Analiza przekształceń struktury sektorowej pracujących w województwie podkarpackim w układzie powiatowym ze szczególnym uwzględnieniem subregionu mieleckiego

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 863. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2011. Tadeusz Matuszkiewicz Wyższa Szkoła Gospodarki i Zarządzania w Mielcu. Andrzej Prusek Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju. Analiza przekształceń struktury sektorowej pracujących w województwie podkarpackim w układzie powiatowym ze szczególnym uwzględnieniem subregionu mieleckiego 1. Wprowadzenie Przekształcenia strukturalne w gospodarce są czynnikiem rozwoju społeczno-gospodarczego krajów i regionów, które chcą sprostać wyzwaniom gospodarki rynkowej w warunkach globalizacji. Kierunki tych zmian strukturalnych są wyznaczane z uwzględnieniem trendów i prognoz postępu naukowo-technicznego, ekonomicznego i społecznego, opracowywanych na podstawie wyników badań foresightingowych, które są nowoczesnymi metodami prognozowania i programowania rozwoju opartego na innowacjach1. W Unii Europejskiej kierunki zmian strukturalnych wyznacza odnowiona strategia lizbońska. Zmierza się do utworzenia gospodarki opartej na wiedzy, która 1. Zob. Narodowy Program Foresight Polska 2020, www. foresight.polska2020.pl, dostęp:.

(2) 122. Tadeusz Matuszkiewicz, Andrzej Prusek. jest warunkiem osiągnięcia kolejnych celów: innowacyjności oraz wynikających z niej konkurencyjności i efektywności unijnej gospodarki. Dopiero w takich warunkach możliwe jest osiągnięcie społecznych celów rozwoju, tj. utworzenie nowych, lepiej opłacanych miejsc pracy w sektorach new economy, co umożliwi podwyższenie europejskich standardów życia. Istniejąca struktura gospodarki państw i regionów oraz kierunki i dynamika zmian w tym zakresie odzwierciedlają w zasadniczym stopniu poziom rozwoju społeczno-gospodarczego oraz nadążanie za wyzwaniami nauki i gospodarki światowej. Jednym z najważniejszych mierników oceny przekształceń strukturalnych w gospodarce każdego kraju i regionu jest struktura zatrudnienia w przekroju sektorów działalności gospodarczej. Struktura sektorowa zatrudnienia charakteryzująca się wysokim udziałem zatrudnienia w sektorach przemysłowych i usługowych, a zwłaszcza w sektorach new economy, świadczy o nowoczesności gospodarki regionu i jego konkurencyjności w zglobalizowanym świecie2. W aktualnej statystyce publicznej nie ma pełnych informacji dotyczących innowacyjności podmiotów gospodarczych wchodzących do sektorów ekonomicznych, można je uzyskać jedynie na podstawie badań kwestionariuszowych przeprowadzanych w podmiotach gospodarczych3. Z tych powodów badania z konieczności oparto na danych dotyczących osób pracujących w sektorach ekonomicznych gospodarki regionalnej województwa podkarpackiego. Analiza wszystkich zagadnień związanych ze strukturą pracujących w badanej gospodarce regionalnej w przekroju powiatów wymaga przeprowadzenia pogłębionych studiów, umożliwiających wskazanie tendencji rozwojowych, jak również zapewnienia porównywalności informacji. Konieczność przeprowadzania takich analiz nie tylko w przekroju regionalnym, ale również powiatowym, wynika ze znacznego zróżnicowania wewnątrzregionalnych struktur zatrudnienia. Wnioski płynące z takich analiz mogą być przydatne do określenia tempa dostosowań strukturalnych w regionalnych układach gospodarczych. Podstawowym celem artykułu jest analiza i ocena przemian strukturalnych w gospodarce województwa podkarpackiego w przekroju powiatów na podstawie sytuacji osób pracujących w sektorach ekonomicznych. Stopień zaawansowania przemian strukturalnych i związana z nim siła struktur regionalnych determinuje T. Matuszkiewicz, A. Prusek, Dolina Lotnicza jako przykład klastra przemysłowo-innowacyjnego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 762, Kraków 2008; W. Nelec, A. Prusek, Ocena poziomu konkurencyjności i innowacyjności oraz szans rozwoju strategicznych sektorów subregionu mieleckiego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 818, Kraków 2010. 2. 3 W. Nelec, A. Prusek, Kwestionariuszowa metodyka analizy i oceny konkurencyjności, innowacyjności i strategii rozwoju firm w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 762, Kraków 2008..

(3) Analiza przekształceń struktury…. 123. bowiem zdolności konkurencyjne poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w gospodarce rynkowej4. Analiza została przeprowadzona na poziomie powiatów (NTS 4), a także podregionów wyodrębnionych na poziomie NTS 3. Zbadanie struktur zatrudnienia w ujęciu sektorowym w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego pozwoliło ocenić stopień homogeniczności, a zarazem heterogeniczności struktur gospodarczych regionu. Na tej podstawie scharakteryzowano strukturę powiatu mieleckiego oraz podobieństwa i różnice między nim a innymi powiatami regionu. W celu dokonania wielostronnej analizy zmian strukturalnych w gospodarkach powiatów województwa podkarpackiego określono i oceniono strukturę pracujących w przekroju powiatowo-sektorowym, na podstawie następujących wskaźników: specjalizacji regionalnej Florence’a, wskaźników tzw. nadwyżki pracowników w regionach według sektorów oraz miary Braya-Curtisa. 2. Ogólna analiza struktury pracujących w województwie podkarpackim w układzie powiatowym Przeprowadzając analizę struktury pracujących w województwie podkarpackim w układzie powiatowym, oparto się na danych statystycznych Urzędu Statystycznego w Rzeszowie5. Dane dotyczące stanu zatrudnienia w powiatach oraz w sekcjach PKD podano z uwzględnieniem faktycznego miejsca pracy i rodzaju działalności, także w wypadku pracujących w gospodarstwach indywidualnych. Liczba pracujących została podana według stanu z 31 grudnia kolejnych lat objętych okresem sprawozdawczym, bez przeliczania niepełnozatrudnionych na pełnozatrudnionych. Stosowano przy tym zasadę jednorazowego ujmowania osób pracujących – w ich głównych miejscach pracy. W przedstawionym ujęciu statystycznym do pracujących zaliczono: osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy (umowy o pracę, powołania, mianowania lub wyboru) lub stosunku służbowego, pracodawców oraz pracujących na własny rachunek, osoby wykonujące pracę nakładczą, agentów, członków spółdzielni 4 Analiza bieżącej i długookresowej konkurencyjności firm w Specjalnej Strefie Ekonomicznej Euro-Park Mielec, Studia i Prace Wydziału Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, nr 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2007; A. Prusek, Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce jako instrument polityki regionalnej i przemysłowej, badania statutowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr SSE 21/KPEiPR/1/2004/S132, Kraków 2004; D. Strahl, Wykorzystanie wskaźnika Herfindahla-Hirschmana do oceny konkurencyjności regionów [w:] Konkurencyjność regionów i przedsiębiorstw, red. A. Rapacz, seria: Gospodarka a Środowisko, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2004.. Województwo podkarpackie 2008 – podregiony, powiaty, gminy, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów 2008. 5.

(4) Tadeusz Matuszkiewicz, Andrzej Prusek. 124. produkcji rolniczej oraz duchownych pełniących obowiązki duszpasterskie6. Kategoria pracodawców pracujących na własny rachunek objęła: właścicieli, współwłaścicieli i dzierżawców gospodarstw indywidualnych w rolnictwie, właścicieli i współwłaścicieli prowadzących działalność gospodarczą poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie, a także inne osoby pracujące na własny rachunek, w tym wykonujące wolne zawody. Zaprezentowany w tabelach podział na sektory ekonomiczne został oparty na wyszczególnieniu sekcji i sektorów PKD. W obrębie sektora rolniczego (I) znajdują się sekcje: A – rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo oraz B – rybactwo i rybołówstwo. Sektor przemysłowy (II) obejmuje sekcje: C – górnictwo i kopalnictwo, D – działalność produkcyjną, E – zaopatrywanie w energię elektryczną, wodę i gaz oraz F – budownictwo. W sektorze usługowym (III) wyodrębniono dwa podsektory: sektor usług rynkowych (IIIa) oraz sektor usług nierynkowych (IIIb). W sektorze usług rynkowych wyróżniono sekcje: G – handel i naprawy, H – hotele i restauracje, I – transport, gospodarka magazynowa i łączność, J – pośrednictwo finansowe, K – obsługa nieruchomości i firm, nauka i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz O – pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna. Sektor usług nierynkowych objął sekcje: L – administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, M – edukacja i N – ochrona zdrowia i opieka społeczna. Dane dotyczące liczby pracujących w powiatach i miastach na prawach powiatu w przekroju sektorowym w 2006 r. przedstawiono w tabeli 1, a w 2007 r. – w tabeli 2. Udział zatrudnionych w poszczególnych sektorach w ogólnej liczbie pracujących w analizowanych powiatach przedstawiono w tabelach 3 (dane dotyczące 2006 r.) i 4 (2007 r.). Analizując strukturę pracujących w powiecie mieleckim w 2006 r., można stwierdzić, że w sektorze rolniczym pracowało nieco ponad 30% ogółu zatrudnionych, co stanowi jeden z niższych udziałów w skali regionu podkarpackiego, choć był on większy od średniej zatrudnienia w tym sektorze w całym województwie, wynoszącej około 29%. Mniejsze udziały zatrudnienia w tym sektorze odnotowano jedynie w powiatach górskich nastawionych na turystykę (w powiecie bieszczadzkim, leskim i sanockim) oraz w powiecie stalowowolskim (z najniższym udziałem, wynoszącym nieco powyżej 11%). Zbliżonym poziomem zatrudnienia w tym sektorze charakteryzował się powiat dębicki. Najwyższy w regionie podkarpackim udział zatrudnienia w sektorze rolniczym odnotowano w powiatach: kolbuszowskim, przemyskim oraz strzyżowskim (powyżej 56% zatrudnionych). Sektor ten miał marginalne znaczenie w wypadku miast na prawach powiatu (choć np. w Tarnobrzegu pracowało w rolnictwie ponad 6% zatrudnio Ibidem, s. 21.. 6.

(5) Analiza przekształceń struktury…. 125. Tabela 1. Liczba osób pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych w województwie podkarpackim w 2006 r. Wyszczególnienie bieszczadzki. 12 305. jarosławski. 31 565. 37 161. jasielski. 30 870. krośnieński. 16 493. leżajski. 16 573. kolbuszowski leski. 14 130. 5 005. Zatrudnieni w poszczególnych sektorach I. 1 175. 5 444. 11 267. 13 095. 10 304. 7 940. II. 815. 1 952. IIIa. 814. 1 514. 3 395. 5 956. 6 518. 13 274. 6 404. 9 310. 5 104. 5 996. 2 115. IIIb. 1 351. 6 216. 6 152. 1 550. 2 525. 922. 1 740. 5 610. 4 532. 1 930. 6 114. 4 643. 2 352. 3 464. 6 225. 5 172. 3 208. 3 550. 2 698. 1 133. 1 422. mielecki. 40 252. 12 156. 17 149. przemyski. 14 633. 20 731. 8 230. 10 503. 1 046 4 260. 2 473. 3 495. 17 947. 8 258. 4 579. 2 119. 2 991. 31 227. 14 903. 6 875. 4 347. 5 102. niżański. przeworski. ropczycko-sędziszowski rzeszowski. 12 225. sanocki. 24 201. strzyżowski. 12 938. stalowowolski. tarnobrzeski. Krosno Miasta Przemyśl na prawach Rzeszów powiatu Tarnobrzeg. Subregion krośnieńsko-przemyski Subregion rzeszowsko-tarnobrzeski. Województwo podkarpackie. 30 136 11 739. 25 691. 5 657. 4 819. 1 596. 9 849. 3 383. 14 651. 4 168. 4 159. 7 282. 1 930. 1 816. 4 421. 14 785. 18 155. 8 055. 921. lubaczowski łańcucki. Powiaty. 4 155. brzozowski dębicki. Powiaty. Zatrudnieni ogółem. 3 318. 5 543. 5 404. 2 821. 2 536. 4 678. 6 724. 1 203. 2 737. 4 855. 5 378. 2 523. 1 318. 2 094. 6 192. 7 375. 232. 12 467. 263. 22 665. 28 708. 21 920. 231 055. 76 413. 58 548. 42 797. 53 297. 315 069. 81 088. 101 132. 67 275. 65 574. 546 124. 157 501. 159 680. 110 072. 118 871. 17 683. 242. 11 968. 754. 73 556. 3 874 3 152. 7 374. 3 869. 5 618. 4 193. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Województwo podkarpackie 2007 – podregiony, powiaty, gminy, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów 2007..

(6) Tadeusz Matuszkiewicz, Andrzej Prusek. 126. Tabela 2. Liczba osób pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych w województwie podkarpackim w 2007 r. Wyszczególnienie bieszczadzki. brzozowski. Powiaty. 4 252. 12 335. Zatrudnieni w poszczególnych sektorach I. 1 170. 5 449. 1 926. 38 388. jasielski. 31 257. 10 304. krośnieński. 16 752. 5 609. 4 907. 6 115. 4 841. jarosławski. leski. leżajski. lubaczowski. 32 171. 14 438. 5 032. 16 833. 11 271. II. 829. dębicki. kolbuszowski. 13 084. 7 944 1 422. 13 553 6 535. 9 567. IIIa. IIIb. 847. 1 406. 7 257. 6 307. 1 518. 6 041. 5 265. 3 442 6 511. 6 121. 2 283. 1 644. 2 567. 899. 925. 1 786. 1 841 2 393. 4 395. 3 484. 14 834. 8 040. 1 566. 1 980. 3 248. 41 612. 12 160. 17 970. 6 032. 5 450. przemyski. 14 590. 10 509. 1 049. 4 900. 2 792. ropczycko-sędziszowski. 21 619. 8 211. 2 647. 3 563. 19 152. 8 254. 5 493. 2 331. 3 074. 32 224. 14 896. 7 528. 4 644. 31 438. 3 384. 15 407. 12 051. 4 169. 4 420. łańcucki. mielecki niżański. Powiaty. Zatrudnieni ogółem. przeworski. rzeszowski sanocki. stalowowolski. 18 542. 12 337. 24 455. strzyżowski. 13 447. Krosno Miasta Przemyśl na prawach Rzeszów powiatu Tarnobrzeg. 26 561. tarnobrzeski. Subregion krośnieńsko-przemyski Subregion rzeszowsko-tarnobrzeski. Województwo podkarpackie. 6 221. 5 663. 4 832. 7 279. 5 425. 2 755. 10 076. 2 222. 3 331. 1 178. 3 565. 2 741. 2 538. 5 156. 4 679. 4 868. 1 347. 2 599. 7 316. 1 330. 5 331. 2 132. 249. 12 699. 8 082. 76 682. 266. 24 350. 29 610. 22 456. 235 183. 76 391. 61 099. 44 235. 53 458. 325 728. 81 078. 107 189. 70 991. 66 470. 560 911. 157 469. 168 288. 115 226. 119 928. 17 878 12 031. 233 735. 3 924 3 164. 6 271. 3 925. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Województwo podkarpackie 2008…. 5 531. 7 450. 4 207.

(7) Analiza przekształceń struktury…. 127. nych). Interesujące jest to, że w ziemskich powiatach krośnieńskim i tarnobrzeskim (z wydzieleniem miast) zatrudnienie w omawianym sektorze kształtowało się na średnim regionalnym poziomie, co świadczy o tym, iż przemysł i usługi są w nich dobrze rozwinięte, nawet poza głównym ośrodkiem miejskim. Tabela 3. Udział osób pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych w województwie podkarpackim w 2006 r. Wyszczególnienie bieszczadzki. brzozowski Powiaty. dębicki. jarosławski. I. 28,28. 18,87. 56,19. 14,97. 10,97. 18,40. 18,42. 10,79. 12,28. 22,44. 42,60. 13,77. 13,43. 7,15. 19,28. 25,51. 11,81. 36,89. 28,41. 54,48. 34,29. mielecki. 30,20. przemyski. 56,24. przeworski. ropczycko-sędziszowski. rzeszowski. sanocki. stalowowolski strzyżowski. tarnobrzeski. Krosno. Miasta Przemyśl na prawach Rzeszów powiatu Tarnobrzeg. 35,72. 30,16. 27,48. 28,02. 28,49. 16,53. 17,67. 47,72. 22,02. 13,92. 11,23. 48,62. 22,31. 56,28 35,51 0,90. 1,37. 14,92 35,43. 48,53. 11,93. 16,86. 19,50. 28,70. 21,87. 11,23. 25,74. 32,10. 21,35. 28,84. 29,24. 16,34. 9,30. 32,33. Województwo podkarpackie. 16,67. 20,06. 26,34. 25,34. 17,33. 19,33. 6,30. 33,07. 19,55. 22,39. 35,02. 30,81. 34,77. 9,27. 21,91. 0,36. 17,87. 20,90. 20,55. 40,70. 19,93. 14,19. 50,66. 19,91. 20,65. 26,81. 22,07. 46,01. 27,59. 11,70. 46,27. Subregion krośnieńsko-przemyski. Subregion rzeszowsko-tarnobrzeski. 16,73. 19,00. leżajski. niżański. 17,23. 41,49. 34,01. łańcucki. IIIb. 32,52. 12,30. krośnieński. lubaczowski. IIIa. 19,59. 15,86. 30,32 33,38. leski. II. 19,61. 44,24. jasielski. kolbuszowski. Powiaty. Zatrudnieni w poszczególnych sektorach (w %). 39,03. 17,85. 17,84. 41,71. 29,80. 35,04. 18,52. 23,07. 20,16. 21,77. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Województwo podkarpackie 2007…. 20,81.

(8) Tadeusz Matuszkiewicz, Andrzej Prusek. 128. Tabela 4. Udział osób pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych w województwie podkarpackim w 2007 r. Wyszczególnienie bieszczadzki. brzozowski Powiaty. dębicki. jarosławski jasielski. kolbuszowski krośnieński. I. 27,52. 44,18. 29,36. 33,48. przemyski. przeworski. ropczycko-sędziszowski. 36,33 33,55. 29,22. Subregion krośnieńsko-przemyski. Subregion rzeszowsko-tarnobrzeski Województwo podkarpackie. 16,84. 29,29. 10,99. 26,24. 28,76. 14,22. 20,70. 29,26. 17,96. 19,23. 17,87. 10,56 43,18. 48,61. 16,43. 18,78. 20,24. 11,39. 17,78. 18,38 13,35. 14,50. 19,58. 35,49. 21,90 13,10. 22,22. 22,67. 12,24. 16,48. 23,36. 14,41. 16,00. 49,01. 23,27. 16,96. 34,59. 36,68. 11,04. 17,69. 1,30. 21,95. 6,11. 26,30. 32,62. 34,97. 24,89. 32,91. 21,79. 20,41. 56,28. 7,19. 43,10. 28,68. 19,76. 41,20. 10,76. Krosno Miasta Przemyśl na prawach Rzeszów powiatu Tarnobrzeg. 27,90. 9,55. stalowowolski strzyżowski. 33,07. 30,61. 22,33. 46,23. tarnobrzeski. 19,92. 12,31. IIIb. 18,90. 45,90. rzeszowski. sanocki. IIIa. 35,31. 15,81. 54,20. niżański. 15,61. 55,02. 32,97. lubaczowski mielecki. 19,50. 20,31. 28,26. łańcucki. II. 40,67. leski. leżajski. Powiaty. Zatrudnieni w poszczególnych sektorach (w %). 54,13 0,94 0,35. 32,48. 28,07. 16,52 47,81. 31,75. 25,98. 30,00. 19,14. 12,17 19,13. 10,02. 30,43. 35,08 38,61. 18,81. 20,54. 17,40. 16,05 19,91. 19,33. 20,82 41,67. 29,28 22,73. 21,38. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Województwo podkarpackie 2008…. Jeżeli chodzi o sektor przemysłowy, to w powiecie mieleckim pracowało w nim 42,6% zatrudnionych, znacznie więcej niż średnio w regionie (29%). Pod tym względem powiat mielecki ustępował w województwie podkarpackim jedynie powiatowi stalowowolskiemu (48,6%). Co więcej, wśród miast na prawach powiatu.

(9) Analiza przekształceń struktury…. 129. jedynie w wypadku Krosna udział ten był wyższy niż w powiecie mieleckim, co pozwala uznać ten powiat za wiodący ośrodek przemysłowy w skali regionu. Jest to związane z zapoczątkowanymi w okresie przedwojennym tradycjami przemysłowymi powiatu mieleckiego, w którym w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego stworzono Państwowe Zakłady Lotnicze. Sektor przemysłowy w powiecie mieleckim rozwija się obecnie głównie dzięki utworzeniu Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec7. Wysokim udziałem zatrudnienia w sektorze przemysłowym, przekraczającym 30%, charakteryzowały się również powiaty: sanocki, tarnobrzeski, dębicki i jasielski oraz miasto Rzeszów. Najniższy poziom zatrudnienia w sektorze przemysłowym odnotowano w powiatach: przemyskim (powiat ziemski), lubaczowskim, strzyżowskim i kolbuszowskim. W sektorze usług nierynkowych w powiecie mieleckim pracowało zaledwie 13,4% ogółu zatrudnionych, czyli najmniej w całym regionie. W niektórych powiatach zatrudnienie w tym sektorze przekraczało 30% (w powiecie bieszczadzkim i leskim). Bardzo wysoki był również udział zatrudnionych w tym sektorze w miastach na prawach powiatu (w Przemyślu: powyżej 40% zatrudnionych). Istotna w ocenie stopnia przemian strukturalnych w subregionach jest analiza udziału zatrudnienia w sektorze usług rynkowych. W powiecie mieleckim wynosił on blisko 14%, co w skali regionu można uznać za przeciętny poziom, ale w skali województwa wartość ta była znacznie niższa od średniej. Aż w 11 powiatach regionu udział ten był wyższy, a w najlepszym pod tym względem powiecie stalowowolskim przekraczał 22%. Wysoki udział zatrudnionych w sektorze usług rynkowych charakteryzował powiaty górskie oraz inne powiaty w znacznej mierze nastawione na turystykę. Jeszcze wyższy poziom zatrudnienia w tym sektorze odnotowano w miastach na prawach powiatu. W Rzeszowie było w nim zatrudnionych 39% osób pracujących. Wszystko to świadczy o tym, że w powiecie mieleckim sektor usług jest słabo rozwinięty. W dwóch wyróżnionych w województwie podregionach poziom zatrudnienia w usługach był zbliżony, znacznie wyższym poziomem zatrudnienia w sektorze przemysłowym charakteryzował się podregion rzeszowsko-tarnobrzeski, a wyższym zatrudnieniem w sektorze rolnym – podregion krośnieńsko-przemyski. Analizując zmiany, jakie zaszły w strukturze pracujących w regionie podkarpackim w 2007 r., można stwierdzić, że w powiecie mieleckim sukcesywnie zmniejszało się zatrudnienie w sektorze rolniczym (odnotowano spadek zatrudnienia o około 1% w ciągu roku, do poziomu 29%), podczas gdy w skali regionu udział ten był dosyć stabilny. Wzrastało w nim natomiast zatrudnienie w sektorze 7 Dziesięć lat doświadczeń pierwszej polskiej specjalnej strefy ekonomicznej. Mielec 1995–2005, red. B. Domański, K. Gwosdz, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego–Agencja Rozwoju Przemysłu SA Oddział w Mielcu–Urząd Miejski w Mielcu, Kraków 2005..

(10) 130. Tadeusz Matuszkiewicz, Andrzej Prusek. przemysłowym, które przekroczyło 43%. Również w prowadzącym pod tym względem powiecie stalowowolskim wzrosło zatrudnienie w przemyśle. Umacniała się zatem pozycja Mielca jako wiodącego ośrodka przemysłowego regionu, choć wzrost zatrudnienia w tym sektorze dotyczył całego regionu, co pogłębiało przemysłowo-rolniczy charakter tamtejszej gospodarki. Niski udział zatrudnienia w sektorze usług nierynkowych w powiecie mieleckim jeszcze się zmniejszył, natomiast w sektorze usług rynkowych wzrósł o blisko 1% (do 14,5%), więcej zatem niż w skali całego regionu. Nadal był on jednak znacznie niższy niż średni udział w regionie (wynoszący ponad 20,5%). Zatrudnienie w sektorze usług w powiecie mieleckim pozostawało zatem nadal na bardzo niskim poziomie. Łącznie w sektorze usług pod koniec analizowanego okresu było zatrudnionych 27,6% pracujących, podczas gdy średnia dla regionu wynosiła 41,92%, była więc znacznie wyższa. Dla porównania: w Przemyślu w sektorze usług było zatrudnionych blisko 77% pracujących. 3. Określenie najważniejszych funkcji gospodarczych powiatu mieleckiego na tle pozostałych powiatów regionu podkarpackiego na podstawie wskaźnika specjalizacji Florence’a Zasadniczym celem analizy przedstawionej w artykule jest określenie struktury funkcjonalnej subregionu mieleckiego oraz porównanie jej ze strukturami pozostałych powiatów regionu podkarpackiego. Istotne w takiej analizie jest dokonanie pomiaru stopnia specjalizacji regionalnej. Funkcje specjalistyczne powiatu to te dziedziny, które są ważniejsze dla jego gospodarki niż dla gospodarek całego zbioru powiatów analizowanego województwa podkarpackiego i przez to wyróżniają subregion mielecki na tle regionu. W przeprowadzonej analizie zastosowano wskaźnik specjalizacji Florence’a, zmodyfikowany na potrzeby analizy na niższym poziomie niż regionalny. Pozwala to na określenie heterogenicznego charakteru struktury funkcjonalnej regionu. Wskaźnik ten ma postać8: ZiR Z WZi = R , ZiK ZK. . M. Obrębalski, Pomiar i identyfikacja wyspecjalizowanych funkcji usługowych regionu jeleniogórskiego, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, nr 472, Wrocław 1989. 8.

(11) Analiza przekształceń struktury…. 131. Tabela 5. Współczynniki specjalizacji sektorowej w województwie podkarpackim w latach 2006 i 2007 Wyszczególnienie. 0,98. dębicki. 1,05. brzozowski. IIIa. IIIb. 0,61. 1,27 0,95. 0,97. 1,22. 0,86. 0,54. jarosławski. 1,44. 0,65. 0,94. kolbuszowski. 1,95. 0,51. 0,54. leski. 0,99. 0,63. 0,91. lubaczowski. 1,89. krośnieński. 1,16. 1,03. 1,18. 0,94. 1,28. 0,96. 1,19. niżański. 1,60. przeworski. 1,76. leżajski. łańcucki. mielecki przemyski. 1,05. 0,58. 1,01. 1,23. 1,19. 0,70. 0,59. 0,75. 1,03 0,62. 1,23. 0,87. 0,90. 0,74. 0,46. 1,04 0,77. 0,35. 1,44. 0,65. 0,71. 0,96. 0,59. 0,75. 1,65. 0,82. 0,38. 0,82. 1,23. 0,51. 0,46. 0,90. 1,42. 1,00. 1,94. 1,37. 1,11. 0,75. 1,74. 1,66. 0,98. 1,54. 0,92. 0,83. 0,97. 0,77. 0,69. 0,95. 0,69. 1,04. 1,73. 1,31. 0,77. 0,53. 0,89. 0,59 0,96. 1,05. 0,96. 1,55. 0,92. 0,55. 0,60. 0,77. 1,39. 1,66. 1,93. 0,98. 0,60. IIIb. 0,82. 0,76. 0,56. Województwo podkarpackie. 1,60. 1,02. 0,24. 1,21. Subregion rzeszowsko-tarnobrzeski. 0,53. 1,17. 2,00. 1,23. Subregion krośnieńsko-przemyski. 1,96. 0,80. tarnobrzeski. 0,01. 0,82. 0,92. 0,92. 0,96. 1,66. Rzeszów. 0,91. 1,64. 0,39. Tarnobrzeg. 0,68. 1,03. 0,68. stalowowolski. 0,05. 1,45. 0,46. 0,69. 0,03. 0,60. 0,75. 1,46. 0,61. IIIa. 0,97. 0,52. 1,20. sanocki. Krosno. 1,18. 1,57. 0,90. 0,87. Przemyśl. 1,05. 0,88. 1,60. 1,95. 0,77. 0,97. ropczycko-sędziszowski. strzyżowski. 0,65. 1,29. 0,37. II. 0,98. 0,96. 0,24. 1,65. 0,82. I. 2007. 1,49. 0,70. 1,95. rzeszowski. Miasta na prawach powiatu. II. 0,67. 1,53. jasielski. Powiaty. I. bieszczadzki. 2006. 0,78. 0,93. 0,70. 1,02 0,61. 0,81 0,75 0,75. 0,70. 1,37. 0,93. 0,93. 1,93. 0,55. 0,49. 0,90. 0,03. 1,59. 1,48. 0,97. 1,63. 1,13. 1,22. 0,54. 0,73. 1,71. 0,79. 0,83. 1,92. 0,05. 1,61. 0,22. 0,88. 1,06. 1,88. 1,59. 1,64. 0,01. 1,95. 1,37. 0,22. 0,90. 1,60. 1,15. 0,87. 0,92. 1,06. 1,16. 0,87. 0,92. 1,06. 0,89. 1,10. 1,06. 0,96. 0,89. 1,10. 1,06. 0,95. 1,00. 1,00. 1,00. 1,00. 1,00. 1,00. 1,00. 1,00. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych przedstawionych w tabelach 1 i 2..

(12) 132. Tadeusz Matuszkiewicz, Andrzej Prusek. gdzie: WZi – współczynnik specjalizacji pracujących w i-tej funkcji powiatu, ZiR – liczba pracujących w i-tym sektorze gospodarki powiatu, ZiK – liczba pracujących w i-tym sektorze gospodarki regionu, ZR – ogólna liczba pracujących w powiecie, ZK – ogólna liczba pracujących w regionie. Obliczenie tego wskaźnika umożliwiło pogłębienie analizy wstępnej i określenie stopnia specjalizacji powiatów województwa podkarpackiego. Ustalono poziom specjalizacji subregionu mieleckiego oraz określono jego pozycję w zbiorze subregionów województwa podkarpackiego. Obliczone wartości wskaźnika przedstawiono w tabeli 5. Interpretując wskaźnik, należy pamiętać, że współczynniki powyżej jedności świadczą o większej specjalizacji danego powiatu w regionalnym układzie odniesienia. Wskaźnik na poziomie równym jedności świadczy o braku różnicy pomiędzy stopniem specjalizacji powiatu a stopniem specjalizacji charakteryzującym układ odniesienia. Gdy wskaźnik przyjmuje wartości poniżej jedności, stwierdza się brak specjalizacji powiatu w zakresie danej funkcji. Z przeprowadzonych badań wynika, że powiat mielecki specjalizuje się w sektorze przemysłowym. Poziom analizowanego w tym sektorze wskaźnika wyniósł 1,46. Wyższy charakteryzował powiat stalowowolski oraz miasto Krosno. O specjalizacji w zakresie tego sektora można mówić w wypadku sześciu powiatów i dwóch miast na prawach powiatu. Stopień tej specjalizacji w badanym okresie w powiecie mieleckim nieco się zmniejszył. Niewielką specjalizację powiat mielecki wykazał w sektorze rolniczym. Wartość wskaźnika pozostawała na stabilnym poziomie 1,04–1,05. Poza miastami na prawach powiatu większość powiatów regionu podkarpackiego charakteryzuje specjalizacja w zakresie sektora rolniczego. Pod koniec analizowanego okresu tylko w nastawionych na turystykę powiatach górskich (bieszczadzkim i sanockim) oraz w przemysłowym powiecie stalowowolskim wskaźnik ten wynosił mniej niż jeden. Na bardzo niskim poziomie wskaźnik specjalizacji Florence’a kształtował się w powiecie mieleckim w wypadku sektorów usług rynkowych i nierynkowych, choć w sektorze usług rynkowych w badanym okresie nastąpił niewielki wzrost jego wartości. Zdecydowanie najwyższy poziom specjalizacji w zakresie usług dotyczył miast na prawach powiatu..

(13) Analiza przekształceń struktury…. 133. 4. Zastosowanie metody analizy nadwyżki pracowników do oceny struktury funkcjonalnej powiatów w województwie podkarpackim Podstawowym celem przeprowadzonych badań jest określenie i pomiar struktury funkcjonalnej subregionu mieleckiego oraz ocenienie go w porównaniu do pozostałych powiatów województwa podkarpackiego. W ramach metodyki badania struktury funkcjonalnej jednostek terytorialnych analizuje się strukturę pracujących. Określa się tym samym rolę, jaką region odgrywa w gospodarce. Uzyskuje się również informacje dotyczące szerszego gospodarczego i społecznego kontekstu funkcjonowania regionu. Wykorzystano metodę opartą na zastosowaniu wskaźnika lokalizacyjnego, czyli wskaźnika nadwyżki pracowników. Metoda ta została dostosowana do użycia w celu identyfikacji struktury funkcjonalnej regionów przez M. Maciejuka i J. Zaparta9. Wyodrębnia się w niej funkcje egzo- i endogeniczne regionu. Metoda ta opiera się na koncepcji bazy ekonomicznej. W teorii tej wyodrębnia się dwie formy działalności w regionie ekonomicznym: taką, której celem jest zaspokajanie potrzeb regionu (funkcje endogeniczne gospodarki regionu), oraz polegającą na uczestnictwie w terytorialnym podziale pracy (funkcje egzogeniczne gospodarki regionu). Pomiar bazy ekonomicznej regionów umożliwia określenie skali zróżnicowania międzyregionalnego całego obszaru gospodarczego, czyli kraju lub regionu (na niższym poziomie analizy). Jest on zatem istotny w przeprowadzanej analizie regionalnej. Zastosowano metodę pośrednią, dostosowaną do powiatowego poziomu analizy, w której wykorzystano dostępne dane statystyczne oraz wskaźnik lokalizacji Hoyta – tzw. metodę reszt, określaną w literaturze także jako metoda wskaźnika nadwyżki pracowników. Wskaźnik ten ma postać10: ⎛ Z ⋅Z ⎞ Z egiR = ZiR − ⎜ R iK ⎟ , ⎝ ZK ⎠ . gdzie: ZegiR – liczba osób pracujących w egzogenicznych działach gospodarki powiatu w i-tym sektorze gospodarki powiatu, ZiR – liczba pracujących w i-tym sektorze gospodarki powiatu, ZR – ogólna liczba pracujących w powiecie, ZiK – liczba pracujących w i-tym sektorze gospodarki regionu, ZK – ogólna liczba pracujących w regionie. 9 Metody oceny rozwoju regionalnego, red. D. Strahl, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2006, s. 87.. Ibidem.. 10.

(14) Tadeusz Matuszkiewicz, Andrzej Prusek. 134. Tabela 6. Nadwyżka osób pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych w województwie podkarpackim w 2006 r. Wyszczególnienie bieszczadzki. brzozowski. dębicki. jarosławski. jasielski. kolbuszowski krośnieński leski. Powiaty. Nadwyżka pracujących w poszczególnych sektorach I. 0. 1895,264. IIIa. 0. 0. 446,6101 0. 0. 2408,577. 0. 1401,158. 283,9883. 0. 3991,721. 3864,938 853,4539 0. 1334,382. łańcucki. 989,1366. 3791,037. 0. 0. 0. 0. 0. 0. 0 0 0. 0. przemyski. 4009,874. 0. 0. 0. 0. przeworski. 4524,224. rzeszowski. 5897,2. ropczycko-sędziszowski. sanocki. stalowowolski strzyżowski. tarnobrzeski. Krosno Miasta Przemyśl na prawach Rzeszów powiatu Tarnobrzeg. Subregion krośnieńsko-przemyski. Subregion rzeszowsko-tarnobrzeski. 3082,123. 0. 0. 0. 831,0838. 99,85223. 5379,806 0. 0. 0. 0. 547,4088. 2131,336. 0. 650,5966. mielecki. niżański. 716,6565. 0 0. 0. IIIb. 0. 549,8466. leżajski. lubaczowski. II. 0. 0. 0. 0. 76,06956 0 0. 0. 0. 0. 0. 5839,601. 650,0501. 0. 782,4974. 726,6595. 0. 0. 0. 0 0. 3550,708 0. 2772,923 0. 4955,265. 0. 0. 2195,946. 2627,968. 0. 1158,122. 13882,69. 9777,229. 0. 0. 0. 0. 0. 9009,665. 1456,834. 3772,435. 0 0. 0. 26,01931. 3526,065. 5909,579. 1588,009. 3004,871 0. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych przedstawionych w tabeli 1.. Ujemne wartości wskaźnika świadczą o niewystarczającym do zaspokojenia potrzeb wewnętrznych rozwoju i-tego sektora w subregionie, natomiast dodatnie wartości prezentują (w wartościach bezwzględnych) liczbę osób pracujących na potrzeby innych regionów i powiatów. Stopień rozwoju bazy ekonomicznej.

(15) Analiza przekształceń struktury…. 135. powiatu zostaje określony przez sumę dodatnich wartości wskaźnika obliczonych dla sektorów gospodarki badanego powiatu. Model produkcji i konsumpcji na terenie całego regionu powinien być wyrównany. Tabela 7. Nadwyżka osób pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych w województwie podkarpackim w 2007 r. Wyszczególnienie bieszczadzki. brzozowski dębicki. jarosławski. jasielski. I. II. IIIa. 1986,097. 0. 0. 0. 0. 1389,338. 0. 0. 0. 0. 0. 0. 103,2344. 0. 0. 0. 0. 0. 5974,776. 857,8008. 785,8271. 804,3842. 0. 0. 0. 3875,533. mielecki. 477,9327. 1015,557. niżański. 2199,536. przeworski. 4439,726. rzeszowski. sanocki. stalowowolski strzyżowski. tarnobrzeski. Krosno Miasta Przemyśl na prawach Rzeszów powiatu Tarnobrzeg. Subregion krośnieńsko-przemyski. Subregion rzeszowsko-tarnobrzeski. 0. 804,662. 906,078. lubaczowski. ropczycko-sędziszowski. 0. 189,0808. 4052,38. 9,326674. przemyski. 496,8828. 1528,974. leski. łańcucki. 0. 2035,594. 3890,706. leżajski. 0. IIIb. 494,0319. kolbuszowski. krośnieński. Powiaty. Nadwyżka pracujących w poszczególnych sektorach. 4115,033. 2877,307 5849,501. 0. 0. 0. 0. 0. 10366,21 0. 0. 0. 0. 0. 0. 0. 3503,917. 813,2663. 0. 5485,309. 2738,859. 0. 0. 0. 0. 0. 0. 0. 0 0. 0. 0. 0. 0. 0. 0. 710,1115 0. 76,35253 0 0. 0. 0. 0 0. 0 0. 4730,004. 2625,666. 1343,39. 13857,48. 6060,674. 0. 3173,682. 0. 0. 9462,064. 2598,385. 1453,513. 4077,827. 0. 3627,517 1634,66 0. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych przedstawionych w tabeli 2.. W tabelach 6 i 7 zestawiono nadwyżki pracujących w poszczególnych sektorach w układzie powiatowym w latach 2006 i 2007. Dzięki zastosowanej metodzie.

(16) 136. Tadeusz Matuszkiewicz, Andrzej Prusek. określono liczbę osób pracujących w egzogenicznych działach gospodarki powiatu przez ukazanie skali nadwyżek pracowników w danym sektorze w poszczególnych powiatach w stosunku do potrzeb wewnętrznych. Niedostatek pracujących w danym sektorze subregionu oznaczono w tabeli jako 0. Jak wynika z zaprezentowanych danych, w powiecie mieleckim występowała nadwyżka pracujących w sektorze rolniczym i przemysłowym, w którym jest ona szczególnie duża i rośnie. Pod koniec 2007 r. wynosiła ona 5485 zatrudnionych. Świadczy to o przemysłowym charakterze powiatu mieleckiego, wyraźnie ukierunkowanego na sprzedaż produktów na rynku zewnętrznym. Jedynie w wypadku powiatu stalowowolskiego odnotowano większą nadwyżkę. Nadwyżka w powiecie mieleckim była wyższa niż we wszystkich miastach na prawach powiatu w regionie. Niewielka nadwyżka w stosunku do potrzeb wewnętrznych powiatu mieleckiego występowała także w sektorze rolnym. Dość szybko jednak się zmniejszała. Największe nadwyżki zatrudnionych w sektorze rolniczym odnotowano w powiecie rzeszowskim, we wschodnich powiatach województwa podkarpackiego (przeworskim, przemyskim, jarosławskim, lubaczowskim) oraz w powiecie kolbuszowskim. Nadwyżki zatrudnienia w sektorze usług występowały głównie w miastach na prawach powiatu. W miastach tych świadczy się usługi na potrzeby innych rolniczych powiatów regionu. W zakresie usług rynkowych jedynie w powiecie stalowowolskim odnotowano niewielką nadwyżkę zatrudnionych. Uzyskane wyniki potwierdziły również nadwyżkę zatrudnienia w sektorze rolniczym w subregionie krośnieńsko-przemyskim oraz nadwyżkę zatrudnienia w sektorze przemysłowym i nieco mniejszą w sektorze usług rynkowych w podregionie rzeszowsko-tarnobrzeskim. 5. Ocena skali i zakresu zmian w strukturze pracujących w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego za pomocą miary Braya-Curtisa W wyniku procesu serwicyzacji struktura polskiej gospodarki upodabnia się do struktury gospodarek krajów zachodnich. Dynamika tych przemian strukturalnych jest jednak w Polsce regionalnie zróżnicowana, co nie sprzyja spójności wewnętrznej kraju. Niektóre ośrodki naturalnie wyspecjalizowały się w pełnieniu pewnych funkcji usługowych. Podjęto próbę oceny skali przemian strukturalnych zachodzących wewnątrz województwa podkarpackiego, prezentując powiat mielecki na tle porównawczym pozostałych regionów kraju. Starano się określić, czy w regionie nie następuje rozwarstwienie subregionów pod względem szybkości zachodzących przemian strukturalnych. Wyniki tej analizy są istotne apli-.

(17) Analiza przekształceń struktury…. 137. kacyjnie w zakresie opracowywania polityki intraregionalnej prowadzonej przez władze samorządowe regionu podkarpackiego. Do badania zmian zachodzących w strukturze sektorowo-regionalnej pracujących w regionie podkarpackim wykorzystano miarę Braya-Curtisa. Przyjęto, że obrazem liczbowym struktury pracujących w danym obiekcie (regionie) w układzie sektorowym jest wektor: t t t t [a1k , a2k , a3k , a4k ],. gdzie: t a1k – udział pracujących w I sektorze gospodarki w momencie t (danym roku), w k-tym obiekcie (powiecie; k = 1, …, K), t a2k – udział pracujących w II sektorze gospodarki w momencie t (danym roku), w k-tym obiekcie (powiecie; k = 1, …, K), at3k – udział pracujących w III sektorze gospodarki w momencie t (danym roku), w k-tym obiekcie (powiecie; k = 1, …, K), at4k – udział pracujących w IV sektorze gospodarki w momencie t (danym roku), w k-tym obiekcie (powiecie; k = 1, …, K). Zachodzi zależność: 4. ∑ aikt = 1,. i =1. aikt ≥ 0,. . w związku z czym miara Braya-Curtisa określająca zmianę wartości elementów wektora w k-tym subregionie w dwóch różnych momentach (t = 1, 2) ma postać11: 4. pk =. ∑ aik1 − aik2 i =1 4. ∑( i =1. aik1 + aik2. ). ,. pk = ∈ [0; 1].. Wartości miary Braya-Curtisa zbliżone do jedności świadczą o istotnych zmianach struktury pracujących w układzie sektorowym, natomiast wartości zbliżone do zera oznaczają niewielką skalę przemian w badanym okresie. W tabeli 8 zaprezentowano wyniki pomiaru zmian struktur pracujących w sektorach ekonomicznych w powiatach regionu podkarpackiego w latach 2006–2007 przeprowadzonego z wykorzystaniem miary Braya-Curtisa. Skala przemian struktury pracujących w powiecie mieleckim była na nieco wyższym poziomie niż 11. Metody oceny…, s. 242..

(18) Tadeusz Matuszkiewicz, Andrzej Prusek. 138. średni w regionie i w podregionie rzeszowsko-tarnobrzeskim. Pod tym względem powiat mielecki zajmował 10. pozycję spośród wszystkich 25 powiatów i miast na prawach powiatu w regionie podkarpackim. Pozycję tę można ocenić jako dobrą w skali regionu, lecz niską w skali kraju, jeżeli weźmie się pod uwagę słaby poziom rozwoju sektora usługowego w regionie podkarpackim. Tabela 8. Miary wskaźnika zmian strukturalnych Braya-Curtisa dla struktur osób pracujących w województwie podkarpackim w latach 2006–2007 Wyszczególnienie. bieszczadzki. brzozowski dębicki. jarosławski. 0,0032. 0,0167. 0,0132. 0,0076. krośnieński. 0,0181. leski. 0,0126. 0,0073. leżajski. 0,0077. łańcucki. 0,0106. lubaczowski mielecki. 0,0106 0,0131. niżański. 0,0054. przeworski. 0,0243. rzeszowski. 0,0184. przemyski. ropczycko-sędziszowski. 0,0014. 0,0353. sanocki. 0,0051. strzyżowski. 0,0233. stalowowolski tarnobrzeski Miasta na prawach powiatu. 0,0088. jasielski. kolbuszowski. Powiaty. Miara Braya-Curtisa. Krosno. Przemyśl Rzeszów. Tarnobrzeg. 0,0135. 0,0125 0,0176. 0,0010. 0,0094 0,0030. Subregion krośnieńsko-przemyski. 0,0093. Województwo podkarpackie. 0,0115. Subregion rzeszowsko-tarnobrzeski Źródło: opracowanie własne.. 0,0125.

(19) Analiza przekształceń struktury…. 139. Zmiany struktury pracujących miały największy zakres w powiatach ropczycko-sędziszowskim, przeworskim i strzyżowskim. Najmniejszym zakresem przemian strukturalnych w omawianym okresie charakteryzował się powiat przemyski oraz powiaty górskie: jasielski, brzozowski, sanocki, leski i bieszczadzki. Przyczyniło się to do większego zakresu zmian w subregionie rzeszowsko-tarnobrzeskim niż w krośnieńsko-przemyskim. Warto również zwrócić uwagę na niewielki zakres zmian strukturalnych w miastach na prawach powiatu (z wyjątkiem Krosna). Uzyskane wyniki świadczą o stopniowym nadrabianiu zaległości w zakresie struktury sektorowej poszczególnych powiatów województwa podkarpackiego. 6. Wnioski Przekształcenia strukturalne w gospodarce regionalnej zwiększające udział sektora usługowego oraz przekształcenia w sektorze przemysłowym mające charakter innowacyjny decydują o konkurencyjności i rozwoju każdego regionu, w tym również województwa podkarpackiego. Metodyka badania przekształceń strukturalnych gospodarki regionalnej oparta na miernikach statystycznych jest przydatnym narzędziem, ale niewystarczającym w warunkach niedostatku informacji jakościowych dotyczących innowacyjności sektorów gospodarki regionalnej. Konieczne jest uzupełnienie badań o kwestionariuszową analizę innowacyjności firm. Z analizy struktury sektorów ekonomicznych w województwie podkarpackim wynika, że ma ono charakter przemysłowo-rolniczy (subregion rzeszowsko-tarnobrzeski jest w większym stopniu przemysłowy, natomiast subregion krośnieńsko-przemyski – rolniczy). W całym regionie słabo rozwinięty jest sektora usługowy. Jest on wyraźnie heterogeniczny. Koncentracja funkcji usługowych w głównych ośrodkach miejskich regionu jest mniejsza niż w wypadku ośrodków metropolitarnych kraju. Funkcje przemysłowe są pełnione w wielu ośrodkach przemysłowych regionu. Można mówić o unikatowym w skali Polski policentrycznym charakterze regionu podkarpackiego. Przemysłowa specjalizacja powiatu mieleckiego stwarza możliwości rozwoju klastrów przemysłowych z wykorzystaniem wewnętrznej sieci powiązań kooperacyjnych i w wyniku współpracy we wdrażaniu rozwiązań innowacyjnych. Do rozwinięcia się funkcji przemysłowych w subregionie mieleckim w znacznym stopniu przyczyniło się utworzenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec. W rolniczych powiatach regionu podkarpackiego stopniowo poprawia się struktura pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych. W celu.

(20) 140. Tadeusz Matuszkiewicz, Andrzej Prusek. stwierdzenia, na ile trwałe jest to zjawisko, należy przeprowadzić kolejne badania monitorujące oraz badania obejmujące dłuższy okres. Literatura Dziesięć lat doświadczeń pierwszej polskiej specjalnej strefy ekonomicznej. Mielec 1995–2005, red. B. Domański i K. Gwosdz, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego–Agencja Rozwoju Przemysłu SA Oddział w Mielcu–Urząd Miejski w Mielcu, Kraków 2005. Matuszkiewicz T., Prusek A., „Dolina Lotnicza” jako przykład klastra przemysłowo-innowacyjnego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 762, Kraków 2008. Metody oceny rozwoju regionalnego, red. D. Strahl, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2006. Narodowy Program Foresight Polska 2020, www. foresight.polska2020.pl, dostęp: Nelec W., Prusek A., Kwestionariuszowa metodyka analizy i oceny konkurencyjności, innowacyjności i strategii rozwoju firm w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 762, Kraków 2008. Nelec W., Prusek A., Ocena poziomu konkurencyjności i innowacyjności oraz szans rozwoju strategicznych sektorów subregionu mieleckiego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 818, Kraków 2010. Obrębalski M., Pomiar i identyfikacja wyspecjalizowanych funkcji usługowych regionu jeleniogórskiego, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, nr 472, Wrocław 1989. Prusek A., Analiza bieżącej i długookresowej konkurencyjności firm w Specjalnej Strefie Ekonomicznej Euro-Park Mielec, Studia i Prace Wydziału Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, nr 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2007. Prusek A., Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce jako instrument polityki regionalnej i przemysłowej, badania statutowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 21/KPEiPR/ 1/2004/S132, Kraków 2004. Strahl D., Wykorzystanie wskaźnika Herfindahla-Hirschmana do oceny konkurencyjności regionów [w:] Konkurencyjność regionów i przedsiębiorstw, red. A. Rapacz, seria: Gospodarka a Środowisko, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2004. Województwo podkarpackie 2007 – podregiony, powiaty, gminy, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów 2007. Województwo podkarpackie 2008 – podregiony, powiaty, gminy, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów 2008..

(21) Analiza przekształceń struktury…. 141. Analysis of the Transformation of the Employment Structure by Sector in the Podkarpackie Voivodship in a County Structure with a Particular Emphasis on the Mielecki Subregion The article analyses the internal differentiation of the Podkarpacki region with regard to employment structure by economic sector. The position of Mielecki County is also presented against the background of changes in the entire Podkarpacki region’s employment structure. Three measures were used for this purpose: Florence’s indicator, a method for analysing worker surplus across the economy’s sectors, and Bray-Curtis measure, all of which are applied in the statistical analysis of structural transformation processes..

(22)