Produktywność i substytucja pasz w żywieniu świń w gospodarstwach indywidualnych przy różnej skali produkcji

Henryk Łucjan, Jan Zuba

Produktywność i substytucja pasz w

żywieniu świń w gospodarstwach

indywidualnych przy różnej skali

produkcji

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 23, 339-353

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E С U R I E - S К Ł O D O W S К A

L U B L I N — P O L O N I A

VOL. X X III, 22 SECTIO H 1989

I n s t y t u t E k o n o m i k i i O r g a n i z a c j i R o l n i c t w a W y d z i a ł u R o l n i c z e g o A R w L u b l i n i e

H en ry k Ł U C J A N , J a n Z U В A

Produktywność i substytucja pasz w żywieniu świń w gospodarstwach indywidualnych

przy różnej skali produkcji *

П р ои зводительн ость и субституция кормов в питании свиней в единолич ны х х о зя й ст в а х при различн ы х м асш табах п р оизводства

P ro d u ctiv ity and S u b stitu tio n of F odders in th e F eed in g of P igs in In d iv id u a l F arm s w ith V arying Production S cales

P asze treściw e i ziem niaki stanow ią około 90% kosztów pasz w ży­ w ien iu tuczników w gospodarstw ach i n d y w i d u a l n y c h O d sk arm ian ej ilości ty ch pasz i sposobu ich zużycia zależy wielkość oraz koszt pro ­ du k cji żywca w ieprzow ego. Zagadnienie racjonalnego w yko rzystan ia ty ch pasz m a więc kluczow e znaczenie w procesie in ten sy fik acji p ro ­ d u k cji żywca wieprzow ego. Celem niniejszej p racy je st określenie p ro ­ dukty w n o ści pasz treściw ych i ziem niaków oraz technicznej stopy ich s u b s ty tu c ji w żyw ieniu św iń w gospodarstw ach in d y w id u aln y ch przy różnej skali produkcji.

M ETO DY K A I M A TER IAŁ LICZBOW Y

Dla określenia produktyw ności podstaw ow ych pasz w żyw ieniu św iń zastosow ano m etodę analizy r e g r e s ji2 M ateriał liczbow y stano w ią dane z gospod arstw in d y w id u aln ych całego k ra ju prow adzących książki r a ­

* B adania dotyczą roku 1983.

1 J. R e i n s t e i n: K o s z t y je d n o s t k o w e p o d s t a w o w y c h p r o d u k t ó w roln ych w g o s p o d a r s tw a c h p r o w a d z ą c y c h r a c h u n k o w o ść rolną. IERiGŻ, W arszaw a 1985.

2 N. R. D r a p e r , H. S m i t h : A n a liza r e g r e s ji stoso w a n a . PW N, W arszaw a 1973.

chunkow e dla IERiG Ż za ro k 1983 s. Z m iennym i objaśniającym i były: zużycie pasz treściw y ch w kg (xj) i zużycie ziem niaków w kg (x2). Z m ien­ ną zależną była p ro d u k cja żyw ca w ieprzow ego w kg (Y).

Celem u sta le n ia w pływ u skali p rod uk cji na p roduktyw ność pasz, zbiorowość 1621 b ad any ch g o spo darstw rozdzielono na 3 g ru p y wg w iel­ kości p rod u k cji żywca. W grupie I znalazło się 519 g o spodarstw w y ­ tw arzający ch do 500 kg żywca, w II — 713 z p ro d u k cją od 501 do 1500 kg i w g ru pie III — 389 gospodarstw pro d u k u jący ch ponad 1500 kg żywca w ieprzow ego. W ta k u stalo n y ch grupach określone zostały za­ leżności m iędzy zm iennym i p rzy pom ocy m etody re g re sji w ielorakiej k rz y w o lin io w e j4.

Na podstaw ie w yliczonych ró w n ań re g re sji wyznaczono p ro d u k ty w ­ ność k rań co w ą pasz treściw ych i ziem niaków , elastyczność p ro duk cji w zględem ty ch pasz oraz stopy s u b sty tu c ji m iędzy n im i5.

O ceny p a ra m etró w re g re s ji dokonano p rzy pom ocy m etody n a jm n ie j­ szych kw ad ratów . W ery fik acja s ta ty sty c z n a w spółczynników reg re sji z zastosow aniem te s tu t-S tu d e n ta została przeprow adzona p rzy poziomie istotności a = 0,05. Dla w y rażenia ścisłości zw iązku pom iędzy zm iennym i został zastosow any in d ek s d e te rm in a c ji w ielorakiej. P rz y pom ocy w spół- czynika d e te rm in a cji krzyw oliniow ości określono udział zm iennych nieza­ leżnych w k w ad racie w zm iejszeniu w a ria n c ji składnika losowego w sto ­ su n k u do m odelu liniow ego 8. Celem porów nania w pływ u poszczególnych cech n a p ro d u k cję żyw ca w ieprzow ego zastosow ano znorm alizow ane w spółczynniki r e g r e s ji 7.

C h a ra k te ry sty k ę s ta ty sty c z n ą zm iennych przedstaw iono w tab. 1. Z in fo rm acji w niej z a w a rty c h w ynika, że gospodarstw a poszczególnych gru p stoso w ały różne sy ste m y żyw ienia z w ie rz ą t8. W raz ze w zrostem skali prod u k cji zaw ężał się sto su n e k pasze treściw e-ziem niaki. W g rupie I k ształto w ał się średnio ja k 1:2,75, w II ja k 1:2,44, a w g ru p ie III tylko 1 : 1,5. W zrastał więc u dział pasz treściw y ch w pow iększaniu p ro duk cji żywca w ieprzow ego. Z jaw isko to m oże powodować w zrost p rzy ro stó w

3 I n d y w i d u a l n e w y n i k i r a c h u n k o w o ś c i r o l n e j g o s p o d a r s t w ch ło p s k ic h za r o k

1983. M akroregion I—IX , IER iG Ż, W arszaw a 1984.

4 T. M a r s z a ł k o w i e z: M e t o d y s t a t y s t y c z n e w badania ch e k o n o m i c z n o --r o ln ic z y c h . PW N , W arszaw a 1975, s. 293— 307. 5 J. S. Z e g a r : W y b r a n e za g a d n i e n ia r a c h u n k u e k o n o m i c z n e g o w r o l n ic t w i e . S G P iS , W arszaw a 1974, s. 44— 95. 6 M a r s z a ł k o w i e z: op. cit., s. 304— 305. 7 R. E l a n d t : S t a t y s t y k a m a t e m a t y c z n a w za s to s o w a n iu d o d o ś w i a d c z a l ­ n i c t w a ro l n ic z e g o , PW N , W arszaw a 1964, s. 440— 442. 8 E n c y k l o p e d i a ek o n o m i c z n o -r o ln i c z a , PW R iL, W arszaw a 1984, s. 758.

P rod u k tyw n ość i su b stytu cja p asz w ż y w ien iu świń... 341 Tab. 1. Charakterystyka statystyczna zmiennych w trzech grupach gospodarstw

A statistical analysis of the variables in three groups of homesteads

Zmienna Grupa Średnia arytm e­ tyczna Obs zmień od zar ności do W spół­ czynnik zmienn- ności w % Współ­ czynnik korelacji Tyxi Y — produkcja I 293,66 20 500 41,77 żywca w kg II 914,04 502 1 497 39,24 III 2 943,40 1 506 15 564 70,73 Xi — zużycie pasz I 826,22 22 2 210 48,96 0,849 treściowych w kg II 2 732,17 235 7 570 41,56 0,603 III 9 588,50 3 000 53 005 81,52 0,934 X2 — zużycie ziem ­ I 2 275,38 100 5 000 50,46 0,785 niaków w kg II 6 670,50 400 17 200 43,68 0,499 III 14 411,78 500 64 300 62,35 0,442

dobow ych tuczników i popraw ę opłacalności tu c z u 9. N ajw yższa zm ien­ ność badan ych cech w y stąpiła w grupie III, a najniższa w grupie II. W spółczynniki korelacji m iędzy produkcją żywca a zużyciem pasz tre ś ­ ciw ych są wyższe niż m iędzy produkcją żywca a zużyciem ziem niaków we w szystkich grupach gospodarstw .

WYNIKI BADAŃ

E stym ując m etodą najm n iejszy ch kw ad ratów p a ra m e try m odeli r e ­ g resji w ielorakiej uzyskano następ u jące w yniki w spółzależności (tab. 2). W szystkie w spółczynniki reg re sji netto okazały się staty sty czn ie istotne. W ysokie w artości indeksów d eterm in acji w ielorakiej w g rupie I i III św iadczą o dużej ścisłości związku m iędzy p ro dukcją żywca w ieprzow ego a zużyciem pasz treściw ych i ziem niaków. W skazują one, że 82% zm ien­ ności prod u k cji żywca w grupie I i 90,29% w gospodarstaw ch g ru p y III zostało w yjaśnione przez p rzy jęte w m odelu zm ienne niezależne. N ato­ m iast w g ospodarstw ach g ru p y II w prow adzone zm ienne niezależnie w y ­ jaśn ia ją zm ienność p ro du k cji żywca w ieprzow ego w 42% . G ospodarstw a te należąc do k ategorii w ielostronnych, stosują in n y system żyw ienia trzo­ dy chlew nej. D ają znać o sobie pow iązania w ew nętrzn e w y stępujące w jedn ostkach produ k cy jn y ch . W w iększym stopniu stosow ane są w żyw

ie-9 D. K a l i s z e w i c z : Struktura skarmianych pasz a koszt je dn ostkow y p r z y ­

r'r, 1x0 Cfl VA o x X * g CÖ ^ C *-i_O) m £ x buO . 3 ^ ca W O ao 5-1 cu o * O t/J N W) £ ° ft ,c (U ’% o 8 o j j ^ '3 ■ft >f B _{§ .3} •N >» ,g U U 3 ? CÖ .£ .g 2 > h 2 ft >> 3 Ö 5> Ö ■ § Ä ft 'S s J ^ — £ ft N ß * K rrt r <u •S? s J Q - ä 5 ö _ 5 ß o ö « •r, -g o •" <d § w a > N w r j O <u 2 .5? 'S 'S g? “ N l-j i>s o £» a ^ _{w cd cj}Łj cd 2 S -^ t; S w y> CQ »pH OT £ rt ! s l 3 “ ^ « U -a rt c - ö h h <u ca 5 o 'ft __. ’S +-> .J? t3 •r* .S2 J t i «o ^ , 3 S 05 C w_{c <U} w > «h £ <1> £ O O hft “ 5 ® *h m 2 43 ö $_{^73 O ö} O vh O ‘Ü ft 'S_{3 ca t-i} 2 3 # 8 o1 ft ? a> <5 U <U JS CÖ ■** "jj? «M £ _in o ►> Ö *h O CU -*-> *» •* _{ca .2}s £ u ro Q) X i ■+* U g Cs) CÖ Xi Ó _rt ü_. H < PQ 0, 76 3 92 0 ,0 4 9 0 2 0,1 14 70 0, 141 00 >—i H-ł 1—ł cd Ö4 P o w s p ó łc z y n n ik r e g r e sj i n e tt o 0,2 0 3 4 7 5 0 ,0 1 1 3 5 8 ł O ł-H cm co 7 o T—ł co CM m lO 57 4, 26 0 9 0 ,2 9 9,7 9 6 52 ,74 1 89 3,5 1 PQ 0,7 2 9 5 2 0, 253 21 -0 ,2 5 9 8 1 00_o o o o 18 4,5 15 2 73 ,8 4 5 hH cd CU p i-i O w s p ó łc z y n n ik r e g r e sj i n e tt o 0 ,2 3 0 4 0 8 0 ,0 3 1 1 6 3 O 1 © r“H có m CM co C<1 ł-H 1 ** 7 o ł—A 05 i—H CO 42,11 0 ,6 6 128,77 * PQ 1,0 4 0 4 3 0 ,4 5 9 8 6 -0 ,4 4 9 6 3 -0 ,1 1 3 2 3 hH 2 ,1 42 5 2 ,3 0 2 G r u p a w s p ó łc z y n n ik . r e g r e sj i n e tt o 0 ,3 1 5 5 2 8 0 ,0 4 9 1 3 9 O co lO CM t -C'~ 1 o 7 0 v“H 0 5 *—4 O rf CM 1 O Oä cm" co 6,27 5 8 5 ,5 4 O O Z m ie n n e o b ja ś n ia ją c e Zu życ ie p a sz tr e śc iw y c h w k g Z uż y cie zi em nia ków w k g Z u ży cie p a sz tr e ś c iw y c h w k w a d r a c ie Z uż y cie z ie m n ia k ó w 7 w k w a d r a c ie S ta ła r ó w n a n ia In d ek s d e te r m in a c ji w ie lo r a k ie j w °/ o W sp ó łc z y n n ik d e te r m in a c ji k r z y w o li n io w o ś c i r e g r e sj i w O d c h y le n ie st a n d a r d o w e r e s z t S ta ty st y k a — F * B — z n o r m a li z o w a n e w sp ó łc z y n n ik i r e g r e sj i c z ą st k o w e j (n e tt o )

P rod u k tyw n ość i su b stytu cja pasz w ży w ien iu świń... 343

niu św iń zielonki i m leko oraz inne pasze gospodarskie, któ re częściowo zastępu ją zboże i ziem niaki.

U zyskane w spółczynniki determ in acji krzyw oliniow ości świadczą, iż tylko nieznacznie w yjaśniono w arian cję składnika losowego (od 0,66% w g rupie II do 9,79% w grupie III) przez w prow adzenie m odelu krzyw o­ liniowego w sto sun k u do prostoliniow ego. O dchylenie stan dardo w e w yno ­ si od 17,81% (grupa I) do 29,9% (grupa II) średniej zm iennej zależnej. P orów nanie w artości em pirycznych i teoretycznych te s tu F F isch era-S n e- decora w skazuje na w ysoką istotność w yznaczonych ró w nań re g re sji w ie­ lorakiej i pozwala trak to w ać o trzym ane w yniki z zaufaniem .

Na podstaw ie otrzym any ch rów nań reg re sji w ielorakiej w yliczono produktyw ność przeciętną b ru tto pasz treściw ych i ziem niaków oraz wyznaczono rów n ania re g re sji c z ą stk o w e j11 dla obydw u zm iennych nie­ zależnych.

Zależność pom iędzy p rodukcją żywca wieprzowego a zużyciem pasz treściw ych w b adanych g rupach gospodarstw obrazu ją w y k resy 1— 3. W idać z nich, że zależność ta jest dodatnia i krzyw oliniow a dla grup I i II zależność m a c h a ra k te r m alejący, a w grupie III — rosnący. Tempo w zrostu p rodukcji w stosunku do tem pa w zrostu zużycia pasz jest zm ien­ ne. Elastyczność produkcji, którą można określić na podstaw ie tang en sa k ą ta n achylenia stycznej do krzyw ej w stosunku do osi odciętych m n ie j­ sza je st od jedności w e w szystkich grupach w całym obszarze zm

ienno-W ykres 1. Z ależność p om iędzy produkcją żyw ca w iep rzow ego (y) a zu życiem pasz treściw y ch (xi) przy średnim poziom ie zużycia z iem n ia k ó w (X2) w gosp od arstw ach

grupy I

D iagram 1. A d ep en d en cy b e tw e e n the production of hogs for slau gh ter (y) and th e u tiliza tio n of protein food (xi) w ith a m ean le v e l of potato u tiliza tio n (X 2 ) in th e

farm s o f group I

10 Z e g a r : op. cit., s. 68— 86.

ści zm iennej niezależnej. Ś rednio biorąc najw yższą elastycznością p ro d u k ­ cji żywca względem^ pasz treściw ych ch arak tery zo w ały się gospodar­ stw a g ru p y III, a n ajniższą gospodarstw a w gru p ie II. Tylko niew ielkie zakresy obszarów zm ienności zużycia pasz treściw ych dla dwóch sąsiad u­ jących g ru p gospodarstw n a k ła d a ją się na siebie, zaś m iędzy g rup ą I i III nie m a żadnych p u n k tó w w spólnych. S tąd m ożliwości analizy porów naw ­ czej g raficznych postaci m iędzy zm iennym i są ograniczone.

W ykres 2. Z ależność p om ięd zy prod u k cją ży w ca w iep rzo w eg o (y) a zu życiem pasz tr e śc iw y c h (xi) przy śred n im p oziom ie zu życia ziem n ia k ó w (X2) w gosp od arstw ach

grupy II

D iagram 2. A d ep en d en cy b e tw e e n th e p rod u ction of hogs for slau gh ter (y) and th e u tiliza tio n o f p ro tein food (xi) w ith a m ea n le v e l o f potato u tiliza tio n (X2) in th e

farm s o f group II

W ykres 3. Z ależność p om ięd zy p rod u k cją ży w ca w iep rzo w eg o (y) a zu ży ciem pasz tr e śc iw y c h (xi) przy średnim p oziom ie zużycia ziem n iak ów (X2) w gospodarstw ach

g rupy III

D iagram 3. A d ep en d en cy b e tw e e n th e p rod u ction of hogs for slau gh ter (y) and th e u tiliz a tio n of p ro tein food (xi) w ith a m ean le v e l of potato u tiliza tio n (X2) in th e

P rod u k tyw n ość i su b stytu cja pasz w ż y w ien iu świń.., 345

Zw iązek m iędzy p rod u k cją żywca a zużyciem ziem niaków pokazano na w y k resach 4— 6. W ykreślone linie w sk azują na zależność dodatnią, m alejącą w grupie I, rosnącą w gru p ie III i w zasadzie prostoliniow ą w gru pie II. Średnio biorąc najw yższe tem po w zrostu pro d ukcji w sto su n ­ ku do tem pa w zrostu zużycia ziem niaków w ystąpiło w gospodarstw ach g ru p y III, a najniższe w g rupie II. Podobnie jak w przyp adku pasz tre ś ­ ciw ych obszary zm ienności zużycia ziem niaków p o k ry w ają się w niew

iel-Wykres 4. Zależność pomiędzy produkcją żywca wieprzowego (y) a zużyciem ziem ­ niaków (X2) przy średnim poziomie zużycia pasz treściw ych (xi) w gospodarstwach

grupy I

Diagram 4. A dependency betw een the production of hogs for slaughter (y) and the utilization of potatoes (X2) w ith the m ean level of the utilization of protein food

(xi) in the farms of group I

W ykres 5. Zależność pom iędzy produkcją żywca wieprzowego (y) a zużyciem ziem ­ niaków (X2) przy średnim poziomie zużycia pasz treściw ych (xi) w gospodarstwach

grupy II

Diagram 5. A dependency betw een the production of hogs for slaughter (y) and the utilization of potatoes (X2> w ith the mean le v el of the utilization of protein

food (xi) in the farms of group II

Wykres 6 .Zależność pomiędzy produkcją żyw ca wieprzowego (y) a zużyciem ziem ­ niaków (X2) przy średnim poziom ie zużycia pasz treściw ych (xi) w gospodarstwach

grupy III

Diagram 6. A dependency betw een the production of hogs for slaughter (y) and the utilization of potatoes (X2) w ith the m ean level of the utilization of protein

food (xi) in the farm s of group III

kim sto p n iu m iędzy b ad an y m i grupam i, jednakże w y stę p u ją w spólne zak resy dla w szy stk ich b a d an y ch g ru p gospodarstw .

R ów nania re g re s ji cząstkow ej posłu żyły do w yznaczenia elastyczno­ ści p ro d u k cji żyw ca w ieprzow ego w zględem pasz treściw y ch i ziem nia­ ków wg ogólnej form uły:

_ dY X Lx ~ dX • Y

P ro d u k ty w n o ść p rzeciętn ą pasz, paszochłonność p ro d u k cji żywca i e la ­ styczność p ro d u k cji w zględem pasz obliczono z oszacow anych fu n k cji p rzy śred n iej w ielkości x x i x 2 w każdej z badanych g ru p gospodarstw . W yniki obliczeń zestaw iono w tab. 3.

Z dany ch zam ieszczonych w tab e li 3 w ynika, że w zrost skali p ro d u k ­ cji w iąże się ze zm ianą sy ste m u żyw ienia zw ierząt. W zrasta udział pasz treściw y ch kosztem ziem niaków w daw ce pokarm ow ej. Pow oduje to sp a ­ dek p ro d u k ty w n o ści pasz treściw y ch i w zrost p roduktyw ności p rzeciętnej ziem niaków . Różnice te pokazane są rów nież p rzy użyciu w skaźników paszochłonności prod u k cji. U w zględnienie cen pasz treściw ych i ziem nia­ ków w analizie um ożliw iłoby sform u łow anie odpowiedzi na pytanie, k tó ­ ra g ru p a go sp o d arstw osiąga lepsze rela cje m iędzy nakładam i a e fe k ta ­ mi. U zyskane w spółczynniki elastyczności krańco w ej w skazu ją na wyższą elastyczność p ro d u k cji żyw ca w zględem pasz treściw ych (od 0,48 do 0,72%) niż w zględem ziem niaków (od 0,14 do 0,28%). Jednocześnie

po-P rod u k tyw n ość i su b stytu cja p asz w ż y w ien iu świń.., 347 Tab. 3. Produktywność i substytucja pasz oraz elastyczność produkcji żyw ca w iep ­ rzowego względem pasz treściwych i ziem niaków przy średnim poziomie ich za­

stosowania

Productivity and substitution of fodders and flexibility of the production of hogs for slaughter in relation to protein food and potatoes w ith a mean level of their

utilization

W y szczególnienie Relacja ij Zmienna Grupa I Grupa II Grupa III

Średnia Xi 826,22 2732,17 9588,50 arytm etyczna X2 2275,38 6670,50 14411,78 Produktywność X i 0,374 0,340 0,298 przeciętna brutto k g /l kg X2 0,136 0,139 0,198 Paszochłonność X i 2,670 2,938 3,352 przeciętna k g /l kg X2 7,352 7,173 5,037 Średnia produktyw ­ ność krańcowa w ob­

szarze zmienności X i 0,143 0,204 0,238 zmiennej niezależnej k g /l kg X2 0,037 0,031 0,047 Elastyczność X i 0,50 0,48 0,72 produkcji °/o/l°/o X2 0,28 0,22 0,14 Produktywność X i 0,188 0,163 0,215 krańcowa k g /l kg X2 0,038 0,031 0,027 d X i d X 2 -0 ,2 0 2 -0 ,1 9 0 0,126 Krańcowa stopa substytucji k g /l kg d X 2 ~ d x T -4 ,9 4 7 -5 ,2 5 9 -7 ,9 6 2

ró w n u jąc su m y w spółczynników elastyczności w bad an ych g rupach gos­ p o darstw m ożem y stw ierdzić, że prod u kcja żywca p rzy ra sta ła najszybciej w g ru pie III (0,86), nieco w olniej w I (0,78) i najw olniej w grupie II (0,70). We w szy stk ich g rupach tem po w zrostu p ro d ukcji było m niejsze niż te m ­ po w zrostu n akładów p rzy śred n im poziomie ich zastosow ania.

Z różnicow anie efetyw ności obu czynników w zględem siebie i jej zm ia­ na w raz ze zm ianą skali p ro du k cji wiążąca się ze zm ianą proporcji m ię­ dzy nim i w sk azu je na możliwość zastępow ania pasz treściw y ch (xx) zie­ m n iakam i (x2) i odw rotnie. S tw arza też p rzesłan k i do określenia o p ty ­ m alnych rela cji ilościow ych m iędzy podstaw ow ym i paszam i w żyw ieniu trzo d y chlew nej w zależności od poziomu prod u k cji p rzy uw zględnieniu rela cji cen na pasze treściw e i ziem niaki. P rz y jm u ją c zasadę ciągłości obydw u czyników , określono relacje, w jak ich w y stępo w ały one w b a­ d anych g ru p ach gospodarstw . W ty m celu wyznaczono izokw anty, tj. linie łączące w szystkie relacje m iędzy czynnikam i produkcji, któ re za­ p ew niają tę sam ą jej wielkość. Za Y przy jęto obliczoną z oszacow anych

fu n k cji w ielkości p ro d u k cji żywca p rzy średniej wielkości x x i x 2, w każ­ dej z b ad an ych grup. W g rupie I w ynosiła ona 309,45 kg, w d rugiej — 929,92 kg i w g ru p ie III — 2860,82 kg. W yniki analizy zestaw iono w t a ­ beli 4.

T ab. 4. P rod u k tyw n ość k rań cow a pasz tr e śc iw y c h (Xi) i z ie m n ia k ó w (X2), e la sty c z ­

n ość k ra ń co w a p rod u k cji ży w ca w iep rzo w eg o oraz k rań cow e stop y su b sty tu cji pasz przy różn ych sy stem a ch ży w ien ia

E x trem e p ro d u ctiv ity o f p rotein fo o d (X i) and p otatoes (X2), ex tr e m e fle x ib ility

o f th e p roduction o f h o g s for sla u g h ter, and ex tr e m e su b stitu tio n ra tes o f fodders w ith d iffe r e n t feed in g system s

Z u życie pasz tr e śc iw y c h w kg X i Z użycie ziem n ia k ó w w k g w za ­ leżn o ści od poziom u zu życia p asz tr e ś ­ c iw y ch X2 P ro d u k ty w n o ść k rań cow a E lastyczn ość k rań cow a Z m n iejsze­ n ie z u ży ­ cia z ie m ­ n ia k ó w o 1 kg r ó w ­ n ow ażone jest przez w zrost X l w k g Z m n iejsze­ n ie zu ży­ cia pasz treściw y ch o 1 kg r ó w ­ n ow ażon e jest przez w zrost X2 w kg dY dX i dY d X 2 L x t L x2

G rupa I: p rod u k cja ż y w c a (Y )=309,45 kg

241 7687,76 0,278 0,012 0,387 0,210 0,044 22,797 560 3894,30 0,229 0,030 0,502 0,325 0,133 7,527 778 2518,35 0,195 0,037 0,502 0,293 0,190 5,271 997 1528,40 0,161 0,042 0,469 0,228 0,259 3,863 1 216 802,07 0,128 0,045 0,410 0,146 0,355 2,818 1 435 281,44 0,094 0,048 0,330 0,060 0,509 1,963

G rupa II: p rod u k cja ż y w c a (Y) = 929,92 kg

235 22189,81 0,225 0,031 0,118 0,490 0,139 7,201 969 17123,83 0,207 0,031 0,331 0,425 0,151 6,623 1 702 12478,18 0,188 0,031 0,428 0,350 0,165 6,044 2 436 8257,09 0,170 0,031 0,471 0,263 0,183 5,465 3169 4460,79 0,159 0,031 0,483 0,161 0,205 4,886 3 902 1089,49 0,134 0,031 0,474 0,045 0,232 4,306

G rupa III: p rod u k cja ż y w c a (Y) =2860,82 kg

3 000 45663,53 0,207 0,062 0,423 0,664 0,298 3,352 4 500 40361,25 0,209 0,056 0,528 0,573 0,268 3,737 6 000 34377,95 0,211 0,049 0,604 0,468 0,234 4,275 7 500 27390,53 0,213 0,042 0,661 0,345 0,196 5,113 9 000 18681,09 0,215 0,032 0,707 0,200 0,149 6,708 10 500 5637,25 0,217 0,018 0,744 0,037 0,081 12,312

P rod u k tyw n ość i su b stytu cja pasz w ży w ien iu świń.., ₃₄₉

Z d anych zam ieszczonych w tab eli 4 w ynika, że m ożliw a jest zm iana sy stem u żyw ienia trzo d y chlew nej. Zm niejszające się zużycie ziem nia­ ków może być kom pensow ane w zrostem zużycia pasz treściw ych. J e d n a k proporcje, w jakich pasze te mogą się w zajem nie zastępow ać są zróżnico­ wane. W zrost zużycia pasz treściw ych um ożliw ia zm niejszenie zużycia ziem niaków , lecz sum y te dla jednakow ych wielkości zastępujących je pasz treściw ych zm niejszają się w raz ze w zrostem ich zastosow ania w gospodarstw ach g ru p y I i II. Tylko w gospodarstw ach g ru p y III każda ko lejna daw ka pasz treściw ych um ożliw ia coraz to w iększe ograniczenie ilości sk arm ianych ziem niaków dla uzyskania tej sam ej wielkości p ro ­ du k cji żywca w ieprzow ego. P ro p orcje w jakich m ogą się zastępow ać te pasze różnią się rów nież m iędzy grupam i gospodarstw .

Na podstaw ie w yprow adzonych izokw ant m ożem y badać związki su b ­

sty tu c y jn e m iędzy czynnikam i, a przede w szystkim określać krańcow e

stop y su b sty tu c ji jednego czynnika drugim . P ierw sza pochodna ró w n a­ nia izokw anty je st krańcow ą stopą su b sty tu cji, co rów now ażne jest z odw rotnością p ro d u k tó w krańcow ych w zględem pojedynczych czyn­ ników w prow adzonych do m odelu f u n k c ji12. K rańcow e stopy su b sty tu c ji ziem niaków paszam i treściw ym i w yrażają się n astęp u jący m i form ułam i: G rupa I: dX x _ _ 0,049139 —48038- 10_10X 2 dX 2 0,315516-154516 • lO-9^ G rupa II: dXi _ 0,031163+128298*10~14X2 dX 2 0,230408-246512-lO '^ X i G rup a III: dXx _ 0,0113579 +110486 *10-11X2 dX 2 “ 07203475+124248-lO "11^

We w spom nianej w yżej tabeli 4 dla każdej p a ry liczb o k reślający ch zużycie pasz treściw y ch i ziem niaków dla uzyskania tego sam ego pozio­

m u p ro d u k cji żywca podano rów nież obliczone w skaźniki p ro d u k ty w n o ­ ści krańcow ej i w spółczynniki krańcow ej elastyczności p rod u k cji oraz krańcow e stopy su b sty tu c ji zastępujących się pasz.

Z obliczonych d an ych w ynika, że produktyw ność krańcow a 1 kg pasz treściw ych zm ieniała się w raz ze w rostem ich zużycia. W g rupie I w i­ doczny je st dość szybki spadek produktyw ności krańcow ej, w grupie II spadek je s t w olniejszy, a w III niew ielki w zrost. Spośród b ad anych gru p gospodarstw najw yższą produktyw ność k rańcow ą pasz treściw y ch uzy­ skała g ru pa I przy poziom ie ich zastosow ania rów n ym 241 kg na gospo­

12 D. N i e z g o d a : Analiza zw ią zk ó w su bstytucyjn ych m ię d zy ziemią a środ­ kami obroto w ymi. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio H, vol. XV/XVI,

darstw o. P ro d u k ty w n o ść krańcow a ziem niaków w zrastała w raz ze zm iejszaniem się poziom u ich zużycia w grupie I, w grupie II nie zm ienia­ ła się, a w g ru p ie III spadała. N ajw yższą p roduktyw ność krańcow ą zie­ m niaków u zy sk ały g ospodarstw a g ru p y III przy zastosow aniu 45 663 kg tej p aszy na gospodarstw o.

Elastyczność k rańcow a p ro d u k cji żywca w ieprzow ego w zględem pasz treściw ych w y k azu je ten d e n c ję rosn ąco-m alejącą w dwóch pierw szych gru p ach oraz ro sn ącą w trzeciej. W gru pie I najw yższy w spółczynnik uzy sk an y p rzy zużyciu 560— 778 kg pasz treściw ych w skazuje, że w zrost poziom u zastosow ania ty ch pasz o 1% przyniesie w zrost pro d u k cji żywca w ieprzow ego ró w n y 0,5 % . A nalogicznie w grupie II dla poziom u 3169 kg w ynosi on 0,48%, a w g ru p ie III — 0,74% przy poziomie 10 500 kg pasz treściw ych.

W przy p ad k u ziem niaków w raz ze spadkiem poziom u ich zużycia we w szy stk ich g ru p ac h (z w y ją tk ie m I dla 7687,76 kg) zm iejszają się w spół­ czynniki elastyczności krańco w ej p ro d u k cji żywca. Z auw ażalna je st niż­ sza elastyczność p ro d u k cji w zględem ziem niaków niż w zględem pasz tre ś ­ ciw ych (oprócz dw óch pierw szy ch poziom ów w g rupach II i III).

N ajw yższe su m y w spółczynników elastyczności (0,827) w y stąp iły

w g ru p ie I p rzy re la c ji pasze treściw e — ziem niaki jak 1 : 6,95, w g ru ­ pie II (0,778) p rzy rela cji 1 : 7,33, a w grup ie III (1,101) p rzy sto su nk u I : 8,96. Tylko w g ru p ie III w czterech przy p ad k ach sum y w spółczynni­ ków w y n o siły w ięcej niż 1. We w szy stkich pozostałych p ro du kcja żywca p rz y ra sta ła w olniej niż zużycie pasz. W yniki te p otw ierdzają spostrzeże­ nia sform u ło w an e p rzy ok azji an alizy graficznej postaci zależności m ię­ dzy b adan y m i zm iennym i.

K rańcow a stop a s u b s ty tu c ji ziem niaków paszam i treściw ym i zm ienia­ ła się znacznie p rzy p rzechodzeniu z jednego na d rugi poziom zastoso­ w ania pasz treściw y ch w e w szystkich g ru p ac h gospodarstw . Trudność zastępow ania ziem niaków w g ru pie I pow iększała się szybko i w zrosła od poziom u 0,044 kg pasz tre śc iw y ch za 1 kg ziem niaków do w ysokości 0,509 k g /l kg p rzy n ajw y ższy m udziale treściw ych w daw ce pokarm o­

w ej. Możliwości s u b s ty tu c ji ziem niaków paszam i treściw y m i w grupie

II b y ły większe. K ilogram treściw ych zastępow ał 7,201 kg ziem niaków w żyw ieniu o p a rty m głów nie na ziem niakach i 4,306 kg p rzy żyw ieniu o p a rty m głów nie o pasze treściw e. N ato m iast w g rupie III w zrost udzia­ łu pasz treściw y ch w daw ce pokarm ow ej przyczyniał się do łatw ie jsz e ­ go zastępow ania ziem niaków treściw ym i. W skazuje to na zm niejszające się znaczenie ziem niaków w żyw ieniu trzod y chlew nej p rzy w iększej skali produkcji.

P o tw ierd zen iem pow yższych sp o strzeżeń niech będą dane zaw arte w II części ta b e li 3. W ynika z nich, że p rzy średn im poziom ie zastoso­ w an ia pasz treściw y ch i ziem niaków w e w szystkich gru pach badanych gospodarstw zdolność sy b sty tu c y jn a pasz treściw y ch w zrasta przy p rze­ chodzeniu z g ru p y g o sp o darstw o m n iejszej skali produ k cji do gru p w y ­ tw a rz a ją c y c h w iększe ilości żyw ca w ieprzow ego. P ro d u ktyw no ść k rań co ­ w a pasz treściw y ch najw y ższa je s t w g ru pie III, a produ ktyw n ość k ra ń ­ cowa ziem niaków osiąga n ajw y ższą w artość w g rup ie I. A naliza w sk a ­ zuje n a celowość zw iększania u działu pasz treściw ych w żyw ieniu trz o ­

P rod u k tyw n ość i su b stytu cja p asz w ż y w ien iu świń.., ₃₅₁

dy chlew nej w gospodarstw ach o w iększej skali produkcji. W ybór o p ty ­ m alnego sy stem u żyw ienia św iń określać będą: skala produkcji, k rańco ­ wa stopa su b sty tu c ji m iędzy podstaw ow ym i paszam i i relacje cen m iędzy nim i. Prow adzić to będzie do obniżenia kosztów produkcji żywca w ieprzo­ wego i popraw y technicznej i ekonom icznej efektyw ności tuczu. Na za­ sadność su b sty tu c ji ziem niaków paszam i treściw ym i w skazuje rów nież K aliszew icz 13. U w zględniając rosnące zapotrzebow anie społeczne n a m ię­

so w ieprzow e należy b rać też pod uwagę oszczędność ziemi rolniczej p rzy u sta la n iu s tr u k tu ry sk arm iany ch pasz. Tylko p ełn y rac h u n e k kosz­ tów, w ty m kosztu ziemi daje podstaw ę ostatecznego w yboru. W innych przypad kach opłacalna su b sty tu c ja nie zawsze prow adzi do w zrostu produktyw ności ziemi.

WNIOSKI

1. Skala pro du kcji żywca wieprzowego w yw iera w pływ na k ształto ­ w anie się produkty w no ści pasz treściw ych i ziem niaków , elastyczności p ro du k cji względem ty ch pasz oraz stopy su b sty tu c ji m iędzy nimi.

2. W iększa skala p ro d u k cji wiąże się z korzy stniejszym k ształto w a­ niem się p roduktyw ności p rzeciętnej ziem niaków i niższą p ro d u k ty w ­ nością pasz treściw ych. P roduktyw ność krańcow a treściw ych wyższa jest w gospodarstw ach o n ajw iększej skali produkcji. N ajniższa jest w gospo­

d arstw ach ze średnią skalą, lecz m niej zróżnicow ana niż w grupie o n a j­ m niejszej skali produkcji. Produktyw ność krańcow a ziem niaków spada w raz ze w zrostem rozm iarów pro du k cji żywca.

3. N ajw yższa elastyczność produkcji w grupie III w sk azu je na celo­ wość rozw oju chowu św iń w dużej skali i przy w iększym udziale pasz treściw ych. Jed n ak że na decyzje alokacyjne należy p atrzeć przez p ry z ­ m at dotychczas osiągniętych w skaźników produktyw ności. Uw aga ta do­ tyczy rów nież zróżnicow ania elastyczności p rod u k cji w zględem pasz tre ś ­ ciw ych i ziem niaków w poszczególnych grupach gospodarstw i p rzy róż­ nych sy stem ach żyw ienia.

4. Z astępow anie ziem niaków paszam i treściw ym i łatw iejsze je s t w go­ sp o darstw ach z w iększą skalą produkcji. W gospodarstw ach o m niejszej skali su b sty tu c ja ta jest tru d niejsza i trudność pow iększa się p rzy w zroś­ cie udziału pasz treściw ych w dawce pokarm ow ej. Zasadność su b sty tu c ji i w y bó r sy stem u żyw ienia określać będzie techniczna stopa su b sty tu c ji i rela cje cen oraz przew id y w any poziom p ro dukcji żywca.

5. W pływ pasz treściw ych na w zrost p rod uk cji żywca wieprzow ego je st w iększy od w pływ u ziem niaków. W pływ ten zwiększa się w raz ze w zrostem skali produkcji.

13 D. K a l i s z e w i c z : Substytu cja pasz a koszt produkcji ży w ca w ieprzo­

6. Z astosow ana m etoda analizy um ożliw ia uzyskanie p a ra m etró w te c h ­ niczno-ekonom icznych i ró w n a ń reg resji, k tó re m ożna w ykorzystać w p ro ­ gram ow aniu liniow ym i m argin alnym .

Р Е З Ю М Е На основании количественных данных из единоличных хозяйств, в кото­ рых ведутся счетные книги, содерж ащ ие данные для Института экономики сельского хозяйства и пищевого комплекса в Варшаве, рассматривалась про­ изводительность кормов в питании свиней при различных масштабах производ­ ства. Исследования охватывают 1983 г. Исследуемые хозяйства разделены на три группы в зависимости от размера производства убойного скота (свиней). Предельными величинами были 500 и 1500 кг. В ходе исследований учтены следующ ие признаки: размер производства свиней, расход концентрированных кормов и расход картофеля. Для определения взаимосвязи названных призна­ ков применен метод многомерной криволинейной регрессии. Проведенный анализ показывает, что хозяйства с большими масштабами производства отличаются более низкой средней производительностью концен­ трированных кормов и более высокой производительностью картофеля. П ре­ дельная производительность концентрированных кормов непостоянна, будучи, как правило, более высокой в хозяйствах, производящ их больш е свиней. Пре­ дельная производительность картоф еля непостоянна в крайних группах х о ­ зяйств и, как правило, выше в группе с самым высоким размером про­ изводства. Эластичность производства непостоянна; в отношении концентрированных кормов она выше, чем в отношеннии картофеля и, как правило, более высо­ кая в хозяйствах, производящ их много свиней. Норма замещения картоф еля концентрированными кормами непостоянна. Легкость замещения картоф еля концентрированными кормами растет по мере роста масштабов производства. Техническая норма замещения зависит от при­ меняемой системы питания свиней. На рост производства свиней более значительное влияние оказывает кон­ центрированный корм, чем картофель; это влияние растет вместе с увеличе­ нием масштабов производства. S U M M A R Y

Productivity of fodders in the feeding of pigs w ith varying production sca­ les w as determined on the basis of num erical data coming from individual farms keeping accountancy books for the needs of the Institute of Agricultural Eco­ nomics and Food Economy in Warsaw. The studies covered the year 1983. The group of the studied farms w as divided into three groups on the basis of the size of the production of hogs slaughter. The borderline figures w ere numbers 500 and 1500 kg. The investigations considered the follow ing features: the size of the production of hogs for slaughter, the utilization of protein food and the

P ro d u ctiv ity and S u b stitu tio n of Fodders.., ₃₅₃ utilization of potatoes. The method of survilinear m ultiple regression was used in order to determine interactions between these features.

It follow s from the analysis made that the farms of a greater production scale obtain lower mean productivity of protein food and higher mean pro­ ductivity of potatoes. The extrem e productivity of protein food is changeable and usually higher in the farms producing more hogs for slaughter. The extre­ me productivity oof potatoes is changeable in extrem e groups and usually higher in the group of the highest production scale.

The production flexib ility is changeable, higher for protein food and usually higher in the farms producing the greatest number of hogs for slaughter.

The rate of substituting the potatoes with protein food is changeable. The ease of substituting potatoes w ith protein food grows with an increase of the production scale. The technical substitution rate depends on the applied system of feeding pigs.

A greater influence on the growth of the production of hogs for slaughter is exerted by protein food than potatoes and this influence is greater w ith the growth of the production scale.