Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. IV, 1999
W y n i k i c z w a r t e g o s e z o n u b a d a ń n a o s a d z i e k u l t u r y p r z e w o r s k i e j w Ni e s z a w i e Ko l o n i i
s t a n. 5 , p o w . O p o l e , w o j . l u b e l s k i e Ma rta St a s ia k- Cy r a n
Stanow isko n r 5 w N ieszaw ie K olonii po raz pierw szy badane było w ykopaliskow o w 1986 roku. Badania w zn o w io n o w ro k u 1996 i k o n ty n u o w a n o w 1997. W czasie tych trzech sezonów badaw czych na obszarze 566 m 2 odkryto 25 obiektów archeologicznych i 4870 zabytków (W. M isiew icz, M. Polańska 1997; W. M isie w icz 1998).
W sezonie 1998 kontynuow ano rozpoznanie osady w kierunku zachodnim (ryc. 1). W w yniku odsłonięcia 200 m 2 pow ierzchni stanow iska odkryto 16 obiektów archeologicznych, w tym 4 o konstrukcjach słupowych. W ydobyto łącznie 7551 fragm entów naczyń glinianych, 796 kości zw ierzęcych, 451 fragm entów polepy. W tej liczbie ceram ika charakterystyczna stanow i 17 %.
Stanow isko w N ieszaw ie K olonii, gm. Józefów, je st jednow arstw ow e i reprezentuje kulturę przew orską. W m ateriale ceram icznym znalazło się jedynie kilka frag m entów naczyń k u ltury łużyckiej oraz now ożytnych. W arstwa kulturow a zalegająca pod ziem ią orną na głę bokości 18-20 cm m iała m iąższość od 15 od 30 cm.
W yróżnione obiekty to w w iększości jam y. O kreśla się tu tym m ianem w szelkie nie dające się bliżej funk cjonalnie określić obiekty osadnicze m ające postać za głębień w calcu w ypełnionych treścią kulturow ą. Jam y n r 4 1 ,4 6 , 50 i 52 pełniły praw dopodobnie jak ieś funkcje gospodarcze. O biekt 46 tw orzyło na przykład skupienie 6 ja m o średnicach od 35 do 75 cm. Ich w spólną cechą było w ystępow anie dużej ilości polepy i kości zw ierzę cych (w ja m ie 46A z n ajd o w ał się niem al kom pletny szkielet m ałego ssaka). Pozostałe ja m y n r 3 8 ,4 4 ,4 7 i 53 charakteryzow ały się nieregularnym i w planie i profilu zarysam i i zaw ierały niew ielkie ilości m ateriału zabyt kow ego, głów nie ceram icznego. Tego typu obiekty, trud ne do odczytania i interpretow ania w ystępują na w ielu osadach kultury przew orskiej, m iędzy innym i w W ólce Łasieckiej (W. B ender, B. B alke 1964, s. 82-85).
Jednoznacznego określenia funkcji m ożna doko nać natom iast w odniesieniu do obiektów 40 i 49. Były to paleniska odpow iadające określonem u przez I. Jad- czykow ą typow i palenisk otw artych z obstaw ą kam ien ną (1983, s. 216 n.). O biekt 40 posiadał średnicę 1,4 m i nieregularny kształt. Składał się z pojedynczej w arstw y kamieni odsłoniętej na głębokości 20 cm oraz, poniżej, około 30 centym etrow ej w arstw y nasyconej drobnym i węgielkami i popiołem . B udow ą palenisko to przypom i na tego typu obiekty z Piw onie. N a przykład datow ane
tam na II/III w n.e. palenisko n r 16 rów nież posiadało nieregularny kształt, pojedynczą w arstw ę bruku kam ien nego i niew ielką m iąższość jam y paleniskow ej (K. D ą browski 1958, s. 41, ryc. 27). P odobną form ę reprezen tu ją paleniska odkryte na osadzie w D ankow ie. Tam je d nak m ają one znacznie w iększą głębokość - od 65 do 140 cm (R. B orow ska 1961, s. 188). A nalogicznie jak wyżej w ym ienione, palenisko n r 40 z N ieszaw y dostar czyło niew ielu zabytków. N a uw agę zasługuje żelazny hak na ryby (ryc. 3a) oraz fragm ent kabłąka fibuli z brą zu, praw dopodobnie należącej do VI grupy Almgrena. D atuje to obiekt 40 przypuszczalnie na w czesną fazę m łodszego okresu rzym skiego.
Spośród 16 odkrytych w 1998 r. obiektów w czte rech przypadkach zarejestrow ano ślady konstrukcji słu pow ych (obiekty 42, 43, 48 i 51). O becność pozostało ści po konstrukcjach ścian nośnych i dachu to według I. Jadczykow ej (1983, s. 109) jed n o z kryteriów w yróż niania obiektów m ieszkalnych. B iorąc jednak pod uw a gę pozostałe kryteria, czyli: w ielkość obiektu, zawartość i grubość w arstw y kulturow ej oraz obecność lub brak paleniska, z najw iększym praw dopodobieństw em m oże m y m ów ić o funkcji m ieszkalnej w przypadku obiektów nr 48 i 51.
O biekt 42 tw orzyła nieregularna jam a, którą otacza ło szereg dołków posłupow ych. N ie je st w ykluczone, że je st to pozostałość po lekkiej konstrukcji drew nianej -
szopie (?).
O biekt 43 został odkryty w obrębie w ykopu 4 tylko w około 1/3 w ielkości (por. ryc. 1). Jest to praw dopo dobnie zachodnia część obiektu zarejestrowanego w 1996 r. w w ykopie 1 jak o jednostki 3 i 5. Praw idłow a obser w acja i interpretacja obiektu została w ów czas zakłóco na przez w ykop sondażow y n r 1 z 1986 r. O becnie jego eksploracja została dodatkow o utrudniona poprzez brak zgody w łaściciela pola na rozkopanie m iedzy stanow ią cej granicę w łasności - rozdzielającej jednocześnie w y kopy 1 i 4. O biekt 43 posiadał ciem nobrunatne w ypełni- sko o dość dużej m iąższości - 75 cm. W jeg o obrębie zarejestrow ano 3 jam y. W jednej z nich w ystąpiły duże kam ienie, którym i być m oże obstaw iono słup (por. jam a I w D ankow ie - M. G edl 1959, s. 66). N ie stw ierdzono istnienia paleniska. Z podanych w yżej pow odów nie jest obecnie m ożliw e odczytanie pełnego planu śladów kon strukcji słupow ej obiektu. Z w raca rów nież uw agę bez pośrednia bliskość obiektu 48, którem u przypisuje się
1 2 4 Ma r t a St a s ia k- Cy r a n
Ryc. 1. Nieszawa Kolonia stan. 5. Plan sytuacyjno-wysokościowy stanowiska z zaznaczonymi wykopami 1-4 (1996-1998) i od krytymi obiektami: a - obiekty archeologiczne; b - domniemany zarys obiektu archeologicznego; c - obiekty o charakterze mieszkalnym; d - paleniska; e - dołki posłupowe; f - wykopy sondażowe z 1986 r.
Wy n ik ic z w a r t e g o s e z o n ub a d a ńn ao s a d z i ek u l t u r yp r z e w o r s k i e j w Nie s z a w ie Ko l o n ii 1 2 5
Ryc. 2. Nieszawa Kolonia stan. 5. Obiekt 51: A) plan na głębokości 45 cm; B) plan na głębokości 70 cm; C) profil wzdłużny; D) profil poprzeczny; E) profile dołków posłupowych.
Opisy warstw: 1 - ziemia brunatna z domieszką drobnych węgli drzewnych i polepy; 2 - ziemia ciemnobrunatna ze znaczną domieszką węgli drzewnych i polepy; 3 - ziemia jasnobrunatna z domieszką jasnożółtego piasku; 4 - ziemia jasnobrunatna z domieszką jasnożółtego piasku i drobnych węgli drzewnych; 5 - ziemia żółtobrunatna „gliniasta”; 6 - ziemia brunatna z biały mi plamkami organicznymi (?); 7 - ziemia brązowa; 8 - granica wykopu nr 4.
1 2 6 Ma r t a St a s ia k- Cy r a n
Ryc. 3. Nieszawa Kolonia stan. 5. Zabytki z obiektów nr 40: 1 - żelazo; 5 1 : 2 - żelazo, 5 - szkło, 6, 7 - róg; 13. - kość; 9, 10 - glina; luźne: 3, 4 - brąz; 11, 12k - glina, 8 - żelazo (strzałki pokazują miejsca występowania srebrnej i złotej inkrustacji).
Wy n i k ic z w a r t e g os e z o n ub a d a ńn ao s a d z i ek u l t u r yp r z e w o r s k i e jw Nie s z a w ie Ko l o n ii 1 2 7
funkcję m ieszkalną. Być m oże m am y zatem do czynie nia z ja k ą ś je d n o stk ą m ieszkalno-gospodarczą, gdzie obiekt 43 pełniłby w łaśnie funkcje gospodarcze. P odob ny zw iązek w ystąpił pom iędzy obiektam i 9 i 11 w W ól ce Łasieckiej (W. Bender, B. B alke 1964, s. 77 n.).
O biekt 48 reprezentuje charakterystyczny m iędzy innym i dla osady w D ankow ie typ budynku naziem nego prostokątnego, tylko częściow o w kopanego w ziemię, którego dach spoczyw ał na konstrukcji słupowej (R. B o row ska 1961, s. 187). W ypełnisko obiektu było plam i ste, jasnobrunatne. W profilu m iało kształt nieregularny a je g o m iąższość nie przekraczała 30 cm. Podobny pro fil posiadał m iędzy innym i budynek 42 z osady w Piw o- nicach (K. D ąbrow ski, R. K ozłow ska 1959, s. 301, 302 ryc. 12). Z adokum entow ano 11 dołków posłupow ych.
N ajciekaw szym pod w zględem konstrukcji oraz tre ści kulturow ej je st w N ieszaw ie obiekt 51 (ryc. 2). Zarys obiektu w postaci nieregularnego zaciem nienia zareje strowano po raz pierw szy na głębokości 40 cm. N a po ziom ie 45 cm obiekt posiadał ju ż regularny prostokątny kształt, o zaokrąglonych narożnikach. Jego w ym iary to: ok. 3,6 m x 8,6 m, co daje pow ierzchnię praw ie 31 m 2. O biekt zorientow any został na osi N-S. W ypełnisko ce chuje je d n o lito ść , b arw a b ru n a tn a z rozdro b n io n y m i plam kam i pom arańczow ej polepy i w ęgielków . Profil obiektu w skazuje na je g o dw uczłonow ość. Płaskie dno w części północnej sięga 90 cm od poziom u odkrycia, w części południow ej - 70 cm. Zarejestrow ano łącznie 13 dołków posłupow ych: A - Ł, o średnicach średnio 30 cm. Ślady po słupach znajdow ały się na zew nątrz w y- pełniska obiektu, z w yjątkiem jam ek D, E, F, Ł - stano w iących najpraw dopodobniej pozostałości konstrukcji dachu na sochę i ślem ię. O biekt ten dostarczył najwięcej zabytków pozaceram icznych - 14 sztuk.
D om ostw o 51 sw oją w ielkością zbliża się do cha rakterystycznego dla M azow sza Płockiego typu dużego budynku naziem nego o nośnej konstrukcji słupowej (Po świętne, K ołoząb), choć tam pow ierzchnie w iększości budow li oscylują w granicach 50 m 2 (J. Pyrgała 1972, s. 230, 237 n.). Z d u żą p ow ierzchnią obiektu 51 zw iąza na je st jeg o dw udzielność na co w skazuje profil oraz plan na głębokości 70 cm (ryc. 2). W ydaje się, że obiekt w N ie szawie je s t najbardziej zbliżony do jam y n r 3 z M ierza- now ic, gdzie rów nież m ożna było w yróżnić dw ie czę ści: płytszą p o łudniow ą i głębszą północną. (M. M iśkie- w icz 1959-60, s. 190 ryc. 2 i 3). Podobną konstrukcję - „płytki p rzed sio n ek ” - p osiadała ja m a nr V odkryta w D ankow ie (R. B orow ska 1961, s. 179, 180 ryc. 10, 187). C harakterystyczne jest, że w wyżej w ym ienionych obiektach, podobnie ja k w chacie 51 nie zarejestrow ano palenisk (tam że).
W literaturze przedm iotu m ożna spotkać poglądy, że obiekt nie zaw ierający paleniska je s t obiektem gospo darczym, a posiadający je , niezależnie od wielkości i za wartości w ypełniska, je s t zaliczany do m ieszkalnego. Są jednak także interpretacje, gdzie do dom ów m ieszkal
nych zalicza się o b iek ty b ez p alen isk . Sądzi się, że w przypadkach tych paleniska m ogły leżeć na wolnym pow ietrzu a w e w nętrzu ogień rozpalany był doraźnie (I. Jadczykow a 1983, s. 222). Potw ierdzają to w ym ie nione ju ż przykłady obiektów z D ankow a i M ierzano- wic. Podobną sytuację m ożna zaobserw ow ać w Piw oni- cach - na terenie jednej z najlepiej rozpoznanych osad kultury przew orskiej, gdzie paleniska w ielokrotnie w y stępują pom iędzy chatam i (K. D ąbrow ski 1956, s. 190; 1958, s. 84). Praw dopodobnie zatem w N ieszaw ie m am y rów nież do czynienia z przykładem budynku z paleni skiem poza jeg o obrębem — obiekt 48 i 40 (palenisko). W przy p ad k u b u dynku 51 duża zaw artość drobnych w ęgli drzew nych w w ypełnisku obiektu m oże sugero w ać w ystępow anie w ariantu ogniska doraźnie rozpala nego we w nętrzu chaty. W ydaje się zatem , że stanow i sko w N ieszaw ie dostarcza kolejnych argum entów prze ciw ko u z a le ż n ian iu p rz y z n a n ia fu n k cji m ieszk aln ej obiektow i od obecności paleniska w jeg o obrębie.
O sada w N ieszaw ie K olonii je s t obecnie najlepiej rozpoznanym stanow iskiem typu osadniczego ze starsze go okresu rzym skiego na L ubelszczyźnie i pierw szym w regionie stanow iskiem dostarczającym danych na te m at budow nictw a m ieszkalnego ludności kultury prze worskiej (por. I. Jadczykow a 1983, s. 111 ryc. 1).
O dkryto na jej terenie łącznie 41 obiektów, w tym co najm niej 5 o charakterze m ieszkalnym (W. M isiewicz, M. P olańska 1997; W. M isiew icz 1998). N a obecnym etapie badań m ożna stw ierdzić, że osada mieści się w ka tegorii osad średnich posiadających od 5 do 10 obiek tów m ieszkalnych. Podobne pod w zględem wielkości są na przykład osady w O tałęży woj. rzeszow skie, czy Rybnej K olonii woj. katow ickie (I. Jadczykow a 1983, s. 148,170, 237).
Interesująco, na podstaw ie analizy zabytków, przed staw ia się obraz kultury m aterialnej ludności przew or skiej w N ieszaw ie. W jej gospodarce dużą rolę m usiało odgryw ać rybołów stw o. Stanow isko położone je s t w do linie rzeki W yżnicy, a koryto W isły znajduje się obecnie w odległości 1,5 km. W obiekcie 51 odkryto m iędzy in nym i żelazny hak na ryby o długości 6, 9 cm. Drugi, o długości 12,3 cm pochodzi z obiektu 40 (ryc. 3: 1 ,2 ). Podobne egzem plarze datow ane przy użyciu m etody C 14 na okres rzym ski znaleziono na terenie zachodnionor- w eskich dom ów na w odzie w N ord - K olnes, N aust 13 - 1 5 oraz w śród osobistego w yposażenia w ojow ników z Illerup (C. von C am ap-B om heim 1998, s. 2 5 ,3 2 ryc. 4). Z w arstw y kulturow ej w N ieszaw ie pochodzi m ały (dł. 3,4 cm) haczyk w ykonany z brązu (ryc. 3: 3). O ile eg zem plarze żelazne nie zn ajdują analogii na terenie L u belszczyzny w śród m ateriałów ze stanow isk z okresu rzym skiego, to haczyk brązow y m a sw oje odpow iedniki w postaci czterech haczyków pochodzących z pow ierzch ni cm entarzyska kultury w ielbarskiej w Łęcznej (A. K o kow ski 1991, s. 130 ryc. 66: a — d). N arzędzia takie od kryto także m iędzy innym i w obrębie paleniska 6/53
1 2 8 Ma r t a St a s ia k- Cy r a n
w Piw onicach datow anego na III w n.e. (K. D ąbrow ski 1958, s. 56, tabl. X X V III: 9).
Zestaw przyrządów rybackich odkryty w N ieszaw ie uzupełniająznaleziska dw óch przedm iotów w ykonanych z rogu jelen ia (obiekt 51 - ryc. 3: 6, 7), które m ożna identyfikować jak o narzędzia plecionkarskie mogące słu żyć do w yrobu sieci (J. Pyrgała 1974, s. 48-53). W yroby z N ieszaw y należy w łaściw ie określić m ianem półfabry katów, gdyż ich tzw. „głów ki” nie m ają przew ierconych na w ylot otworów, choć należy podkreślić, że egzem plarz m niejszy (ryc. 3: 7) posiada w szystkie inne ele menty w łaściw e tej kategorii zabytków (por. J. Pyrgała
1974, s. 51 n.). N ieszaw a to zatem kolejne obok osad w Pośw iętnem , Igołom i, N ow ej H ucie M ogile i M łodzi- kowie stanow isko ze znaleziskam i rogow ych narzędzi plecionkarskich datow ane na okres rzym ski z terenu Polski (J. Pyragała 1974). Lista takich stanow isk może być jed n ak w iększa, poniew aż część tego typu przed m iotów zaliczana byw a do instrum entów m uzycznych: gw izdków itp. (por. B ednarczyk 1987, s. 213, 215 ryc. 14: i).
Z obiektu 51 p ochodzą rów nież paciorek m elono- waty (ryc. 3: e) i kościana szpila z profilow aną, podw ój nie perforow aną głów ką (ryc. 3: 13). Paciorki m elono- wate są bardzo często spotykane na obszarze kultury prze w orskiej, głów nie w fazie B okresu rzym skiego oraz w zespołach z w czesnej fazy okresu p óźnorzym skiego (M. M ączyńska 1972, s. 363). Egzem plarz z N ieszaw y posiadający barw ę niebieską (w łaściw ie turkusow ą) w y konany został z tzw. fajansu egipskiego. A nalogiczny paciorek znaleziony został w grobie 1 w B rzeźcach da tow anym zapinkam i z kapturkam i na fazę B ^C j (B. Bal- ke 1976, s. 49 tabl. I: 7, s. 53, 60 ).
N ie znaleziono ścisłych analogii do szpili kościanej (ryc. 3: 13). P odobne - profilow ane szpile posiadające jed n ak jeden otw ór w ystąpiły w następujących z e s p o - ' łach: grobie 72 z O poki (A. K okow ski 1991, s. 99 ryc. 49: c), grobie 44/B z N adkola (J. A ndrzejow ski 1998, s. 185 PI. XXXIV: 10), grobie 233 z M łodzikow a (A. Dy- m aczew ski 1958, s. 376 ryc. 412: 17), grobach 1 i 150 z T am ow a (K. G odłow ski 1977, s. 123 tabl. XLII: 11; s. 152 tabl. LVI: 4) i w grobie 75 z Choruli (J. Szydłowski
1964, s. 70 ryc. 67: 27). Szpile kościane, których typolo gia je st ograniczona do porów nań z m etalow ym i odpo w iednikam i w klasyfikacji B eckm anna, w ystępują na całym obszarze kultury przew orskiej głów nie w fazie B, (J. A ndrzejow ski 1998, s. 63). W edług K. G odłow skie- go (1977, s. 42) szpile z profilow aną głów ką nie w ykra czają poza fazę C |a.
D uże znaczenie dla rozw ażań nad chronologią osa dy w N ieszaw ie m a także znaleziona poza obiektem brą zow a w ysoka pochew ka należąca praw dopodobnie do zapinki VII grupy Alm grena — charakterystycznej dla fazy B2/C1 okresu rzym skiego (ryc. 3: 4) oraz żelazna fibula ze śladami zdobienia srebrnym drutem i złotą folią główki oraz grzebienia na kabłąku (ryc. 3: 8). Z ły stan zacho w ania tej ostatniej pozw ala jed y n ie z pew nym praw do podobieństw em przypisać j ą do tak zwanego typu „Brzeź- ce” będącego odm ianą fibul profilow anych. Ten typ za pinek wystąpił m iędzy innym i w grobach 42 i 72 w O po ce, których chronologię ustalono na m łodszą część fazy B 2 (A. K okow ski 1991, s. 92 ryc. 48: g, i; 109 n.). Po dobnie datow ać m ożna dw a egzem plarze z grobu 23 z G rodziska M azow ieckiego, z których jedna je st inkru stowana srebrnym drucikiem (Barankiew icz 1959, s. 214, tabl. VII: 12, 13).
W yjątkow e m iejsce w zespole zabytków z N iesza w y zajm uje gliniany przęślik dw ustożkow y z lejkow aty mi wgłębieniami przy otworze znaleziony na powierzchni stanow iska (ryc. 3: 11). Posiada od unikalne dla tej kate gorii zabytków zdobienie m otyw em sw astyki, połączo nym z w ątkiem linii rytej w układzie kątów i trójkątów. M otyw sw astyki znany był dotąd jed y n ie ze zdobnictw a naczyń (np. O poka - M. Stasiak 1994 ryc. 4: a, 5: a l-3 ; 12: a l-3 ).
T egoroczne b ad an ia p o tw ierd ziły dotychczasow e datowanie stanowiska - na okres B 2/C ] - C |a okresu rzym skiego. Eksploatacja osady m iała zatem m iejsce w koń cowej fazie trw ania kultury przew orskiej na W yżynie Lubelskiej. N a ten okres datow ane są m iędzy innym i n ajbliższe N ieszaw ie stanow iska w K raśn ik u stan. 2 (Z. W ichrowski 1998, s. 109), Jakubow icach stan. 1 i G o ścieradow ie stan. I (A. K okow ski 1991, s. 161 n., 189 ryc. 89).
Li t e r a t u r a
A n d r z e j o w s k i J.
1998 Nadkole 2. A Cemetery o f the Przeworsk Cultu re in Eastern Poland, Kraków.
B a 1 k e B.
1976 Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Brzeź cach, pow. Białobrzegi, stanowisko 1, WA, t. 41, s. 37-63.
B a r a n k i e w i c z B.
1959 Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Grodzi sku Mazowieckim, Mat. Star., t. 5, s. 191-233.
B e d n a r c z y k J.
1987 Z badań sanktuarium i osady ludności kultury przeworskiej w Inowrocławiu, woj. Bydgoszcz, stan. 95, Spr. Arch., t. 39, s. 201-221.
B e n d e r W, B a l k e B.
1964 Wyniki badań osady z okresu rzymskiego w Wólce Łasieckiej, pow. Łowicz, A Polski, t. 9, s. 72-124.
B o r o w s k a R.
1961 Osada z okresu wpływów rzymskich w Danko wie, pow. Kłobuck, Mat. Arch., t. 3, s. 171-195.
Wy n i k ic z w a r t e g os e z o n ub a d a ńn ao s a d z i ek u l t u r yp r z e w o r s k i e j w Nie s z a w ie Ko l o n ii 1 2 9
C a r n a p - B o r n h e i n v o n C.
1998 Morskie wyprawy barbarzyńców w 3 w. n.e. - Skandynawia, M. Północne, M. Czarne [w:] 20 lat archeologii w Masłomęczu, t. 2, Lublin, s. 21-34.
D ą b r o w s k i K.
1956 Sprawozdanie z prac wykopaliskowych we wsi Piwonice, pow. Kalisz w 1953 r., Mat. Star., t. 1, s. 183-191.
1958 Osadnictwo z okresów późnolateńskiego i rzym skiego na stanowisku 1 w Piwonicach, pow. Ka lisz, Mat. Star., t. 4, s. 7-89.
D ą b r o w s k i K., K o z ł o w s k a R.
1959 Dwie osady z okresów późnolateńskiego i rzym skiego we wsi Piwonice, pow. Kalisz, Mat. Star., t. 5, s. 283-329.
D y m a c z e w s k i A.
1958 Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Młodzi- kowie, pow. Środa, „Fontes Archaeologici Po- snanienses”, t. 8-9, s. 179-432.
G e d l M.
1959 Osada z okresu wpływów rzymskich w Danko wie, w pow. kłobuckim, PArch., t. 11, s. 62-67. G o d ł o w s k i K.
1977 Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku, MSiWŚ, t. 4, s., 7-238. J a d c z y k o w a I.,
1981 Budownictwo mieszkalne ludności kultury prze worskiej na obszarze Polski, PMMAiE, t. 28 (1983), s. 109-247.
K o k o w s k i A.
1991 Lubelszczyzna w młodszym okresie przedrzym-skim i w okresie rzymprzedrzym-skim, Lublin.
M ą c z y ń s k a M.
1972 Uwagi o chronologii i rozprzestrzenieniu pacior ków w okresie rzymskim i wczesnej fazie okre su wędrówek ludów w Polsce, APol, t. 17, s. 349-390.
M i s i e w i c z W.,
1998 Wyniki badań osady kultury przeworskiej w Nieszawie Kol. stan. 5, gm. Józefów, woj. lu belskie, APŚ, t. 3, s. 110-117.
M i s i e w i c z W., P o l a ń s k a M.,
1997 Wstępne wyniki badań osady kultury przewor skiej w Nieszawie Kolonii, stan. 5, woj. lubel skie, APŚ, t. 2, s. 106-112.
M i ś k i e w i c z M.
1959-60 Wyniki prac wykopaliskowych w Mierzanowi-cach, pow. Opatów, prowadzonych w r. 1958, WA, t. 26, s. 189-193.
P y r g a ł a J.
1972 Budownictwo okresu lateńsko-rzymskiego i starszych faz wczesnego średniowiecza na Ma zowszu Płockim, Kw. HKM, t. 20, s. 219-241. 1974 Rogowe narzędzia plecionkarskie z I w. p.n.e.
- XI-XII w. na ziemiach polskich, WA, t. 39, s. 48-53.
S t a s i a k M.
1994 Ceramika z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opoce, Lublin.
S z y d ł o w s k i J.
1964 Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Choruli, pow. Krapkowice, Wrocław. W i c h r o w s k i Z.
1998 Badania archeologiczne na cmentarzysku kul tury przeworskiej w Kraśniku-Piaskach, stan. 2, woj. lubelskie, APŚ, t. 3, s. 104-109.
M a r t a St a s i a k- Cy r a n
Re s u l t s f r o mt h e Fo u r t h Se a s o n o f Ex c a v a t io n sa ta Pr z e w o r s k Cu l t u r e Se t t l e m e n t in Nie s z a w a Ko l o n i a, Sit e 5 , Op o l e Lu b e l s k ie Di s t r i c t, Lu b l in Vo iv o d s h ip
In the season of 1998 the examination of the settlement was continued in the western direction (Fig. 1). As a result, an area of 200 sq. m was uncovered and 16 features were recor ded, of which, four cases constituted traces of post construc tions (features 42, 43, 48 and 51). Only in the case of features 48 and 51 can we speak with most certainty of their dwelling character.
The settlement inNieszawa Kolonia is, at present, the most thoroughly studied settlement site from the early Roman pe riod in the Lublin region, and the first site in the region from which data can be obtained concerning dwelling constructions o f the people of the Przeworsk culture. The site is medium in size, with 5 to 10 dwelling features. Similar in size are, for example, the settlements in Ota3e?a (Little Poland), and Ryb- na Kolonia (Silesia).
The analysis of the artefacts provides an interesting pictu re as far as the material culture of the people from the
Prze-worsk culture in Nieszawa is concerned. In its economy, a key role was played by fishing, which is testified to by three fi shing hooks found at the site (Figs. 3: 1-3), and two items made of deer antlers (feature 51 - Figs. 3: 6, 7) which can be identi fied as plaiting tools used in production o f fishing nets.
Unique in the assemblage of artefacts from Nieszawa is the biconical clay spindle whorl with funnel-shaped holes, which was found on the surface of the site (Fig. 3: 11). It has a rare, in this category of artefacts, ornamentation with the motif of swastika which has been so far known only from vessel ornaments.
This year's excavation supported the dating of the site to the time between B2/C1 - C la of the Roman period. It existed, then, in the final phase of the Przeworsk culture on the Lublin Upland. To this period, are also dated the closest sites to Nie szawa, for example, in Kraśnik, site 2, Jakubowice, site 1, and Gościeradów, site I.
