"La théologie contemporaine (1945-1980)", Raymond Winling, Paris 1983 : [recenzja]

Remigiusz Sobański

"La théologie contemporaine

(1945-1980)", Raymond Winling, Paris

1983 : [recenzja]

Collectanea Theologica 54/1, 183-185

R E C E N Z J E

₁₈₃

z a n ia i tz w . k w e s tii a n tio c h e ń s k ie j. A u to r k o m e n ta r z a sąd zi, że d e k r e t n ie ­ k o n ie c z n ie je s t w y ra z e m te g o , co o m a w ia n o n a p ie r w s z y m „ s o b o rz e ” , a r a ­ czej o d tw a r z a s y tu a c ję , j a k a w y tw o r z y ła się w g m in ie a n tio c h e ń s k ie j p od w p ły w e m n a c is k u c h r z e ś c ija n p o c h o d z ą c y c h z p o g a ń s tw a . N a p o z y ty w n ą o c e n ę w k o m e n ta r z u z a s łu g u ją r e j e s t r y d o d a n e n a k o ń ­ c u k s ią ż k i: w y k a z o m ó w io n y c h słó w g re c k ic h (s. 422—433), w y k a z im io n a u to r ó w s ta r o ż y tn y c h (s. 433— 436) o ra z w y k a z im io n i m ie js c o w o ś c i u w z g lę d ­ n io n y c h w k o m e n ta r z u (s. 437—440). B r a k n ie s te ty w y k a z u a u to r ó w c y to w a ­ n y c h w c a ły m d ziele. S c h n e id e r u s p r a w ie d liw ia to o p u sz c z e n ie f a k t e m u m ie s z c z e n ia s p is u l i t e - r a t u r y n a p o c z ą tk u o b u części k o m e n ta r z a . U s p r a w ie d liw ia te ż p o m in ię c ie r e j e s t r u loci b ib lici ty m , że k s ią ż k a z n a c z n ie z w ię k s z y ła b y s w o ją o b ję to ść , a le to u s p r a w ie d liw ie n ie n ie je s t w y s ta r c z a ją c e , g d y c e le m k s ią ż k i n ie je s t o d d a n ie je j do le k t u r y c ią g łe j, a le w y r y w k o w e j n a in t e r e s u j ą c y te m a t n a ­ r z u c o n y p rz e z B ib lię . D o ty c h c z a s m ie liś m y do d y s p o z y c ji ty lk o je d e n o b s z e rn y i w s z e c h s tr o n ­ n y k o m e ta r z do D z ie jó w E. H a e n с h e n a, D ie A p o s t e l g e s c h i c h t e , G ö tti n ­ g e n 7 1977. O b e c n ie o tr z y m a liś m y o b s z e rn y i n o w sz y o te o lo g ic z n e u ję c ia k o m e n ta r z G. S c h n e id e r a . Z a to n a le ż y się a u to r o w i sz c z e re p o d z ię k o w a n ie . K s. J a n Ł a c h , W a r s z a w a R a y m o n d W IN L IN G , L a t h é o l o g ie c o n t e m p o r a i n e (1945— 1980), P a r i s 1983, L e C e n tu rio n , s. 477. Z a in te r e s o w a n i w s p ó łc z e s n ą te o lo g ią p r z y jm ą z d u ż y m z a d o w o le n ie m p r a c ę R. W i n 1 i n g a, p ro f e s o ra n a W y d z ia le T e o lo g ic z n y m U n iw e r s y te tu w S tr a s b u r g u , s p e c ja liz u ją c e g o się w h is to r i i d o k tr y n te o lo g ic z n y c h . D a je o n d ia c h r o n ic z n y (o b e jm u je o k re s od 1948 do 1980) p rz e g lą d w s p ó łc z e s n e j te o lo g ii łą c z n ie z c z y n n ik a m i ją w a r u n k u ją c y m i i p ro w o k u ją c y m i, p o k a ­ z u je je j m ie js c e w e w s p ó łc z e s n e j k u ltu r z e , w y d o b y w a w io d ą c e te m a ty , u k a ­ z u je d z ie ła i w y d a r z e n ia o c h a r a k t e r z e p rz e ło m o w y m o ra z o so b y o d g ry ­ w a ją c e r o lę p ie r w s z o p la n o w ą . K s ią ż k a W in lin g a n ie je s t p ie r w s z ą p r ó b ą n a k r e ś le n ia p a n o r a m y w s p ó łc z e s n e j te o lo g ii. P o w y so c e k o m p e te n tn e j p r a ­ cy R . A u b e r t a (L a t h é o l o g ie c a th o l iq u e a u m i l i e u d u X X e siècle, 1954) u k a z a ło się s z e re g p r a c r e tr o s p e k ty w n y c h (n ie p o z b a w io n y c h z re s z tą często ta k ż e a m b ic ji p e rs p e k ty w ic z n y c h ), ja k F r a g e n d e r T h e o l o g i e p o d r e d a k c j ą J. F e i n e r a i J. T r ü t s c h a (1957), K a t h o l i s c h e T h e o lo g i e g e s t e m u n d h e u t e A. K o l p i n g a (1964), B i l a n de la th é o l o g i e d u X X e siècle (R. V a n - d e r G u c h t , H. V o r g r i m l e r , 1970), L e s c h e m i n s d e la t h é o l o g ie d a n s le m o n d e de ce t e m p s (H. D e n i s , 1977), A u p a y s de la t h é o l o g ie (M. N ε ­ υ s с h, B. C h e n u , 1979) c z y w re s z c ie T e n d e n z e n d e r k a t h o l i s c h e n T h e o lo g i e (G. K a u f m a n n , 1979). Z a le tą p r a c y W in lin g a je s t n ie ty lk o d o p r o w a ­ d z e n ie o b r a z u do r o k u 1980. P r z y jm u je o n b o w ie m w ła s n y , ty p o w o h is to ­ ry c z n y p u n k t w id z e n ia , c h c ą c w e w o lu c ji te o lo g ii w y ś le d z ić lin ie p rz e w o d ­ n ie , p o k a z a ć k s z t a łt u ją c e się osie b a d a w c z e i z m ie n ia ją c e się p e rs p e k ty w y . A u to r d z ie li o m a w ia n y o k re s n a tr z y fa z y . P ie r w s z a to l a t a 1945— 1958, c h a r a k te r y z u ją c e się n a p ię c ie m m ię d z y te o lo g ią „ o fic ja ln ą ” i te o lo g ią „ o d ­ n o w io n ą ”. D ru g a s ię g a r o k u 1965: te o lo g ia s to i p o d w p ły w e m s o b o ru , p o ­ b u d z o n a p rz e z e ń z m ie rz a d o p r z e s tu d io w a n ia jeg o n a u k i. W re s z c ie trz e c ia , o d r. 1965: n ie z a d o w a la się ju ż k o m e n to w a n ie m te k s tó w so b o ro w y c h , lecz p o d e jm u je z a g a d n ie n ia n ie p o g łę b io n e p rz e z so b ó r, u s iłu je s ta w ić czoło p ro b le m o m w s p ó łc z e s n o ś c i — o k re s z w a n y p rz e z n ie k tó r y c h „ w y b u c h e m te o lo g ii” . O m a w ia n ie p ie rw s z e g o o k re s u a u t o r z a c z y n a o d r z u t u o k a n a ś w ia t z m ie n ia ją c y się p o d w p ły w e m o sią g n ię ć fiz y k i, a s tro n o m i, c h e m ii, a z w ła sz c z a b io lo g ii. Z m ie n ia się s to s u n e k c z ło w ie k a do o to c z e n ia , k s z ta ł­ t u j ą się n o w e f o r m y ż y c ia sp o łeczn eg o . S p r a w y to w ie lo k r o tn ie o p isy w a

-n e, a u to r o w i u d a je się z w ię z ła , a le i b a r w -n a , z a w ie r a ją c a m o m e -n ty is to t-n e sy n te z a . W ty m ś w ie c ie to c z y się ru c h id e i: e g z y s te n c ja liz m , m a rk s iz m , k r y t y k a re lig ii, k ry z y s a n tr o p o lo g ii — p o s z u k iw a n ie p rz e z lu d z k o ś ć w ła sn e g o z w ie rc ia d ła . Do p e łn e g o tł a k a to lic k ie j te o lo g ii te g o o k r e s u n a le ż ą ta k ż e g ło sy p r o t e s ta n c k ie ( B a r t h , B u l t m a n n , B r u n n e r , B o n h ö f f e r, G o g a r t e n , p r o te s ta n c k a w iz ja s e k u la ry z a c ji) i p r a w o s ła w n e (B u 1 g a - k o w , E v d o k i m o w ), j a k te ż r u c h e k u m e n ic z n y . N a ty m tle r y s u je a k ­ ty w n o ś ć te o lo g ic z n ą P i u s a X II, je g o k o n c e p c ję M a g is te r iu m K o śc io ła , c h a r a k t e r y z u j e „ te o lo g ię o f i c ja ln ą ” , a n a s tę p n ie p r z e d s ta w ia w y s iłk i o d ­ n o w y te o lo g ic z n e j w s k a z u ją c d z ie d z in y , w k tó r y c h o d n o w a t a się r o z w ija ła p rz e z n a w r ó t do ź ró d e ł z ró w n o c z e s n y m o tw a r c ie m się n a ś w ia t. P ro b le m y sz c zeg ó ln e z te g o o k r e s u to n a t u r a i n a d p rz y r o d z o n o ś ć , w ia r a o ra z r e l a c ja t r a d y c ji do P is m a Ś w ię te g o i M a g is te r iu m .

S y n te z ę d ru g ie g o o k re s u z a c z y n a od o m ó w ie n ia z ja w is k s to ją c y c h u tł a — ta k i c h ja k s t r u k t u r a li z m i h e r m e n e u ty k a ję z y k a — o ra z d y s k u s ji p r o ­ w a d z o n y c h w ś ró d te o lo g ó w p r o te s ta n c k ic h . G łó w n y c ię ż a r te j części k s ią ż k i sp o c z y w a n a S o b o rz e W a ty k a ń s k im I I i n a p a p ie s k im n a u c z a n iu sp o łe c z ­ n y m te g o o k re s u . O p is u ją c tw ó rc z o ś ć te g o o k r e s u s p e c ja ln ą u w a g ę p o ś ­ w ię c a d w o m c z o ło w y m u c z o n y m , K . R a h n e r o w i i Y. M. C o n g a r o w i .

O ile d la — w e d łu g p r z y ję te j p e rio d y z a c ji — d w ó c h p ie r w s z y c h o k re s ó w S o b ó r W a ty k a ń s k i I I s ta n o w i p e w ie n p u n k t d o ta r c ia , to d la tr z e c ie g o je s t p u n k te m w y jś c io w y m . O k re s p o s o b o ro w y a u to r o m a w ia w d w u c zęściach . P ie r w s z ą z a ty tu ło w a ł: n o w y k lim a t, n o w e g łosy. C h o d z i o k lim a t s p o łe c z ­ n y i i n t e le k t u a ln y d o b y p o s o b o ro w e j, o w p ły w y n o w y c h f o r m s t r u k t u r a - liz m u (J. D e r r i d a ) , filo z o fii a n a lity c z n e j (L. W i t t g e n s t e i n , J. L. A u ­ s t i n ) , n o w y c h k ie r u n k ó w w r a m a c h m a r k s iz m u (L. A 1 1 h u s s e r, E. В 1 о с h, H . M a r c u s e ) i ic h p o g lą d ó w n a r e lig ię (R. G a r a u d y, G. M u r y , A. S c h a f f , L. K o ł a k o w s k i ) . N ie p o m in ą ł g łó w n y c h tr e n d ó w w te o lo ­ g ii p r o te s ta n c k ie j, z w ła s z c z a a n g lo s a s k ie j (P. T i l l i c h , R. N i e b u h r ) w ś ró d n ic h te o lo g ó w s e k u la r y z a c ji (H. С о х ) czy tzw . te o lo g ó w „ ś m ie rc i B o­ g a ” (G. V a h a n i l a n , P. V a n B u r e n , T h. J. A 1 1 i z e r). W c ią g a w sw o ją s y n te z ę ta k ż e J. R o b i n s o n a , tz w . P ro cess T h e o l o g y o ra z „ c z a rn ą te o lo g ię ” . W k lim a c ie p o s o b o ro w y m r o z k w itn ę ła ta k ż e te o lo g ia p o lity c z n a (J. M o l t - m a n n , J . B. M e t z ) , te o lo g ia w y z w o le n ia z w y r a ź n ie z a z n a c z a ją c y m i się e ta p a m i ro z w o jo w y m i. M o c n y a k c e n t w y c is k a ją n a o b ra z ie p o s o b o ro w y m go­ rą c e p r o b le m y e k le z ja ln e i e k le z jo lo g ic z n e . W re s z c ie w o s ta tn ie j, n a jo b s z e r n ie js z e j części c z w a r te j o m a w ia g łó w n e te m a ty i c ią g i te o lo g ic z n e o k re s u p o so b o ro w e g o o ra z d o k o n y w u ją e e się w n ic h p rz e o b r a ż e n ia . K r e ś li w ię c a p o f a ty c z n ą fa z ę p r o b le m u B o g a w t e ­ o lo g ii k a to lic k ie j, k o n c e n tr a c ję c h r y s to lo g ic z n ą te o lo g ii (p o k a z u ją c c a łą p a ­ le tę d z ie ł i w ie lk o ś ć d y s k u to w a n y c h z a g a d n ie ń ), p r o b le m a ty k ę t r y n i t a r n ą , p n e u m a to lo g ic z n ą . D a je p rz e g lą d w s p ó łc z e s n e j s o te rio lo g ii, e s c h a to lo g ii i sa - k ra m e n to lo g ii. W y d o b y w a z n a c z e n ie , ja k ie m ia ły s t u d ia n a d w y z n a n ia m i w ia r y o ra z d ia lo g e k u m e n ic z n y . W re s z c ie z w r a c a u w a g ę n a z n a c z e n ie , ja k ie d la o b lic z a w s p ó łc z e s n e j te o lo g ii m ia ły r e la c je m ię d z y M a g is te r iu m K o śc io ła i u c z o n y m i, d y s k u s je m e to d o lo g ic z n e , ro z w ó j te o lo g ii w T rz e c im Ś w ie c ie (z w łaszcza te o lo g ii a f r y k a ń s k ie j) o ra z a k ty w n ie js z y u d z ia ł ś w ie c k ic h w b a d a ­ n ia c h te o lo g ic z n y c h .

P o w y ż sz y p rz e g lą d tr e ś c i te j n ie z w y k le in te r e s u ją c e j k s ią ż k i p o z w a la n a m z o rie n to w a ć się, że je j p r z e d m io t je s t z a c ie ś n io n y do te o lo g ii d o g m a ty c z ­ n e j. S z e ro k ie — z w ię ź le u ję te — tło k u ltu r o w e , sp o łe c z n e i i n t e le k t u a ln e (tło p o lity c z n e r a c z e j n ie d o c h o d z i do g ło su ) aż p r o w o k u je p y ta n i a o te o lo ­ g ię m o r a ln ą i p r a k ty c z n ą . O te j o s ta tn ie j je s t m o w a ty lk o w k o n te k ś c ie k e ry g m a ty c z n e g o a s p e k t u te o lo g ii.

K s ią ż k ę z a o p a trz o n o w in d e k s u z u p e łn ia ją c y sz c zeg ó ło w y i p r z e jr z y s ty sp is tr e ś c i. M a o n u ła tw ić o r i e n ta c j ę w e w o lu c ji i p o w ią z a n ia c h z a g a d n ie ń . J e s t to z a s a d n ic z o in d e k s rz e c z o w y , o so b y w y s tę p u j ą w n im ty lk o w te d y , g d y

R E C E N Z J E

₁₈₅

w te k ś c ie m a ją „ z n a c z e n ie c h a r a k t e r y s t y c z n e ” d la o m a w ia n e g o z a g a d n ie n ia . S zk o d a, że n a ło ż o n e g r a n ic e — ja k · to tłu m a c z y a u to r — n ie p o z w o liły z a m ie ś ­ cić k o m p le tn e g o w y k a z u w s p o m n ia n y c h i c y to w a n y c h a u to r ó w . Do z a le t k s ią ż k i n a le ż y z a lic z y ć w y b ió rc z e , a le d o s k o n a le d o b r a n e w s k a z ó w k i b ib lio ­ g ra f ic z n e p o d a n e po k a ż d y m o m a w ia n y m te m a c ie i z a g a d n ie n iu .

N a k o n ie c jesz c z e je d n a u w a g a . P o z a w s p o m n ia n y m i w y ż e j m a r k s is ­ ta m i i p o z a o c z y w iśc ie o so b ą J a n a P a w ł a II, w k s ią ż c e b r a k ja k ie g o k o l­ w ie k n a z w is k a P o la k a . Z w y k ło s ię w ta k i c h s y tu a c ja c h z w a la ć w in ę n a b a ­ r i e r ę ję z y k o w ą (ch o ciaż m o ż n a p rz e c ie ż p u b lik o w a ć w ję z y k a c h ob cy ch ). N ie s te ty rz e c z n ie w ję z y k u , o czy m p r z e k o n u je n a s m . in . ilo ść p o ls k ic h r e f e r e n c ji w a r t y k u le p o ls k ie g o a u to r a o e g zeg ezie i te o lo g ii N o w eg o T e s ta ­ m e n tu d z is ia j (’W a r s z a w s k i e S t u d i a T e o lo g i c z n e 1. 1983, 97—121). S ła b ą p o ­ c ie c h ę d a je n a m f a k t , że w k sią ż c e W in lin g a ró w n ie n ie o b e c n i są W łosi czy H is z p a n ie . N ie n a le ż y o to w in ić a u to r a . ks . R e m i g i u s z S o b a ń s k i , W a r s z a w a N o r b e r t H O F F M A N N , K r e u z u n d T r i n i t ä t . Z u r T h e o lo g i e d e r S ü h n e , E in ­ s ie d e ln 1982, J o h a n n e s V e rla g , s. 8 8. Co t o z n a c z y , ż e B óg d o k o n a ł o d k u p ie n ia lu d z k o ś c i p r z e z o f i a r ę J e z u s a C h ry s tu s a ? C zy O jc ie c m o że z a ż ą d a ć k r w i sw o je g o S y n a , a b y p rz e b a c z y ć g rz e c h y ? P o c z ą w sz y od św . A n z e lm a i je s z c z e p rz e d n im s t a r a l i się te o lo ­ g o w ie p o d e jm o w a ć ta k i e p y ta n ia , p rz y cz y m o d p o w ie d z i p o z o s ta w a ły z w y k le n ie w y s ta rc z a ją c e . O te tr u d n o ś c i p o tk n ą ł się u n a s S ta n i s ł a w W itw ic k i w s w o je j k s ią ż c e W i a r a o ś w i e c o n y c h ; d a ją m u on e o k a z ję do o d rz u c e n ia re a ln o ś c i B o g a i o d k u p ie n ia . P r o b le m n ie c o p rz y c ic h ł w te o lo g ii o s ta tn ic h d z ie s ią tk ó w la t, a le o b e c n ie z a c z y n a z n ó w o d ż y w a ć . A u to r p r a g n ie d a ć p r z y ­ c z y n e k do jeg o ro z w ią z a n ia . ___ H o ffm a n n ro z w a ż a z a g a d n ie n ie n a p ła s z c z y ź n ie so te rio lo g ic z n e j i te o lo ­ giczn e j. J e ż e li c h o d z i o p ie r w s z ą s tw ie r d z a on, że o d p u s z c z e n ie g rz e c h ó w w S ta r y m T e s ta m e n c ie d o k o n y w a ło się w ó w c z a s, g d y g rz e s z n ik się n a w r a ­ cał, to z n a c z y p r z e m ie n ia ł sw ó j g rz e c h n a m iło ść do B o g a i b ó l z p o w o d u p o ­ p e łn io n e g o zła. M ogło się to o c z y w iśc ie d o k o n a ć ty lk o p o d w p ły w e m u p r z e ­ d z a ją c e j ła s k i B o żej. W N o w y m T e s ta m e n c ie n a to m ia s t te j p r z e m ia n y d o ­ k o n u je J e z u s C h ry s tu s , k tó r y s a m n ie z n a ł g rz e c h u , a le p r z y j ą ł w s z y s tk ie g rz e c h y lu d z k ie n a sie b ie i z m ie n ił je n a o d d a n ie się O jcu , k tó r e z a n ió s ł z g łę b i sw eg o o p u s z c z e n ia n a k rz y ż u .

Do p r o b l e m u te o lo g ic z n e g o a u to r n ie p r z y s tę p u je z p o w z ię ty m ju ż u p r z e ­ d n io p o ję c ie m B oga. R a c z e j s t a r a s ię o d p o w ie d z ie ć n a p y ta n ie , k im je s t Bóg, k tó r y p rz e z k rz y ż J e z u s a C h r y s t u s a p rz e b â c z a g rz e c h y . O jc ie c p rz e z sw o je o d d a n ie się i m iło ś ć d a je is tn ie n ie S y n o w i, co d o k o n u je s ię w o b rę b ie T r ó j­ cy Ś w ię te j. D a je O n też, ch o ć n ie w - s p o s ó b k o n ie c z n y , is tn ie n ie c z ło w ie k o ­ w i, k tó r y z o s ta je s tw o r z o n y i t r w a w b y c ie n a s k u t e k o d d a n ia się i m iło ś c i B o ż e j; n a m o cy te j s a m e j m iło ś c i c z ło w ie k j e s t te ż sy n e m . G rz e c h w s w o je j n a jg łę b s z e j is to c ie je s t o d m ó w ie n ie m s y n o s tw a i z a p rz e c z e n ie m m u . J e z u s C h r y s tu s n a to m ia s t p o tw ie r d z a to s y n o s tw o p rz e d e w s z y s tk im p rz e z sw o ją m ę k ę i śm ie rć . K rz y ż n a le ż y do m is ji J e z u s a C h r y s tu s a , t a z a ś u to ż s a m ia się z J e g o o so b ą. W t e n sp o só b k rz y ż je s t w y r a z e m s y n o s tw a . J e z u s C h r y s ­ tu s d o k o n u je o d k u p ie n ia w ła ś n ie p rz e z to , że je s t S y n e m . O jc ie c z aś w ty m o d k u p ie n iu n a jb a r d z ie j o k a z u je się O jcem .

K r ó tk ie p rz e d s ta w ie n ie z a s a d n ic z e j te z y a u to r a iiie o d d a je o c z y w iśc ie w s z y s tk ic h n iu a n s ó w jeg o m y śli. T e n iu a n s e z a b e z p ie c z a ją z a sa d n ic z e t w i e r ­ d z e n ie p r z e d m o ż liw o śc ią fa łs z y w e g o z ro z u m ie n ia . K s ią ż k a je s t w c a ło śc i p r z y k ła d e m d o b re j, te o lo g ic z n e j ro b o ty , k tó r a n ie u c ie k a p rz e d z a w iło ś c ia m i i d la te g o p rz y c z y n ia się do p e w n e g o w y ja ś n i e n ia sa m e g o p ro b le m u , o ile je s t ono w o g ó le m o żliw e.