ra w n ia ją cięższe i b ard ziej p racochłonne czynności w gospodarstw ie ro ln y m . W yniki o siągnięte w te j m ierze ilu s tru ją ta b e le 26 i 27. T a b e la 26. T r a k t o r y w ro ln ic tw ie W y sz c ze g ó ln ie n ie 1947— 1949 1950— 19o5 1956— 1960' 1961— 1963 T r a k t o r y fiz y c z n e szt. — 3.670 4.764 6.271 T r a k t o r y p rz e lic z e n io w e (15 K M ) — szt. — 4.078 6.168 7.994 P o w ie rz c h n ia g r u n tó w o rn y c h p rz y p a d a j ą c a n a 1 t r a k t o r fiz y c z n y w h a — 253 206 158 Ż r ó d l o : S ta ty s ty k a P o ls k i, zesz y t 74, W a rsz a w a 1963; R o cz n ik i S tą ty s ty c z n e G U S -u 1960— 1963. 330
Szczególnie c h a ra k te ry sty c z n y w p rzed staw io n y m zestaw ien iu je s t szybki w z ro st ciągników w ok resie 1961— 1963, k tó ry zn am io n u je rów nocześnie in te n sy w n y rozw ój kółek rolniczych oraz zw iększone w zw iązku z ty m zak u p y m aszy n i tra k to ró w .
K ółka ro ln icze i ich działalność in w e sty c y jn a w o p arciu o F u n - dusz R ozw oju R olnictw a, to is to tn y czy n n ik w zak resie p o stęp u m echanizacji ro ln ictw a. W ym ow nym p rz y k ła d e m tego je s t fak t, iż z ogólnej su m y 161,7 m in zł w v d atk o w an v ch w w o jew ó d ztw ie ol sz ty ń sk im w latach 1959— 1962 z FR R i fu n d u s z u in w esty cy jn eg o kółek rolniczych blisko 96% przeznaczono na z ak u p tra k to ró w i m aszyn. T ab ela 27, o b razu jąca s ta n w ażn iejszy ch m aszy n rolniczych w latach 1950 i 1960, nie u w zg lęd n ia w p raw d zie jeszcze dużej ilości s p rz ę tu rolniczego zakupionego n a w si przez K ółka R olnicze w la ta c h 1961— 1963, n iem n iej jed n a k w sk azu je na zasadnicze zm ian y w s t r u k tu rz e p a rk u m aszynow ego, jak ie w y stą p iły na p rz e strz e n i badanego dziesięciolecia. Ś w iadczą one, iż szczególnie szybko w z ra sta w ro ln ic tw ie w o jew ó d ztw a ilość kopaczek i m ło carn i, a w ięc ty ch m aszyn, p rz y pom ocy k tó ry c h osiągnąć m ożna zm echanizow anie stosunkow o n ajcięższych p rac w rolnictw ie.
T a b e la 27. W a ż n ie js z e m a sz y n y ro ln ic z e W y sz c ze g ó ln ie n ie s z tu kIlo ść 1950 n a 100 h a p o w ie rz c h n i z a s ie w ó w *) Ilo ść s z tu k 1960 n a 100 h a p o w ie rz c h n i z a s ie w ó w *) S ie w n ik i zbożow e 12.325 2.3 15.610 2,8 S n o p o w ią z a lk i i ż n iw ia rk i 10.769 2,0 15.637 2,8 K o m b a jn y zbożow e 250 0,1 '393 0,1 M ło c a rn ie 5.656 1,2 16.782 3,2 K o p a c z k i 15.253 14,1 25.755 17,8 K o s ia r k i 15.069 8,5 22.121 9,3
ł ) S ie w n ik i zb o żo w e i s n o p o w ią z a łk i p rz e lic z o n o n a 100 h a p o w ie rz c h n i ro ś lin zb o żo w y c h i p rz e m y s ło w y c h , k o m b a jn y n a 100 h a p o w ie rz c h n i z a s ie w ó w zbóż, m to c a rn ie n a 100 h a p o w ie rz c h n i r o ś lin zb o żo w y c h , k o p a c z k i n a 100 h a p o w ie rz c h n i u p r a w y z ie m n ia k ó w , k o s ia r k i n a 100 h a p o w ie rz c h n i łą k i k o n ic z y n . Ź r ó d ł o : S ta ty s ty k a P o ls k i, z e sz y t 74, W a rs z a w a 1963: N a ro d o w y S p is
P o w s z e c h n y 1950 i 1960.
S p raw ą, k tó r a ściśle w iąże się z zag ad n ien iem p o stęp u m e c h a n i zacji w dziedzinie p ro d u k c ji ro ln e j, je s t sto p ień e le k try fik a c ji r o l n ictw a. P o stęp w ty m zakresie, ja k i odnotow ać n ależy w w ojew ódz tw ie, z n a jd u je sw oje o d zw iercied len ie w u d ziale zele k try fik o w a n y c h g o sp o d arstw chłopskich i P G R -ów (Tabela 28), p rz y czym szczególnie d u ży je s t on w o d n iesien iu do g o sp o d arstw p ań stw o w y ch , gdzie p ra c e zw iązane z e le k try fik a c ją są na ukończeniu. Z nacznie w olniejsze n a to m ia s t tem p o e le k try fik a c ji g o sp o d arstw in d y w id u a ln y c h w y n ik a w d u żej m ierze z rozproszonego c h a ra k te ru zabudow y w si o lszty ń skiej.
T a b e la 28. E l e k tr y f ik a c j a w si L a ta Z e le k try f ik o w a n e g o s p o d a r s tw a ro ln e n a 100 g o s p o d a rs tw d a n e j g ru p y g o s p o d a r s tw a in d y w id u a ln e P G R -y 1950 22,3 24,4 1963 69,9 99,6 Ż r ó d l o : S ta ty s ty k a P o ls k i — z e sz y t 48, W a r sz a w a 1961; S p is R o ln y , c ze rw c o w y — 1963 r.
Is to tn e znaczenie dla w z ro stu p ro d u k c ji ro ln e j w reg io n ie posia d ają n a k ła d y n à m elio rację, bow iem zróżnicow anie m orfologiczne oraz c h a ra k te ry sty c z n e d la tu te jsz e g o o b szaru sto su n k i glebow e i h ydrologiczne sp ra w ia ją , że duża p o w ierzch n ia łąk, a ta k ż e g ru n tó w o rn y ch w y m ag a u reg u lo w an ia sto su n k ó w w odnych.
R ozm iar rzeczow y p rac m e lio ra c y jn y c h n a g ru n ta c h o rn y ch i u ży tk ach zielonych, jak i m iał m iejsce w o kresie m in io n y ch 17 la t ilu s tru je ta b ela 29.
T a b e la 29, M e lio ra c je g ru n tó w o rn y c h , lą k i p a s tw is k o ra z z a g o s p o d a ro w a n ie p o m e lio ra c y jn e W y sz c ze g ó ln ie n ie 1947— 1949 *) 1950— 1955 1956— 1961— 1960 1963 R a z e m w ty s . h e k ta r ó w M e lio ra c je g ru n tó w o rn y c h — 39,0 22,4 40,4 101,8 M e lio ra c je łą k i p a s tw is k — 70,3 11,8 12,2 94,3 Z a g o s p o d a ro w a n ie p o m e lio ra c y jn e — 24,2 37,0 32,2 93,4 *) D la o k re s u 1947— 1949 b r a k d a n y c h . Ź r ó d ł o : W y d z ia ł R o ln ic tw a i L e ś n ic tw a P W R N o ra z W o je w ó d z k i R o cz n ik S ta ty s ty c z n y 1963 r.
J a k w y n ik a z przed staw io n eg o zestaw ienia, udział ro b ó t m e lio ra cyjnych n a g ru n ta c h o rnych oraz u ży tk ach zielonych u k ła d a ł się dość p ro p o rcjo n aln ie. O dm ien n e było je d n a k tem po ty ch prac. O ile w od n iesien iu do m elio racji g ru n tó w o rn y ch zary so w ały się w y raźn ie dw a szczyty, je d e n w okresie do 1955 ro k u , d rugi po 1960 roku, to głów ne n asilen ie p ra c na u ży tk ac h zielonych n astąp iło w la ta c h 1950— 1955, p rz y czym w znacznej m ierze w y stą p iły tu prace zw iązane z re n o w acją urząd zeń m elio racy jn y ch . N a uw agę zasłu g u je p rzy ty m fak t, że w spom niane n asilen ie ro b ó t m elio racy jn y ch n a u ż y tk ac h zielo nych nie przebiegało rów nolegle z zagospodarow aniem pom elio ra- cy jn y m , w zw iązku z czym u zu p ełn ien ie ty c h p rac p rzesu n ięto na dalsze o k resy gospodarcze.
P rz y jm u ją c , że w w ojew ództw ie o lszty ń sk im g leb y podm okłe (na sk u te k zaniedbania k o n serw acji u rząd zeń m elio racy jn y ch ) oraz zabagnione p ierw o tn ie i w tó rn ie, z a jm u ją na u ży tk ac h zielonych około 113,3 tys. h a i ty leż na g ru n ta c h o rnych 10), dotychczasow y stan p rac m elio racy jn y ch stanow i pok ry cie około 87% istn iejący ch p o trzeb
w ty m zakresie. O czyw iście is tn ie je konieczność u trz y m a n ia ciągłości p rz y p racach m e lio ra c y jn y c h z uw agi na p o trzeb ę sukcesyw nego p ro w ad zen ia o dbudow y n iszczejących u rząd zeń i kończących sw ój „w iek te c h n ic z n y ” ciągów d ren arsk ich .
W w y n ik u w z ra sta ją c y c h n ak ład ó w in w e sty c y jn y c h i środków obrotow ych, a tak że p o stę p u ją c e j p o p ra w y org an izacji p ro d u k cji, rozw ój ro ln ic tw a w w o jew ó d ztw ie o lsztyńskim , chociaż p rzeb ieg a ją c y w tru d n y c h w a ru n k a c h społeczno-gospodarczych zn am io n u je sy ste m a ty c z n y w zro st jego poziom u. (Tabela 30).
T a b e la 30. P o z io m p r o d u k c ji ro ln e j
Ź r ó d ł o : P rz e lic z e n ia w ła sn e .
Z pow yższego zestaw ien ia w y n ik a ta k ż e dążenie p ro d u k c ji re g io n u olsztyńskiego, k tó re g o specjalizacja w y ra ź n ie zm ierza w k ie ru n k u hodow li. H a rm o n ijn y je d n a k rozw ój ro ln ictw a, ja k ró w n ież p o trzeb y społeczne w y m a g a ją zw rócenia w iększej uw agi na rozw ój p ro d u k c ji ro ś lin n e j, k tó re j tem p o je s t z b y t w olne. Szczególnie w ażne w y d a je się w ty m zak resie zw iększenie p ro d u k c ji zboża oraz pasz soczystych b ędących p o d staw ą w ży w ien iu bydła.
Z dotychczasow ych ro zw ażań n a d ro zw o jem ro ln ic tw a w w o je w ództw ie w y n ik a, że is tn ie ją tu znaczne rezerw y , k tó ry c h u ru c h o m ien ie stan o w i n iew ątp liw ie je d e n z głów nych p ro b lem ó w do ro z w iązania w n a jb liż sz y m p lan ie pięcioletnim .
10) S. G r a b a r c z y k , M e lio r a c je r o ln e w p e r s p e k ty w ie r o z w o jo w e j r o l n ic tw a w o je w ó d z tw a o ls z ty ń s k i e g o w la ta c h 1961— 2975 (m a szy n o p is) o p ra c o w a n ie d la W K P G O lszty n . 333 W y sz c z e g ó ln ie n ie 1947— 1949 1950— 1955 1956— 1960 1961— 1963 P r o d u k c ja g o to w a n a 100 h a u ż y tk ó w ro ln y c h w je d n o s t k a c h zb o żo w y c h 523 810 992 1243 w ty m : z g a łę z i h o d o w la n e j 244 478 689 875 D y n a m ik a p r o d u k c ji g o to w e j (1947— 1949) = 100°/o 100 154 190 233 w ty m : g a łę ź h o d o w la n a 100 196 282 359
