Michał Horoszewicz
"La nouvelle Europe : un défi pour
les chrétiens", ed. N. Greinacher, N.
Mette, "Revue internationale de
théologie "Concilium"", vol. 240, 1992
: [recenzja]
Collectanea Theologica 63/1, 202-206
‘ta c h s z e ś ć d z ie sią ty c h i s ie d e m d z is ią ty c h M ija ja k b y e r a p r a c p o d s ta w o w y c h , •a z a c z y n a s ię o k re s u z u p e łn ie ń , u le p s z e ń , k o n s ty tu c ji — b o t e s ą liczn e.
B ib lio g ra fia o m a w ia n a n ie je s t w o ln a o d d ro b n y c h b łę d ó w . W poz. 345, o p is u ją c In tr o d u c tio n à la B ib le . E d itio n n o u v e lle , p rz e o c z o n o je j p o d z ia ł n a części: I (w stę p o g ó ln y , n ie w y szed ł), I I (ST), I I I (N T), w k o n s e k w e n c ji p o d z ia ł cz. I I I n a 10 to m ó w p rz y p is a n o całości. Z a z n a c z y łb y m te ż w y ra ź n ie j, ż e o ile t. 1—5 tw o rz ą w ła ś c iw ą in tro d u k c ję , to n a s tę p n e są p ra c a m i m o n o g ra fic z n y m i a u to r s tw a r e d a k to r a s e rii, P. G r e l o t a . P rz y poz. 619 p isze a u to r , że ch o ć ja k w ia d o m o tw ó rc ą K o m m e n ta r z u m N e u e n T e s ta m e n t a u s T a lm u d u n d M id ra sc h b y ł sa m P . B i 11 e r b e с к , b e z H . L. S t г а с к a, to .je d n a k z a c h o w u je s k r ó t S tr - B , ja k o p o w sz e c h n ie u ż y w a n y . T y m c z a s e m od d a w n a z n a n y je s t s k r ó t B ill. M o żn a te ż sąd zić, że d o b ó r l i te r a tu r y n o w sz e j d o d a n e j w te j e d y c ji m ó g łb y b y ć b o g a ts z y . P o p rz e d n ie w y d a n ie b y ło c h y b a p o d ty m w z g lę d e m b a r d z ie j w y c z e rp u ją c e . T a k ie p ro p o z y c je m o g ą b y ć w p ra w d z ie zb y t ła tw e d o w y s u n ię c ia , a le n ie ch o d zi tu je d n a k o p o m n ie js z e d o d a tk i, lecz k s ią ż k i p o d s ta w o w e , k tó r e d a się z aliczy ć do „ p ie rw s z e j setiki” u b ie g łe j d e k a d y . Ic h s ta r s z e — b ą d ź a n g ie ls k ie — o d p o w ie d n ik i z o sta ły u w z g lę d n io n e . W e d łu g d o b o ru s k ą d in ą d w k sią ż c e s to s o w a n e j n a le ż a ło b y je zam ieścić.
W y m ie n ię tu k ilk a p ro p o z y c ji. P rz y ła r g u m a c h : p rz e k ła d fr a n c u s k i N eo- f i ti i P s e u d o - J o n a ta n a w s e r ii S o u rc e s C h r é tie n n e s (R. L e D é a u t ) ; b ib lio g r a fia a d n o to w a n a T a r g u m ic T r a d itio n e a n d th e N e w T e s ta m e n t
■(J. T. F o r e s t e l l 1979, p o r. poz. 563); o d n o to w a łb y m te ż b ib lio g ra fic z n y
N e w s le tte r fo r T a r g u m ic S tu d ie s . P rz y Q u m r a n z p rz e k ła d ó w p o d a n o f r a n
c u s k i i a n g ie ls k i w d y s k u s y jn e j w e r s ji D u p o n t-S o m m e ra o ra z w y d a n ie h e - b r a js k o -n ie m ie c k ie E. L o h s e g o — b r a k z a te m s t a n d a r to w y c h w y d a ń a n g ie lsk ie g o (G. V e r m e s ) , n ie m ie c k ie g o (J. M a i e r ) i f r a n c u s k ie g o (J. C a r m i g n a c i in). O b o k poz. 302n w in n a się z n a le ź ć p o d rę c z n a w e r s ja n o w e j k o n k o r d a n c ji do N T K . A 1 a n d a. P rz y h is to rii S T — n o w sz e p o d rę c z n ik i (J . H. H a y e s , J. M. M i l l e r , A H is to r y o f A n c ie n t Is ra e l a n d J u d a h , 1986; C h. S a u 1 n i e r, H isto ire d ’Isra ë l II I, 1985). O d c z u w a się b r a k h is to rii rel·'- gii iz r a e ls k ie j G . F o h r e r a , j a k te ż h is to r ii re lig ii s ta ro ż y tn e g o W sc h o d u (H. R i n g g r e n , D ie R e lig io n e n d e s A lt e n O rie n ts, 1979).
M ic h a ł W o jc ie c h o w s k i, W a r sza w a
N. G R E IN A C H E R , N . M E T T E (ed s),L a n o u v e lle E u ro p e : u n d é fi p o u r
le s c h r é tie n s , R e v u e i n t e r n a t io n a l e d e th é o lo g ie „ C o n c iliu m ”, vol. 240, P a
r i s 1992, B e a u c h e s n e E d ite u r , s. 148. 16—21 m a j a 1989 r. w B a z y le i o d b y ło się E k u m e n ic z n e Z g ro m a d z e n ie E u ro p e js k ie „ P o k ó j i s p r a w ie d liw o ś ć ” — p ie r w s z e o d c zasó w R e fo rm a c ji s p o tk a n ie d e le g a tó w K o śc io łó w c h rz e ś c ija ń s k ic h n a sz e g o k o n ty n e n tu . U z n a n o , ż e o d p o w ie d z ia ln o ś ć c h r z e ś c ija ń s k ą za e u r o p e js k ą w sp ó łc z e s n o ść i p r z y sz ło ść m o ż n a p o jm o w a ć je d y n ie w p ła s z c z y ź n ie w s p ó łp r a c y e k u m e n ic z n e j: w s z e lk i z a lą ż e k „ n o w eg o k o n fe s jo n a liz m u ” s p r z y ja łb y o d d a la n iu się K o śc io łó w ; zło żo n o z b io r o w e w y z n a n ie u c h y b ie ń (n ie p rz e z w y c ię ż o n o p o d z ia łó w , n a d u ż y w a n o a u to r y te tó w w ła d z y , z b y t ła tw o u s p r a w ie d liw ia n o w o jn y ) ; s o li d a rn o ś ć z u b o g im i i s ła b y m i w id z ia n o ja k o p r z e k r a c z a ją c ą g r a n ic ę E u ro p y . W y c h o d z ą c z z a ło ż e ń i o p c ji teg o z g ro m a d z e n ia , s e k c ja te o lo g ii p r a k ty c z n e j p r z e g lą d u „ C o n c iliu m ” p r z y g o to w a ła z eszy t s k u p ia ją c y 12 d o n io s ły c h s t u d ió w w tr z e c h c z ę śc ia c h (o d w ró c e n ie s y tu a c ji — w y z w a n ie — k ie r u n k i p o sz u k iw a ń ).
„ W y d a je się, że E u r o p a o d k ry ła i w y n a la z ła w sz y stk o z w y ją tk i e m b r a t e r s t w a i s p r a w ie d liw o ś c i” — u tr z y m u je J o n S o b r i n o S I, B a s k o s ia d ły w S a lw a to r z e (Z a p r o s z e n ie „ in n eg o ”: p a m ię ć o o fia ra c h ), W id z ia n a od ^stro n y T rz e c ie g o Ś w ia ta , n o w a E u ro p a je s t b a rd z o s t a r a : s k o n c e n tr o w a n a
n a sobie, o b o ję tn a w o b e c u b o g ic h w ię k sz o ś c i g lo b u . T r z e c i Ś w ia t to d la E u ro p y n ie r e jo n c z ło w ie c z e ń s tw a , a le o b s z a r „ in s tr u m e n ta ln y ” , „ o d k r y w a n y ” — j a k g d y b y n ie is tn i a ł p r z e d ro z p o z n a n ie m p rz e z m ą . P o ro z s y p a n iu się s y s te m u so c ja lis ty c z n e g o T rz e c i Ś w ia t z n a la z ł się c a łk o w ic ie s a m : u t r a c ił z n a c z e n ie d la E u ro p y , k tó r a p r a g n ie je g o su ro w c ó w o ra z je g o o b sz a ró w d la s k ła d o w a n ia tr u ją c y c h o d p a d ó w — a le n ie p o tr z e b u je o g ro m n e j części je g o m ie sz k a ń c ó w . P o d o b n ie w id z i n ie m ie c k i p u b lic y s ta - n a u k o w ie c W o lf g a n g K e s s l e r : P ó łn o c p o tr z e b u je n ie z a s tę p o w a ln y c h s u ro w c ó w , m ó rz , l a sów i e k o lo g ic z n y c h z a so b ó w P o łu d n ia — a le n ie je g o lu d z i, g d y ż „ in t e li g e n tn a a p a r a t u r a ” P ie rw s z e g o Ś w ia ta z a p e w n ia z n a c z n ie w ię k s z e k o rz y ś c i n iż n is k o p ła tn a s iła ro b o c z a T rz e c ie g o Ś w ia ta . K e s s le r u w a ż a ju ż w ty tu le , że
B o g a c i sta ją się co ra z b ogatsi... trz e c ia część lu d n o ś c i g lo b u n ie c z u je się
z a in te r e s o w a n a n ie s p ra w ie d liw o ś c ia m i ś w ia to w e j e k o n o m ik i; w s k a z u je n a z n a c z n e o b n iż e n ie p o z io m u ż y c ia w A m e ry c e Ł a c iń s k ie j osta/tn ieg o d w u d z ie s to le c ia ; p rz y p o m in a , że d łu g i z e w n ę trz n e z a p e w n ia ją c ią g ły p rz e p ły w k a p i ta ł u z P o łu d n ia k u b o g a te j P ó łn o c y ; u p o m in a się o p rz e jś c ie od „ ż e la z n y c h k u r t y n ” d o „ ś w ia to w e g o (czy m ię d z y n a ro d o w e g o ) P a ń s t w a sp o łe c z n e g o ” ; p rz y w o łu je w s k a z a n ie b p a K a m p h a u s a z L im b u r g a : „ W in n iś m y żyć in a c z e j, b y in n i m o g li żyć in a c z e j” .
K u tlu r o w a k o n s t r u k c ja E u ro p y je s t m ite m d y s k r y m in u ją c y m k o b ie c o ść — w ro z u m ie n iu z a ró w n o sy m b o lic z n e g o p r z e k a z u z a ło ż y c ie ls k ie g o , j a k te ż p ó łp r a w d y i z m y ś lo n e j św ia d o m o ś c i: k o b ie ty p o z o s ta w a ły a lb o „ n ie w id z ia l n e ” , a lb o w f u n k c ja c h śc iśle z a w ę ż o n y c h d o w n ę tr z a d o m u p a t r ia r c h a l- mego. P o d ty tu łe m A b y m ia ły o b lic ze ... M a ry G r e y , p r o f e s o r fe m in iz m u i c h r z e ś c ija ń s tw a w N ijm e g e n o ra z p rz e w o d n ic z ą c a E u ro p e js k ie g o S to w a rz y s z e n ia K o b ie t P o d e jm ją c y c h B a d a n ia T e o lo g ic z n ą k ry ty c z n ie r o z p a t r u j e ro lę te o lo g ii c h rz e ś c ija ń s k ie j w o g ra n ic z a n iu p o d m io to w o śc i k o b ie t; choć sy m b o lik a M a r y i s ta n o w iła w ś r e d n io w ie c z u ż a r liw e p rz y p o m n ie n ie cz ło w ie c z e ń s tw a J e z u s o w e g o , a d z iś w n o s i w ą te k w y z w o lic ie ls k i d o la ty n o a m e ry k a ń s k ie j te o lo g ii w y z w o le n ia — to je d n a k s p e c y fic z n e w y w y ż s z a n ie w y tw o rz y ło ik o n ę, d o k tó r e j n ie m o g ą d o sto so w a ć się z w y c z a jn e k o b ie ty . O d s c h y łk u X V w . E u ro p a p rz e m o ż n ie u ja w n ia ła p o g a rd ę d la c ia ła k o b iece g o p o p rz e z p a m ię tn e „ p o lo w a n ie n a c z a ro w n ic e ” ; lic z b o w e o c e n y s p a lo n y c h ż y w c e m r ó ż n ią s ię : „o d 300 ty s ię c y d o w ie lu m ilio n ó w ” — a b y ły to n ie w ia s ty , k tó r e o d s tą p iły o d u św ię c o n e j s y m b o lik i u k ła d u sp o łeczn eg o , tz n . o d m a c ie rz y ń s tw a b io lo g ic z n e g o czy d u c h o w e g o , p o z o s ta ją c c e lib a ta r iu s z k a - m i lu b w d o w y m i. Z d a n ie m G re y , E u ro p e jc z y c y ju ż n ie s ta n o w ią e lity c h rz e ś c ija ń s tw a : r o z k w it w ia r y p rz y c h o d z i d z iś z in n y c h części g lo b u , a d o m i n a c ja c h rz e ś c ija ń s k ie j h is to r ii i e ty k i p o z o s ta w iła w m r o k a c h in n e w s p ó ln o ty w ia r y o ra z o d m ie n n e k u lt u r y is tn ie ją c e w E u ro p ie : „ tr a g ic z n ą i n a jw y ż s z ą n ie to le r a n c ję w o d n ie s ie n iu d o in n e g o p rz e k a z u w ia r y s ta n o w i n ie z a p rz e c z a ln ie h o lo c a u s t” .
M y śl Z a c h o d u je s t z a s a d n ic z o w iz jo n e r s k a — tw ie r d z i O ttm a r J o h n , w y k ła d o w c a te o lo g ii f u n d a m e n ta l n e j w M iin s te r — i u tr a c ił a s w ą f u n k c ję , g d y E u ro p a p o c z ę ła u rz e c z y w is tn ia ć się n a sp o só b a u to n o m ic z n y w p ła s z czy ź n ie e k o n o m ic z n e j o ra z te c h n ic z n e j : b y ła w iz ją s k ie r o w a n ą k u p rz e s z ło ś ci p o p rz e z id e a liz a c ję i p r z e o b r a ż a n ie p o lity c z n o -s p o łe c z n y c h s t r u k t u r ś r e d n io w ie c z a . R o z w a ż a ją c Z a c h ó d c h r z e ś c ija ń s k i ja k o k r e s w iz j i e p o k i. J o h n z e s ta w ia p o g lą d y d w ó c h je z u itó w : P r z y w a r y i R a b n e ra . W z n is z c z e n ia c h sp o w o d o w a n y c h I I w o jn ą ś w ia to w ą P r z y w a r a w id z ia ł k lę s k ę Z a c h o d u ja k o s a k r a ln e j d o m e n y B o g a : lik w id a c ja Z a c h o d u o d b y w a ła się p o p rz e z h is to ry c z n o -te o lo g ic z n ą in t e r p r e ta c j k a ta s tr o f y n a z is to w s k ie j, co b u d z i z a s trz e ż e n ia J o h n a : czy z a ła m a n ie n a z iz m u m o ż e k a ta r ty c z n ie w y z w a la ć k a to lik ó w z f a ł szy w ej r e f le k s ji — czy z b ro d n ia m o ż e b y ć k o rz y s tn a w e k o n o m ii z b a w ie n ia ? R a h n e r n a to m ia s t p o jm o w a ł z m ie rz c h o k re s u d o m in a c ji Z a c h o d u w k a te g o r ia c h s w e j te o lo g ii ś m ie rc i: p o z g o n ie p o w s z e c h n e j d o m in a c ji E u ro p y u ja w n ia s ię p a r t y k u la m o ś ć k u lt u r y e u ro p e js k ie j w je j z ró ż n ic o w a n ia c h , z n i
k a z a ś e k s k lu z y w iz m k u ltu r o w y i a b s o lu ty z m d u c h a z a c h o d n ie g o . J o h n s łu s z n ie z a z n a c z a , że d la te o lo g ic z n e g o p o jm o w a n ia E u ro p y n ie z b ę d n y m i a u to r y t e ta m i są w s z y s tk ie o fia ry je j h is to rii, z w ła sz c z a je j a m b ic ji u n iw e r s a li- u ją c y c h p o p rz e z k o lo n iz a c ję i im p e ria liz m — n ie p r z e k o n u ją c o je d n a k o rg a - n ic z a się ta m je d y n ie d o r o z w a ż e n ia „ św ia d o m o śc i a k to r ó w ” , tz n . sa m y c h E u ro p e jc z y k ó w . Z a c h ó d s ta ł się b a z ą „ id e o lo g ii d o m in a c ji” — w s z a k ż e j e go e k s p a n s y w n o ś c i n ie m o ż n a z a w ę ż a ć d o n ie m ie c k ie g o p a r c ia n a W sc h ó d : ro z le g ła zab o rc z o ść Z a c h o d u n ie -n ie m ie c k ie g o , t a k m a ły c h k r a jó w (B elg ia, H o la n d ia ) , ja k te ż p o tę g (W . B r y ta n ia , F r a n c ja ) , o r ie n to w a ła się z a m o rsk o .
P o d ty tu łe m D o ja k ie g o s to p n ia E u ro p a j e s t re ilg ijn a ? J a n K e r k h o f s S I, d a w n y p ro f e s o r te o lo g ii m o r a ln e j i so c jo lo g ii w L o u v a in o ra z A n tw e rp ii, o m a w ia ro z le g łe b a d a n ia z la t 1990— 91 p rz e p r o w a d z o n e w E u ro p ie Z a c h o d n ie j i n ie k tó ry c h k r a j a c h e x -s o c ja lis ty c z n y c h . N a Z a c h o d z ie 77% d e k la r u je p o w ią z a n ia r e lig ijn e , w P o ls c e 97% u z n a je się z a k a to lik ó w , w B u łg a rii je s t 34% w ie rz ą c y c h , a w d a w n e j N R D — 25% c h rz e ś c ija n . W ia r ę w B o g a u z n a je 95% P o la k ó w , 81% H is z p a n ó w i 45% S z w ed ó w . P rz e ś w ia d c z o n y c h a te is tó w j e s t w B elg ii, S z w e c ji i B u łg a r ii p o 7%, 10— 11% w e F r a n c j i, 1% w P o lsc e . J e d n a k ż e w I r la n d ii czy W ło sz e c h r e lig ią to z a s a d n ic z o c h rz e ś o ija ń s tw o , 'g d z ie in d z ie j z aś ta k ż e r u c h y ty p u „ N e w A g e ”, „ r e lig ią e k o lo g ic z n a ” , „ re lig ią k o s m ic z n a ” . N a r a s ta w ia r a w r e i n k a r n a c j ę : 20% d la S z w e c ji i a ż 32% d la P o ls k i. M a le je — z w y ją tk ie m P o ls k i — o d s e te k n ie o d m a w ia ją c y c h m o d li tw ; o b ecn o ść n a m sz y co n a jm n ie j r a z n a ty d z ie ń , r a ź w m ie s ią c u , m n ie j n iż r a z n a ro k i p r a k ty c z n ie n ig d y s tw ie rd z a ło w E u ro p ie Z a c h o d n ie j o d p o w ie d n io 23, 11, 10 i 32% — w S z w e c ji 6, 4, 17 i 49 — w P o ls c e 66, 18, 4 i 3. W ia r ę w d u sz ę , g rz e c h , ż y c ie p o ś m ie rtn e , n ie b o , z m a r tw y c h w s ta n ie , d ia b ł a i p ie k ło d e k la r o w a ło w E u ro p ie Z a c h o d n ie j o d p o w ie d n io 61, 57, 43, 41, 33, 25 i 23%, w P o ls c e zaś 72, 83, 62, 66, 64, 29 i 35 (w a rto ś c i n a jw y ż s z e z p rz y ta c z a n y c h k ra jo w y c h ) . K e rk h o fs d o s trz e g a ro z s u n ię c ie się p o b o ż n o śc i i e ty k i, k tó r a s t a je się a u to n o m ic z n a : „ w e w s z y s tk ic h k r a ja c h , n a w e t w P o l sce, w ię k sz o ś ć a k c e p t u je a b o rc ję , g d y p o ja w ia się z a g ro ż e n ie ż y c ia m a tk i lu b te ż w y s tę p u je fiz y c z n e u p o ś le d z e n ie p ło d u ” . C h rz e ś c ija n ie c o ra z s e le k - ty w n ie j p o d c h o d z ą d o o fic ja ln y c h w y p o w ie d z i K o śc io łó w ; m ło d z i i k o b ie ty z a jm u ją p o s ta w y w c ią ż b a rd z ie j k ry ty c z n e i o b o ję tn e w o b e c K o ś c io ła -in - s ty tu c ji, ch o ć n a d a l s z u k a się w s p a r c ia d u c h o w e g o . „ P e w n e s z a n s e p o w o d z e n ia m a je d y n ie « e w a n g e liz a c ja » , n a sp o só b w y c ie n io w a n y i d ia lo g o w y u z n a ją c a w s z y s tk ie te w y z w a n ia ” . U m y sły n a jb a r d z ie j tw ó rc z e w y d a ją się p rz y s to s o w y w a ć — z d a n ie m te o lo g a — d o g łę b o k ie j h ib e r n a c ji. P o d e jm u ją c p ro b le m y N o w e j p o li y k i p o k o ju , D ie te r L u t z z I n s t y t u t u B a d a ń n a d P o k o je m i P o lity k ą B e z p ie c z e ń s tw a (H a m b u rg ) u z n a je n a r a s ta ją c y k ry z y s e k o lo g ic z n y z a w ię k s z e z a g ro ż e n ie n a ro d o w e g o b e z p ie c z e ń s tw a , a n a w e t p rz e ż y c ia , n iż d o b rz e u z b ro jo n y s ą s ia d czy w ro g ie so ju sz e w o jsk o w e . K ry z y s e k o lo g ic z n y — z d a n ie m L u c a s a V i s c h e r a , p ro f e s o ra te o lo g ii e k u m e n ic z n e j w B e r n ie (E k o lo g ic z n y w y m i a r „ d o m u e u r o p e js k ie
g o ”) — p o c ią g a k a ta s tr o f a ln e p o g o rs z e n ie k o n f lik tu P ó łn o c - P o łu d n ie : a g r e
sy w n y m i n is z c z y c ie lsk i w y z y s k d z ie ła s tw o r z e n ia je s t z a k o rz e n io n y n a P ó ł n o cy . E u ro p a s to i p r z e d sz c z e g ó ln y m w y z w a n ie m : czy o g ra n ic z y sw e t r o s k i d o w ła s n e g o o g ró d k a , c h ro n ią c go m u r e m p rz e d s t r e f ą z e w n ą tr z n ą ? K o ścio ły n ie m a ło u c z y n iły , g łó w n ie je d n a k w e r b a ln ie i z re z e r w ą , p rz y ty m w y k a z u ją c b r a k w s p ó łp r a c y i z ró ż n ic o w a n ia w p o d e jś c iu — a p rz e c ie ż w in n y z a s ta n a w ia ć się n a d w ła s n ą p rz e s z ło ś c ią : n a w ią z a n ie d o tr a d y c ji a s c e ty c z n e j n a b ie r a n o w e g o z n a c z e n ia .
D ziś w E u ro p ie „ in n i” — a w ię c n ie - E u r o p e jc z y c y : m ig r a n c i p o lity c z n i czy e k o n o m ic z n i — s ą w sz ę d z ie , p o d ty tu łe m I n n y ja k o n o w y E u r o p e jc z y k s tw ie r d z a J a c q u e s A u d i n e t, p r o f e s o r a n tr o p o lo g ii r e lig ijn e j w M etz. U ja w n ia ją się k a te g o r ie a rc h a ic z n e w r o d z a ju „ in w a z ja b a r b a r z y ń c ó w ” czy „ o d w ró c o n a k o lo n iz a c ja ” , m o g ą c e o d ż y w ia ć ró ż n e p o s ta c ie r a s iz m u . E u ro p a w i n n a k ie r o w a ć s ię n ie „ ty g le m p ó łn o c n o a m e ry k a ń s k im ” , g d y ż k a ż d a j e j
p ię d ź n o s i z n a m ię h is to r ii, lecz la ty n o a m e r y k a ń s k ą m e ty z a c ją k u ltu ro w ą ,·
X d w ó c h ró ż n y c h b y tó w w y ła n ia j ą c ą tr z e c i: d z id z ic z ą c y z ob u , a le u s t a n a
w ia ją c y n o w ą cało ść. W p d ęćsetlecie sy m b o lic z n e g o r o k u e k s p a n s ji E u ro p y , E u ro p e jc z y k o m p r z y p a d a o d p o w ie d z ia ln o ś ć w z n o s z e n ia k o n ty n e n t u n o w o czesn o ści, n ie z aś a rc h a iz m ó w — o tw a r c ia , a n ie p a r ty k u la r y z m ó w — p r a w c z ło w ie k a , a n ie p o d d a ń s tw a .
N o w a E u ro p a w n o w y m K o ś c ie le ś w ia to w y m z a k ła d a m e f ą tp liw ie n o w e p ie lg rz y m o w a n ie d u c h o w e w s z y s tk ic h te o lo g ó w c h r z e ś c ija ń s k ic h : w s t ą p ie n ie do n o w e g o e k u m e n iz m u , w k tó r y m in n e tr a d y c je r e l ig i jn e z n a jd ą s ię w ją d r z e a u te n ty c z n e g o s a m o p o jm o w a n ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o k w e s tia z aś „ in n e g o ” b ę d z ie w c e n tr u m ś w ia d o m o ś c i w e w n ą tr z e u r o p e js k ie j i p l a n e t a r n e j — p o d ty tu łe m H e r m e n e u ty k a i n o w y e k u m e n iz m tw ie r d z i D a v id T r a c y , p ro f e s o r te o lo g ii filo z o fic z n e j w C h ic a g o T a m ię d z y r e lig ijn a ś w ia d o m o ść ju ż u ja w n ił a w k u ltu r a c h n ie u r o p e js k ic h n o w e c h r z e ś c ija ń s k ie te o lo g ie a z ja ty c k ie i a f r y k a ń s k ie o ra z s p o w o d o w a ła o d k ry c ie in d y g e n n y c h t r a d y c ji z w ła sz c z a p rz e z te o lo g ię a f r o a m e r y k a ń s k ą w A m e ry c e P ó łn o c n e j o ra z p rz e z d e b a ty n a d r e lig ią lu d o w ą w A m e ry c e Ł a c iń s k ie j. Z d a n ie m c h ic a g o w sk ie g o te o lo g a , w y ła n ia ją c y się K o śció ł ś w ia to w y tro sz c z y się o d tą d 0 w y z w o le n ie z e u r o c e n tr y z m u p rz e d e w s z y s tk im d z ię k i te o lo g io m n o w e j E u ro p y , k tó r e s t a r a j ą się o z n a le z ie n ie d la s ie b ie n o w e j to ż s a m o ś c i te o lo g ic z n e j: m ię d z y k u ltu ro w e j i m ię d z y re lig ijn e j
N o w ą E u ro p ę ja k o w y z w a n ie d la K o śc io łó w ro z w a ż a b p J a c q u e s G a i Ι-
Ι ο t, w y c h o w a w c a i w y k ła d o w c a s e m in a ry jn y , o d 1982 r. o rd y n a r iu z d ie c e z ji E v re u x (F a n c ja ). Z w ła s z c z a w ś ró d m ło d y c h o d n o to w u je m a łe z a in t e re s o w a n ie K o śc io ła m i i ic h o ś w ia d c z e n ia m i: w m ie js c e p o s z u k iw a n e j D o b r e j N o w in y p rz y c h o d z i w ie le s u r o w y c h o cen o ra z p o tę p ie ń . E u r o p a k ro c z y - k u je d n o ś c i, n a to m ia s t K o ścio ły p o z o s ta ją ro z e r w a n e , e k u m e n iz m z a ś c o fa s ię : s ą ta c y , k tó r z y u z n a ją re lig ie za c z y n n ik p o d z ia łu . K o śc io ły c zęsto w y d a ją się tro sz c z y ć n a d e w s z y s tk o o sie b ie , o sw e m ie js c e i w p ły w y w s p o łe c z e ń s tw a c h —■ a p rz e c ie ż n i e b ę d ą m o g ły p r a w d z iw ie u c z e stn ic z y ć w d e b a ta c h sp o łe c z n y c h , je ś li n ie w łą c z ą s ię z p r a g n ie n ie m je d y n ie s łu ż e n ia s p r a w ie c z ło w ie k a , w p e łn e j b e z in te re s o w n o ś c i. T y lk o p o p rz e z a k c e p ta c j ę ro s n ą c e j s e k u la r y z a c ji sp o łe c z e ń s tw — w ś w ia d o m o ś c i u t r a t y w ła d z y 1 w y z b y c ia się w p ły w ó w — K o śc io ły b ę d ą m o g ły g łosić sło w o p ro f e ty c z n e i p o tę p ia ć n ie ró w n o ś c i, n ie s p ra w ie d liw o ś c i o ra z n a d u ż y c ia a u to r y te tu . C hoć lu d z ie c o ra z b a r d z ie j U czestn iczą w o b y w a te ls k im s y s te m ie d e c y z y jn y m , to K o śc io ły K a to lic k ie z a c h o w u ją p o części s y s te m m o n a rc h ic z n y , z d e c y z ja m i p o d e jm o w a n y m i „ n a szc z y c ie ” , w s ta ły m k o n tr o lo w a n iu m y ś li, m o r a ln o ś c i i p r a k t y k r e lig ijn y c h : „ ja k d łu g o b ę d ą tr w a ły te a n a c h o n iz m y ? ” N ie k w e - std o n o w a ln e w s p o m a g a n ie k r a j ó w w s c h o d n io e u r o p e js k ic h n i e m o ż e p r z e s ła n ia ć d r a m a ty c z n e j s y tu a c ji T rz e c ie g o Ś w ia ta k tó r y z s u w a s ię w z a p o m n ie n ie . E u ro p a p o c z y n a „ z a m y k a ć s ię w so b ie ” ; w ie lu ro z m y ś la n a d u tw o r z e n ie m b lo k u e k o n o m ic z n e g o w o b lic z u A m e ry k i P ó łn o c n e j — a p rz e c ie ż „ k to , je ś li n i e K o ścio ły w im ię E w a n g e lii, s ta n ie się g ło s e m u b o g ic h p o ś r ó d m a j ę t n y c h ” . P o n a d to w o b rę b ie k r a j ó w n a jw y ż e j u p rz e m y s ło w io n y c h K o ścio ły m u s z ą z w ró c ić u w a g ę n a n a jm n ie j p rz y s to s o w a n y c h i n a js ła b s z y c h , z e p c h n ię ty c h n a m a r g in e s — s ta n o w ią c y c h ta k z w a n y C z w a r ty Ś w ia t. „C zy c h c e się, czy n ie — lic z n e i u b o g ie lu d y b ę d ą d o k o n y w a ły n a ja z d u n a k r a j e b o g a te i n ie d o s ta te c z n ie z a lu d n io n e , ja k im i je s te ś m y ” . L a ty n o a m e r y k a ń s k ie K o ścio ły u b o g ic h — z d a n ie m b is k u p a — m o g ą w s k a z y w a ć E u ro p ie , ż e p r a w d z iw ie n o w e j e w a n g e liz a c ji m o ż n a d o k o n y w a ć w y łą c z n ie o d s tro n y w y d z ie d z ic z o n y c h i c ie r p ią c y c h ; K o śc io ły a f r y k a ń s k ie p o m o g ą w p o d e jm o w a n iu w y z w a n ia „ b r a k u b r a t e r s t w a m ię d z y lu d ź m i” ; m n ie js z o ś c io w e K o śc io ły a z ja ty c k ie b ę d ą p r z y p o m in a ły , że w s z y s tk ie w ie lk ie r e lig ie w y w o d z ą s ię z A z ji, e w a n g e liz a c ja z aś n ie j e s t m o ż liw a b e z g łę b o k ie j p r z y ja ź n i, w sz a c u n k u i w sp ó łp ra c y .
s p e c ja ln ą s e s ję S y n o d u B is k u p ó w n a te m a t E u ro p y ; n ie m n ie j m o ż n a żało w a ć , że w y d a n ia z e s z y tu n ie z re a liz o w a n o 7—8 m ie s ię c y w c z e ś n ie j, d a ją c u c z e s tn ik o m s e s ji s y n o d a ln e j c e n n y p rz y c z y n e k te o lo g ic z n y . S k ą d in ą d z b ie ż n o ś c i m ię d z y z a w a rto ś c ią z e sz y tu a p rz e b ie g ie m s e s ji w y d a ją się n ie w ie l k ie : n u r t e k u m e n ic z n y w R z y m ie o k a z a ł się sła b y i o b a rc z o n y p rz y k r y m i p o tk n ię c ia m i, n a jw y r a ź n ie j te ż b ra k o w a ło s p o jr z e n ia p o z a r u b ie ż e S ta re g o K o n ty n e n tu . P e w n y m n ie d o s ta tk ie m z e sz y tu je s t b r a k k o ń c o w e j sy n te z y , a c z k o lw ie k m o ż n a j ą u p a tr y w a ć w z n a c z n e j części e d y to r ia lu . Z a b a rd z o is to t n e n a le ż y u z n a ć z a a k c e n to w a n ie ro li K o śc io łó w ja k o g ło su u b o g ic h i w y d z ie d z ic z o n y c h o ra z r ó ż n o a s p e k to w e r o z w a ż e n ie p ro b le m u „ in n y c h ” . S łu s z n ie m o ż n a u w a ż a ć , że d la s tw ie rd z e n ia , czy w 1992 r. ro z p o c z n ie się n o w a E u ro p a , n a le ż y p rz e b a d a ć tr w a ł e z m ia n y w n a s z y c h s to s u n k a c h w ła ś n ie z „ in n y m i” : u z n a w a n ie ic h ja k o „ in n y c h ” z a m ia s t p o d b ija n ia ic h i u n ic e s tw ia n ia , a c h o ć b y n a r z u c a n ia im a s y m ila c ji. M ic h a ł H o r o s z e w ic z , W a r s z a w a J A N S L E D Z IA N O W S K I, K s ią d z C ze sła w K a c z m a r e k b is k u p k ie le c k i 1895— 1963, K ie lc e 1991, K u r ia D ie c e z ja ln a , s. 356, n ib . 1, ilu s tr. B p C z e sła w K a c z m a re k je s t je d n ą z n a jb a r d z ie j d ra m a ty c z n y c h p o sta c i n a jn o w s z y c h d z ie jó w K o śc io ła w P o lsc e . S y tu a c ja p o lity c z n a w n a s z y m k r a j u n ie p o z w a la ła do n ie d a w n a n a o p u b lik o w a n ie r z e te ln e j b io g r a fii b i- s k u p a - m ę c z e n n ik a , z aś m a ły d y s ta n s c z aso w y n ie s p r z y ja ł o b ie k ty w n e m u p o tr a k to w a n iu te m a tu , n ie m ó w ią c o b a rd z o o g ra n ic z o n y m d o s tę p ie do ź r ó d e ł. O b e c n ie , g d y p ie r w s z a z w y m ie n io n y c h p rz e s z k ó d u s ta ła , a d w ie n a s tę p n e p o w o li p r z e s ta j ą o d g ry w a ć ro lę , n a p is a n ie ta k i e j b io g r a fii s ta ło się m o żliw e.
P o d s ta w o w y m i ź r ó d ła m i b y ły w s p o m n ie n ia , r e l a c je i w y w ia d y g r o m a d z o n e z m y ś lą o p rz y s z łe j b io g a fii b is k u p a . K s ię d z u S l e d z i a n o w s k i e - m u n a le ż y się u z n a n ie , że od 1970 r. w y tr w a le g ro m a d z ił t e r e la c je i w s p o m n ie n ia , d o c ie r a ł d o lu d z i, k tó r z y z n a li b p a K a c z m a r k a i m ie li coś do p r z e k a z a n ia o je g o ży ciu . W n a s tę p n e j k o le jn o ś c i w y k o rz y s ta n o ź ró d ła d r u k o w a n e , z w ła sz c z a p ra s ę . W y k o rz y s ta n ie ź ró d e ł w y tw o rz o n y c h p rz e z k a n c e la r i e je s t b a rd z o s k ą p e : in a c z e j b y ć z re s z tą n ie m o g ło , sk o ro ź ró d ła t e po części n ie is tn ie ją , p rz e d e w s z y s tk im z A r c h iw u m D ic e z ja ln e g o w P ło c k u , p o części z aś są n ie d o s tę p n e , t e zw ła sz c z a , k tó r e z o s ta ły z ra b o w a n e p rz e z f u n k c jo n a r iu s z y U rz ę d u B e z p ie c z e ń s tw a z K u r ii D ie c e z ja ln e j w K ie lc a c h w 1951 r. W y k o rz y s ta n e o p ra c o w a n ia są n ie lic z n e i z a s a d n ic z o m a ją c h a r a k t e r p o m o cn iczy .
Z d w u d z ie s tu ro z d z ia łó w k s ią ż k i d z ie w ię tn a ś c ie z a jm u je się ż y c ie m b is k u p a , p rz e d s ta w io n y m c h ro n o lo g ic z n ie . O s ta tn i ro z d z ia ł s ta n o w i p o le m i k ę z tr e ś c ią g ło ś n y c h p rz e d la ty k s ią ż e k k s. L e o n a r d a Ś w id e rs k ie g o „ O g lą d a ły oczy m o je ” i „ O d m ie n i się ja k o o rło w a m ło d o ść tw o ja ” . D o p e łn ia ją
cało ści r e p r o d u k c je fo to g ra fii.
P o d s ta w o w ą w a r to ś c ią k s ią ż k i je s t to, że a u to r o d w a ż n ie lik w id u je je d n ą z „ b ia ły c h p la m ” n a jn o w s z e j h is to r ii K o śc io ła w P o ls c e . W ażn e, że k s. S l e d z i a n o w s k i n ie o g ra n ic z a b io g r a f ii ty lk o d o r y s u m ę c z e ń s k ie go w ż y c iu b p a K a c z m a rk a , ch o ć z ro z u m ia łe , że t e n r y s w y s u w a się n a p ie rw s z e m ie js c e . A u to r s t a r a się p o d k re ś lić o sią g n ię c ia d u s z p a s te r s k ie i a d m in is tr a c y jn e b is k u p a i n a k r e ś lić ta k ż e jeg o s y lw e tk ę d u c h o w ą .
A le k s ią ż k a m a d w a p o d s ta w o w e m a n k a m e n ty i to p o w a ż n e . A u to ro w i w y ra ź n ie b r a k u j e u m ie ję tn o ś c i w a r s z ta to w y c h h is to r y k a , a w szczeg ó ln o ści k ry ty c z n e g o s to s u n k u d o ź ró d e ł, z w ła sz c z a re la c ji. W s z y s tk ie m a j ą d la ks. S le d z ia n o w s k ie g o je d n a k o w ą w a rto ś ć , z p o m in ię c ie m te g o , k to r e l a c ję złożył, j a k ą d y s p o n o w a ł p a m ię c ią , czy n a je g o ś w ia d e c tw o n ie r z u to w a ł fa k t, iż m ó w i o b is k u p ie i d o te g o m ę c z e n n ik u . O b fic ie c y tu j e f r a g m e n ty
