Praca oryginalna Original paper
Wodobrzusze jest objawem towarzysz¹cym wielu chorobom o ró¿nej etiologii (1-4, 7, 10, 12, 14, 16, 17, 20-22). Diagnostyka ró¿nicowa przyczyn gromadze-nia siê p³ynu w jamie otrzewnowej jest istotnym prob-lemem klinicznym. Badanie p³ynu z jamy otrzewno-wej i jego dog³êbna analiza jest praktyczn¹ metod¹, która mo¿e dostarczyæ wielu cennych informacji umo¿-liwiaj¹cych rozpoznanie etiologii wodobrzusza psów.
Celem badañ by³o:
okrelenie przydatnoci badania p³ynu z jamy otrzewnowej oraz wybranych parametrów laboratoryj-nych w diagnostyce ró¿nicowej wodobrzusza u psów, opracowanie schematu diagnostycznego umo¿li-wiaj¹cego okrelenie etiologii wodobrzusza u psów na podstawie analizy cech fizycznych, biochemicznych, mikrobiologicznych oraz cytologicznych p³ynu groma-dz¹cego siê w jamie otrzewnowej w powi¹zaniu z
ba-daniami krwi oraz baba-daniami ultrasonograficznymi jamy brzusznej i klatki piersiowej,
okrelenie etiologicznych przyczyn wodobrzusza u psów.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono u 72 psów z wodobrzuszem (ró¿nej rasy, p³ci, w wieku od 5 miesiêcy do 12 lat) wg na-stêpuj¹cego schematu: wywiad i badanie kliniczne; wstêp-ne badanie ultrasonograficzwstêp-ne jamy brzuszwstêp-nej (wykonawstêp-ne w celu potwierdzenia obecnoci p³ynu w jamie brzusznej); badanie echokardiograficzne; badanie morfologiczne (licz-ba krwinek czerwonych, licz(licz-ba hematokrytowa, stê¿enie hemoglobiny, liczba krwinek bia³ych z leukogramem, licz-ba p³ytek krwi oraz wskaniki czerwonokrwinkowe (red-nia masa hemoglobiny w krwince czerwonej, red(red-nia objê-toæ krwinki czerwonej, rednie stê¿enie hemoglobiny w krwince czerwonej)) i biochemiczne wybranych
paramet-Ocena przydatnoci badania p³ynu z jamy otrzewnowej
w ustaleniu przyczyn wodobrzusza u psów
KAMILA GLIÑSKA
Katedra Chorób Wewnêtrznych i Paso¿ytniczych z Klinik¹ Chorób Koni, Psów i Kotów Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wroc³aw
Gliñska K.
Evaluation of the usefulness of abdominal fluid examination in diagnosing the etiology of ascites in dogs
Summary
Differential diagnosis of reasons for the accumulation of abdominal fluid is a significant clinical problem. The examination and analysis of ascites fluid is a practical method which may provide a lot of useful information enabling the diagnosis of ascites fluid etiology. The aim of the study was to evaluate the usefulness of examining abdominal fluid and laboratory parameters in differential diagnosis of ascites in dogs and to examine ascites etiology. The study was conducted on 72 dogs with ascites. On the basis of the obtained results, the dogs were divided into 5 groups: 1. 38 dogs with ascites resulting from circulatory insufficiency, 2. 23 dogs with ascites resulting from a neoplastic disease, 3. 7 dogs with ascites resulting from a liver disease, 4. 2 dogs with ascites associated with septic peritonitis, 5. 2 dogs with ascites associated with intestinal diseases. The examinations were conducted according to the following pattern: anamnesis and clinical examination, USG, ECG, morpho-logical and biochemical examination of selected blood parameters, abdominocentesis and peritoneal fluid examination. The fluid collected from the peritoneal cavity was evaluated according to Lights criteria modified by the author (colour, translucency, special gravity, pH, total protein concentration, glucose, triglycerides, cholesterol, amylase activity, lactic dehydrogenase, leukocyte count, microbiological and cytological examination of the fluid). Based on the results of biochemical blood and ascites fluid examinations, the serum-ascites protein gradient and serum-ascites albumin gradient were calculated. The conducted research led to the following conclusions: the most frequent cause of ascites in dogs is a chronic heart failure, the fluid composition depends on the location and the character of the disease process resulting in ascites, the determination of the leucocyte count in the peritoneal fluid is a significant criterion enabling differentiation of ascites caused by a neoplastic disease, the determination of amylase activity, lactic dehydrogenase and glucose concentration in the peritoneal fluid enables differentiation of ascites of neoplastic etiology, the determination of triglycerides and cholesterol concentration in the peritoneal fluid enables differentiation of ascites caused by liver diseases.
rów krwi (stê¿enie mocznika i kreatyniny, aktywnoci AspAT, AlAT, ALP, GGT, amylazy i lipazy, stê¿enie biliru-biny ca³kowitej, amoniaku, bia³ka ca³kowitego, albumin, wapnia i cholesterolu); punkcje jamy brzusznej (punkcjê jamy brzusznej wykonywano u zwierz¹t u³o¿onych na pra-wym lub lepra-wym boku w linii bia³ej w odleg³oci 2-6 cm, w kierunku doogonowym, od pêpka).
U wszystkich zwierz¹t wykonano badanie p³ynu z jamy otrzewnowej. Podczas punkcji jamy brzusznej pobierano oko³o: 20 ml p³ynu do probówek z heparyn¹ do badania jego cech fizykochemicznych, 20 ml p³ynu do probówek z kulkami silikonowymi do oceny jego parametrów bioche-micznych, 2-5 ml p³ynu bezporednio na pod³o¿e transpor-towo-wzrostowe do badañ mikrobiologicznych, 30-70 ml p³ynu do probówek z wersenianem dwusodowym do oce-ny cytologicznej.
Pobrany p³yn oceniano wg zmodyfikowanych przez au-torkê kryteriów Lighta. W ocenie cech fizykochemicznych uwzglêdniano: barwê, przejrzystoæ, ciê¿ar w³aciwy oraz pH p³ynu. W badaniach biochemicznych p³ynu oznaczano: stê¿enie bia³ka ca³kowitego, aktywnoæ amylazy, stê¿enie trójglicerydów, stê¿enie cholesterolu, aktywnoæ dehydro-genazy mleczanowej oraz stê¿enie glukozy. Oznaczano tak-¿e liczbê leukocytów w p³ynie metod¹ komorow¹. Wyko-nywano rozdzia³ elektroforetyczny bia³ek p³ynu na agaro-zie w celu oznaczenia sk³adu ilociowego i procentowego poszczególnych frakcji bia³kowych albumin i globulin (á1, á2, â, ã) oraz oceny stosunku albumin do globulin (A/G). Na podstawie wyników badañ biochemicznych krwi oraz wyników badania biochemicznego i rozdzia³u elektrofore-tycznego bia³ka p³ynu z jamy otrzewnowej obliczano sto-sunek stê¿enia bia³ka w p³ynie do stê¿enia bia³ka w suro-wicy krwi oraz stosunek stê¿enia albumin w p³ynie do stê-¿enia albumin w surowicy krwi (SAAG). W pracowni mik-robiologicznej badano p³yn w kierunku obecnoci bakterii tlenowych i beztlenowych oraz grzybów. P³yn przeznaczo-ny do oceprzeznaczo-ny cytologicznej wirowano przy prêdkoci 3500 obr./min. w czasie 10 min. Z uzyskanego osadu wykony-wano rozmaz, utrwalano preparatem Cytofix, barwiono he-matoksylin¹ i eozyn¹.
Po usuniêciu p³ynu z jamy otrzewnowej wykonywano kontrolne badanie USG jamy brzusznej. W badaniu tym okrelano wielkoæ i strukturê narz¹dów jamy brzusznej.
U psów, u których wyniki badañ laboratoryjnych wska-zywa³y na zaburzenia funkcji w¹troby, wykonywano biop-sjê gruboig³ow¹ tego narz¹du, przy pomocy igie³ typu Tru-Cut. U zwierz¹t, u których przyczyn¹ wodobrzusza by³a choroba nowotworowa, wykonywano laparotomiê diag-nostyczn¹, podczas której pobierano wycinki zmienionych nowotworowo tkanek do oceny histopatologicznej. Psy, u których przyczyn¹ wodobrzusza by³ nowotwór, a w³aci-ciele zwierz¹t nie wyra¿ali zgody na dalsze leczenie, zo-sta³y poddane eutanazji i badaniu sekcyjnemu. Preparaty histopatologiczne barwiono hematoksylin¹ i eozyn¹ (H-E) a na obecnoæ luzu mucykarminem.
Ze wzglêdu na etiologiê wodobrzusza psy podzielono na 5 grup:
grupa 1 38 psów z wodobrzuszem zwi¹zanym z nie-wydolnoci¹ kr¹¿enia w przebiegu chorób serca. W
bada-nej grupie jako przyczynê wodobrzusza w 4 przypadkach rozpoznano luzakowate zwyrodnienie zastawki dwudziel-nej, w 32 rozstrzeñ serca (w tym dodatkowo w 2 przypad-kach zwê¿enie têtnicy p³ucnej), w 1 przypadku przetrwa³y przewód têtniczy Botala z kardiomegali¹ dotycz¹c¹ szcze-gólnie lewej komory i lewego przedsionka oraz w 1 przy-padku zaciskaj¹ce zapalenie osierdzia,
grupa 2 23 psy z wodobrzuszem zwi¹zanym z cho-rob¹ nowotworow¹. W badanej grupie jako przyczynê wodobrzusza na podstawie badania histopatologicznego wycinków z narz¹dów rozpoznano: w 12 przypadkach gru-czolakoraka (adenocarcinoma), w 3 przypadkach miêsaka (sarcoma), w 2 przypadkach raka (carcinoma), w 1 przy-padku naczyniaka jamistego (haemangioma cavernosum) w¹troby, w 4 przypadkach ch³oniaka centroblastycznego (lymphoma centroblasticum) oraz w 1 przypadku miêdzy-b³oniaka otrzewnej,
grupa 3 7 psów z wodobrzuszem zwi¹zanym z pato-logi¹ mi¹¿szu w¹troby. W badanej grupie jako przyczynê wodobrzusza na podstawie badania histopatologicznego wycinków z w¹troby rozpoznano: w 1 przypadku martwi-cê w¹troby (necrosis hepatis), w 1 przypadku stwardnia-j¹ce zapalenie dróg ¿ó³ciowych (primaria sclerosis cho-langitis) oraz w 5 przypadkach marskoæ wielko- i drobno-guzkow¹ w¹troby (cirrhosis macro- et micronodularis),
grupa 4 2 psy z wodobrzuszem zwi¹zanym z sep-tycznym zapaleniem otrzewnej,
grupa 5 2 psy z wodobrzuszem zwi¹zanym z choro-bami jelita.
Ze wzglêdu na liczebnoæ grup analiza statystyczna uzys-kanych wyników badañ zosta³a wykonana pomiêdzy gru-pami 1, 2 i 3. Z analizy tej wy³¹czono 3 psy: C1, H1 i H2. Dla porównania danych pomiêdzy grupami stosowano test anova rang Kruskala-Willisa i test mediany (18). Hipotezy testowano przy poziomie ufnoci 0,05.
Wyniki i omówienie
Sporód 72 psów objêtych badaniami najczêstszy-mi przyczynanajczêstszy-mi wodobrzusza w kolejnoci malej¹cej by³y: przewlek³a niewydolnoæ kr¹¿enia, nowotwory oraz choroby w¹troby, natomiast najrzadszymi przy-czynami infekcyjne zapalenie otrzewne i hipoalbu-minemia zwi¹zana z zaburzeniami wch³aniania jelito-wego. U wszystkich badanych zwierz¹t stwierdzono powiêkszenie pow³ok brzusznych. U 64 psów (89%) wystêpowa³ spadek aktywnoci fizycznej. U 25 psów (35%) wystêpowa³a dusznoæ mieszana, u 6 (8%) kaszel, a u 9 (12,5%) omdlenia. Spadek apetytu by³ obserwowany u 43 (60%) zwierz¹t, u 15 (21%) wy-mioty, w tym u 3 (4%) wymioty krwawe. Biegunka wystêpowa³a u 8 (11%) psów, u 3 (4%) wzmo¿one pragnienie, u 19 (26%) zaparcia oraz u 4 (5%) na-pady drgawkowe. U psów w grupie 4 obserwowano wzrost temperatury wewnêtrznej cia³a. W grupie 1 redni czas wype³niania kapilar u wszystkich psów by³ przed³u¿ony i wynosi³ powy¿ej 5 s., a w pozosta³ych grupach by³ prawid³owy i nie przekracza³ 2 s. W gru-pie 2 u 2 psów stwierdzono obustronne powiêkszenie wêz³ów ch³onnych ¿uchwowych i podkolanowych.
W badaniu morfologicznym krwi obwodowej u psów z grup: 1, 2 i 3 nie wykazano ró¿nic istotnych statys-tycznie w: liczbie erytrocytów, liczbie hematokryto-wej, stê¿eniu hemoglobiny, MCV, MCH, MCHC oraz liczbie leukocytów. Natomiast wykazano ró¿nice istot-ne statystycznie w leukogramie i liczbie p³ytek krwi (tab. 1). U psów z wodobrzuszem pochodzenia nowo-tworowego stwierdzono wzrost liczby granulocytów obojêtnoch³onnych, natomiast u psów z marskoci¹ w¹troby wystêpowa³a ma³op³ytkowoæ.
Analiza statystyczna wyników badañ biochemicz-nych surowicy krwi u psów z grup: 1, 2 i 3 wykaza³a istotne statystycznie ró¿nice w aktywnoci: AspAT, ALP, GGT i amylazy oraz w stê¿eniu: amoniaku, bili-rubiny ca³kowitej, bia³ka ca³kowitego, albumin i cho-lesterolu (tab. 1). U psów z grup: 2 i 3 wystêpowa³a wy¿sza aktywnoæ ALP w porównaniu z grup¹ psów z wodobrzuszem zwi¹zanym z niewydolnoci¹
kr¹¿e-nia. W grupie 3 wystêpowa³ znaczny wzrost aktyw-noci GGT w porównaniu z pozosta³ymi grupami psów. Stwierdzono zgodnoæ pomiêdzy wzrostem ak-tywnoci ALP i wzrostem akak-tywnoci GGT. Wed³ug wielu autorów wspó³istniej¹ce podwy¿szenie aktyw-noci obu enzymów jest objawem cholestazy we-wn¹trzw¹trobowej (8, 13, 17, 19, 22). W grupie psów z wodobrzuszem wywo³anym chorob¹ nowotworow¹ wzrostowi aktywnoci ALP nie towarzyszy³ jedno-czesny wzrost aktywnoci GGT, co ró¿nicowa³o tê grupê psów od grupy psów z wodobrzuszem wywo³a-nym patologi¹ mi¹¿szu w¹troby. Dodatkowo w grupie psów z wodobrzuszem na tle patologii mi¹¿szu w¹t-roby wystêpowa³o podwy¿szenie stê¿enia bilirubiny ca³kowitej, co jest swoistym objawem chorób w¹tro-by i przewodów ¿ó³ciowych (13, 17, 19). U psów z grup: 1 i 3 wystêpowa³a hipoproteinemia. Ponadto u psów z wszystkich grup obserwowano hipoalbumi-nemiê o ró¿nym nasileniu. Stê¿enie albumin w suro-wicy krwi by³o najni¿sze u psów z wodobrzuszem wy-wo³anym patologi¹ mi¹¿szu w¹troby. W grupie psów z wodobrzuszem wywo³anym patologi¹ mi¹¿szu w¹t-roby dodatkowo obserwowano hiperamonemiê i hipo-cholesterolemiê.
Wed³ug przyjêtej w pracy klasyfikacji, p³yny z jamy otrzewnowej u psów mia³y cechy: w grupie 1 zmo-dyfikowanego przesiêku, w grupie 2 wysiêku, a w gru-pie 3 przesiêku. U 32 psów z grupy 1 p³yn z jamy otrzewnowej by³ barwy ró¿owej, natomiast u 6 psów barwy s³omkowej. Po odwirowaniu u wszystkich psów by³ on klarowny. Takie zabarwienie by³o opisywane tak¿e przez innych autorów, choæ czêciej obserwo-wali oni zabarwienie typowe dla p³ynu przesiêkowe-go, tj. od s³omkowego do jasno¿ó³tego (4, 7, 15, 16, 20). Ró¿owe zabarwienie wynika³o ze zwiêkszonej za-wartoci krwinek czerwonych. U 15 psów z grupy 2 p³yn z jamy otrzewnowej by³ krwisty, a u 7 s³omkowy. Po odwirowaniu u 2 psów by³ mêtny. Takie zabarwie-nie zwi¹zane by³o prawdopodobzabarwie-nie z infiltracj¹ na-czyñ krwiononych i/lub uciskiem mas nowotworo-wych na okoliczne tkanki, co powodowa³o zwiêkszo-ne przenikanie erytrocytów do wnêtrza jamy otrzew-nowej (2, 3). U wszystkich psów z grupy 3 p³yn z jamy otrzewnowej by³ barwy s³omkowej, a po odwirowa-niu by³ klarowny.
redni ciê¿ar w³aciwy p³ynów by³ najwy¿szy w gru-pach psów z wodobrzuszem wywo³anym przewlek³¹ niewydolnoci¹ serca oraz z wodobrzuszem wywo³a-nym chorob¹ nowotworow¹ (tab. 2). P³yn z jamy otrzewnowej w przewlek³ej niewydolnoci serca mia³ cechy zmodyfikowanego przesiêku, natomiast p³yn w chorobie nowotworowej cechy wysiêku. Granica miêdzy ciê¿arem w³aciwym wysiêku a zmodyfiko-wanego przesiêku jest ma³o wyrana (3, 4, 16, 21), co zaobserwowano w badaniach w³asnych, dlatego ozna-czanie ciê¿aru w³aciwego zmodyfikowanego przesiê-ku i wysiêprzesiê-ku nie jest miarodajnym parametrem ró¿ni-cuj¹cym te p³yny. W grupie psów z wodobrzuszem Tab. 1. Analiza istotnoci ró¿nic badania wybranych
para-metrów morfologicznych i biochemicznych krwi pomiêdzy psami z grup: 1, 2, 3 y rt e m a r a P g n a r a v o n A a s il l a W -a l a k s u r K Testmediany H p Ch-ikwadrat P )l / T ( y t y c o rt y r E 0,429 0,8068 0,185 0,9118 )l /l ( t y c o t a m e H 0,614 0,7356 1,967 0,3740 )l /l o m m ( a n i b o l g o m e H 1,667 0,4346 1,890 0,3886 )l /f ( V C M 0,861 0,6503 1,665 0,4349 )l o m /f ( H C M 1,467 0,4802 3,843 0,1464 )l /l o m m ( C H C M 0,199 0,9055 0,666 0,7168 )l / G ( y t y c o k u e L 1,293 0,5239 1,967 0,3740 ) % ( y t y c o f m i L 9,372 0,0092* 7,363 0,0252* ) % ( y t y c o n o M 9,393 0,0091* 10,522 0,0052* ) % ( y t y c o l u n a r G 12,553 0,0019* 8,522 0,0141* )l / G ( i w r k i k t y ³ P 8,964 0,0129* 7,398 0,0248* )l /l o m m ( k i n z c o M 5,823 0,0544 4,254 0,1192 )l /l o m µ ( a n i n y t a e r K 1,715 0,4242 1,832 0,4002 )l / U ( T A p s A 15,228 0,0005* 8,822 0,1210 )l / U ( T A l A 4,228 0,1207 2,614 0,2706 )l / U ( P L A 10,331 0,0057* 6,852 0,0325* )l / U ( T G G 11,719 0,0029* 6,023 0,0492* )l /l o m µ ( k a i n o m A 18,765 0,0001* 9,405 0,0091* )l /l o m µ ( a n i b u ri li B 12,253 0,0022* 9,398 0,0091* )l / g ( e ti w o k ³ a c o k ³ a i B 12,853 0,0016* 10,480 0,0053* )l / g ( y n i m u b l A 12,048 0,0024* 5,587 0,0612* a C ++(mmo/l)l 1,327 0,5149 0,472 0,7899 )l /l o m m ( l o r e t s e l o h C 17,515 0,0002* 13,217 0,0013* )l / U ( a z a l y m A 16,748 0,0002* 10,364 0,0042 )l / U ( a z a p i L 3,694 0,1577 2,769 0,2505 Objanienie: * ró¿nice istotne statystycznie przy p £ 0,05
wywo³anym chorobami mi¹¿szu w¹troby ciê¿ar w³a-ciwy p³ynu by³ najni¿szy.
U psów w grupie 3 stwierdzono istotnie statystycz-nie wy¿sze redstatystycz-nie wartoci pH p³ynu z jamy otrzew-nowej w porównaniu do psów z grup: 1 i 2 (tab. 2). Wartoci pH p³ynu z jamy otrzewnowej pomiêdzy psami z grupy 1 a psami z grupy 2 by³y nieistotne. W zwi¹z-ku z tym na podstawie wartoci pH nie mo¿na by³o ró¿nicowaæ wodobrzusza wywo³anego przewlek³¹ nie-wydolnoci¹ kr¹¿enia od wodobrzusza wywo³anego chorob¹ nowotworow¹. W badaniach w³asnych, po-równuj¹c pH p³ynów z jamy otrzewnowej do norm pH krwi zauwa¿ono, ¿e wy¿sze wartoci pH wystêpuj¹ w przesiêkach, a ni¿sze w zmodyfikowanych prze-siêkach oraz wyprze-siêkach. Prawdopodobn¹ przyczyn¹ wy¿szego pH u psów z wodobrzuszem wywo³anym marskoci¹ w¹troby by³a alkaloza oddechowa lub me-taboliczna.
U psów z wodobrzuszem na tle choroby nowotwo-rowej stwierdzono wzrost liczby leukocytów istotnie ró¿nicuj¹cy te psy od psów z innych grup (tab. 2). Wzrost liczby leukocytów w tej grupie najprawdopo-dobniej wywo³any by³ reakcj¹ zapaln¹ w wyniku roz-plemu komórek nowotworowych w tkankach i narz¹-dach jamy brzusznej. Dodatkowo zaobserwowano du¿e indywidualne zró¿nicowanie liczby leukocytów w grupie psów z chorob¹ nowotworow¹, które by³o uwarunkowane charakterem nowotworu oraz obecno-ci¹ ich przerzutów do okolicznych tkanek.
U psów z wodobrzuszem wywo³anym chorob¹ nowotworow¹ aktywnoæ amylazy w p³ynie z jamy otrzewnowej by³a znacznie wy¿sza w porównaniu z in-nymi grupami psów (tab. 2). Na podstawie badañ prze-prowadzonych w medycynie cz³owieka wykazano, ¿e niektóre typy nowotworów powoduj¹ uwalnianie izo-enzymu linowego amylazy do p³ynu w jamach cia³a (6). Dodatkowo niektórzy autorzy wykazali wspó³za-le¿noæ miedzy aktywnoci¹ amylazy w p³ynach z jam cia³a a typem nowotworu. W porównaniu do innych nowotworów zaobserwowano znacznie wy¿sz¹ aktyw-noæ amylazy w p³ynach gromadz¹cych siê na tle gru-czolakoraka. W badaniach w³asnych dominuj¹cym no-wotworem w jamie otrzewnowej by³ gruczolakorak, co mo¿e t³umaczyæ wzrost aktywnoci amylazy w p³y-nie z jamy otrzewnowej w grupie psów z wodobrzu-szem wywo³anym chorob¹ nowotworow¹.
Na podstawie analizy stê¿enia trójglicerydów w p³y-nie z jamy otrzewnowej stwierdzono istotne statystycz-nie ró¿nice miêdzy grup¹ psów z wodobrzuszem wy-wo³anym patologi¹ mi¹¿szu w¹troby a pozosta³ymi grupami psów (tab. 2). Natomiast na podstawie anali-zy stê¿enia cholesterolu w p³ynie z jamy otrzewnowej stwierdzono istotne statystycznie ró¿nice pomiêdzy grup¹ psów z wodobrzuszem wywo³anym patologi¹ mi¹¿szu w¹troby a psami z pozosta³ych grup (tab. 2). Wyniki te by³y zgodne z wynikami badañ innych au-torów, w których wykazano, ¿e najni¿sze stê¿enie cho-lesterolu w p³ynie z jamy otrzewnowej obserwowane
jest w wodobrzuszu wywo³anym zaburzeniami funk-cji w¹troby (16, 21, 22). Dodatkowo zaobserwowano wspó³zale¿noæ miêdzy obni¿eniem stê¿enia choleste-rolu w p³ynie z jamy otrzewnowej a jego stê¿eniem w surowicy krwi. W badaniach w³asnych stwierdzono znaczn¹ hipocholesterolemiê w p³ynie z jamy otrzew-nowej i w surowicy krwi u psów z wodobrzuszem zwi¹zanym z chorobami mi¹¿szu w¹troby. Zjawisko to mo¿na t³umaczyæ zaburzeniami syntezy choleste-rolu w w¹trobie wywo³anymi ciê¿kim uszkodzeniem mi¹¿szu narz¹du (17). Obserwowane ró¿nice stê¿eñ cholesterolu w grupie psów z przewlek³¹ niewydol-noci¹ kr¹¿enia i w grupie psów z chorob¹ nowotwo-row¹ nie mia³y istotnego znaczenia diagnostycznego. W badaniach w³asnych oznaczanie stê¿enia gluko-zy w p³ynie z jamy otrzewnowej umo¿liwia³o odró¿-nienie psów z wodobrzuszem wywo³anym chorob¹ nowotworow¹ od psów z pozosta³ych grup (tab. 2). W badaniach przeprowadzonych u ludzi wykazano, ¿e ni¿sze stê¿enie glukozy w p³ynie z jamy otrzewno-wej wystêpuje w wodobrzuszu o etiologii bakteryjnej i nowotworowej (14). Zjawisko to mo¿na t³umaczyæ zwiêkszonym wykorzystaniem glukozy przez krwinki bia³e lub bakterie obecne w p³ynie z jamy otrzewno-wej. Podobne wyniki uzyskano w badaniach w³asnych. Aktywnoæ dehydrogenazy mleczanowej w p³ynie z jamy otrzewnowej osi¹ga³a najwy¿sze wartoci w grupie psów z wodobrzuszem zwi¹zanym z choro-Objanienie: jak w tab. 1.
Tab. 2. Analiza istotnoci ró¿nic wybranych parametrów fizykochemicznych, biochemicznych oraz liczby leukocytów w p³ynie z jamy otrzewnowej pomiêdzy psami z grup: 1, 2 i 3
rt e m a r a P g n a r a v o n A a s il l a W -a l a k s u r K Testmediany H p Ch-ikwadrat P y w i c a ³ w r a ¿ ê i C 14,957 0,0006* 3,529 0,1713 H p 8,431 0,0148* 6,252 0,0439* )l / G ( y t y c o k u e L 28,521 0,0001* 18,698 0,0001* )l /l o m m ( a z a l y m A 13,473 0,0012* 8,857 0,0119* )l /l o m m ( G T 8,936 0,0115* 7,363 0,0252* )l /l o m m ( l o r e t s e l o h C 17,274 0,0002* 10,480 0,0053* )l /l o m m ( a z o k u l G 30,852 0,0001* 21,654 0,0001* )l / U ( H D L 44,060 0,0001* 34,930 0,0001* )l / g ( o k ³ a i B 13,650 0,0011* 5,054 0,0799 )l / g ( y n i m u b l A 13,650 0,0011* 5,054 0,0799 )l / g ( 1 a h p l A 24,605 0,0001* 14,691 0,0006* )l / g ( 2 a h p l A 14,125 0,0009* 5,273 0,0716 )l / g ( 2 a t e B 12,397 0,002* 5,407 0,0670 )l / g ( a m m a G 10,305 0,0058* 6,728 0,0346* G / A 9,786 0,0075* 6,550 0,0378* s B / p B 16,269 0,0003* 9,255 0,0098* G A A S 11,859 0,0027* 5,933 0,0515*
b¹ nowotworow¹ (tab. 2). Dodatkowo zaobserwowa-no, ¿e w grupie psów z chorob¹ nowotworow¹ wystê-powa³o du¿e indywidualne zró¿nicowanie aktywno-ci tego parametru. T³umaczyæ to mo¿na wystêpowa-niem ró¿nych nowotworów w badanej grupie psów.
Stê¿enie bia³ka ca³kowitego w p³ynie z jamy otrzew-nowej u psów z wodobrzuszem zwi¹zanym z patolo-gi¹ mi¹¿szu w¹troby by³o ni¿sze w porównaniu z psa-mi z pozosta³ych grup (tab. 2). Przeprowadzone bada-nia wykaza³y, ¿e klasyfikacja p³ynu z jamy otrzewno-wej na podstawie stê¿enia bia³ka ca³kowitego w wielu przypadkach jest niemiarodajna, poniewa¿ nie pozwala na ró¿nicowanie zmodyfikowanego przesiêku od wy-siêku. Najni¿sze stê¿enie albumin w p³ynie z jamy otrzewnowej wystêpowa³o u psów z wodobrzuszem wywo³anym patologi¹ mi¹¿szu w¹troby (tab. 2). U tych psów w krwi wystêpowa³a równie¿ hipoalbuminemia. Obni¿enie stê¿enia albumin u psów z marskoci¹ w¹t-roby wynika³o z zaburzeñ syntezy albumin w w¹tro-bie. Wskutek tego dochodzi³o do spadku cinienia onkotycznego w krwi i przenikania p³ynu do jam cia-³a. U psów z grupy 1 w rozk³adzie elektroforetycznym bia³ka ca³kowitego zawartego w p³ynie z jamy otrzew-nowej zaobserwowano najwy¿sze stê¿enie alfa 1 glo-bulin w porównaniu do psów z innych grup. U psów z grupy 2 widoczny by³ wzrost frakcji alfa 2 globuli-nowej, a u psów z grupy 3 zaobserwowano istotnie najni¿sze stê¿enie frakcji beta i gamma globulinowej. Stosunek stê¿enia albumin do stê¿enia globulin w p³ynie z jamy otrzewnowej by³ najni¿szy w grupie psów z patologi¹ mi¹¿szu w¹troby (tab. 2). Podobne obserwacje poczyniono w badaniach wykonanych u lu-dzi. Jest to zwi¹zane z istotnym wzrostem stê¿enia frakcji beta i gamma globulinowej bia³ka ca³kowite-go. W wietle przeprowadzonych badañ nale¿y pod-kreliæ, ¿e oznaczanie stosunku stê¿enia albumin do stê¿enia globulin w p³ynie z jamy otrzewnowej jest cennym parametrem ró¿nicuj¹cym przyczyny wodo-brzusza u psów.
W medycynie ludzkiej w celu ró¿nicowania prze-siêku od wyprze-siêku oznaczane jest stê¿enie bia³ka ca³-kowitego w badanym p³ynie i w surowicy krwi, a na-stêpnie wyliczany jest ich wzajemny stosunek (21). Dziêki temu eliminowana jest mo¿liwoæ b³êdnej in-terpretacji uzyskanego wyniku, co mog³oby mieæ miej-sce w stanach hipoproteinemii, w których stê¿enie bia³ka ca³kowitego nawet w wysiêku mo¿e byæ doæ niskie. W badaniach w³asnych kryteria przyjête z me-dycyny ludzkiej umo¿liwi³y ró¿nicowanie przesiêków od wysiêków, jednak okaza³y siê one ma³o przydatne w ró¿nicowaniu zmodyfikowanego przesiêku od wy-siêku. Przyczyn¹ tego by³o wysokie stê¿enie bia³ka ca³-kowitego w zmodyfikowanym przesiêku.
Analiza gradientu stê¿eñ albumin w p³ynie z jamy otrzewnowej i albumin w surowicy krwi wykaza³a wy¿sze wartoci w grupie psów z wodobrzuszem wy-wo³anym patologi¹ mi¹¿szu w¹troby w porównaniu do pozosta³ych grup (tab. 2). Oznaczanie stosunku
stê-¿enia albumin w p³ynie z jamy otrzewnowej do stê¿e-nia albumin w surowicy krwi (SAAG) jest alternatywn¹ metod¹ umo¿liwiaj¹c¹ ró¿nicowanie przesiêków od wysiêków (16, 22). Uzyskane wyniki badañ umo¿li-wiaj¹ ró¿nicowanie psów z wodobrzuszem na tle pa-tologii mi¹¿szu w¹troby z psami z pozosta³ych grup.
Na podstawie wyników badania cytologicznego u wszystkich psów z grupy 1 p³yn z jamy otrzewno-wej by³ ubogokomórkowy, a w jego osadzie domino-wa³y komórki jednoj¹drzaste, g³ównie makrofagi z piankowat¹ cytoplazm¹, ma³e limfocyty oraz z³usz-czone komórki otrzewnej. Neutrofile by³y obecne w ladowej liczbie. U 10 psów z grupy 2 w p³ynie z ja-my otrzewnowej stwierdzono obecnoæ komórek gru-czolakoraka. Komórki te charakteryzowa³y siê tenden-cj¹ do tworzenia gniazd i pakietów. Widoczny by³ wy-rany polimorfizm komórkowy i cechy anizokariozy. U 1 psa w p³ynie z jamy otrzewnowej wystêpowa³y komórki rakowe o ró¿nym kszta³cie i wielkoci za-równo komórek, jak i ich j¹der. U 3 psów w p³ynie z jamy otrzewnowej stwierdzono obecnoæ licznych nowotworowo stransformowanych limfocytów typo-wych dla monoklonalnego rozrostu komórek z uk³adu ch³onnego. Komórki te cechowa³y siê du¿ym j¹drem z licznymi j¹derkami, le¿¹cymi pod b³on¹ j¹drow¹ oraz ma³ym r¹bkiem s³abo barwi¹cej siê cytoplazmy. U 1 psa w p³ynie z jamy otrzewnowej wystêpowa³y komórki charakterystyczne dla nowotworów pocho-dzenia mezenchymalnego w typie miêsaka. Komórki te charakteryzowa³y siê wrzecionowatym kszta³tem, posiada³y wyd³u¿one j¹dro przypominaj¹ce ziarno ry¿u oraz niewielki r¹bek cytoplazmy. U 7 psów w p³ynie z jamy otrzewnowej nie stwierdzono obecnoci komó-rek atypowych, mimo potwierdzenia zmian nowotwo-rowych w jamie otrzewnowej w badaniu histopatolo-gicznym wycinków pobranych z narz¹dów. W prepa-ratach cytologicznych obserwowano liczne granulo-cyty obojêtnoch³onne, limfogranulo-cyty, a w 2 przypadkach pobudzone komórki ródb³onka. U wszystkich psów z grupy 3 p³yn z jamy otrzewnowej by³ ubogokomór-kowy i zawiera³ pojedyncze granulocyty obojêtno-ch³onne i limfocyty. U psów z grupy 4 w p³ynie z jamy otrzewnowej obecne by³y liczne neutrofile i limfocy-ty. Obserwowano tak¿e limfocyty o cechach degene-racji z piankowat¹ cytoplazm¹ i wyranie segmento-wanym j¹drem. U psów z grupy 5 osad p³ynu z jamy otrzewnowej by³ ubogokomórkowy i zawiera³ poje-dyncze, prawid³owe komórki ródb³onka i granulocy-ty obojêtnoch³onne.
Na podstawie badania mikrobiologicznego p³ynu z jamy otrzewnowej u 2 sporód 72 psów rozpoznano septyczne zapalenie otrzewnej w tym: u 1 psa z grupy 4 w badaniu mikrobiologicznym wyhodowano Kleb-siella oxytoca i Citrobacter freundii, a u drugiego Can-dida albicans. W pierwszym przypadku zapalenie otrzewnej wywo³ane by³ nieprawid³owo wykonanego zabiegu ovariohisterectomii, w drugim powik³ania-mi po punkcji ¿o³¹dka.
Podsumowanie
Wodobrzusze u psów jest stosunkowo czêsto spo-tykanym objawem chorobowym. Dotychczasowa diag-nostyka przyczyn wodobrzusza u psów by³a s³abo roz-winiêtym dzia³em diagnostyki klinicznej. Wynika³o to z braku opracowania standardów umo¿liwiaj¹cych diagnostykê przyczyn wodobrzusza u tego gatunku zwierz¹t. W dostêpnej literaturze weterynaryjnej wy-niki dotychczasowych badañ p³ynu z jamy otrzewno-wej opieraj¹ siê jedynie na oznaczaniu pojedynczych parametrów. Uzyskane wyniki badañ w³asnych wyka-za³y, ¿e badanie p³ynu z jamy otrzewnowej w zapro-ponowanym w pracy schemacie jest bardzo pomocne w rozpoznawaniu przyczyn wodobrzusza u psów i po-winno byæ czêciej wykonywane w praktyce wetery-naryjnej.
Pimiennictwo
1.Aalami O. O., Allen D. B., Organ C. H.: Chylous ascites: a collective review. Surgery 2000, 128, 761-778.
2.Adam R. A., Adam Y. G.: Malignant ascites: past, present and future. J. Am. Coll. Surg. 2004, 198, 999-1011.
3.Alexandrakis M. G., Moschandrea J. A., Koulocheri S. A.: Discrimination between malignant and non-malignant ascites using serum and ascetic fluid proteins in a multivariate analysis model. Dig. Dis. Sci. 2000, 45, 500-508. 4.Bonczyñski J. J., Ludwig L. L., Barton L. J., Loar A., Peterson M. E.: Com-parison of peritoneal fluid and peripheral blood pH, bicarbonate, glucose and lactate concentration as a diagnostic tool for septic peritonitis in dogs and cats. Vet. Surg. 2003, 32, 161-166.
5.Boyer T. D., Khan A. M., Reynolds T. B.: Diagnostic value of ascitic fluid lactic dehydrogenase, protein, and WBC levels. Arch. Intern. Med. 1978, 138, 1103-1105.
6.Bucler H., Honeybourne D.: Raised pleural effusion amylase level as an aid in the diagnosis adenocarcinoma of the lung. Br. J. Clin. Pract. 1984, 38, 359-361.
7.Burgess L. J.: Biochemical analysis of pleura, peritoneal and pericardial effusion. Clin. Chim. Acta 2004, 343, 61-84.
8.Dial S. M.: Clinicopathologic evaluation of the liver. Vet. Clin. North Am. Small Anim. Pract. 1995, 2, 257-273.
9.Ende N.: Studies of amylase activity in pleural effusion and ascites. Cancer 1960, 13, 283-287.
10.Gliñska K., Bie¿yñski J., Nicpoñ J.: Heamoperitoneum przegl¹d przypad-ków klinicznych w latach 2003-2005. Medycyna Wet. 2006, 62, 540-543. 11.Gliñska K., Dzimira S., Hildebrand W., Nicpoñ J., Czerw M.: Znaczenie
cytodiagnostyki p³ynu puchlinowego w przypadkach wodobrzusza u psów. Medycyna Wet. 2006, 62, 219-222.
12.Gliñska K., Nicpoñ J., Atamaniuk W.: Chylothorax u psów i kotów. Wet. w Prakt. 2005, 4, 12.
13.Gliñska K., Nicpoñ J., Hildebrand W.: Kwas ursodeoksycholowy w terapii chorób w¹troby psów. Medycyna Wet. 2005, 61, 911-913.
14.Hosgood G., Salisbury S. K.: Generalized peritonitis in dogs: 50 case (1975--1986). J. Am. Anim. Med. Assoc. 1988, 193, 1448-1450.
15.Kittleson M. D., Kienle R. D.: Small Animal Cardiovascular Medicine. Mosby, St. Louis 1998, s. 413.
16.Kjeldsberg C. R., Knight J. A.: Body Fluids. American Society of Clinical Pathologists Press, Chicago, 1993, 159-254.
17.Knapik Z.: Postêpy diagnostyki chorób w¹troby i dróg ¿ó³ciowych. Pol. Arch. Med. Wewn. 1984, 72, 65-68.
18.£omnicki A.: Wprowadzenie do statystyki dla przyrodników. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
19.Rothuizen J., van de Ingh T. S.: Hepatitis in dogs. Tijdschr. Disrgeneeskd. 1998, 123, 246-252.
20.Tyler R. D., Cowell R. L.: Evaluation of pleura and peritoneal effusion. Vet. Clin. North Am. Small Anim. Pract. 1989, 19, 743-768.
21.Uszyñski M.: P³yny z jam cia³a, powstawanie i badania laboratoryjne. PZWL, Warszawa 1998.
22.¯yciñska K., ¯yciñski Z., Wardyn K.: Obrzêki z przyczyn hepatologicznych. Kardiologia Prak. 2005, 2, 17-21.
Adres autora: dr Kamila Gliñska, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wroc³aw; e-mail: kamilaglinska@o2.pl
