Polska energetyka do roku 2030
Wstêpny przyczynek do publiczno prywatnej wspó³pracy
przy przygotowywaniu polityki energetycznej pañstwa
Zarys zintegrowanej polityki odpowiadaj¹cej
potrzebom rodowiska, gospodarki i spo³eczeñstwa
Wprowadzenie ...
515
O Autorze ...
516
Podziêkowanie ...
516
Objanienia. S³owniczek skrótów, pojêæ i jednostek u¿ywanych w raporcie ...
517
Scenariusze raportu...
518
Streszczenia ...
519
Uwarunkowana globalne i regionalne ...
529
Uwarunkowania polskie ...
531
Scenariusze na przysz³oæ ...
540
Plan do roku 2030 ...
545
Dodatek: Przysz³e scenariusze dotycz¹ce energii ...
556
Lata 2004 2005 to okres wytyczania nowej polity-ki energetycznej pañstwa, która okreli polity-kierunpolity-ki rozwo-ju sektora elektroenergetycznego na najbli¿sze 20 30 lat. Opracowywane obecnie ramy nowej polityki przy-gotuj¹ pole do dyskusji na ten temat. Warunkiem wstêp-nym powstania dobrze odbieranej, opartej na konsensu-sie, polityki energetycznej jest publiczna debata z udzia-³em szerokiego grona polityków, korporacyjnych i indy-widualnych odbiorców energii, dostawców energii i spó³-ek dystrybucyjnych, przedstawicieli zainteresowanych stron zwi¹zanych z ochron¹ rodowiska, kwestiami spo-³ecznymi i innymi zagadnieniami.
Pracuj¹c nad strategi¹ inwestycyjn¹ kadra kierownicza ka¿dej ze spó³ek Grupy EDF w Polsce zajê³a siê kilkoma otwartymi kwestiami, z których najbardziej znacz¹c¹ jest potencjalny wp³yw najwa¿niejszych aktów prawnych w za-kresie ochrony rodowiska, a w szczególnoci dyrektywy LCP (o du¿ych ród³ach energetycznego spalania paliw). Bez jasnego okrelenia kierunków w tej dziedzinie niemo¿-liwe jest podejmowanie zobowi¹zañ inwestycyjnych o war-toci kilkuset milionów euro.
Ju¿ w 2002 r. mened¿erowie i eksperci EDF w Polsce zapocz¹tkowali dialog z Ministerstwem rodowiska. Uwia-domiono sobie, ¿e inwestorów w sektorze elektroenerge-tycznym czeka koniecznoæ wyjanienia wielu niejasnych kwestii, dotycz¹cych regulacji i polityki, i to nie tylko w za-kresie ochrony rodowiska. Istniej¹ce za³o¿enia polityki energetycznej Polski, które mog³yby daæ inwestorom pod-stawê do przeprowadzania w³asnych obliczeñ, w ostatnich latach mocno siê zdezaktualizowa³y.
W ci¹gu ostatnich dwóch lat EDF w³¹cza³ siê do prowa-dzonych na szczeblu krajowym i lokalnym dyskusji na te-mat polityki energetycznej. Opublikowa³ ró¿ne opracowa-nia dotycz¹ce specjalistycznych zagadnieñ.
Niniejszy raport stanowi próbê poszerzenia tej dyskusji, stara siê uj¹æ ca³e spektrum zagadnieñ, które powinna obej-mowaæ polityka energetyczna, jak na przyk³ad zagadnienia spo³eczne, strategiczne i ekonomiczne. Ma on tak¿e na celu zachêcenie do dyskusji mo¿liwie jak najszersze grupy uczest-ników. ¯ywimy nadziejê, ¿e wiele sporód osób reprezen-tuj¹cych ró¿ne segmenty spo³eczeñstwa wyst¹pi z kon-struktywnymi, twórczymi propozycjami dotycz¹cymi kwe-stii wypracowania polityki energetycznej na najbli¿sze dwa-dziecia, trzydzieci lat.
Wstêpna wersja niniejszego raportu zosta³a rozes³ana do w¹skiego grona osób ze rodowiska nauki i specjali-stów w dziedzinie polityki energetycznej. Obecna wersja do-kumentu przedstawiona zosta³a szerszemu gronu odbiorców, m.in. politykom, stowarzyszeniom bran¿y energetycznej,
firmom sektora energetycznego, producentom energii elektrycznej, przedstawicielom organizacji pozarz¹do-wych oraz ogó³owi spo³eczeñstwa. Jako ¿e polityka ener-getyczna nie dotyczy wy³¹cznie dzia³alnoci gospodar-czej zwi¹zanej z energi¹ elektryczn¹ i ciep³em, przydat-ne bêdzie konstruktywprzydat-ne w³¹czenie siê do debaty przed-stawicieli sektora górnictwa, gazownictwa, przemys³u ciê¿kiego i transportu.
Autorzy maj¹ nadziejê, ¿e w najbli¿szych miesi¹cach po opublikowaniu tego raportu odbêdzie siê szereg spo-tkañ warsztatowych i konferencji, które stanowiæ bêd¹ publiczne forum dla opracowania polityki energetycz-nej. Konieczne bêd¹ tak¿e inne, bardziej specjalistyczne i naukowe opracowania dla utrzymania w³aciwej ci-s³oci w tym procesie.
Skrótowy charakter niniejszego dokumentu nie sprzyja oddaniu z³o¿onoci zagadnienia. Opracowanie to nie negu-je potrzeby ci¹g³ych badañ naukowych w tej dziedzinie; ma ono raczej na celu w³¹czenie siê do dyskusji na temat pol-skiej polityki energetycznej. Chodzi o poszerzenie zakresu dyskusji tak, aby w bardziej spójny sposób objê³a ona szer-sze spektrum zagadnieñ, jak równie¿ ma na celu poszer-szerze- poszerze-nie jej horyzontów, wiedz¹c, ¿e konsekwencje decyzji po-dejmowanych dzisiaj bêd¹ odczuwalne tak¿e za lat czter-dzieci, a nawet póniej.
Nale¿y zaznaczyæ, ¿e na tym etapie raport nie stanowi oficjalnego stanowiska grupy EDF. Przedstawia raczej syn-tezê pogl¹dów niezale¿nych ekspertów z dziedziny polityki energetycznej oraz zmian klimatycznych.
Tworzenie linii politycznej ma w sobie co z uprawiania sztuki i nauki. To, ¿e pos³ugujemy siê w naszym raporcie scenariuszami ujêtymi w sposób ilociowy wiadczy o po-dejciu naukowym i obiektywizmie tego opracowania. Wyra¿ane pogl¹dy i opinie maj¹ niew¹tpliwie pewne ce-chy elementów polityki. Jeli styl tego opracowania jest czasami zbyt nienaukowy lub zbyt agitacyjny, prosimy czy-telnika o wyrozumia³oæ.
Tekst oryginalny raportu powsta³ w jêzyku angielskim i zosta³ opublikowany w Zeszycie tematycznym nr IV cza-sopisma Energetyka. Ewentualne w¹tpliwoci prosimy wy-janiaæ przez porównanie z orygina³em.
Jeli chcieliby Pañstwo mieæ konstruktywny wk³ad w je-go opracowanie, prosimy o kontakt pod adresem:
Prof. Louis Jestin
Elektrociep³ownia KRAKÓW SA ul. Ciep³ownicza 1, Kraków-28 tel.: +48 12 64 66 726
e-mail: Louis.Jestin@eckrakow.pl
Profesor Louis Jestin jest od 2001 roku Dyrekto-rem ds. Strategii i Kontroli w Elektrociep³owni Kraków S.A. Od padziernika 2004 r. przejmie obowi¹zki Dy-rektora Technicznego spó³ek grupy EDF w Polsce, któ-ra posiada 8 spó³ek wytwórczych, ogó³em 3014 MW zainstalowanej mocy elektrycznej, czyli 9% krajowych zdolnoci wytwórczych oraz 5000 MW, tj 20% zain-stalowanych mocy cieplnych w polskich elektrocie-p³owniach.
Prof. L. Jestin swoj¹ pracê habilitacyjn¹ obroni³ na Politechnice w Marsylii w roku 1980, a nastêpnie rozpocz¹³ pracê w Instytucie Badañ i Rozwoju Grupy EDF w Pary¿u, gdzie prowadzi³ szereg projektów w ró¿-nych sektorach przemys³u, miêdzy innymi w górnic-twie, hutnicgórnic-twie, metalurgii, przemyle cementowym, motoryzacyjnym i spo¿ywczym. Zajmowa³ siê wdra-¿aniem du¿ego programu, w ramach którego badano produkcjê energii ze szlamu wêglowego przy zastoso-waniu kot³ów ze z³o¿em fluidalnym typu CFBB [Circu-lating Fluidized Bed Boilers] (125 MW) w Carling (Fran-cja). W latach 90. pracowa³ w Dziale In¿ynieryjnym i Konstrukcyjnym grupy EDF w Lionie, gdzie zajmowa³ siê opracowywaniem, projektowaniem, konstrukcj¹ i eks-ploatacj¹ wielu elektrowni zlokalizowanych zarówno we Francji jak i za granic¹. Uczestniczy³ w wielu projektach dotycz¹cych wykorzystania gazu, wêgla i energii j¹dro-wej do produkcji elektrycznoci. Kierowa³ dzia³alnoci¹ w zakresie rozwoju Czystych Technologii Wêglowych przy wykorzystaniu py³u wêglowego, CFB oraz Zinte-growanych Systemów Gazyfikacji. Szczególn¹ rolê ode-gra³ w opracowywaniu bardzo du¿ych kot³ów typu CFB podczas budowy i rozruchu najwiêkszego na wiecie kot³a CFB o mocy 250 MW w Gardannie we Francji, a nastêpnie kierowa³ opracowywaniem podstawowych projektów dla kot³ów o mocy 600 MW.
Jest autorem oko³o 50 prac naukowych i publikacji dotycz¹cych miêdzy innymi transferów ciep³a i przep³y-wów dwufazowych w procesach przemys³owych. Od pocz¹tku pobytu w Polsce jest zaanga¿owany w przy-gotowanie programu przystosowania urz¹dzeñ wytwór-czych spó³ek grupy EDF w Polsce do nowych norm ro-dowiskowych zwi¹zanych z wejciem Polski do UE.
Podziêkowania
Opracowanie tego raportu nadzorowa³ Louis Je-stin, odpowiedzialny za koordynowanie dzia³alnoci Grupy EDF Polska w dziedzinie ochrony rodowiska. Panowie Stanis³aw B³ach, reprezentuj¹cy KOGENERA-CJÊ S.A., Guillaume Wolf i Robert Domaradzki, re-prezentuj¹cy ECKSA, w znacz¹cy sposób przyczynili siê do jego powstania.
Znaczn¹ czêæ rysunków, analiz i modeli opracowa³a firma Vertis Environmental Finance wspólnie z firm¹ Fi-nacorp pod kierownictwem Jamesa Atkins partnera w firmie Vertis. James Atkins wspierany by³ przez Sta-nis³awa Popowa, partnera w firmie Finacorp, oraz Ma-rzenê Chodor, Corinê Pinter i Camillê Taylor pracowni-ków firmy Vertis.
W przygotowaniu raportu wzi¹³ udzia³ Anthony Whi-te z firmy ClimaWhi-te Change Capital z Londynu, ekspert UE do spraw sektora elektroenergetycznego i zwi¹za-nych z nim zagadnieñ polityki gospodarczej oraz An-drzej B³achowicz niezale¿ny konsultant, który wspo-maga³ zespó³ w zakresie zagadnieñ dotycz¹cych zmian klimatycznych i handlu emisjami.
Jestemy ogromnie wdziêczni panu Profesorowi Janowi Popczykowi, by³emu prezesowi PSE, który w koñcowym etapie opracowywania napisa³ recenzjê do tego raportu i wspomaga³ nas swoim wnikliwym spojrzeniem i dowiadczeniem wnosz¹c cenne uwa-gi i sugestie, w tym równie¿ i uwauwa-gi krytyczne. Na podobne s³owa wdziêcznoci zas³uguje pan Philippe Girard z EDF Trading w Londynie. Do opracowania tego raportu swoj¹ konstruktywn¹ krytyk¹ przyczy-nili siê równie¿ panowie Gérard Soufflet, Bertrand Vi-deau, Philippe Jaud z EDF w Pary¿u oraz pan Zbi-gniew Krzemieñ z EDF Polska.
Skróty
AAU Assigned Amount Unit (Jednostka Przydzielo-nej Iloci), waluta dla emisji poszczególnych krajów przyznany ka¿demu krajowi poziom emisji gazów cieplarnianych w danym okresie zobowi¹zania w ramach Protoko³u z Kioto mie-rzony jest jednostk¹ AAU
ARE Agencja Rynku Energii
BAU Business-as-usual sytuacja jak dotychczas nic siê nie zmienia
CCGT Combined Cycle Gas Turbine (Turbina Gazowa o Cyklu Kombinowanym)
CDM Clean Development Mechanism (Mechanizm Czystego Rozwoju)
CER Certified Emission Reduction zmniejszenie emi-sji gazu cieplarnianego równowa¿ne jednej to-nie CO2, wynikaj¹ce z programu Clean
Deve-lopment Mechanism (CDM)
CHP Combined Heat and Power (skojarzone wytwa-rzanie energii elektrycznej i ciep³a, CHP plant elektrociep³ownia)
CIS Confederation of Independent States Wspól-nota Niepodleg³ych Pañstw
CO2 dwutlenek wêgla
DSM Demand Side Management zarz¹dzanie popytem EETT2030 European Energy and Transport Trends to 2030
(European Commission, January 2003) ERU Emissions Reduction Unit (jednostka redukcji
emisji) zmniejszenie emisji gazów cieplarnia-nych równowa¿ne jednej tonie CO2, wynikaj¹ce
z projektu Joint Implementation (JI) ESCO firma us³ug energetycznych
EUA EU Allowance jednostka EU ETS, która daje uczestnikom programu prawo do emisji jednej tony CO2 w danym roku
EU Unia Europejska
EU15 15 krajów cz³onkowskich Unii Europejskiej do 1 maja 2004
EU ETS European Union Emission Trading Scheme (Sys-tem Handlu Emisjami UE) wprowadzony przez Dyrektywê EU 2003/87/EC, wchodz¹cy w ¿y-cie 1 stycznia 2005
FDI bezporednie inwestycje zagraniczne GDP PKB produkt krajowy brutto GHG gaz cieplarniany
GIG G³ówny Instytut Górnictwa
HD High demand zapotrzebowanie na ciep³o IEA International Energy Agency
IFC International Finance Corporation Miêdzyna-rodowa Korporacja Finansowa
JI Joint Implementation (wspólne wdro¿enie) KAPE Krajowa Agencja Poszanowania Energii LCP Large Combustion Plant Du¿e ród³a
Energe-tycznego Spalania
LCG Low Carbon Generation wytwarzanie energii o niskim poziomie emisji pierwiastka wêgla LCGLD scenariusz produkcji o niskim poziomie emisji
pierwiastka wêgla niskie zapotrzebowanie na energiê
Objanienia
S³owniczek skrótów, pojêæ i jednostek u¿ywanych w raporcie
LD niskie zapotrzebowanie na energiê
NAP National Allocation Plan Krajowy Plan Aloka-cji (uprawnieñ emisyjnych)
NH3 amoniak
NOx tlenki azotu
OECD Organizacja Wspó³pracy Gospodarczej i Roz-woju
PAIZ Pañstwowa Agencja Inwestycji Zagranicznych PARG Pañstwowa Agencja Restrukturyzacji Górnictwa PKB Produkt Krajowy Brutto
PPP Purchasing Power Parity parytet si³y nabyw-czej, porównawcza miara walut, która odzwier-ciedla równowa¿n¹ si³ê nabywcz¹ tych walut na odpowiadaj¹cych im rynkach. Efektywny kurs wymiany pomiêdzy walutami przy parytecie si³y nabywczej mo¿e znacznie ró¿niæ siê od rynko-wego kursu wymiany
PPS Purchasing Power Standard (jednostka si³y na-bywczej)
PSE Polskie Sieci Elektroenergetyczne R&D badania i rozwój
RS scenariusz odniesienia
RSHD scenariusz odniesienia wysokie zapotrzebo-wanie na energiê
RSLD scenariusz odniesienia niskie zapotrzebowa-nie na energiê
SME ma³e i rednie przedsiêbiorstwa SOx tlenki siarki
UN Organizacja Narodów Zjednoczonych
UNCLRTAP Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie transgranicznych zanieczyszczeñ powietrza UNFCCC Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych
w sprawie Zmian Klimatu USC Cykl ultranadkrytyczny VOC lotne zwi¹zki organiczne WHO wiatowa Organizacja Zdrowia
Jednostki
euro, c centy, setne czêci euro GJ gigad¿ul, czyli 109 d¿uli
GW gigawat, czyli 109 watów
GWh gigawatogodzina, czyli 109 watogodzin (energii
elektrycznej)
ktoe kilotona równowa¿nika ropy, czyli 103 toe
Mt milion ton, 106 ton
MtCO2 milion ton dwutlenku wêgla
MtCO2e równowa¿nik miliona ton dwutlenku wêgla
Mtoe równowa¿nik miliona ton ropy, czyli 41,86 PJ (Petad¿ul)
MW megawat, or 106 watt
PJ petad¿ul, czyli 1015 d¿uli
tCO2e tona równowa¿nika dwutlenku wêgla
toe równowa¿nik ton ropy, czyli 107 kilokalorii, czyli
41,86 GJ (gigad¿uli)
tpa ton na rok
TW terawat, czyli 1012 watów
TWh terawatogodzina, czyli 1012 watogodzin
W raporcie jest mowa o ró¿nych scenariuszach doty-cz¹cych przysz³ego zu¿ycia energii oraz udzia³u poszcze-gólnych rodzajów energii. Szczegó³y za³o¿eñ le¿¹cych u pod-staw tych scenariuszy przedpod-stawiono w Dodatku.
Scenariusz EETT2030
Scenariusz UE wszystko bez zmian, jak przedstawio-no w raporcie Energetyka i transport w Unii Europejskiej Tendencje do roku 2030, zak³ada jakie bêdzie w tym okresie zu¿ycie energii i przedstawia sposoby jej wytwarzania w 25 krajach UE. Wy¿ej wymieniony scenariusz zak³ada rozwój zu¿ycia energii przy za³o¿eniu wszystko bez zmian, tzn. bez prowadzenia dodatkowej polityki dla zmniejszenia emi-sji lub zmniejszenia energoch³onnoci. Niektóre z przewi-dywañ przedstawionych w EETT2030, takie jak wysoki poziom zainstalowanej mocy w roku 2030 lub niski poziom emisji CO2 w latach wczeniejszych, s¹ dla nas
zaskakuj¹-ce. Nie wszystkie dane liczbowe pochodz¹ce z UE nale¿y traktowaæ jak dogmat! Nale¿y tak¿e zauwa¿yæ, ¿e EETT2030 nie rozró¿nia wêgla kamiennego i brunatnego, nazywaj¹c je, wraz z biomas¹, paliwami sta³ymi.
Scenariusz odniesienia
Scenariusz Odniesienia scenariusz przedstawiony w dokumencie Za³o¿enia polityki energetycznej Polski do 2020 roku, opublikowanym w 2000 r. Zawarte w nim dane liczbowe uwzglêdniaj¹ pewne poprawki zaznaczone w dokumencie Ocena realizacji i poprawki do polityki ener-getycznej Polski do roku 2020) opublikowanym przez Mini-sterstwo Gospodarki w 2002 roku.
Scenariusz zak³adaj¹cy produkcjê
o niskim poziomie emisji pierwiastka wêgla
Scenariusz zak³adaj¹cy produkcjê o niskim poziomie emisji pierwiastka wêgla (LCG) przedstawiono w Dodatku. W ra-mach Scenariusza LCG wystêpuje tendencja stosowania tech-nologii o niskim poziomie emisji pierwiastka wêgla przy pro-dukcji ciep³a i elektrycznoci, w szczególnoci z uwzglêdnie-niem czystego wêgla i odnawialnych róde³ energii.Scenariusze niskiego zapotrzebowania
na energiê
Scenariusze niskiego zapotrzebowania na energiê, za-równo dla scenariusza odniesienia jak i dla wytwarzania energii o niskim poziomie emisji pierwiastka wêgla, opisa-no w Dodatku. W ramach tego scenariusza polityka ener-getyczna ma na celu osi¹gniêcie niskiej energoch³onnoci poprzez zarz¹dzanie popytem.
Scenariusz wysokiego zapotrzebowania
na energiê
Scenariusz wysokiego zapotrzebowania opracowano dla przedstawienia przysz³oci, w której polityka zarz¹dzania
Scenariusze
popytem jest realizowana z mniejszym powodzeniem, pro-wadz¹c do znacznego zu¿ycia energii i znacznej emisji w po-równaniu ze scenariuszem odniesienia.
Jednostki u¿ywane w handlu emisjami
i ich ceny
Rynek instrumentów handlu emisjami (niezobowi¹zuj¹-co okrelanych terminem kredyty wêglowe) jest czym nowym i sfragmentaryzowanym. W ró¿nych systemach przepisów prawnych maj¹ zastosowanie ró¿ne instrumen-ty ró¿ni¹ce siê kosztem ich stosowania. W instrumen-tym dokumen-cie jest mowa o dwóch systemach przepisów: o Protokole z Kioto i o Systemie Handlu Emisjami EU. Ka¿dy system ma swoja w³asn¹ walutê.
Protokó³ z Kioto stosuje trzy jednostki kredytów wêglo-wych:
(I) Assigned Amount Unit (jednostka przyznanej iloci), w skrócie AAU, która stanowi prawo danego kraju (w rzeczywistoci niezale¿ne prawo) do emisji jednej tony równowa¿nika CO2 w formie gazów cieplarnianych w
okre-lonym czasie obowi¹zania w ramach Protoko³u z Kioto. (II) Emissions Reduction Unit (jednostka redukcji emisji), w skrócie ERU, zmniejszenie emisji gazów cieplarnia-nych równowa¿ne jednej tonie CO2, wynikaj¹ce z
reali-zacji przedsiêwziêæ typu Joint Implementation (wspól-ne wdro¿enie).
(III) Certified Emission Reduction (powiadczone zmniejsze-nie emisji), w skrócie CER zmzmniejsze-niejszezmniejsze-nie emisji ga-zów cieplarnianych równowa¿ne jednej tonie CO2,
wy-nikaj¹ce z realizacji przedsiêwziêæ Clean Development Mechanism (mechanizm czystego rozwoju).
Ceny tych jednostek w ramach Protoko³u z Kioto waha³y siê od 2 do 9 euro za tonê równowa¿nika CO2. Kwota 5 euro
jest tak¿e podawana w tym raporcie jako typowa rednia. Wiêcej informacji podano na stronie www.unfccc.org
Jednostk¹ Europejskiego Systemu Handlu Emisjami jest EU Allowance (EUA) (jednostka przydzia³u uprawnienia do emisji w UE), która daje uczestnikom programu prawo do emisji jednej tony CO2 w danym roku. Obecna rynkowa
cena tej jednostki waha siê w granicy 8-10 euro. Cena ta jest równie¿ stosowana w tym raporcie w odnonych miej-scach. Wiêcej informacji podano na stronie www.euets.com lub www.pointcarbon.com
Dzisiejsze ceny nie odzwierciedlaj¹ oczywicie pozio-mu cen przysz³ych! Kszta³towanie siê cen zale¿y od wielu czynników, takich jak, na przyk³ad, przysz³oæ Protoko³u z Kioto, woli politycznej do zajêcia siê globalnym ocieple-niem oraz zdolnoci cz³owieka do opracowania technologii w mniejszym stopniu opartych na wykorzystaniu paliw kopalnych i innego stylu ¿ycia.
Pomimo radykalnych przekszta³ceñ, jakie dokona³y siê od koñca lat osiemdziesi¹tych ubieg³ego stulecia, przed fir-mami produkuj¹cymi energiê elektryczn¹ i ciep³o w Polsce w najbli¿szej przysz³oci wci¹¿ bêd¹ staæ trudne zadania. Polska nie tylko musi rozwi¹zaæ szereg bie¿¹cych proble-mów energetycznych, ale tak¿e musi byæ gotowa do zajê-cia siê ca³¹ fal¹ nowych wyzwañ wynikaj¹cych z przemian globalnych, regionalnych i krajowych.
Wyzwania te oznaczaj¹, ¿e polityka energetyczna musi uzyskaæ wysoki priorytet polityczny. Bez politycznego przy-wództwa i skutecznej polityki gospodarczej istnieje ryzy-ko, ¿e konkurencyjnoæ polskiej gospodarki zostanie zagro-¿ona.
Energetyka wi¹¿e siê cile z szerokim zakresem za-gadnieñ: utrzymaniem ¿ycia na planecie, gospodark¹ i fi-nansami, stosunkami miêdzynarodowymi, kwestiami spo-³ecznymi i edukacyjnymi, rolnictwem i lenictwem, gospo-dark¹ mieszkaniow¹ i transportem. Energetyka do tego stop-nia wystêpuje w ka¿dym aspekcie naszego ¿ycia i jest tak z³o¿onym problemem, ¿e znalezienia w³aciwych odpowie-dzi mo¿na podj¹æ siê tylko na gruncie prawodpowie-dziwie holistycz-nego podejcia.
Od 1990 roku, w nastêpstwie zmiany systemu poli-tycznego, w polskim systemie elektroenergetycznym za-chodzi³y istotne zmiany w skutek za³amania siê produkcji przemys³owej i restrukturyzacji gospodarki. Emisja CO2
spa-d³a z poziomu 478 Mt w roku 1988 do wartoci 319 Mt w roku 1999. Emisja SOx spad³a o 22% pomiêdzy rokiem
1980 a 1990, i o dalsze 53% pomiêdzy rokiem 1990 a 2000. Podczas gdy PKB wzrós³ o 44,6% w okresie po-miêdzy 1990 a 20001) rokiem zu¿ycie energii pierwotnej
spad³o o 37%2). W tym samym okresie rozpoczê³a siê
re-strukturyzacja sektora energii elektrycznej i ciep³a, doko-nywana przez czêciowe rozdzielenie wytwarzania, prze-sy³u i dystrybucji. Mia³a równie¿ miejsce znacz¹ca moder-nizacja. Tylko pomiêdzy 1995 a 2001 rokiem zainwestowa-no ponad 5 mld euro w remonty i modernizacjê elektrow-ni3). Na rynek wesz³o ponad dwudziestu zagranicznych
in-westorów, którzy wnieli do gospodarki w postaci inwe-stycji 2,2 mln USD4). Mówi¹c krótko, Polska ma ju¿ za
sob¹ okres najwiêkszego zanieczyszczenia rodowiska przez sektor elektroenergetyczny, który ci¹gle siê modernizuje. I o ile najgorsze pewnie ju¿ minê³o, to na dobre czasy przyj-dzie jeszcze trochê poczekaæ. Szereg powa¿nych bie¿¹cych problemów nadal ci¹¿y na polskim sektorze energetycz-nym, m.in. utrzymuj¹ca siê nieefektywnoæ i brak rentow-noci polskiego sektora elektroenergetycznego. Nawet po dokonaniu w ci¹gu ostatniej dekady ogromnych wysi³ków dla zmniejszenia emisji, Polska nadal pozostaje najwiêkszym emitentem SOx w UE i zajmuje drugie miejsce pod
Streszczenie
wzglêdem energoch³onnoci gospodarki poród dwunastu krajów UE o najwiêkszym zaludnieniu5). Jedynie
Repu-blika Czeska, maj¹ca jedn¹ czwart¹ ludnoci, jak¹ ma Polska, posiada bardziej energoch³onn¹ gospodarkê. Pol-ska energetyka nadal uzale¿niona jest od wêgla w spo-sób, od którego zdo³a³y odejæ niektóre kraje UE, takie jak Niemcy czy Wielka Brytania. W rezultacie, pomimo stosunkowo niskiego Produktu Krajowego Brutto, Pol-ska zajmuje czwarte miejsce w UE pod wzglêdem emisji CO2. Konieczne s¹ dalsze inwestycje rzêdu 1014 mld
euro na modernizacjê sektora elektroenergetycznego i do-prowadzenia go do stanu, w którym spe³nia³by wyma-gania Dyrektyw UE.
Jeli obecne warunki s¹ trudne, to mog¹ one ulec jesz-cze pogorszeniu na skutek zmian demograficznych, jakie zajd¹ w Polsce. Zmiany wielkoci aktywnych zawodowo populacji oraz zakoñczenie procesu przyjmowania zacho-wañ spo³eczeñstwa konsumenckiego oznaczaj¹, ¿e za-potrzebowanie na us³ugi energetyczne i sam¹ energiê mo¿e tylko rosn¹æ: to czy zapotrzebowanie to zostanie zaspokojone przez wiêkszy poziom produkcji, czy te¿ lepsze rozwi¹zania dla u¿ytkowników koñcowych, bê-dzie mia³o drastycznie odmienne skutki dla bilansu ener-getycznego Polski. Jednym z najbardziej dramatycznych skutków rozwoju gospodarczego bêdzie wzrost u¿ytko-wania samochodów prywatnych, który spowoduje znacz-ny wzrost zu¿ycia paliw.
Gdyby politycy mieli siê zaj¹æ wy³¹cznie pal¹cymi pro-blemami krajowymi, zadaniu temu mo¿na by podo³aæ. W rze-czywistoci, polityka musi byæ kreowana z uwzglêdnieniem szeregu uwarunkowañ globalnych i regionalnych. Zmiana klimatu jest postrzegana jako najwiêksze wiatowe zagro-¿enie dla naszego spo³eczeñstwa. Dzisiaj miêdzynarodowe wysi³ki i regulacje, zmierzaj¹ce do ograniczania emitowa-nych przez ludzkoæ gazów cieplarniaemitowa-nych, takie jak Proto-kó³ z Kioto, mog¹ wydawaæ siê bardzo nieporadne, ale jeli te wysi³ki siê nie powiod¹, to ów zagra¿aj¹cy ¿yciu pro-blem sam nie ust¹pi. Twórcy polityki gospodarczej musz¹ znaleæ rozwi¹zania i bardziej prawdopodobne jest, ¿e bêd¹ wywierane coraz silniejsze naciski na kraje bazuj¹ce w du-¿ym stopniu na wêglu. Oznaczaæ mo¿e to, ¿e uzale¿nienie polskiej gospodarki od wêgla przyniesie wiêcej problemów ni¿ korzyci.
wiat zewnêtrzny szybko siê zmienia i najbli¿sze dwa-dziecia lat mo¿e przynieæ wielkie zmiany strukturalne, które zrewiduj¹ regu³y gry. Si³y geopolityczne, takie jak nie-pohamowany wzrost gospodarki chiñskiej i zwi¹zane z tym zapotrzebowanie na energiê podniesie jeszcze wartoæ ogra-niczonych zasobów ciek³ych i gazowych wêglowodorów. Mo¿e to wp³yn¹æ na decyzjê samej Polski odnonie do za-opatrzenia w paliwo.
1) OECD Environmental Performance Reviews. Poland, 2003
2) OECD Environmental Performance Reviews. Poland, 2003
3) Rocznik Statystyczny RP 2002 i Ochrona rodowiska 2002, GUS 2003
4) PAIZ, 2003 (dane za 2002)
5) Groningen Growth and Development Centre and The Conference Board, Total
Twórcy prawa Unii Europejskiej nieustannie opracowuj¹ nowe dyrektywy. Wiele istniej¹cych i planowanych aktów prawnych UE ma bezporedni wp³yw na przemys³ elektro-energetyczny. Niektóre z nich wp³ywaj¹ na jego strukturê gospodarcz¹, uregulowanie dotycz¹ce konkurencyjnoci, liberalizacjê, kszta³towanie siê cen i podatków od energii. Inne wymagaj¹ podniesienia standardów ochrony rodowi-ska, na przyk³ad: ograniczenia emisji zanieczyszczeñ i wpro-wadzenia wskaników norm energetycznych, jakie powin-ny spe³niaæ budynki. Polska, wczeniej czy póniej, bêdzie musia³a wprowadziæ postanowienia tych Dyrektyw.
Przysz³y rozwój technologiczny daje nadziejê, ¿e znaj-dzie siê jakie ³atwe wyjcie z tej sytuacji. Przyk³adowo, w miarê jego szerszego zastosowania koszt technologii paliw odnawialnych systematycznie spada. Od 1985 do 2001 roku, na skutek postêpu technologicznego i rozwoju ryn-ku6) koszt 1 kWh elektrycznoci pochodz¹cej z elektrowni
wiatrowej spad³ z ok. 10 c do ok. 6 c . Wdro¿enie no-wych technologii czêsto wymaga wsparcia ze strony me-chanizmów regulacyjnych, w celu ³atwiejszego uzyskania zezwoleñ i promocji dostêpu do sieci oraz zachêcania od-biorców i dostawców, by chcieli z nich skorzystaæ. Nowo-czesna, bezpieczniejsza i bardziej konkurencyjna technolo-gia j¹drowa mo¿e zmieniæ warunki dyskusji tocz¹cej siê nad energetyk¹ j¹drowa, w szczególnoci w obliczu czasa-mi beznadziejnej walki z eczasa-misj¹ CO2.
W jaki sposób polityka energetyczna reaguje dzisiaj na te z³o¿one i wieloaspektowe zagadnienia? Polska polityka energetyczna oparta jest na d³ugoterminowych prognozach zapotrzebowania na energiê i jej produkcji. Prognozy te, zak³adaj¹ dalsze oparcie gospodarki na wêglu w po³¹cze-niu z mocno rosn¹cym wzrostem zu¿ycia gazu (importo-wanego i krajowego). W obecnych warunkach gospodar-czych i przy obecnym stanie regulacji prawnych realizacja tego wzrostu jest ma³o prawdopodobna.
Jeli chodzi o perspektywy rozwoju odnawialnych ró-de³ energii, prognozy s¹ bardzo ostro¿ne. Jednoczenie czynione s¹ mia³e za³o¿enia w zakresie zmniejszenia ener-goch³onnoci gospodarki. Dalszy wzrost gospodarczy w po-³¹czeniu ze sta³ym rozwojem technologicznym i uspraw-nieniami dokonanymi po stronie zapotrzebowania na ener-giê mo¿e przynieæ taki rezultat, jednak¿e nie bez zharmo-nizowanej polityki energetycznej.
Co bêdzie, jeli za³o¿enia te oka¿¹ siê b³êdne, a rozwój gospodarczy nie zostanie oddzielony od wzrostu zapotrze-bowania na energiê? Nasz scenariusz HD (wysokiego za-potrzebowania na energiê) zak³ada³, ¿e energoch³onnoæ obni¿y siê o 1% w stosunku rocznym, a wówczas dodat-kowe inwestycje w elektrownie i elektrociep³ownie prze-wy¿sz¹ 27 mld euro do 2030 roku. Zu¿ycie paliw, g³ównie importowanych, bêdzie o 27 Mtoe wy¿sze, a emisja CO2
przekroczy wyznaczon¹ docelow¹ wartoæ o 163 Mt, co bior¹c pod uwagê rygory wiatowego ograniczenia emisji, kosztowa³oby kraj 813 mln euro rocznie. Ze wzglêdu na nowe inwestycje niezbêdne do rozpoczêcia eksploatacji nowych pok³adów cena wêgla z krajowych zasobów szyb-ko wzronie.
W przeciwieñstwie do powy¿szego, byæ mo¿e nieco idealistycznie, rozpatrzylimy dwa optymistyczne scenariu-sze. W ramach scenariusza LD (niskiego zapotrzebowania na energiê) ró¿ne elementy polityki, maj¹ce sterowaæ wzro-stem zapotrzebowania na energiê, wp³ynê³yby na obni¿e-nie energoch³onnoci (jeli chodzi o elektrycznoæ i ciep³o) o 1% rocznie w stosunku do przewidywañ zawartych w Sce-nariuszu Odniesienia. Nieznacznie obni¿y³by siê poziom in-westycji (wiele inin-westycji jest nadal niezbêdnych w sekto-rze produkcji energii elektrycznej dla samego tylko wyre-montowania istniej¹cych elektrowni), koszty paliwa by³yby ni¿sze, podobnie jak import paliw i zosta³yby osi¹gniête znaczne oszczêdnoci w zakresie emisji.
Scenariusz LCG (zak³adaj¹cy produkcjê o niskim pozio-mie emisji pierwiastka wêgla), przyjmuje dok³adnie ten sam poziom zapotrzebowania na energiê, co Scenariusz Odnie-sienia. Jednak¿e zosta³by on osi¹gniêty przy zastosowaniu niskowêglowych technologii, po czêci dziêki skuteczniej-szemu wytwarzaniu w obiektach opalanych wêglem, a po czêci dziêki ambitnemu rozszerzeniu stosowania odnawial-nych róde³ energii. Ma to swoj¹ znaczn¹ cenê, ale zwi¹za-ne z tym korzyci ekonomiczzwi¹za-ne polegaj¹ce na ni¿szym im-porcie paliw, zwiêkszeniu wykorzystania zasobów krajo-wych i ni¿szej emisji CO2 powinny je zrekompensowaæ.
Scenariusze LCG i LD zajmuj¹ siê ³¹cznie ca³ym pakie-tem problemów. Ni¿szy import i wiêksze wykorzystanie róde³ krajowych oznacza korzystniejszy bilans p³atniczy, wy¿sze bezpieczeñstwo dostaw, a tak¿e miejsca pracy w re-jonach wiejskich. Wiêksze wykorzystanie paliw odnawial-nych oznacza ni¿sze koszty spe³niania wymagañ odnonie do emisji CO2. Ponadto, gospodarka charakteryzuj¹ca siê
nisk¹ emisj¹ CO2, to tak¿e gospodarka niskiej emisji SOx,
co wskazuje drogê ku uproszczeniu Dyrektywy LCP. Poza Scenariuszem HD ¿aden inny scenariusz nie zak³a-da budowy elektrowni j¹drowych w Polsce. Jednak¿e ener-getyka j¹drowa staje siê coraz bardziej op³acaln¹ i mo¿liw¹ do zaakceptowania propozycj¹. W sytuacji dokonuj¹cych siê zmian klimatycznych, mo¿liwoæ ogromnego zmniejsze-nia emisji CO2 poprzez zastosowanie energii j¹drowej
wy-daje siê trudna do odrzucenia. Udzia³ energetyki j¹drowej w krajach takich jak S³owacja i Wêgry (a tak¿e Francja) wskazuje, w jaki sposób stosunkowo ³atwo mo¿na opano-waæ problemy z emisj¹ CO2. W Polsce pewna czêæ
bilan-su zapotrzebowania na energiê elektryczn¹ mog³aby po-chodziæ z energetyki j¹drowej. Jest to ju¿ dyskusja poli-tyczna, której nie podejmujemy w tym raporcie.
Jak sprawiæ, by ów scenariusz marzeñ zrealizowaæ? Microsoft nie oferuje ¿adnego oprogramowania, które umo¿-liwia³oby tworzenie polityki energetycznej. Uwarunkowa-nia ka¿dego z krajów s¹ zbyt szczególne i z³o¿one, aby mo¿liwe by³o zastosowanie jednej, uniwersalnej metody. Sytuacja Polski pod tym wzglêdem nie stanowi wyj¹tku. Jak na standardy europejskie, Polska jest krajem o wyso-kim zaludnieniu, który wydobywa siê z trudnego okresu swojej historii. Sektor energetyczny, który jest wiekowy, charakteryzuje siê nisk¹ sprawnoci¹ i wymaga znacznych inwestycji, tak¿e przechodzi du¿e zmiany. Polska posiada znaczne zasoby wêgla, które stwarzaj¹ bariery kulturowe, polityczne i gospodarcze dla paliw innego typu.
Bogactwo to jest równoczenie odpowiedzialne za ogromne globalne i lokalne zanieczyszczenie i dlatego w³a-nie sta³o siê celem twardej polityki UE, regulowanej przez takie akty prawne jak Dyrektywa LCP. Op³acalnoæ wyko-rzystania tych bogatych zasobów mo¿e zostaæ ograniczo-na, gdy¿ zasoby, których dotychczasowe wydobycie jest rentowne mog¹ wyczerpaæ siê do po³owy lat 20. tego stu-lecia, stawiaj¹c wa¿ne pytania odnonie do wyboru paliwa w przysz³oci. Polska gospodarka jest wci¹¿ jeszcze ma³o stabilna, a przy tym zarówno na terenach wiejskich jak i miej-skich wystêpuj¹ obszary ubóstwa. Polska nie posiada ener-getyki j¹drowej, na której mog³aby siê oprzeæ, jako na tech-nologii o niskiej emisji dwutlenku wêgla, aczkolwiek wolna jest od d³ugofalowego problemu, co pocz¹æ z nukleranymi odpadami. Istniej¹ znaczne mo¿liwoci wykorzystania odna-wialnych róde³ energii, takich jak biomasa i si³a wiatru.
Na podstawie powy¿szych rozwa¿añ pokusilimy siê o stworzenie kilku wstêpnych propozycji dotycz¹cych g³ów-nych ram polityki energetycznej. G³ówne ramy wyznaczaj¹ 5 podstawowych zasad, których nale¿a³oby siê trzymaæ w d³u¿szej perspektywie, bez wzglêdu na szczegó³y tej po-lityki. Tym sposobem inwestorzy i podmioty/osoby dzia³a-j¹ce na rynku uzyskuj¹ pewne zaufanie co do d³ugofalowe-go kierunku rynku energetyczned³ugofalowe-go, nawet jeli polityczne zabarwienie bêdzie siê od czasu do czasu zmieniaæ.
Do zasad tych nale¿y: bezpieczeñstwo dostaw, efektywnoæ ekonomiczna,
skutecznoæ pod wzglêdem ochrony rodowiska, zaanga¿owanie spo³eczne,
doskona³oæ technologiczna.
Czynimy tak¿e pewne szczególne propozycje obejmu-j¹ce szeroki zakres dziedzin powi¹zanych z zasadami tej polityki. Wymieniono je poni¿ej.
Niskie zapotrzebowanie, co oznacza, ¿e obni¿enie goch³onnoci i poprawa w zakresie oszczêdzania gii musz¹ siê znaleæ w centrum polskiej polityki ener-getycznej a mo¿na na tym wiele zyskaæ. Zagadnienie to przenika ca³y sektor energetyczny, a propozycje obej-muj¹ wszystkich. Poza tym jest to d³ugofalowe przed-siêwziêcie, wymagaj¹ce sta³ego inwestowania i eduka-cji na wszystkich szczeblach.
Polityka niskowêglowa: Polska musi obróciæ wady wêgla w jego zalety poprzez objêcie przewodnictwa w dziedzi-nie nowoczesnych czystych technologii opartych na wê-glu i na ponownym wychwytywaniu wyemitowanego w postaci CO2 pierwiastka wêgla. Jako ¿e i tak znaczna
czêæ urz¹dzeñ do produkcji elektrycznoci musi zostaæ wymieniona jest szansa na dokonanie skoku technolo-gicznego. Inne podejcie do Dyrektywy LCP, byæ mo¿e wi¹¿¹ce siê nawet z renegocjacj¹ warunków przyst¹pie-nia do Unii, pozwoli³oby unikn¹æ znacznych wydatków i doprowadzi³oby do skutku przeciwnego do zamierzone-go, jakim jest ochrona rodowiska. Konieczne jest rozpo-czêcie korzystania z odnawialnych róde³ energii. Obec-ny program certyfikacji stanowi wielk¹ inicjatywê, ale musi zostaæ uzupe³niony o wsparcie po stronie dostawy paliw, co obejmie, miêdzy innymi, politykê roln¹ i len¹.
Gospodarka. Do sektora energetycznego musz¹ zostaæ przyci¹gniêci inwestorzy, co wi¹¿e siê ze stworzeniem atrakcyjnych warunków dla inwestowania. Uchwyce-nie w³aciwej równowagi w konkurencji jest sposobem zapewnienia tego, by uczestnicy dokonali pewnego wysi³ku dla osi¹gniêcia swoich celów. Warunkiem jest jednak, aby nie byli zmuszani do stosowania tak ni-skich cen, które nigdy nie pozwol¹ im na dokonanie inwestycji lub podjêcie ryzyka zwi¹zanego z nowymi technologiami. Agresywne wykorzystywanie pozycji Polski okrelonej w Kioto oraz EU ETS mog³oby byæ cennym ród³em finansowania dla zmodernizowania polskiego sektora elektroenergetycznego.
Spo³eczeñstwo. Zaleca siê podjêcie specjalnych kroków w celu ochrony interesów tych, którzy stracili na re-strukturyzacji oraz dla odejcia od uzale¿nienia od wê-gla. Podobnie nale¿y rozpatrzyæ sytuacjê biedniejszych grup ludnoci w miastach i na wsi. Bardziej powszech-ne powinno staæ siê tworzenie spo³eczeñstwa wiado-mego problemów energetycznych poprzez d³ugofalowy proces kszta³cenia.
Innowacyjnoæ. W³¹czenie nowatorskich rozwi¹zañ do polityki energetycznej przyspieszy proces odnowy, mo¿e przyci¹gn¹æ inwestorów, stworzyæ nowe miejsca pracy i przychody z tytu³u eksportu. Polska ma dowiadcze-nie we wprowadzaniu nowatorskich rozwi¹zañ w ener-getyce, ale potrzebuje zachêty ze strony twórców poli-tyki gospodarczej dla wykorzystania tego potencja³u. Niniejszy raport ma nastêpuj¹c¹ strukturê:
Czêæ pierwsza, Uwarunkowania globalne i regionalne, opisuje pewne ogólnowiatowe i regionalne tendencje ma-j¹ce wp³yw na sektor elektroenergetyczny i podkrela pewne konsekwencje, jakie maj¹ one dla osób kreuj¹cych politykê gospodarcz¹. Tendencje te dotycz¹ ogólnowiatowych pro-blemów ochrony rodowiska zwi¹zanych z energetyk¹, zmiany globalnej struktury poda¿y i popytu energii i zaso-bów, reakcji pañstw wiata na zmiany klimatu i problemy ochrony rodowiska oraz w jaki sposób rozwój technolo-giczny mo¿e dopomóc przy dokonywaniu wyborów pod-czas tworzenia polityki energetycznej.
Czêæ druga, Uwarunkowania polskie, opisuje niektóre z w³aciwych Polsce elementów maj¹cych wp³yw na politykê energetyczn¹. Nale¿¹ do nich struktura rynku, potrzeba inwe-stowania, odnowienia i budowy nowych mocy wytwórczych, problemy dominacji wêgla, poziom sprawnoci energetycznej oraz dostêpnoæ odnawialnych zasobów energii. W czêci tej podjêto próbê wskazania pewnych alternatywnych sposobów podejcia do tego problemu, które odzwierciedlaj¹ obecne uwarunkowania lub staraj¹ siê je wykorzystaæ.
Czêæ trzecia, Obecne za³o¿enia polityki i ich konsekwen-cje, opisuje g³ówne za³o¿enia obecnej polityki energetycz-nej w Polsce i rozpatruje je w szerszych ramach, zwracaj¹c uwagê na ich konsekwencje dla bezpieczeñstwa dostaw energii, skutków dla spo³eczeñstwa, rodowiska natural-nego i gospodarki. Rozwa¿a, co mog³oby siê staæ, gdyby obecna polityka energetyczna zakoñczy³a siê fiaskiem oraz jakie by³yby potencjalne konsekwencje alternatywnych pro-pozycji polityki spo³ecznej.
Czêæ czwarta, Plan do roku 2030, wytycza konstruk-tywne i praktyczne propozycje, maj¹ce wzmocniæ obecn¹ politykê energetyczn¹, oparte na szczególnych potrzebach Polski.
Polityka energetyczna opiera siê na wielu sprzecznych interesach i problemach, które nale¿y pogodziæ: zagro¿enia dla rodowiska, ogromny poziom inwestycji, zmiany zacho-dz¹ce w sferze geopolitycznej oraz, w coraz wiêkszym stop-niu, spo³eczny wymiar problemu. Dotychczas zagadnienia-mi tyzagadnienia-mi zajmowano siê z osobna i w podobny sposób
po-dejmowano ró¿ne inicjatywy w oddzielnie pracuj¹cych gru-pach przy w¹skim zakresie konsultacji.
W 2004 roku Polska bêdzie opracowywaæ komplekso-w¹ politykê energetyczn¹ na najbli¿sze 25 lat. Wymaga to intensywnego, przemylanego i konstruktywnego wspól-nego zaanga¿owania sektora publiczwspól-nego i prywatwspól-nego, ministerstw, agencji, firm, organizacji pozarz¹dowych i oby-wateli. Dokument ten ma byæ g³osem w dyskusji nad poli-tyk¹ energetyczn¹, która powinna byæ postêpowa i wizjo-nerska.
ZU¯YCIE PALIW PIERWOTNYCH EMISJA CO2
Rys. 1. Emisja SOx wyra¿ona w liczbach (mln ton) i ilustracja
Wykres przedstawia wiatow¹ emisjê SOx od roku 1800. Fotografia ilustruje jej konsekwencje
Rys. 2. Zmiany ogólnowiatowej emisji CO2 na przestrzeni lat
do chwili obecnej (109 ton rocznie)
Ocieplanie siê Ziemi poci¹ga za sob¹ dramatyczne skutki. Najbardziej gor¹ce lato, jakie odnotowano w 2003 roku, by³o powodem
ponad 21 tys. zgonów oraz strat szacowanych na 8 miliardów euro w samym tylko rolnictwie (wed³ug wiatowej Organizacji
Meteorologicznej) www.wmo.int).
wiatowa Organizacja Zdrowia szacuje, ¿e w roku 2003, na skutek zmian klimatycznych zmar³o 150 tys. osób (z czego 20 tys. we Francji), czyli
nieco wiêcej ni¿ wynios³a liczba ofiar wojen i terroryzmu.
Rys. 3. Ewolucja wiatowego ustawodawstwa w zakresie ochrony
rodowiska
Rysunek przedstawia, w jaki sposób na prze-strzeni dwudziestu lat kszta³towa³y siê unij-ne regulacje sektora eunij-nergetyczunij-nego w dzie-dzinie gospodarki i ochrony rodowiska. W la-tach od 1990 do 2000 stworzono ramy re-gulacji prawnych dla unijnego rynku energe-tycznego oraz dla piêciu g³ównych segmen-tów w dziedzinie ochrony rodowiska, prze-nosz¹c w ten sposób zaineresowanie legisla-torów jeszcze bardziej w kierunku ochrony rodowiska. Od roku 2000 powsta³o szeæ dokumentów legislacyjnych w tym duchu. Mo¿emy stawiaæ sobie pytania, jakie regula-cje prawne powstan¹ przed 2010, a jakie do 2030 roku?
Diagram przedstawia ewolucjê aktów praw-nych dotycz¹cych kwapraw-nych deszczów i zmian klimatycznych: od przyjêcia Konwen-cji ONZ do jej unijnych wdro¿eñ. O ile w przy-padku kwanych deszczów potrzeba by³o dwudziestu lat, aby akty te wesz³y do zapi-sów prawnych UE, przepisy dotycz¹ce ogól-nowiatowego ocieplenia trafi³y do prawa europejskiego po jedenastu latach od przyjê-cia konwencji przez ONZ.
Rys. 4. Prawodawstwo dotycz¹ce sektora energetycznego w UE
Rys. 6. wiatowe tendencje PKB 2000-2050 Ostatni raport opublikowany przez Goldman Sachs przewidywa³, ¿e do roku 2045 chiñska gospodarka przecignie gospodarkê USA.
Do tego czasu Indie stan¹ siê trzeci¹ co do wielkoci potêg¹ gospodark¹ wiata. Rozk³ad wiatowych zasobów mo¿e byæ wtedy
ca³kiem inny. Wykres przedstawia prognozê wzrostu PKB do roku 2050 r. w wybranych krajach o wiod¹cej gospodarce. Wed³ug: Goldman Sachs, GS Global Economics Website,
Paper no: 99, 1st October 2003.
Rys. 7. Polskie zasoby wêgla
Wykres (EDF Polska i dane GIG) przedstawia analizê polskich zasobów wêglowych. 3,2 miliarda ton jest dostêpne w czynnych kopalniach, pozosta³e zasoby nie mog¹ jeszcze byæ wykorzystywane gospodarczo.
Bez nowych technologii ich eksploatacja bêdzie wymaga³a du¿ych inwestycji, co mo¿e spowodowaæ znaczny wzrost kosztów wydobycia.
Rys. 5. Prognozy wzrostu zu¿ycia energii pierwotnej do roku 2020
Wykres przedstawia prognozy IEA dotycz¹ce wzrostu zu¿ycia energii pierwotnej do roku 2020 przy za³o¿eniu brak zmian, wraz z danymi za lata
wczeniejsze od roku 1971. Jak wynika z wykresu, pewne spowolnienie wzrostu zu¿ycia wêgla, g³ód ropy i gazu s¹ nie do opanowania. Paliwa
odnawialne maj¹ minimalne znaczenie, a energia j¹drowa w tym scenariuszu nie podbi³a jeszcze serc i umys³ów wyborców.
Rys. 10. Wybrane przypadki ograniczenia emisji SOx
w latach 1980-2000 Rys. 8. Krajowa zdolnoæ produkcyjna
i zu¿ycie wêgla kamiennego
Wykres porównuj¹cy krajowe zu¿ycie wêgla z krajow¹ produkcj¹ (na podstawie danych EDF Polska, GIG, PARG) pokazuje deficyt wêglowy od
po³owy lat 20. tego stulecia. Kiedy dostêpne zasoby w istniej¹cych kopalniach bêd¹ siê koñczyæ, nie jest pewne czy znajd¹ siê fundusze na
otwarcie nowych pok³adów, w szczególnoci w sektorze podporz¹dkowanym wêglowi.
Rys. 9. Wiek elektrowni w Polsce
Rys. 15. Zu¿ycie energii w przemyle w porównaniu z wartoci¹ dodan¹ przez przemys³ (ktoe / euro) EETT2030
Rys. 16. Produkcja surowców wysokoenergetycznych na osobê
Rys. 17. Wzglêdne ceny energii elektrycznej w krajach OECD
Rys. 12. Samochody osobowe przypadaj¹ce na osobê w zestawieniu z PKB
Wykres (dane OECD) przedstawia zale¿noæ pomiêdzy rozk³adem PKB w przeliczeniu na mieszkañca a iloci¹ samochodów przypadaj¹cych na osobê w krajach 15 UE oraz w krajach przystêpuj¹cych do Unii w 2005
i 2007 r. Polska (kolor czerwony) dochodzi do poziomu Niemiec (niebieski) oznacza to wprowadzenie na drogi dodatkowych
10,7 milionów samochodów.
Rys. 14. Energoch³onnoæ sektora gospodarstw domowych (zu¿ycie energii do celów domowych na mieszkañca, Mtoe) Tabela i wykres stanowi¹ dobr¹ ilustracjê stosunkowo niskiego zu¿ycia energii w gospodarstwach domowych, i to pomimo dobrze znanych problemów z nieefektywnymi sposobami ogrzewania. Oczekuje siê, ¿e pokazany tu wzrost bêdzie wynika³ z wiêkszej potrzeby wygody, a w szczególnoci wzrostu
zu¿ycia energii elektrycznej.
Rys. 13. Przewidywany wzrost zapotrzebowania na energiê sektora transportu w Polsce (EETT2030)
Rys. 11. Opad SO2 w Polsce, 2000
Rysunki pochodz¹ z PCE i Instytutu Ochrony rodowiska. Obrazuj¹ intensywnoæ depozytu SO2
w Polsce w rozbiciu na ród³a, zmierzonego w 2000 r., obejmuj¹cego zakres od róde³ lokalnych do róde³ innych krajów UE. Zmniejszenie o po³owê emisji z samych LCP do roku 2008 przy obecnej polityce energetycznej bêdzie wymaga³o zainwestowania 20 mld euro.
Rys. 21. Prognozy zapotrzebowania na elektrycznoæ Rys. 20. Koñcowy popyt na energiê (Mtoe/osobê)
ród³o: EETT 2030, scenariusz bazowy, Aneks 2
Rys. 19. Docelowy popyt na energiê Rys. 18. Przewidywane zu¿ycie energii na osobê w zestawieniu z PKB
Silniej zaznaczono Polskê i Niemcy. Pozosta³e punkty oznaczaj¹ kraje piêtnastki UE. Linie ni¿szych tendencji odzwierciedlaj¹ za³o¿enia przyjête w Scenariuszach Odniesienia i Niskiego zapotrzebowania na energiê, co
Rys. 23. Planowana nowa moc zainstalowana, w GW a) Sc. odniesienia, b) Sc. LCG
Rys. 24. Cena pierwiastka wêgla w paliwie
a bezpieczeñstwo dostaw Rys. 25. Zu¿ycie paliw pierwotnych wed³ug prognozowanychscenariuszy Rys. 22. Uproszczona europejska krzywa na rok 2002
ród³o: Boston Consulting Group
Rys. 26. Elementy zu¿ycia energii pierwotnej w roku 2005 w porównaniu ze scenariuszami dla roku 2030
Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e EETT 2030 nie uwzglêdnia roz-ró¿nienia miêdzy wêglem kamiennym a brunatnym
Rys. 27. Emisja gazów cieplarnianych i emisja CO2
w poszczególnych scenariuszach
Rys. 29. Historyczne dane emisji CO2 w Polsce i prognoza do roku 2030
Rys. 28. Nadwy¿ka/deficyt wzglêdem pu³apu wyznaczonego w Kioto (w mln euro)
Polska jest obecnie trwale zwi¹zana z gospodark¹ Unii Europejskiej i z gospodark¹ wiatow¹, tote¿ podczas opra-cowywania polityki energetycznej nie mo¿na pomin¹æ jej globalnego kontekstu. wiatowe zapotrzebowanie na ener-giê ronie w szybkim tempie i mo¿na przypuszczaæ, ¿e tym samym bêdzie wzrasta³a konkurencja w walce o ograni-czone zasoby energetyczne. Jednoczenie wzrasta zrozu-mienie zwi¹zanych z tym problemów ochrony rodowiska, które stopniowo przek³ada siê na system regulacji o zasiê-gu regionalnym i ogólnowiatowym. Kolejny wiatowy trend rozwój technologiczny mo¿e staæ siê jednym z czynni-ków pomocnych w pogodzeniu celów ekonomicznych i tych zwi¹zanych z ochron¹ rodowiska naturalnego.
W tej czêci raportu pokrótce opisano powy¿sze uwa-runkowania oraz wp³yw, jaki mog¹ wywrzeæ na rozwa¿a-nia nad polsk¹ polityk¹ energetyczn¹
Niniejszy raport wystêpuje z tez¹, ¿e Polska ma bardzo silne gospodarcze, spo³eczne i zwi¹zane z ochron¹ rodo-wiska naturalnego podstawy ku temu, by uczyniæ politykê energetyczn¹ zagadnieniem priorytetowym na najbli¿sze trzydzieci lat. Maj¹c na uwadze ten priorytet nale¿y przy-j¹æ bardziej rygorystyczne i dynamiczne podejcie przy opra-cowywaniu i wdra¿aniu polityki energetycznej.
Energetyka, w wyniku ostatnich 200 lat rozwoju, sta³a siê trudnym do udwigniêcia ciê¿arem dla naszej planety. Wspó³czesny przemys³ wykorzystuje pewn¹ liczbê prostych substancji chemicznych, takich jak: wodór, wêgiel, tlen, siarka i azot. Ka¿dego roku nasze nowoczesne systemy ener-getyczne, imponuj¹ce motory wzrostu gospodarki, wyrzu-caj¹ w postaci gazów miliony, a nawet miliardy ton zwi¹z-ków chemicznych tych pierwiastzwi¹z-ków. Czyni¹c to zaburza-my, najprawdopodobniej nieodwracalnie, te w³anie cykle przyrody, od których sami zale¿ymy. Od XVIII wieku, kiedy to nauczylimy siê wykorzystywaæ maszyny do naszej pra-cy, iloæ produkowanych przez cz³owieka tlenków wêgla, siarki i azotu przyrasta w zastraszaj¹cym tempie.
Wykres z rysunku 1 przedstawia gwa³towny wzrost wiatowej emisji SOx, od wartoci bliskiej zeru w po³owie
dziewiêtnastego wieku, do obecnej wartoci równej 70 mi-lionom ton. Mimo, i¿ jest to tylko czêæ ca³kowitej emisji (wulkany i po¿ary lasów te¿ maj¹ tu swój udzia³), to wy-starczy³o, aby zniszczeniu uleg³y rozleg³e obszary lasów i wód w Ameryce Pó³nocnej, Skandynawii i Europie w wy-niku powstawania kwanych deszczów.
Du¿o bardziej zdradliwy jest dwutlenek wêgla. Jest on bezwonny i nietoksyczny, lecz wraz ze wzrostem stê¿enia CO2
w atmosferze coraz wyraniej dostrzegamy jego katastrofalny wp³yw na nasz klimat. Dostrzegaj¹ to tak¿e firmy ubezpiecze-niowe, których dotycz¹ najbardziej d³ugofalowe skutki gospo-darcze nasilaj¹cej siê emisji gazów cieplarnianych.
Na rysunku 2 przedstawiono gwa³towny wzrost ogól-nowiatowych emisji CO2, która wzros³a w tym samym
okresie co emisja SOx, do wartoci zbli¿onej do 7
miliar-dów ton rocznie.
Uwarunkowania globalne i regionalne
Wp³yw zmian klimatycznych w wyniku emisji gazów cieplarnianych siêga znacznie dalej ni¿ zmiany spowo-dowane przez kwane deszcze.
Obecnie podejmowane s¹
ogólnowiatowe dzia³ania zmierzaj¹ce do
rozwi¹zania tych problemów
Niektóre kraje usi³uj¹ podj¹æ dzia³ania w tej sprawie. Ostatnie 50 lat by³o wiadkiem miêdzynarodowych kon-wencji i protoko³ów, maj¹cych na celu zjednoczenie wysi³-ków w celu zapobie¿enia zbli¿aj¹cej siê globalnej apokalip-sie ekologicznej. Konwencja Organizacji Narodów Zjedno-czonych z 1979 roku w sprawie transgranicznych zanie-czyszczeñ powietrza (której nawet sam akronim jest trud-ny do wymówienia) przynios³a osiem protoko³ów, z któ-rych ostatni, przyjêty 20 lat póniej, znany jako Protokó³ z Göteborga, wyznacza zobowi¹zania pañstw do zmniej-szenia emisji tlenków siarki i azotu, lotnych zwi¹zków or-ganicznych (VOC) i amoniaku (NH3). W podobny sposób,
Ramowa Konwencja ONZ dotycz¹ca zmian klimatycznych (UNFCCC) z 1992 roku, przygotowa³a grunt dla Protoko³u z Kioto przyjêtego w 1997 roku, w ramach którego sygna-tariusze zobowi¹zali siê do zmniejszenia emisji gazów cie-plarnianych w swoich krajach.
Sporód wszystkich regionów wiata, byæ mo¿e to w³a-nie Unia Europejska najpowa¿niej traktuje swoje zobowi¹-zania dotycz¹ce tych zagro¿eñ dla rodowiska naturalne-go. Pracowici brukselscy skrybowie opracowali ca³y zestaw dyrektyw maj¹cych na celu zmniejszenie zu¿ycia energii, zminimalizowanie uzale¿nienia od technologii opartych na wêglu oraz oczyszczenie naszych technologii. Mowa tu-taj o Dyrektywê LCP (dotycz¹c¹ du¿ych róde³ energe-tycznego spalania paliw), Dyrektywê o handlu emisjami, Dyrektywê w sprawie standardów energetycznych, jakie musz¹ spe³niaæ budynki, itp. W miarê jak technologie po-zwalaj¹ce na wykrywanie emisji zanieczyszczeñ staj¹ siê coraz doskonalsze mo¿emy siê spodziewaæ coraz bardziej rygorystycznych regulacji prawnych. Mo¿na siê spodzie-waæ, ¿e emisja metali ciê¿kich i py³ów bêdzie w niedalekiej przysz³oci coraz cilej regulowana, co doprowadzi do dalszego wzrostu obci¹¿enia producentów energii elektrycz-nej kosztami ochrony rodowiska.
Za tymi elementami polityki pod¹¿a ogromne finansowa-nie ze rodków bud¿etowych. Setki milionów euro przezna-cza siê rocznie na badania naukowe w dziedzinie energii, promowanie sprawnoci energetycznej, racjonalnego wyko-rzystania energii oraz rozwoju energetyki odnawialnej.
Niezale¿nie od tego czy dyrektywy te zrodzi³y siê z oso-bistych przekonañ twórców unijnego prawa, czy te¿ s¹ one wynikiem przenikliwego instynktu politycznego, który po-zwala im dostrzec kierunek zmian pogl¹dów elektoratu, nic nie zmienia faktu, ¿e dyrektywy te powstaj¹.
W maju 2004 Polska wkroczy³a na arenê Unii Europej-skiej. Polska jest szczególnie nara¿ona na skutki oddzia³ywa-nia zdecydowanej postawy UE w sprawie poprawy stanu ro-dowiska naturalnego. Polska gospodarka jest w du¿ym stop-niu oparta na wêglu i dlatego stanowi newralgiczny obszar w dziedzinach, którymi interesuje siê UE: spalanie wêgla, ma³a skutecznoæ wytwarzania i jej nieefektywne wykorzystanie przez u¿ytkowników koñcowych, wysoki poziom emisji CO2.
Wyzwania energetyczne maj¹ charakter
zarówno geopolityczny jak i strategiczny
O ile wiatowe problemy z ochron¹ rodowiska to z³e wie-ci na przysz³oæ, nieuchronny wzrost zu¿ycia energii jeszcze bardziej przyciemnia ten obraz. Nawet potêga UE mo¿e oka-zaæ siê niewystarczaj¹ca, by spowolniæ tê rozpêdzon¹ machi-nê. IEA przewiduje, ¿e globalne zu¿ycie energii bêdzie wzra-staæ o 1,7% rocznie do roku 2030, w którym to osi¹gniêty poziom 15000 Mtoe bêdzie o 70% wy¿szy od poziomu obec-nego7). Oczekuje siê, ¿e 90% tego wzrostu zapotrzebowania
bêdzie pochodzi³o z paliw kopalnych w ramach scenariusza bez zmian. Podwojenie zapotrzebowania na energiê elek-tryczn¹ bêdzie wymaga³o zbudowania elektrowni o takiej mocy, jak¹ maj¹ elektrownie ju¿ obecnie istniej¹ce na naszej plane-cie. Ponad 60% tego wzrostu bêdzie udzia³em krajów zalicza-nych dzisiaj do krajów rozwijaj¹cych siê, które przekszta³c¹ siê w nowe potêgi gospodarcze, zmieniaj¹ce uk³ad popytu i po-da¿y. Szybki wzrost gospodarczy Chin stwarza nienasycone zapotrzebowanie na energiê elektryczn¹ i inne surowce. Przy rocznej stopie wzrostu wynosz¹cej od 56%, znacznie po-wy¿ej tempa wzrostu w UE, Chiny bêd¹ zu¿ywaæ 35%8)
wia-towego wêgla. W sytuacji, gdy Chiny rywalizuj¹ z UE na ro-syjskim rynku gazu ziemnego do 20309) roku Azja bêdzie
importowaæ 55% gazu na swoje potrzeby ceny gazu ziem-nego mog¹ tylko wzrosn¹æ, a jego dostawy do UE mog¹ na-wet ulec znacznemu ograniczeniu.
Oczywicie, wzrost w Chinach mo¿e ulec os³abieniu lub za³amaniu, ale czy bezpiecznie jest zak³adaæ, ¿e tak siê stanie?
Przewiduje siê, ¿e do 2030 r. gospodarka samej Rosji silnie siê rozwinie, a jej krajowe zapotrzebowanie na energiê wzronie. Oligarchia energetyczna mo¿e nie podchodziæ en-tuzjastycznie do zachêcania do oszczêdzania poprzez pod-niesienie sprawnoci, które wci¹¿ jeszcze mo¿na osi¹gn¹æ w tym kraju. Do roku 2030 Wspólnota Niepodleg³ych Pañstw stanie siê najwiêkszym wiatowym dostawc¹ gazu, ale rów-noczenie bêdzie konsumentem prawie 20%10) ca³ego
wia-towego wydobycia gazu ziemnego. Jeli wiatowe rygory zmian klimatycznych wejd¹ w ¿ycie, wówczas Rosja i Chiny mog¹ same zechcieæ odst¹piæ od wêgla, jeszcze bardziej przyspieszaj¹c wzrost zapotrzebowania na gaz ziemny. Wzrost gospodarczy mo¿e nast¹piæ tak¿e w krajach tak silnie zalud-nionych jak Indie, Brazylia czy Indonezja.
Bliski Wschód i Azja rodkowa borykaj¹ siê ci¹gle z pro-blemami konfliktów na ró¿nym tle. Wiele lat musi jeszcze
up³yn¹æ zanim historia nienawici i zamêtu wyczerpie swo-je si³y w tych rejonach. Dopóki nie obni¿y siê tam ryzyko inwestycyjne, perspektywy na swobodny przep³yw paliw ropopochodnych s¹ marne.
W przysz³oci kraje dotychczas biedne siêgn¹ po pozy-cjê wiatowych liderów, a gospodarcza supremacja Ame-ryki Pó³nocnej, UE i Japonii przekszta³ci siê w rywalizacjê gospodarcz¹ pomiêdzy kilkoma regionami wiata, z któ-rych ka¿dy bêdzie odczuwaæ g³ód energii. Chocia¿ ten wzrost gospodarczy mo¿e stworzyæ równie¿ nowe rynki dla polskiego eksportu, to jedn¹ z najwa¿niejszych kwestii stanie siê bezpieczeñstwo energetyczne pañstwa.
Technologia ma równie¿ pewn¹ rolê
do odegrania
W ci¹gu ostatnich dwudziestu lat nasz styl ¿ycia uleg³ zmianie pod wp³ywem nowych technologii w dziedzinach informatyki i telekomunikacji. W kolejnym dwudziestoleciu podobny efekt przynios¹ nowe technologie w dziedzinie energetyki. Technologie znajduj¹ce siê dzisiaj na granicy op³acalnoci, takie jak: zgazowanie wêgla, wykorzystanie wiatru i biomasy do wytwarzania energii elektrycznej, po-nowne wi¹zanie pierwiastka wêgla, stan¹ siê zapewne eko-nomicznie uzasadnione. Rzadziej wymieniane, lecz nie mniej wa¿ne, nowe systemy kszta³towania popytu na energiê, rozwi¹zania w zakresie inteligentnego zarz¹dzania sieci¹, nowe specjalistyczne rozwi¹zania w architekturze i budow-nictwie, nowe materia³y o du¿ej wytrzyma³oci i atrakcyjnych w³aciwociach, mog³yby przy w³aciwej polityce -wp³yn¹æ na obni¿enie popytu na energiê.
Takie rozwi¹zania wprowadza siê ju¿ w niektórych czê-ciach Europy. Technologie skojarzone, oparte na ogniwach paliwowych oraz mikrouk³adach do produkcji skojarzonej zna-laz³y zastosowanie w okrêgu Woking w Anglii, która dziêki pionierskiej polityce ostatnich dziesiêciu lat ograniczy³a swo-j¹ emisjê CO2 o 43%. W Anglii planuje siê wytwarzanie
1,2 GW na bazie czystego wêgla. Na Wêgrzech ponad milion m3 biomasy powiadczonej certyfikatem bêdzie
wy-korzystywane w elektrociep³owniach zamiast wêgla. Dania, le¿¹ca o kilkaset kilometrów na zachód od Polski dysponuje elektrowniami wiatrowymi o mocy 2,5 GW. Technologie te mog¹ zmieniæ ekonomikê ró¿nych rodzajów paliw, a z pew-noci¹ zmieni¹ ich konkurencyjnoæ ekologiczn¹. Technolo-gie czystego wêgla USC, które bêd¹ gospodarczo op³acalne za 20 do 15 lat, mog¹ na przyk³ad zwiêkszyæ sprawnoæ elektrowni wêglowych o 10 punktów procentowych i wiê-cej, a tak¿e wyeliminowaæ konwencjonalne zanieczyszcze-nia (tj. SOx, NOx, py³ i ciê¿kie metale), których ograniczenie
jest g³ównym celem dzisiejszych technologii czystego wê-gla. Dalsze udoskonalenie technologii mo¿e pozwoliæ na wy-chwytywanie i wi¹zanie CO2 ze spalin. Taki postêp
technolo-giczny zapewne pomóg³by pogodziæ cele ochrony rodowi-ska w Polsce z preferencjami na rzecz wêgla jako paliwa.
To, czy Polska znajdzie siê wród pañstw, które naj-wczeniej skorzystaj¹ z nowych technologii energetycznych zale¿eæ bêdzie od ambicji i fachowoci nie tylko jej na-ukowców, przemys³owców i finansistów, ale tak¿e od de-cydentów kreuj¹cych politykê gospodarcz¹.
7)Integrating Energy and Environment Goals, IEA 2003
8)European Energy and Transport Trends to 2030 (EU)
9)European Energy and Transport Trends to 2030 (EU)
Szczególne warunki, w jakich znajduje siê Polska ozna-czaj¹, ¿e proces tworzenia polityki gospodarczej jest wy-j¹tkowo z³o¿ony. Uwarunkowania te mog¹ byæ rozwa¿ane w czterech kategoriach:
(I) naturalne zasoby energetyczne,
(II) struktura energetyki w sektorze energetycznym, (III) efektywnoæ wykorzystania energii oraz
(IV) ludzie.
Pod tymi cechami, zwykle postrzeganymi jako proble-my, kryj¹ siê tak¿e mo¿liwoci rozwoju. Do kreuj¹cych po-litykê gospodarcz¹ nale¿y stworzenie takich warunków, które zachêci³yby inwestorów, spó³ki energetyczne i przed-siêbiorców do jak najlepszego wykorzystania potencja³u ist-niej¹cego w tych dziedzinach. Ta czêæ raportu powiêco-na jest obszarom problemowym i omówieniu sposobów skorzystania przez Polskê z istniej¹cych mo¿liwoci.
Energetyczne bogactwa naturalne
Zasoby wêgla
Przy obecnym poziomie zu¿ycia, ca³kowite polskie zaso-by wêgla, wynosz¹ce blisko 30 mld ton wystarcz¹ na oko³o 300 lat. Wydaje siê, ¿e jest to doæ bezpieczne zaplecze dla polityki energetycznej, dopóki nie uwiadomimy sobie, ¿e zasoby, które s¹ lub mog¹ byæ w krótkim czasie dostêpne wynosz¹ jedynie 34 mld ton. Przy rocznym zu¿yciu w gra-nicach 100 mln ton, zasoby energetyczne wyczerpi¹ siê w ci¹-gu najbli¿szych 3040 lat. Po up³ywie tego czasu, wraz ze wzrostem kosztów wydobycia, spadnie konkurencyjnoæ krajowego wêgla zarówno w stosunku do wêgla importo-wanego (z Australii, USA, Kanady, gdzie wydajnoæ produk-cji jest wielokrotnie wy¿sza), jak i w stosunku do krajowej biomasy. Podobnie jak ma to miejsce w Niemczech, kolejne dotacje dla górnictwa raczej nie bêd¹ politycznie mo¿liwe w ramach UE. Nowe technologie mog¹ pozwoliæ na urucho-mienie nowych zasobów, które dzisiaj nie s¹ dostêpne. Nie mo¿na jednak zak³adaæ, ¿e tak siê stanie.
Dlatego w okresie krótszym ni¿ 20 lat, krajowy wêgiel nie bêdzie ju¿ konkurencyjny. Jeli krajowe zasoby nie bêd¹ konkurencyjne i zwiêkszenie importu bêdzie nieuniknione, wêgiel stanie siê przedmiotem rozwa¿añ w kontekcie bez-pieczeñstwa energetycznego kraju, tak jak importowany gaz, aczkolwiek w mniejszym stopniu, w zwi¹zku z istnieniem zasobów wêgla w wielu innych krajach.
Zasoby wêgla brunatnego, wynosz¹ce oko³o 4800 mln ton, przy rocznym wydobyciu oko³o 70 mln ton, powinny wystarczyæ Polsce do po³owy lat 70. tego stulecia. Pozor-nie wydaje siê, ¿e to d³ugo, w praktyce jednak jest to prze-dzia³ czasu krótszy od okresu funcjonowania dwóch gene-racji elektrowni!
Uwarunkowania polskie
Towarzysz¹ce spalaniu wêgla brunatnego znaczne za-nieczyszczenie rodowiska os³abi ekonomiczne uzasadnie-nie wykorzystania tego surowca jako paliwa znaczuzasadnie-nie wcze-niej, zanim dojdzie do budowy nastêpnej generacji elek-trowni.
Posiadanie przez Polskê wêgla ma dwie strony. W pew-nym sensie jest to atut, zwa¿ywszy na fakt, ¿e znaczna czêæ Europy jest faktycznie bardzo uzale¿niona od rosyj-skiego gazu. Polska cieszy siê godnym pozazdroszczenia poziomem samowystarczalnoci. Samowystarczalnoæ oznacza, ¿e bezpieczeñstwo dostaw paliw jest na razie w mniejszym stopniu problemem Polski ni¿ krajów Europy Zachodniej.
Z drugiej strony, du¿a zale¿noæ od wêgla oznacza, ¿e coraz trudniejsze staje siê ograniczenie udzia³u tego surow-ca w surow-ca³kowitym bilansie energetycznym. Spo³eczne i eko-nomiczne interesy powi¹zane z sektorami górnictwa i ener-getyki oznaczaj¹, ¿e przejcie na bardziej akceptowalne z punktu widzenia ekologii paliwo uderzy w wiele grup spo-³ecznych. Dlatego kreuj¹cy politykê gospodarcz¹ unikaj¹ trudnych decyzji, co czyni tê reformê coraz trudniejsz¹ do przeprowadzenia.
Uwiadomienie sobie, ¿e przy obecnym poziomie zu-¿ycia krajowe zasoby wêgla mog¹ wyczerpaæ siê w ci¹-gu najbli¿szych dwudziestu lat powinno u³atwiæ, z poli-tycznego punktu widzenia, rozpoczêcie planowania prze-kszta³ceñ sektora energetycznego, dziêki którym stanie siê on mniej zale¿ny od wêgla b¹d bêdzie go wykorzy-stywa³ w sposób bardziej efektywny. Ze wzglêdu na d³ugi okres, jaki istnieje pomiêdzy planowaniem a zakoñcze-niem budowy elektrowni i infrastruktury energetycznej, nadszed³ czas rozpoczêcia tworzenia wizji polityki ener-getycznej, w której wêgiel przestanie byæ dominuj¹cym ród³em paliwa.
Nawet jeli wêgiel kamienny i brunatny nie bêd¹ najwa¿-niejszym, to pozostan¹ istotnym ród³em energii. Nale¿y podj¹æ wszelkie wysi³ki dla zapewnienia, by te cenne zaso-by zaso-by³y wykorzystywane przy u¿yciu najbardziej wydajnych technologii. Uznanie za priorytet wysokowydajnych elektrow-ni opalanych wêglem jest najlepszym kompromisem, pozwa-laj¹cym na lepsze wykorzystanie bogactw naturalnych w spo-sób akceptowalny z punktu widzenia rodowiska.
Odnawialne ród³a energii
Polska posiada niewykorzystane miejscowe zasoby ener-getyczne, wiatr wzd³u¿ wybrze¿a Morza Ba³tyckiego, bio-masê ze swojego bogatego dziedzictwa rolnego i lenego oraz w³asne z³o¿a gazu. Szacowana na 4,5 GW potencjal-na moc przybrze¿nego wiatru, przy za³o¿eniu 40% wydaj-noci, mog³aby zaspokoiæ oko³o 10% bie¿¹cych potrzeb energetycznych. W sumie 18 milionów hektarów zajmuje produkcja rolna.
Jeli 10% tego area³u, czyli 1,8 mln hektarów, zosta³o-by przeznaczone pod uprawy energetyczne, to rocznie mo¿-na by wyprodukowaæ co mo¿-najmniej 1020 megaton bioma-sy, zastêpuj¹c podobn¹ iloæ wêgla kamiennego i brunat-nego czyciejszym i bardziej ekologicznym paliwem.
Zasoby geotermalne równie¿ pozostaj¹ niewykorzy-stane.
Planowane utworzenie programu certyfikacji stosowa-nia energii odnawialnej jest odwa¿nym posuniêciem. Czas poka¿e czy projekty zwi¹zane z tymi zasobami bêd¹ atrak-cyjne ekonomicznie dla inwestorów. Inna metoda promo-wania projektów zwi¹zanych z odnawialnymi ród³ami ener-gii, jak gwarantowane ceny kupna, odnios³a sukces na Wêgrzech (biomasa) oraz w Niemczech (wiatr). Metoda ta mo¿e okazaæ siê wskazana, gdy¿ przemys³ odnawialnych róde³ energii jest wci¹¿ we wczesnej fazie rozwoju i raczej nie zapewni wystarczaj¹cej p³ynnoci do stworzenia sku-tecznie funkcjonuj¹cego rynku certyfikatów stosowania energii odnawialnej.
EU ETS (Unijny System Handlu Emisjami) jest kolejnym rodkiem, s³u¿¹cym do promowania wykorzystywania od-nawialnych róde³ energii. Koszty biomasy, na przyk³ad 30-35 euro za tonê w przypadku cinków drewnianych z od-padów lenych s¹ wy¿sze od d³ugoterminowej ceny wê-gla, wynosz¹cej oko³o 20 euro za tonê. Gdy jednak uwzglêd-nimy cenê pierwiastka wêgla w kopalinie i wy¿sze ceny energii elektrycznej pochodz¹cej ze róde³ odnawialnych, biomasa mo¿e okazaæ siê doæ konkurencyjna.
Jednak promowanie popytu na energiê ze róde³ odna-wialnych mo¿e nie byæ wystarczaj¹ce do szybkiego uru-chomienia przemys³u z nimi zwi¹zanego. Na drodze do stwo-rzenia efektywnego ³añcucha zaopatrywania w biomasê stoj¹ ogromne bariery logistyczne. Konieczny jest bardzo wysoki poziom wspó³pracy pomiêdzy w³adzami, lenikami, przewonikami, przetwórcami, organami wydaj¹cymi cer-tyfikaty i elektrowniami. W tej dziedzinie byæ mo¿e jest zbyt wiele oczekiwañ, ¿e rynek sam ukszta³tuje tê wspó³-pracê. Do sprawnego zaopatrywania odbiorców w bioma-sê potrzebna jest wiedza specjalistyczna, któr¹ ju¿ zdoby³y b¹d zdobywaj¹ spó³ki miêdzy innymi w Szwecji, Austrii, Holandii, jak równie¿ w Czechach, na Wêgrzech i na S³o-wacji. Zachêcanie dostawców poprzez udzielanie pomocy przedsiêbiorcom, eliminowanie biurokracji, okrelanie ja-snych uregulowañ, promowanie szerzenia informacji i wie-dzy specjalistycznej, by³oby wa¿nym wsparciem dla rynku energii pochodz¹cej ze róde³ odnawialnych.
Przemys³ oparty na spalaniu wêgla ma wielki atut, jeli chodzi o pozyskiwanie energii odnawialnej z biomasy. Koszty inwestycji przekszta³cenia elektrowni wêglowej na spalaj¹-c¹ lub wspó³spalaj¹spalaj¹-c¹ biomasê mog¹ byæ bardzo niskie w porównaniu z budow¹ nowych obiektów. W praktyce, koszt przystosowania elektrowni opalanych wêglem do spalania biomasy w Europie rodkowej i Wschodniej wy-nosi od 200 do 300 /kW lub nawet mniej, co w przypadku zrealizowanych projektów pozwoli³o przed³u¿yæ ¿ywotnoæ urz¹dzeñ, zredukowaæ emisjê tlenków siarki, uzyskaæ ko-rzyci finansowe ze sprzeda¿y aktywów CO2 i przejæ do
wy¿szych przedzia³ów gwarantowanych cen zakupu ener-gii od producentów.
Najwiêksze korzyci ekonomiczne uzyskaj¹ du¿e elek-trownie (w szczególnoci objête unijnym systemem handlu emisjami). Jednak negatywny wp³yw transportu biomasy na du¿e odleg³oci oznacza, ¿e powinny równie¿ zostaæ podjête starania w kierunku promowania mniejszych, lokal-nych ciep³owni i elektrowni. W tej kwestii nale¿y wykorzy-staæ dowiadczenia z wdra¿ania wielu podobnych projek-tów w Czechach i na S³owacji. Promowanie upraw energe-tycznych (wraz ze wsparciem dla rolników) mo¿e byæ spo-sobem na zapewnienie dostêpnoci paliw na obszarach, gdzie istnieje zapotrzebowanie na ciep³o i energiê.
Ze wzglêdu na zniekszta³cenie obrazu rynku w sektorze rolniczym przez dotacje, same si³y rynkowe mog¹ okazaæ siê niewystarczaj¹c¹ zachêt¹ do wprowadzenia upraw ener-getycznych.
Nie nale¿y zapominaæ o ekologicznej integralnoci za-opatrywania w biomasê, bez której przedsiêwziêcie nie mia³oby zalet z ekologicznego punktu widzenia. Certyfika-cja ³añcucha dostaw zgodnie z miêdzynarodowymi stan-dardami powinna byæ warunkiem wstêpnym pozyskiwania energii odnawialnej z biomasy.
Elektrownie wiatrowe stawiaj¹ zupe³nie inne wyzwania. Przemys³ ten rozwin¹³ siê bardziej ni¿ pozyskiwanie energii z biomasy. Technologie wiatrowe s¹ ju¿ znormalizowane, a finansowanie skalkulowane. Najwiêksze wyzwania doty-cz¹ zarz¹dzania sieciami przesy³owymi, ukrytych kosztów utrzymywania rezerwy mocy wytwórczej i zwi¹zanych z tym wymagañ technologicznych. Podczas gdy wiêkszoæ wia-towych technologii sieciowych jest przedwojenna, powstaj¹ nowe technologie (takie jak wirtualne elektrownie) w celu rozwi¹zania problemów nieci¹g³ego wytwarzania energii elektrycznej. Zarz¹dzaj¹cy sieci¹ przesy³ow¹ czêsto sprze-ciwiaj¹ siê nieci¹g³emu wytwarzaniu energii elektrycznej z powodu trudnoci w bilansowaniu energii. Mimo to winni oni byæ zmotywowani do znajdowania rozwi¹zañ i po-dejmowania wyzwañ technicznych.
Wykorzystanie omawianego potencja³u energii wiatru i zasobów biomasy bêdzie wymaga³o niezwykle wysokie-go poziomu integracji polityki energetycznej, naukowo-ba-dawczej, rolnej, ekologicznej i rozwoju terenów wiejskich. Podobnie, jak we wszystkich nowych dziedzinach, równie¿ i tutaj pionierzy bêd¹ musieli podj¹æ ryzyko finansowe. Rz¹d mo¿e przyczyniæ siê do tego, aby to ryzyko by³o zminima-lizowane poprzez zapewnienie wykonalnoci, ci¹g³oci i prze-widywalnoci przepisów.
Sytuacja w dziedzinie wytwarzania
energii elektrycznej
Istniej¹ trzy powi¹zane ze sob¹ zagadnienia dotycz¹ce wytwarzania energii elektrycznej w Polsce. Pierwsze, to fakt, ¿e maj¹tek tworz¹cy podstawê tego przemys³u jest sto-sunkowo przestarza³y i nale¿y go wymieniæ. Posiada on równoczenie pewne cenne w³aciwoci, które powinny byæ zachowane (chodzi przede wszystkim o rozwiniêty sys-tem wytwarzania energii w kogeneracji). Po drugie, przepi-sy UE nak³adaj¹ rygorystyczne normy emisji SOx, NOx i py³u,