Jerzy Bagrowicz
Kościół w katechezie : z badań nad
nauczaniem historii Kościoła w
katechezie polskiej
Collectanea Theologica 46/4, 197-206
C ollectanea Theologica 46(1976) f. IV
K S . JERZY BAG RO W IC Z, W ŁOCŁAW EK
KOŚCIÓŁ W KATECHEZIE
Z badań nad nauczaniem historii Kościoła
w katechezie polskiej
W rea liza cji ek lezja ln o ści w sp ó łczesn ej k a te c h e z y n ie w o ln o p om in ąć m il czen iem k a te c h e z y h isto r ii K o ścioła. C ałe n a u cza n ie k a te c h e ty c z n e op iera się na h isto rii i ż y c iu K ościoła. B ó g m ó w i c ią g le do sw o jeg o lu d u w w y d a rze n ia ch d zia ła ją ceg o poprzez w ie k i K ościoła.
K ry zy s w ia r y w sp ó łczesn ej m ło d zieży d o ty czy zw ła szcza K ościoła. K ościół n ie za jm u je jak d a w n iej n a czeln eg o m ie jsc a w ż y ciu m ło d z ie ż y 1. S p otk ać m ożn a o p in ie, że K o śció ł je s t m o m en tem , k tó ry w k r y z y sie w ia r y m ło d zieży w y su w a się na p ierw sze m i e j s c e 2.
W a r ty k u le n in iejszy m ch cem y p rzed sta w ić obraz K ościoła, ja k i p rzek a z y w a ła k a tech eza h isto rii K o ścio ła , w sk a za ć na jeg o źródła i n a k reślić drogi p o szu k iw a ń . Jak o teren b ad ań ob ieram y k a te c h e ty k ę p o lsk ą la t 1919— 1957. R a m y cza so w e zo sta ły o k reślo n e u k ład em program u. W o m a w ia n y m ok resie h isto ria K o ścio ła w k a te c h e z ie sta n o w i osob n y d ział. P rogram d la szk ó ł n iż szeg o sto p n ia n ie p r z e w id y w a ł w zasad zie osob n ego p rzerab ian ia h isto rii K o ś cioła*. Z alecan o jed n ak k o rzy sta n ie z d z ie jó w K ościoła w n a u cza n iu r elig ii w szk o ła ch p o w szech n y ch . O brazy z h istorii K ościoła m ia ły b yć pom ocą ilu stru ją cą n iek tó re t e m a t y 4. P o d o b n ie rzecz s ię p rzed sta w ia po I I w o jn ie ś w ia to w ej. P ro p o n u je s ię ra czej lu ź n e ob razy h isto ry czn e d la szk o ły p o w szech n ej, a w y k ła d sy ste m a ty c z n y d la szk ół ś r e d n ic h 5.
Do n au czan ia h isto rii K o ścio ła w szk o le śred n iej p rzy w ią zy w a n o dużą w a g ę. Ju ż w p rogram ach n au czan ia w roku 1906 h isto ria K ościoła w y k ła d a n a
1 P or. H. M. O g e r, D es je u n e s d e v a n t l’Eglise, L u m en V itae 17(1962) 259—283, 537— 548.
2 Рог. V. A y e l , C o m m e n t d é v e l o p p e r le sen s d e l’Eglise c h e z l’a d o les cen t, L u m en V itae 8(1953)433.
* „N ie m a m iejsca e x p r o f e s s o na h isto rię k o ścieln ą w szk o le p o w sz e c h n ej. M ożna ją tra k to w a ć w sk ró cie p rzez d w a m ie sią c e szk oły p o w szech n ej, a w p o zo sta ły ch ok resach dać p ogląd n a h isto rię K o ścio ła w k ilk u lu b k il k u n a stu jej ep ok ow ych obrazach ”. H . W e r y ń s k i , J e s z c z e o his to rii k o ś
c ie l n e j w sz k o le p o w s z e c h n e j , M iesięczn ik K a tech ety czn y i W y ch o w a w czy
(odtąd sk rót: M KiW ) 15(1926)163.
4 H isto ria K ościoła m a p om óc zrozum ieć „jak m y ś l B oża p rzy jęła się, roz w in ę ła i od m ien iła lu d zk o ść”. P r o g r a m n a u k i w s z k o ła c h p o w s z e c h n y c h s i e d
m i o k l a s o w y c h . R elig ia r z y m s k o - k a t o l i c k a , W arszaw a 1927, 19.
5 Por. Z a r y s y n o w e g o p r o g r a m u n a u k i relig ii ( p r o je k t p o z n a ń s k ie g o K o ła
198
K S . J E R Z Y B A G R O W IC Zjest p rzez c a ły rok po 2 g o d zin y le k c y jn e ty g o d n io w o w k la s ie V I e. P rogram z roku 1907 zap rop on ow an y p rzez II i III Zjazd K s. K s. P r e fe k tó w K ró lestw a P o lsk ieg o p rzew id u je n a u cza n ie h isto rii K ościoła p rzez d w a la ta w k la s ie VI i V II po 2 god zin y ty g o d n io w o ’. N a zn aczen ie i w a g ę n a u k i h isto rii K ościoła w sk a z y w a ł ró w n ież K u rs K a te ch ety czn y od b y ty w K ra k o w ie w d n ia ch 12— 15 listop ad a 1913 r. 8. P rogram n au k i relig ii, o b o w ią zu ją cy w o k resie od o d zy sk a n ia n iep o d leg ło ści do u p raw om ocn ien ia się reform y ustroju szk oln ego, został w y p ra co w a n y p rzez p rezesa D iecezja ln eg o K oła K się ż y P r e fe k tó w w S ie d l cach, ks. K oronata P i o t r o w s k i e g o ju ż w roku 1919. O parł się on na p rogram ie n au k i r e lig ii o p ra co w a n y m p rzez k sięży p r e fe k tó w b y łeg o K r ó le stw a K o n g r e s o w e g o 9. H isto ria K ościoła jest w y k ła d a n a w szk o le średniej przez d w a la ta w V i VI k la s ie gim n azju m 10. W zrefo rm o w a n y m w 1935 roku n o w y m p rogram ie h isto ria K o ścio ła w y k ła d a n a jest w III i IV k la s ie g im n azju m lł. P o II w o jn ie św ia to w e j o b o w ią zy w a ł zasad n iczo p rzed w o jen n y pro gram n au czan ia relig ii. O głoszony w 1957 roku n o w y program n au czan ia r e lig ii p rzew id u je n a u cza n ie h isto rii K ościoła w IX k la s ie 11-letn iej szk o ły o g ó l n ok ształcącej 12.
I. Ówczesny obraz Kościoła
L ektura p rogram ów n au czan ia, p od ręczn ik ów d la u czn iów , p od ręczn ik ów k a te c h e ty k i, p u b lic y sty k a k a tech ety czn a d otycząca n au czan ia h isto rii K ościoła, d ostarczają n ie z w y k le b ogatego źródła. J eg o an aliza p o zw o li zorien tow ać się, jak i obraz K ościoła p rzek a zy w a n o przez ten od cin ek n au czan ia religijn ego.
O d b iciem ten d en cji b ezp ośred n io p o p rzed zających b ad an y ok res jest pod ręczn ik dla u czn ió w ks. T. C z e r w i ń s k i e g o , k tó ry m ia ł być pom ocny uczn iom p rzy słu ch a n iu w y k ła d ó w z h isto rii K o ś c io ła 1S. J e st on rodzajem
6 Por. P r o g r a m n a u c z a n i a r e l ig i i r z y m s k o - k a t o l i c k i e j w s z k o ła c h K r ó l e
s t w a P olsk ieg o , W arszaw a 1906.
7 P or. T. K o w a l e w s k i , N o w e p r o g r a m y n a u k i r elig ii r z y m s k o - k a t o
l i c k i e j d l a s z k ó ł ś r e d n ic h , P ło c k 1909, 7— 8; ta k że P r o g r a m n a u k i religii r z y m s k o - k a t o l i c k i e j d la s z k ó ł ś r e d n ic h ora z w s k a z ó w k i m e t o d y c z n e , W arszaw a
1916— 17, 91.
8 Por. J. K r y s a , N a u k a h i s t o r y i k o ś c i e ln e j w s z k o ła c h ś r e d n ic h , w : K s i ę
ga P a m i ą t k o w a K u r s u K a t e c h e t y c z n e g o w K r a k o w i e 12— 15. X I . 1913, K ra
k ów 1916, 97— 111.
9 K. C s e s z n a k , N o w y p la n n a u k i relig ii dla sz k ó ł śred n ich , M KiW 10(1921)133— 134; Z. B a r a n o w s k i , Z a g a d n ie n ia p r o g r a m o w e , M K iW 12(1923) 59— 63; J. R y c h l i c k i , Do w s p ó l n e j r o b o t y , M KiW 16(1927)2.
jo P rogram p rzed sta w io n y p rzez ks. P i o t r o w s k i e g o i zatw ierd zon y
w y g lą d a ł n astęp u jąco: K la sa I — D zieło S tw orzen ia; K la sa II — D zieło O dku pien ia; K lasa III — D zieło U św ięcen ia ; K la sa IV — S y n te ty c z n e u ję c ie m a te ria łu trzech p op rzed n ich k las; K lasa V i V I — H isto ria K ościoła P o w s z e c h nego; K lasa V II — D ogm atyk a; K lasa V III — E tyka.
11 Program n au k i r e lig ii dla g im n a zjó w o g ó ln o k szta łcą cy ch za w iera ł n a stęp u ją ce zagad n ien ia: K la sa I — Ż ycie ch rześcija n in a z C h ry stu sem w K o ś c ie le i w litu rgii; K la sa II — N a u k a w ia ry i m oraln ości; K la sa III — K ró le s tw o B oże na ziem i, p rzeja w ia ją ce się w d ziejach K o ścio ła , do cza só w h u m anizm u; K lasa IV — K ró lestw o B oże n a ziem i, p r z e ja w ia ją c e się w d z ie jach K ościoła, od c za só w h u m an izm u do w sp ó łczesn o ści. P rogram d w u letn ieg o liceu m o góln ok ształcącego: K la sa I — P ra w d y w ia r y k a to lic k ie j (św iatop ogląd , p ozn an ie B oga, K ościół); K lasa II — E tyk a k a to lick a (ogóln a i szczegółow a).
12 P r o g r a m n a u k i relig ii w sz k o ła c h o g ó ln o k s z ta ł c ą c y c h st o p n ia p o d s t a
w o w e g o i licealn ego, W arszaw a 1957.
13 T. C z e r w i ń s k i , Ż y w o t P a n a Jezusa. K o ś c ió ł C h r y s t u s o w y . P a p ie że .
K O S C IO Ł W K A T E C H E Z IE
199
m ałej en cy k lo p ed ii n a jw a żn iejszy ch w ia d o m o ści o K ościele. P o d a je ok reślen ie K o ścio ła p o jęteg o ja k o z rzeszen ie lu d z i w y zn a ją cy ch jed n ą w ia r ę c h r z e ś cijań sk ą i złączon ych ze sobą jed n o ścią ty c h sa m y ch sa k ra m en tó w , b ęd ą cy ch pod w odzą „p raw ych p a sterzy , a m ia n o w ic ie B isk u p a R zym sk iego, zw an ego P a p ie ż e m ”. W tej sam ej sp o łeczn o ści, z w o li za ło ży c iela P a n a J ezu sa , są d u ch o w n i i św ie c c y c z y li n a u cza ją cy i słu c h a ją c y 4 T ak u jęty K o śció ł p ojm u je się często jako „przew odniczkę n a jp ew n iejszą w cy w iliz a c y jn y m p och od zie lu d zk o ści” 15. Ta zew n ętrzn a organ izacja, sp ołeczn ość m a w so b ie jed n a k ż y c ie w e w n ę tr z n e ie. W p u b lic y sty c e sp otk ać m ożna g ło sy , że w n au czan iu h i sto rii K ościoła, p o jęcie K o ścio ła p ow in n o kojarzyć się m ło d zieży przed e w sz y stk im z h ierarchią i'.
Z b liżon e do pop rzed n ich jest u jęcie K ościoła w p od ręczn ik u p rzezn aczo nym dla m ło d zieży au to rstw a ks. W. G a d o w s к i e g o, w y b itn eg o pedagoga i k a t e c h e t y 18. K o śció ł jak o organ izacja sp ra w u je w ob ec w iern y ch ja k ą ś rolę zew n ętrzn ą, a p o słu szeń stw o K o ścio ło w i m a u ła tw ić n ie ty lk o z b a w ien ie du szy, ale ró w n ież rozw ój c y w iliz a c ji i szczęście doczesn e. E lem en tem n ow ym w p orów n an iu do ujęć p op rzed n ich je s t o k reślen ie K ościoła ró w n ież jak o K ró lestw a B ożego na ziem i, a le m ożn a sąd zić, że to K ró lestw o B oże p ojm u je ks. G a d o w s k i w sposób zew n ętrzn y , organ izacyjn y. P o d a je w ię c au tor za sad y, na jak ich op ierają się in n e sto w a rzy szen ia . K o śció ł ty m się różni od in n y ch sto w a rzy szeń , że je s t sto w a rzy szen iem relig ijn y m , a sw ó j sta tu t, za rząd i czło n k ó w zaw d zięcza P a n u J e z u s o w i19. P od ob n ie zagad n ien ie to u jm u je w sw o im p od ręczn ik u ks. D. B ą c z k o w s k i * 0, a ta k że ks. A. J o u g a n 21. M łodzież m a w y n ie ść p rzek on an ie, że ustrój K ościoła z u sta n o w ien ia C hry stu sa sk ła d a się z d u ch o w n y ch i św ieck ich . D u ch ow n ym p o w ierzy ł P a n Jezus p otrójn y urząd: n a u czy cielsk i, k a p ła ń sk i i k ró lew sk i. P rzy w y ja śn ia n iu u stro ju K o ścio ła k s. J o u g a n o g ra n icza się d o p o d a n ia s to p n i h iera rc h iczn y ch k leru 22
T aką sam ą d e fin ic ję i u ję c ie K o ścio ła pod aje uczn iom ks. R. A rch u to w sk i w sw o im p od ręczn ik u w e w sz y stk ic h i liczn y ch jeg o w y d a n ia c h ra. K ościół k a to lick i je s t in sty tu c ją relig ijn ą , k tórej celem je s t rozd aw an ie o w o có w zb a w ien ia . J e st to in sty tu c ja potężn a, za w sze odnosząca z w y c ię stw a i tr y u m fu jąca **. K s. W. C h o t k o w s k i w sw o im pod ręczn ik u zw raca szczególn ą u w a gę na w a lk ę K ościoła z p rzeciw n ik a m i. K o śció ł n ie b łąd zi, za w sze ja śn ieje try u m fa ln y m i z w y c ię stw a m i: „Jak P h aros sp o k o jn ie w śród sp ien io n eg o m o rza, jak la ta r n ia m orsk a, u k a zu ją ca p rzy sta ń z b a w ie n ia w śród c iem n o ści, tak K ościół rzy m sk i sta ł n iew zru szo n y i ja śn ieją cy św ia tłe m p raw d y w śród za bu rzeń i h erezyj. Ż aden p ap ież się n ie za ch w ia ł, żad en n ie p ob łąd ził w w ie
14 T a m ż e , 45.
15 J. M a t z e 1, A p o l o g e t y k a dla g i m n a z j ó w w ra m a c h h is to rii ko śc ie ln e j, M K iW 7(1918)194.
14 Por. S. A b t, P y t a n i a z h is to rii K ościo ła , M KiW 8(1919)56—59.
*’ „U czeń m a poznać, że p racę C h ry stu so w ą po śm ierci o sta tn ieg o z A p o sto łó w w z ię ły na sw e barki w ie lk ie o sob istości d ziejó w K o ścio ła i n iezm or d o w a n ie prow ad zą ją aż do n a szy ch c za só w ”, R a t u s z n y (b.i.), N au czan ie
h is to r y i K o ś c io ł a w sz k o ła c h ś r e d n ic h , M KiW 10(1921)87. 18 W. G a d o w s k i , Z a r y s h is to r i i K o ś c io ł a k a to l ic k i e g o d la s z k ó ł ś r e d nich, L w ó w 1922. 19 T a m ż e , 7. 20 D. B ą c z k o w s k i , K r ó t k a h is to ria K ościoła r z y m s k o - k a t o l i c k i e g o . Do u ż y t k u m ł o d z i e ż y , L w ó w 1924. 21 Por. A. J o u g a n , H is t o r ja K o ś c io ł a K a to l ic k i e g o , L w ó w 5 1925. 22 T a m ż e , 34— 38.
23 R. A r c h u t o w s k i , K r ó t k i z a r y s h is to rii K o śc io ła k a to lic k ie g o . P o d
r ę c z n ik sz k o ln y , P ozn ań 1925.
200
K S . J E R Z Y B A G H O W IC Zrze. W śród p rześla d o w a ń ja ś n ie li au reolą m ęc z e ń stw a i p rzyk ład em św ię to śc i ży w o ta , bo do p o ło w y V I w ie k u b y li w sz y sc y św ię ty m i” — p isze k s. C h o t - k o w s k i * 5. K a to licy zm op arty o opokę P io tro w ą sw e g o T w ó rcy , C hrystusa P a n a , n ie ty lk o trw a n ie sp o ż y c ie w śród d łu g ich w ie k ó w aż po dobę b ieżącą, a le prze naprzód, s ta je s ię d z iś n a jw ięk szy m m o ca rstw em . T y lk o on m oże rozp raw ić s ię z n o w o c z e sn y m p o g a ń stw em . D ok on a t e g o p rzed e w sz y stk im d zięk i zw a rtem u sy s te m o w i praw d i dobrej o r g a n iz a c ji2e. Od u jęć w y żej p rzed sta w io n y ch n ie od b iega ró w n ie ż p od ręczn ik ks. J. L u b e l s k i e g o !!. P od ob n e a k cen ty p rzew ija ją s ię przez p u b licy sty k ę k a tech ety czn ą . S potkać jed n a k m ożn a g ło sy , że zb y tn ie a k cen to w a n ie stron y zew n ętrzn ej K ościoła n ie jest słu szn e i sp r a w ia , że rozd ziały o ż y ciu w e w n ę tr z n y m K ościoła są sztu czn ie doczep ion e 28.
P rogram y z roku 1935/36 w zasad zie n ie w n oszą n o w y ch e le m e n tó w do o m a w ia n eg o za g a d n ien ia u jm u ją c K o śció ł od stro n y zew n ętrzn ej, organ iza cy jn ej 2*. P o tej lin ii id zie ró w n ież w y d a n y w 1938 r. p o d ręczn ik ks. J. U m i ń s k i e g o 8«. T y tu ł pod ręczn ik a — K r ó l e s t w o B o że na z i e m i — n ie m a w p ły w u na k o n cep cję K o ścio ła . K o śc ió ł w u jęciu au tora p od ręczn ik a je s t sp o łecz nością sk ła d a ją cą się z k leru , k tórem u B ó g z w ierzy ł rząd zen ie i z w iern y ch , k tórzy są p rzed m iotem tej w ła d z y 31. Jezu s C h rystu s zak ład a sp ołeczn ość r e lig ijn ą czyli K ościół, ab y ten p r z ech o w y w a ł n aukę P a n a Jezu sa i sza fo w a ł sa k ra m en ty — oto u ję c ie K o ścio ła w e d łu g p od ręczn ik a ks. A . B e r k a, który k ła d zie n a cisk na k u ltu r a ln o -c y w iliz a c y jn ą d zia ła ln o ść K o ś c io ła 32.
P rogram p o w o jen n y , zb u d o w a n y na założen iach p rzed w o jen n eg o , pow tarza d a w n e u jęcie. R ację n au czan ia h isto rii K o ścio ła w id zi w ty m , że m łodzież p ow in n a poznać d zieje K ościoła, k tóry jako sp ołeczn ość o d g ry w a w ażn ą rolę w ob ec lu d z k o ś c i33. N a p od ob n ych p od staw ach op iera n a u cza n ie h isto rii K o ś cio ła K a t e c h e t y k a ks. Ł a p o t a z roku 1947. T akże w y d a n y przez K u rię M e trop olitaln ą w K ra k o w ie sk ry p t do n au czan ia h isto rii K o ścio ła , u jm u je K o ś ció ł od stron y o r g a n iz a c y jn e j3i. R ozkład m a teria łu z roku 1957 n ie podaje żad n ych założeń id eo w y ch , a le z u k ład u m a teria łu m ożn a w n io sk o w a ć, że nie odbiega od d o ty ch cza so w y ch u jęć s5.
N ieco in n e u ję c ie K ościoła ch ce przekazać p rzez n a u cza n ie h isto rii K o ś cioła w sw e j K a t e c h e t y c e ks. J. D a j с z а к S ą d zi on, że n a leży w y jść 25 Por. W. C h o t k o w s k i , H isto ria K o ś c io ł a K a to l ic k i e g o . P o d r ę c z n i k
d la sz k ó ł śred n ich , M iejsce P ia sto w e 1931.
28 T a m ż e , 228.
2’ J. L u b e l s k i , H isto ria K o śc io ła K a to l ic k i e g o . P o d r ę c z n i k dla sz kól
śred n ich , T arn ów 1931.
28 Por. A. S i a r a , Ż y w o t y ś w i ę t y c h w n a u cza n iu relig ii, M K iW 22(1933) 145— 154.
29 D o ty czy to w sz y stk ic h program ów o p racow an ych d la ro zm a ity ch typ ów
szk ół średnich.
30 J. U m i ń s k i , K r ó l e s t w o B o ż e na z i e m i , L w ó w 1938. 31 T a m ż e , 4.
32 A. B e r e k , D z ie j e K o ś c io ł a k a to lic k ie g o . P o d r ę c z n i k d o n a u k i religii
d l a k l a s y III g im n a z j a ln e j , P o zn a ń 1938, 3— 4.
33 S zczeg ó ło w a zn ajom ość sp o łeczn ej, d ziejo w ej m isji K o ścio ła , jeg o d zia ła ln o śc i h arm on izu jącej sp rzeczn o ści ży cia , zn ajom ość m isji K ościoła jako ob roń cy god n ości i w o ln o śc i c z ło w ie k a ”. P r o g r a m n a u k i relig ii r z y m s k o - k a t o
lic k ie j. S to p i e ń li c e a ln y , W arszaw a 1947.
34 K a t e c h e z a h is to r i i K o ś c io ł a k a to l ic k i e g o , K ra k ó w (b.r.w .), 9.
35 A n a liza program u w sk a zu je, że zaw iera on h isto rię K ościoła jako or gan izacji, a d ołącza je d y n ie rozd ziały o ży ciu w ew n ętrzn y m . Por. R ozkład m a
te r ia ł u h is to rii K o śc io ła d la k l a s y I X , 1957.
K O Ś C IÓ Ł W K A T E C H E Z IE
201
z o k reślen ia K o ścio ła jak o M isty czn eg o C iała C hrystusa. W n iosk i, ja k ie autor w y p ro w a d za z teg o o k reślen ia idą jed n a k ca łk o w ic ie w k ieru n k u d aw n ych ujęć. K o śció ł b ęd zie sp o łeczn o ścią , k tó ra za ch o w u je i p rzek azu je lu d zk o ści do bra d u ch o w e d zięk i tem u , że posiad a w ła sn y ś w ia t norm i w a rto ści, k tóre o d p ow iad ają zap otrzeb ow an iom ogóln olu d zk im i id eałom k a to lick iej m ło d zie ży Ks. D a j с z а к id zie tu ta j za sw o im g łó w n y m za ło żen iem , że p ierw szy m i p o d sta w o w y m cele m n au czan ia h isto r ii K ościoła je s t u ra b ia n ie ch rześcija ń sk ieg o ch a rak teru m ło d zieży i d latego ok reśla K o śció ł jako n ajd osk onalszą w y c h o w a w c z y n ię M.
N a u cza n ie h isto rii K o ścio ła tra k tu je się przede w szy stk im a p ologetyczn ie; m a ona d ostarczyć a rg u m en tó w słu żą cy ch obronie K ościoła i w y k a z y w a ć jego d ob roczyn n y w p ły w na c y w iliz a c ję , k u ltu rę, m a bronić K ościoła przed za rzu tam i zew n ętrzn y m i, a p rzed e w szy stk im w y k a z y w a ć b o sk ie p och od zen ie K ościoła rozu m ian ego w k a teg o ria ch p ra w n o -h iera rch iczn y ch . H isto ria K o ś cioła b y ła b y w ię c czy m ś w rodzaju h isto rii w a lk i K ościoła z jego p r zeciw nik am i. N au czan ie m a u kazać n ieu sta n n y tr y u m f K o ścio ła nad p rzeciw n ik a m i i n iesłu szn o ść za rzu tó w sta w ia n y c h K ościołow i. Z daniem w ie lu a u to ró w n a le ż y w y b iera ć z h istorii K o ścio ła zw ła szcza k w e stie k o n tro w ersy jn e, p o le m iczn e, ab y w y k a za ć słu szn o ść p o sta w y K ościoła, tzn. m ądrość p o lity czn ą jego h ierarch iczn ych p r z y w ó d c ó w 39. N a sta w ie n ie a p o lo g ety czn e sk ła n ia ło do w y b ie la n ia h isto rii K ościoła, g lo ry fik o w a n ia p rzeszłości. O w ocem teg o p o le m iczn ego n a sta w ien ia jest tr iu m fa listy c z n a k on cep cja K o ścio ła oraz z a w ę ż e n ie go do zew n ętrzn ej w id zia ln ej, h iera rch iczn o -p ra w n ej jego strony.
II. Geneza ów czesnej koncepcji
K a tech eza na od cin k u n au czan ia h isto rii K ościoła p rzejm u je od teo lo g ii p o jęcie K o ścio ła oraz u ję c ie jego stru k tu ry. N a u cza n ie h isto rii K ościoła b ad a nego o k resu k o n cep cję K o ścio ła czerp ie z ek lezjo lo g ii tra d y cy jn ej. W yróżnia się w n iej trzy k ieru n k i w u jm o w a n iu stru k tu ry K ościoła 4e.
a. T en d en cje, k tóre chcą w y ja śn ić stru k tu rę K ościoła w a sp ek cie so c jo logiczn ym , w y ch o d zą z założenia, że K o śció ł je s t sp o łeczn o ścią o ch arak terze m o ra ln o -relig ijn y m . Za p o d sta w ę słu ż y tu d efin icja K o ścio ła św . R oberta B e l- larm in a, k tó ry o k reśla K o śc ió ł jako zgrom ad zen ie lu d zi złą czo n y ch razem przez w y z n a w a n ie tej sam ej w ia r y ch rześcija ń sk iej i u czestn ictw o w ty ch sa m y ch sa k ra m en ta ch , pod rząd am i p ra w o w ity ch p asterzy, a szczeg ó ln ie jed nego na ziem i za stęp cy C h rystu sa, b isk u p a r z y m s k ie g o 41. P o jm u je się K ościół jako sp ołeczn ość, którą C h rystu s u sta n o w ił od początk u jak o h ierarch iczn ie zorgan izow an ą, w k tórej w ie r n i p od legają h ierarchii. H iera rch ia p ełn i w obec w iern y ch rolę p rzy w ó d có w , d b a ją cy ch o to, a b y p od d an i w y p e łn ia li p raw o m o ra ln e, a ta k że rolę sęd zió w , b ęd ą cy ch ro zjem cam i w sp ra w a ch spornych d o ty czą cy ch w y k o n a n ia p raw a m oraln ego. P e łn i ponadto ro lę nau czycieli, k tórzy w op arciu o d ep ozyt o b ja w ien ia m ają n auczać, o k reślać ob ow iązk i w ie r n y c h i bronić czy sto ści d ep o zy tu o b ja w ien ia , a ta k że rolę sza fa rzy , k tórzy czerpią ze sk arb ca ła sk i, ab y p rzy g o to w a n y m na jej p rzy jęcie u d ziela ć sa k ra m en tó w . W szystk o, co słu ż y d la relig ijn eg o i m oraln ego u rob ien ia w iern y ch , d ok on u je się na p o d sta w ie u p o w a żn ien ia otrzym an ego p rzez h iera rch ię od
31 T a m ż e , 169. 38 T a m ż e , 170.
39 Por. K . L u t o s ł a w s k i , P r o g r a m his to rii K o śc io ła d la sz k ó ł śr ednich, W arszaw a 1915, 4.
49 P or. R. Ł u k a s z y k , K o ś c i ó ł ja k o w s p ó l n o t a w C h r y s t u s ie , Z eszy ty N a u k o w e K U L 12(1969) z. 3, 3— 17.
41 Por. W. Ł y d k a , B e l l a r m i n o w s k a d e f i n ic j a K o ś c io ł a i j e j w p ł y w na
p ó ź n i e js z ą te ologią k a to l ic k ą , R oczn ik i T eo lo g iczn o -K a n o n iczn e 13(1966) z. 2,
202
K S . J E R Z Y B A G R O W IC ZC h rystu sa. T ejże h iera rc h ii w ie r n i w in n i są c a łk o w ite p o słu szeń stw o . P o d m io tem zb aw czego d zia ła n ia jest h iera rch ia p o siad ająca w ła d zę n adaną p rzez C h rystu sa 4-.
b. T en d en cje zm ierza ją ce do w y ja śn ie n ia stru k tu ry K o ścio ła w a sp ek cie ju ry d y czn y m w ych od zą z założen ia, że K o śció ł jest in sty tu c ją p r a w n o -o rg a n i zacyjn ą. U p o d sta w tej te n d e n c ji le ż y sfo rm u ło w a n ie R oberta B ella rm in a , że K o śció ł u strojow o je s t p od ob n y do sp o łeczn o ści św ie c k ic h , ta k ich jak n a ród, k ró lestw o czy rep u b lik a. R ep rezen tu ją go p a sterze, a p ełen a u torytet w d zied zin ie w ia ry i ju ry sd y k cji cen tra lizu je się w p a p ieżu jako g ło w ie K o ś cio ła i sy m b o lu jego jed n o ści. Z za istn ien iem ery k o n sta n ty ń sk iej oraz w śred n io w ieczu często sta n o w isk o h ierarchiczn e w K o śc ie le zw ią za n e b yło ze sta n o w isk iem p a ń stw o w y m , stąd też p o d ejście p r a w n o -p a ń stw o w e in sp iro w a ło sp o jrzen ie na w ła d z ę w K ościele. K ościół p ojm ow an o w k a teg o ria ch ju ryd yczn ych . P o d sta w ą , a zarazem przyczyn ą istn ien ia K o ścio ła jest C h ry stu s- -P ra w o d a w ca . U sta n a w ia ją c K o śció ł w k sz ta łc ie ju ry d y czn y m m ia n o w a ł sw o ich n a stęp có w , k tórzy w e s z li w tra d y cję p raw od aw czą C h rystu sa i m ie li zach ow ać w w iern o ści w o b ec p raw a w sz y stk ic h czło n k ó w K ościoła. S tą d też n a u cza n ie czy li szerzen ie p raw d y r e lig ijn ej, k u lt oraz zd o b y w a n ie św ię to śc i sa k ra m en ta ln ej lub m o ra ln ej, a ta k że organ izację sp o łeczn ą rozu m ian o ściśle w k ategoriach p raw n ych , p o m ija ją c jej treść tran scen d en tn ą. F u n k cję z b a w czą o d d zia ły w a n ia na w ie r n y c h p rzeją ł czło w ie k , z u m n iejszen iem ro li C hry stu sa. U ję c ie to o d su w a w K o śc ie le na drugi p lan p ie r w ia s te k b o s k i48.
c. W edług in n ej ten d en cji, p ośred n iej, K o śció ł je s t sp o łeczn o ścią r e lig ij n o -m o ra ln ą i jak o sp o łeczn o ść w se n sie śc isły m p o słu g u je się so b ie jed y n ie w ła śc iw ą organizacją p ra w n o -u stro jo w ą . W szystk o, co n a leży do d zied zin y p raw n ej czy urzęd ow ej, jak tw ie r d z i N. M o n z e l , p e łn i ty lk o rolę e lem en tu słu żeb n eg o w stru k tu rze r e lig ijn ej sp ołeczn ości. W ty m u jęciu n a leży dopa try w a ć się p rzejścia z rozu m ien ia stru k tu ry K ościoła w k ategoriach n a tu ra l n y ch , do rozu m ien ia jej w k a teg o ria ch b ardziej tra n scen d en tn y ch . M o n z e l b o w iem p od k reśla, że ty lk o o czy lu d z i w ierzą cy ch m ogą dostrzec pod słu żeb ną p ostacią p ra w n o -sp o łeczn ej o rgan izacji K o ścio ła d a lej ży ją ceg o C h rystu sa 44 W y stęp u je r ezy g n o w a n ie z u jęcia stru k tu ry K o ścio ła je d y n ie na p ła sz czyźn ie socjologicznej i ju ry d y czn ej, a w to m ie jsc e zazn acza się teo lo g iczn e sp o jrzen ie n a K o śció ł ja k o r z e c z y w isto ść d w u w y m ia ro w ą .
Od p o ło w y X IX w . p r zeja w ia ją się w ek lezjo lo g ii n o w e prądy. P o czą tek sw ó j biorą z rom an tyzm u oraz p ow rotu do stu d iu m o jc ó w K ościoła. R om an ty zm p rób u je p rzezw y cięży ć racjon alizm i in d y w id u a lizm O św iecen ia pod k reśla ją c ducha w sp ó ln o ty i zn a czen ie trad ycji. Z w rot k u tr a d y c ji p a try sty czn ej p o zw o lił d ostrzec w K o śc ie le w sp ó ln o tę w iern y ch , którą tw o rzy i łą czy ży cie B oże. P o ja w ia się rea k cja na ten d en cje p o try d en ck ie, k tóre w id zia ły w h ie r a r c h ii gru p ę rząd zących , w y n ie sio n ą ponad w sp ó ln o tę. R uch ten m ia ł w e k le z jo lo g ii p rek u rso ró w w osob ach J. M. S a i l e r a (1751— 1832) i J. A. M ö h l e r a (1796— 1838). S a i l e r p r z e d sta w ia ł K ościół jako m isty c z n e ciało C h rystu sa. Id ee te p o d ją ł i r o zw in ą ł M ö h l e r , który sta ra ł się w yp ra co w a ć ta k ie u jęcie K ościoła, k tó re łą c z y ło b y w sob ie w jed n ą rzeczy w isto ść stronę zew n ętrzn ą i w e w n ętrzn ą K o ś c io ła 45. S ia d a m i M ö h l e r a id ą w X I X w iek u C. P a s s a g l i a , A. S c h r a d e r , J. B. F r a n z e l i n , M. J. S c h e e b e n . 42 P or. R. Ł u k a s z y k , E w o l u c ja i n t e r p r e t a c j i w ł a d z y w K o ś c i e l e , Z e sz y ty N a u k o w e K U L 8(1965) z. 2, 13— 16. 43 Por. J. R. G e i s e l m a n n , K i r c h e u n d F r ö m m i g k e i t in d e n g e is tig e n B e w e g u n g e n d e r 1. H ä l f t e d e s 19. J a h r h u n d e r t s (J. M. Sailer), w : S e n ti r e E cclesiam , F reib u rg 1961, 478— 479.
44 Por. N . M o n z e l , D ie K i r c h e als G e m e in s c h a f t, W ort und W arheit 4(1949)528— 530.
45 Por. R. A u b e r t, G é o g r a p h ie ecc lé sio lo g iq u e au X I X e siècle , w: L ’Ec-
K O Ś C IÓ Ł W K A T E C H E Z IE
203
Id e e te zn a la z ły od b icie n a S ob orze W a ty k a ń sk im I. W d zied zin ie nauki o K o ściele sobór te n o g ło sił je d y n ie K o n sty tu cją o n ieo m y ln o ści i p rym acie p a p ieża , a w ię c w zasad zie za ją ł się ty lk o stru k tu rą zew n ętrzn ą K ościoła. T en p u n k t w id zen ia r o zw ija ła ek lezjo lo g ia , w ra ca ją c do B ella rm in o w sk ieg o u jęcia K ościoła. N ie za n ik a ły jed n a k n o w e id e e p o d k reśla ją ce k on ieczn ość w ła śc iw e g o u w zg lęd n ien ia e le m e n tu nadprzyrodzonego w K o ściele.
T en d en cja teo lo g iczn a d op row ad ziła do u ję c ia stru k tu ry K ościoła jako M isty czn eg o C iała C h ry stu sa . M om en tem p rzeło m o w y m je s t e n c y k lik a P i u s a X I I M y s t i c i C o r p o r i s z dnia 29.VI.1943 r. A n a liza teren u k a tech ety czn eg o w y k a zu je jak ogrom n y w p ły w na n a u cza n ie r e lig ijn e w y w a r ła B ella rm in o w sk a d efin icja K ościoła. Ju ry d y czn ie u jęta rzeczy w isto ść K o ścioła, tra d y cja i sp u ś cizn a p o lem ik p o try d en ck ich n a d a w a ły ch arak ter a p o lo g ety czn y n au czan iu w k a te c h e z ie o K o ściele. T rzeb a b y ło u d o w a d n ia ć b o sk ie p o ch o d zen ie z e w n ętrzn ej stru k tu ry K ościoła w y ra ża ją cej s ię w id z ia ln ie w h iera rc h ii K o ś cioła /,e. K a tech izm J. D e h a r b e ’ a z roku 1847 p rzyczyn ia s ię w n a jw ię k szy m sto p n iu do ro zp o w szech n ien ia tak iej k o n cep cji K ościoła 47. M oże on być uzn an y za rep rezen ta cy jn y d la całej k a tech ezy ca łeg o stu le c ia aż do uk azan ia się za ch o d n io n iem ieck ieg o K a t e c h i z m u k a to l ic k i e g o z roku 1955.
N a d łu g i czas za p an ow ała w k a tech ezie k on cep cja K ościoła sta n o w ią ceg o w sp a n ia le up orząd k ow an ą całość, b u d o w li n a k szta łt p iram id y. K ościół ten zn a jd u je s ię w cią g łej w a lc e z m o ca m i ciem n o ści i d latego n a zy w a się K o ś c io łem w a lczą cy m . J e st p o d o b n y do d o b rze z o rg a n izo w a n ej a rm ii, k tó r e j n ie w id zia ln y m w od zem jest C h rystu s rząd zący p rzez w id zia ln eg o za stęp cę, p a pieża. Jak w a rm ii w ła d za le ż y w ręk ach d o w ó d có w , ta k w K o ściele w ład za od C h ry stu sa p rzech od zi w różn ym sto p n iu na p ap ieża, b isk u p ó w i k ap łan ów . Jak w a rm ii p otrzeb n e jest p o słu szeń stw o i porządek, ta k w K o ściele w szy scy w in n i są p o słu szeń stw o w ła d z y 48.
T en d en cji tej n ie zd ołała przełam ać en cy k lik a M y s t i c i C orporis. O k reśle n ie K o ścio ła jako M istyczn ego C iała C h rystu sa p o d k reśla ją ce m ocn o elem en t n adprzyrodzony w K o ściele p o d a w a n e jest w p ra w d zie w u w a g a ch d o ty czą cy ch n au czan ia h isto rii K ościoła (ks. D a j с z a k), ale jeszcze n ie w y w ie r a w p ły w u d ecy d u ją ceg o na zm ian ę obrazu K o ścio ła w k a tech ezie.
III. Podstaw y i kierunki odnowy
Isto tn e zn a czen ie dla zm ia n y k o n cep cji K ościoła w k a te c h e z ie 49 m a d o rob ek S ob oru W a ty k a ń sk ieg o II. S ta w ia on, jak o jed n o z n a czeln y ch sw o ic h zadań, sa m o o k reślen ie, u k azan ia św ia tu ta k ieg o ob licza, ja k ie n a d a ł m u Jezus C hrystus. C hodziło zatem sob orow i o a u ten ty czn e i w sp ó łc z e sn e o b licze K o ś cioła, ja k ie B óg za m ierzy ł na d z isie jsz e c z a s y 89. K ażd y z d o k u m en tó w g ło si 49 Рог. M. R a m s a u e r , D e r M i s s i o n s k a te c h i s m u s , w : K a t e c h e t i k h eute , F reib u rg 1961, 172.
47 O p ieram y się n a jego w y d a n iu z rok u 1896: G r o s s e r K a t e c h i s m u s d e r
k a th o l is c h e n R e lig io n m i t e i n e m A b r i s s e d e r R e lig io n sg e s c h ic h te f ü r d i e r e i fe r e J u g e n d u n d f ü r E r w a c h s e n e v o n J. D e h a r b e S. J. N e u e s t e v e r m e h r t e A u f la g e d e s s o g e n a n n te n „ L e h r b e g r i f f e s ”, R egen sb u rg 1896.
48 M odel ta k i b y ł sz czeg ó ln ie ro zp o w szech n ia n y w k a tech eza ch do k a te ch izm u J. D e h a r b e ’ a.
49 K a tech eza h isto rii K ościoła za leż a ła w zasad zie od trzech czyn n ik ów : u jęcia c e lu k a te c h e z y w k a tech ety ce, p o jm o w a n ia h isto rii oraz k o n cep cji K o ś cioła. W a rty k u le k o n cen tru jem y się n a ob razie K ościoła w k a tech ezie h isto rii K ościoła, a w ię c w sk a zu jem y n a zależność od k o n cep cji K ościoła.
59 Por. S . В a r e ł a, P r z e b i e g u c h w a l e n i a k o n s t y t u c j i d o g m a t y c z n e j o K o ś
ciele, A ten eu m K a p ła ń sk ie 68(1965)257; O. S e m m e l r o t h , D ie S e l b s t d a r s t e l lu n g d e r K i r c h e a u f d e m Z w e i t e n V a ti k a n is c h e n K o n z il , w : T h e o lo g isc h e A k a d e m i e , t. I, F ran k fu rt am M ein 1966, 53— 73.
204
K S . J E R Z Y B A G R O W IC Zw ja k iś Sposób n a u k ę o K ościele. D ok u m en tem n a czeln y m d oty czą cy m K o ś cio ła je s t L u m e n G e n tiu m . K o śció ł p rzed sta w io n y je s t w k o n sty tu c ji n ie pod tak im czy in n ym a sp ek tem stru k tu ry czy d zia ła ln o ści, a le jak o całość: u k a zana jest jego isto ta i zad an ie. D otąd u jm o w a n o K o śció ł p rzew ażn ie w k a teg o ria ch o rg a n iza cy jn y ch , ła tw y c h do u c h w y c e n ia , sfo rm u ło w a n ia , w y ra źn ie za k reśla ją cy ch różn ice m ięd zy h ierarchią i w ie r n y m i. L u m e n G e n t i u m r e z y g n u je z u jęć so cjo lo g icz n y c h i p ra w n iczy ch na rzecz b ib lijn y ch . Idea L u d u B ożego, K o ś c ió ł w ram ach h isto rii zb a w ien ia , w sp ó ln e k a p ła ń stw o — to ty lk o n iek tó re z id e i isto tn y c h d la obrazu K o ścio ła w n au czan iu relig ijn y m . K o n cep cja K o ścio ła w u ję c iu V atican u m II je s t p o w szech n ie znana. Co ona o zn a cza dla k a tech ezy h isto rii K ościoła?
J ed n ym z cen tra ln y ch zadań k a tech ezy h isto rii K o ścio ła sta je się k s z t a ł t o w a n i e n o w e j ś w i a d o m o ś c i o K o ś c i e l e . N ie je s t to ła tw e , g d y ż n ie w s z y s tk ie w sp ó łc z e sn e p od ręczn ik i n ad ążają za nauką K ościoła. N a w e t stu d en ci te o lo g ii, k tó rzy na w y k ła d a ch zap ozn ają się z n o w y m obrazem K o ś cioła, zn ają na w y r y w k i d ok u m en ty sob orow e, p roszen i o n a k reślen ie na go rąco isto tn y c h ry só w k a tech ezy o K o śc ie le , w ra ca ją n a jczęściej do sch em a tó w i u jęć, k tó re p rzekazano im w d z ie c iń stw ie z k a te c h iz m u ks. F i l o- c h o w s k i e g o . P r z e a k cen to w a n ie m o m en tu in sty tu cjo n a ln eg o w n au czan iu h isto rii K o ścio ła , w y p a cza w ła ś c iw y i p e łn y obraz K ościoła w d u szach m ło d zieży. „H istoria K o ścio ła n ie m oże być a le ją za słu żo n y ch d la p u rp u ratów K o ścioła, a le p o w in n a u k a zy w a ć d rogę k rzyżow ą C h rystu sa w sw o im K o ś c i e l e 81”. M a w y c h o w a ć do ta k iej św ia d o m o ści K ościoła, jaką m a K o śció ł o sob ie d ziś. N a p o d sta w ie badań stw ierd zo n o , że n ie p rzem a w ia do m ło d zieży p rop on ow an y obraz K o ś c io ła -in s ty tu c ji52 Z asad n iczym ’rysem k sz ta łto w a n ia n o w ej św ia d o m o ści K ościoła je s t u k a za n ie go w p ersp ek ty w ie h isto r ii zb a w ien ia . W n a u cza n iu h isto rii K ościoła n ie sp o ty k a się w ok resie o m a w ia n ym pod ob n ego u jęcia . P o d ręczn ik i zaczyn ają od założenia K o ścio ła ch cą c u k azać b osk ość za ło ży c iela , a le w id a ć w y ra źn ie, że za ło że n ie K ościoła je s t u jm o w a n e w k a teg o ria ch socjologiczn ych : K o śció ł ja k k ażda in n a sp o łe c z ność m a sw e g o za ło ży ciela . L u m e n G e n tiu m p o k a zu je jak w p row ad zać w rze czy w isto ść K o ścio ła na tle o d w ieczn eg o p la n u B oga. P la n ten został zr e a li zo w a n y w J ezu sie C h ry stu sie, w jego ta je m n ic y p asch aln ej.
D o ty ch cza so w a k a tech eza h isto rii K o ścio ła p rzesa d n ie a k cen to w a ła m o m en t in sty tu c jo n a ln y w stru k tu rze .K ościoła. Sobór ek sp o n u je w sp ó ln o tę L u d u B ożego. W sp ółczesn a k a tech eza h isto rii K o ścio ła , n ieza leżn ie od u k ła d u program u n au czan ia, m u si ukazać p ielg rzy m u ją c y ch arak ter L udu B ożego. C hodzi o u k a za n ie n ie ty le w iz ji K o ścio ła z a w sze p rzez w ie k i try u m fu ją ceg o , ile drogi L udu B ożego, k tórego p ielg rzy m o w a n ie p rzez h isto rię jest ob razem rea liza cji E w a n g elii. H istoria K ościoła tra k to w a n a jak o h isto ria s to su n k ó w h iera rc h ii z p a n u ją cy m i, m oże w y w o ła ć b łę d n y obraz, że K o śció ł to p rzed e w szy stk im h ierarch ia, a jed y n y m o b o w ią zk iem w ie r n y c h jest słu ch a n ie i w y k o n y w a n ie rozk azów . P ro w a d zi to do p o d sta w y b iern ej o b serw a cji i zrzu ca n ia o d p o w ied zia ln o ści za K o śció ł na b ark i h ierarchów .
U k a za n ie w ła śc iw e g o obrazu K o ścio ła n a p oczątk u w y k ła d ó w , p o zw o li na w ła śc iw e zro zu m ien ie roli h ierarch ii w e w sp ó ln o c ie L udu B ożego i r e la c ji m ięd zy h iera rc h ią a w ie r n y m i. P o z b a w i ta k ż e k a te c h e z ę zb ęd n ej a p o lo g e ty k i w y stę p u ją c e j w te d y , g d y K o śció ł u jm u je się h ierarch iologiczn ie. K o śció ł, p rzed sta w io n y na w zór o rgan izacji p o lity czn ej, b y ł u k a zy w a n y w ciągłej w a l ce o w p ły w y z w ła d zą św ieck ą . P r zed sta w ia n ie K ościoła jako o rgan izacji k u l- tu r a ln o -w y c h o w a w c z e j w y m a g a ło sta łej g lo r y fik a c ji n ie w ą tp liw y c h o sią g n ięć
51 A. L ä p p 1 e, D ie B e h a n d lu n g d e r K ir c h e n g e s c h i c h t e an h ö h eren S c h u len , A n im a 4(1963)327— 337.
52 Por. V. A y e l , art. c y t., 432; J. C h a r y t a ń s k i , W y c h o w a n i e do ż y c i a
K O Ś C IÓ Ł W K A T E C H E Z IE 205
na p o lu k u ltu ry , b u d o w n ictw a , d zia ła ln o ści c h a ry ta ty w n ej itp . H isto ria K oś cioła w in n a sta n o w ić p ełn e pokory sp o jrzen ie na w y s iłe k L udu B ożego w k o le jn y c h epok ach h istorii.
O bok k szta łto w a n ia n ow ej św ia d o m o ści o K o ściele rodzi się d ru gie zad a nie: w p r o w a d z e n i e m ł o d z i e ż y w ż y w ą r z e c z y w i s t o ś ć K o ś c i o ł a . Sobór p o d k reślił m ocn o w sp ó ln o to w y ch arak ter L u d u B ożego, a szcze g ó ln y n acisk p o ło ży ł na k o n k retn e w sp ó ln o ty , K o ścio ły lo k a ln e. D otąd n a u cza n ie h istorii K o ścio ła w id zia ło te w sp ó ln o ty lo k a ln e n a jczęściej w k a te g o riach a d m in istra cy jn y ch . K a tech eza p o w in n a je u kazać jako zgrom ad zen ie L u d u B ożego, jako lo k a ln e u r zeczy w istn ien ie się K o ścio ła p ow szech n ego. M ło d zież p ow in n a d ojrzeć w h isto ry czn y m rozw oju w sp ó ln o ty , k tórej jest człon k iem , jej m ie jsc e w ca ło ści K o ścio ła p ow szech n ego. N a le ż y w ię c ukazać to w sz y stk o z h isto rii K o ścio ła lo k a ln eg o , co m a zw ią zek z K o ścio łem p o w szech n ym . Od stron y m eto d y czn ej b ęd zie to w y m a g a ć w y k o rzy sta n ia w k a tech ezie w sz y stk ic h z a b y tk ó w p rzeszło ści K ościoła lo k a ln eg o zw ią za n y ch z p racą e w a n g eliza cy jn ą . P o leca się , ab y np. u czestn icy god zin r e lig ijn y c h o p isa li jakąś historyczn ą ś w ią ty n ię , a jed n o cześn ie w sk a z a li na jej zw ią zek z h isto rią K o ś cio ła p o w szech n eg o . P rzez oso b iste ze tk n ię c ie s ię z za b y tk a m i p rzeszłości, u czn io w ie p rzek on ają s ię jak drogocen n e d zied zictw o zo sta ło im przek azan e i ja k ob ow iązek p ro w a d zen ia teg o d zieła cią ży n ad al na nich. Z teg o ty tu łu G. D e l c u v e n a zy w a k a te c h e z ę h is to r ii K o ścio ła — k a te c h e z ą tera źn iejszo ści. P o w in n a ona w łą cza ć m ło d y ch w ż y c ie w sp ó ln o ty p a ra fia ln ej i uczyć osob i stej o d p ow ied zialn ości. N a te ren ie p o lsk iej k a te c h e ty k i w y m a g a n ie to stara się rea lizo w a ć op ra co w a n y w 1965 roku w śro d o w isk u ślą sk im p od ręczn ik h isto rii K ościoła, K ażda k a tech eza stara się n a w ią za ć do tera źn iejszo ści i sta w ia p y ta n ia o naszą p o sta w ę dziś. M ów iąc, np. o p rocesach in k w iz y c y jn y c h , k a tech eza p y ta się: „Z astan ów się, czy sw o ją p o sta w ą n ie je s te ś zgorszeniem d la otoczen ia, zw ła szcza d la ty ch , k tórzy sto ją d alek o od K ościoła. P roś B oga o ła s k ę dobrego p rzy k ła d u d la in n ych . Z a sta n ó w się , czym zazw yczaj lu d zie gorszą s ię w K ościele. Co m ó g łb y ś sa m zrobić, żeb y u n ik n ąć teg o zgorszen ia”.
O b ow iązek b u d zen ia o d p o w ied zia ln o ści za w sp ó ln o tę p a ra fia ln ą w ią ż e się z d o w a rto ścio w a n iem w K o ściele czło w ie k a św ieck ieg o . T rzeba w n auczaniu h isto rii K o ścio ła w sk a z y w a ć , że o d p o w ied zia ln o ść cią ży na w sz y stk ic h człon k ach Ludu B ożego, a n ie ty lk o n a h ierarchii. W yrazem jed n o ści w sp ó ln o ty jest zgrom ad zen ie eu ch a ry sty czn e, d latego te ż n a leży p row adzić do a k ty w n ego u d ziału w litu rg ii, która jest d ziełem całej w sp ó ln o ty . O b ow iązk i i od p o w ied zia ln o ść w e w sp ó ln o c ie n a leży , zgod n ie z d u ch em sob oru , u k azyw ać w oparciu o n a u k ę o w sp ó ln y m k a p ła ń stw ie.
E k u m en iczn e n a sta w ie n ie w sp ó łczesn eg o K ościoła w y ra żo n e w sob orow ym d ek recie U n ita t is re d i n te g r a t io , sta w ia przed n au czan iem h isto rii K ościoła n o w e zadanie. A p o lo g ety zm k a tech ezy , która w w ię k sz o śc i n a sta w io n a b yła na b ron ien ie p raw d w ia r y k a to lick iej i za k reślen ie gran ic m ięd zy p ra w d zi w y m K o ścio łem a b łęd n y m i w y zn a n ia m i n iek a to lick im i, m u si u stąp ić m ie j sca b u d o w a n i u p o s t a w y o t w a r t e j i g o t o w e j d o d i a l o g u . W y m agan ia ta k ie p o sta w io n o w n au czan iu teo lo g ii, a ta k że w sk a za n o n a n a u czan ie k a tech ety czn e jako ręk o jm ię d alszego rozw oju ek u m en izm u (DE 6). W n au czan iu h isto rii K o ścio ła p otrzeba w ię c e j p o z y ty w n eg o w y k ła d u o in n y ch w y zn a n ia ch . N a le ż y w sk azać na liczn e w ię z y , k tó re łączą K o śció ł k a to lic k i z in n y m i K o ścio ła m i, a ta k że i to, że w s z y stk ie w sp ó ln o ty ch rześci ja ń sk ie m ają „zdolność o tw iera n ia w stę p u do sp o łeczn o ści z b a w ie n ia ” (DE 3). W k a tech ezie n a leży w y ch o w a ć do szacu n k u dla in n y ch w y zn a ń i p row adzić do rea liza cji teg o w y m a g a n ia w k o n ta k ta ch z n iek a to lik a m i. S zczeg ó ln ie w sk a zan e jest zap ozn an ie się z ty m i w y zn a n ia m i, z k tó ry m i m łod zież sty k a się częściej na te r e n ie p a ra fii, d iecez ji czy k raju. S ta w ia to o c zy w iście przed k atech ezą n o w e w y m a g a n ia , ró w n ież w za k resie pom ocy k a tech ety czn y ch .
P od k reślić trzeb a raz jeszcze, że n o w e p o jęcie K o ścio ła , dopiero w ted y b ęd zie m iało w p ły w n a n au czan ie h isto rii K o ścio ła , g d y w e jd z ie n a sta łe
206
K S . J E R Z Y B A G R O W IC Zi za d o m o w i s ię w k a tech izm ie . Jak w y g lą d a te n p rob lem n a teren ie p o lsk iej ka tech ezy ? D op iero od paru la t, od c h w ili w e jś c ia w ż y c ie n o w eg o program u i ro zp o w szech n ien ia p om ocy do tegoż, m ożn a m ó w ić o p ro cesie p rzen ik an ia n o w eg o u jęcia K ościoła. J e st to p roces złożon y. P u n k tem w y jśc io w y m b ęd zie n ie w ą tp liw ie p otrzeba p op raw n ej fo rm a cji u sa m y ch k a te c h e tó w w y c h o w a n y ch w ogrom n ej w ię k sz o śc i n a B ella rm in o w sk iej k o n cep cji K ościoła. C iek aw ą lek tu rą pod ty m w z g lę d e m je s t ra m o w y program z 1971 roku d la m łod zieży szk ó ł śred n ich . P rogram od ch od zi od ch ron ologiczn ego w y k ła d u h isto rii K o ś cio ła , a le w ię k sz o ść za g a d n ień z h isto rii K o ścio ła gru p u je w II roku k a te c h i zacji w sz k o le śred n iej. O biera drogę p o śred n ią m ięd zy w y k ła d e m ch ron o lo g iczn y m a p ro b lem o w y m . U k ład te m a tó w zap rop on ow an ych do p rzerob ie n ia m ożn a uznać za ciek a w ą próbę w y jśc ia n a p rzeciw p otrzeb ie podania n o w ej k o n cep cji K ościoła z za ch o w a n iem ty c h e le m e n tó w , k tó re są n ieo d zo w n e d la in fo rm a cji. J e st to jed n o cześn ie próba u jęcia h isto rii K ościoła w ram ach h isto rii zb a w ien ia (por. np. ty tu ł o sta tn iej jed n o stk i: J e s t e ś m y p i e l g r z y m a m i
d o n i e b i e s k i e j O j c z y z n y ) . P rogram jest jed n o cześn ie próbą n a w ią za n ia do rze
c z y w isto śc i dziś p rzez m łod zież w K o śc ie le p rzeżyw an ej. Z au w aża się jed n ak , że brak p ro g ra m o w i p rzy p o d aw an iu za g a d n ień h isto rii K o ścio ła , ja k iejś je d nej lin ii p rzew o d n iej. Z esta w te m a tó w razi p rzyp ad k ow ością, gd yż tem a ty o isto c ie K ościoła są dość p rzyp ad k ow o p rzep la ta n e z za g a d n ien ia m i ro li czy w p ły w u K o ścio ła na d zieje k u ltu ry lu b ży cie sp ołeczn e. D ostrzega się brak ja k ie jś o k reślo n ej k o n cep cji K ościoła, a w ię c program ten sta n o w i p ra w d op od ob n ie ty lk o próbę n o w eg o u jęcia k a te c h e z y h isto rii K ościoła.
