Marian Kochanowski
Grabiny - Zameczek, gm. Pszczółki,
woj. gdańskie, St. 1, AZP 14-45/52
Informator Archeologiczny : badania 24, 96-97
96 Późne średniowiecze
części w zniesienia, stanow iącej skraj m iasta średniowiecznego (m iasta w m u rach ]. Podejmując prace w tym miejscu wykorzystaliśmy moment przed planowanym zagospodarowaniem terenu.
istniejący do dziś m u r ceglany okalający kościół od południa, zgodnie z tradycją 1 lokalizac ją z n a n ą z najstarszych zachow anych planów Gniezna, uw ażany byl za pozostałość średnio wiecznych fortyfikacji. Tezę tę częściowo potwierdziło odsłonięcie w 1982 r. w trakcie prac ziem nych n a jezdni ul. W arszawskiej, szczątków bram y miejskiej (Bram a Pyzdrska), jedynego do niedaw na fragm entu autentycznych um ocnień.
Celem naszych prac była weryfikacja przyjętych dotąd ustaleń — odkrycie dalszych relik tów i rozpoznanie rzeczywistego przebiegu murów. W związku z tym prowadzono prace wzdłuż istniejącego m u ru (na odcinku od ul. Warszawskiej do budynku garażu). Na niewielkiej glę bo kości (średnio ok. 0,20 m) odsłonięto pozostałości potężnego m u ru o szerokości 1,90 m, którego przebieg pokrywa się dokładnie z tym istniejącym — znacznie Jednak węższym i stoją cym n a zew nętrznej jego krawędzi. W w yniku dalszych b ad a ń udało się również określić k onstrukcję m u ru (lico o w ątku glówkowowozówkowym: polskim), a także pierw otny poziom użytkowy teren u wokół kościoła (ok. 1 m niższy od obecnego) oraz głębokość posadow ienia fundam entów (2.08 m poniżej pierwotnego poziomu użytkowego). Relikty fortyfikacji pochodzą najpraw dopodobniej z 2 poł. XIV lub pocz. XV w.
Ponadto założono kilka sondaży n a zachodnim stoku w zniesienia (skarpa od strony ul. Krasickiego i wyżej u wylotu ul, Kaszarskiej), w m iejscach gdzie należałoby się spodziewać kontynuacji obwarow ań. W żadnym z wykopów nie natrafiono n a relikty średniow iecznych k onstrukcji ceglanych; odsłonięto jedynie pozostałości budowli nowożytnych. N atom iast układ i głębokość zalegania w arstw wskazywałyby, iż teren ten znajdował się ju ż po zewnętrznej stronie m urów — w m iejscu w ystępow ania fosy (?). Najprawdopodobniej więc pozostałości m urów m iejskich zn ajdują się wyżej, pod obecnym budynkiem plebanii.
M aterial wykopaliskowy stanow ią znaleziska z okresu późnego średniow iecza i czasów now ożytnych.
N a le ^ jeszcze dodać, iż w trakcie prac budow lanych prowadzonych przy plebanii znalezio no dwie kam ien n e kropielnice w m urow ane w schody do altany, stanow iące przypuszczalnie pierw otne w yposażenie kościoła farnego. Kropielnice przekazane zostały w depozyt do M.P.P.P., do czasu zagospodarow ania k ru ch ty pod wieżą.
M aterial i dokum entacja z b ad a ń znajdują się w M.P.P.P. w Gnieźnie,
Badania n ie będą kontynuow ane.
M uzeum Archeologiczne w G dańsku
B adania prowadzi! m gr Marian Kochanowski. Finansow ało Muzeum Archeologiczne w G dańsku. Pierwszy sezon badań. Zam ek krzyżacki (XV w.)
Z am ek krzyżacki usytuow any n a Żuławach został w zniesiony w latach 1381-1409, kiedy to zbudow ano skrzydło m ieszkalne, budynki gospodarcze oraz dookolne m ury o b ro u ie z fosą, cylindryczną b a sz tą w narożniku południow o-wschodnim zam ku oraz zagospodarow ano tere ny wokół dla potrzeb Zakonu.
W 1989 r. teren został zakupiony przez firmę JSzmelter i Spółka" z planem adaptacji ru in zam ku. Z ostała zaw arta um owa pomiędzy spółką a M uzeum Archeologicznym (nie dotrzym ana przez inwestora), której celem było zalnw entaryowanie ju ż odsłoniętych odcinków m u ru ze w nętrznego i baszty narożnej a także zbadanie m etodą rowów sondażowych głębokości zalega nia ław fundam entow ych.
Stw ierdzono, że m u r zew nętrny południowy, odsłonięty n a długości 14,50 m to budow a je dnorodna, pow iązana z b asztą narożną. Do budowy w ykorzystano cegły o średnich, w ym ia
rach: 295-300 x 85-90 x 140-145 mm, zapraw a w arstwowa je s t ca 10-18 mm; dom inuje typowy w ątek gotycki, Mur zachow any Jest w dobrym stanie, lica zew nętrzny i w ew nętrzny m u ru posiadają jedynie drobne ubytki.
B aszta sk o n stru o w an a w podobnym w ątku ja k m u r zewnętrzny posiada przekrój ścian o grubości 2,75 m; w nętrze baszty je s t koliste o średnicy 2,80 m. Na głębokości 36 w arstw y w w ypelnisku baszty (licąc od zachow anej korony m uru) kończy się w ystępujący tu rum osz ceglany z gliną, zaznacza się lekko zgliniony żwir z licznymi ułam kam i ceram iki i kośćmi zwierzęcymi, zaś lico m u ru г wyraźnie zaznaczoną o dsadką zbudow ane je s t z dużych kam ieni- o toczaków.
W profilu, poniżej ławy fundam entow ej znajdującej się w pobliżu budowli nowożytnej, tzw. kuźni odsłonięto konstrukcję drew nianą, składającą się bierwion połączonych n a zrąb; g ru bość belek do 22 cm. K ształt konstrukcji sugeruje, że je s t to s tu d n ia - w ypełnisko obiektu stanow iła intensyw na, sp o ista glina bez m ateriału zabytkowego.
Interesujący j e s t zespół ułam ków ceram iki z w ypełniska baszty, dobrze datow any n a XV w. Udało się zrekonstruow ać duże fragm enty kilku typowych dla tego okresu naczyń siwionych
-Grabiny - Zam eczek,
gm . P szc zó łk i woj. gdańskie S t. 1 AZP 1 4 - 4 5 /5 2 _________
In formator Archeologiczny 1990 97
dzbanów, mis oraz dwóch pokryw. Spośród kości zwierzęcych, typowo pokonsum pcyjnych dom inują ułam ki żuchwy z uzębieniem , kręgi, żębra, kości kończyn.
Planowany j e s t stały nadzór archeologiczny w czasie w ykonywania w szelk ich prac ziem nych oraz budowlanych.
I
Grodzisko, gm. Zator woj. bielsko-bialskie St. 1 p atrz okres halsztacki Gronowo, gm. Lubicz woj. toruńskie St. 1 i 2 patrz wczesne średniowieczeH ru b ie sz ó w , ul. J a t k o w a 3 Wojewódzki O środek K onserw ators-w oj, z a m o js k ie AZP 8 6 -9 4 ko-Archeologiczny w Zam ościu______
B adania prowadzili mgr Ew a P rusicka i m gr Wojciech Żeromski. F in a n sował WOAK w Zam ościu. Pierwszy sezon b ad ań . Osadnictwo średnio wieczne.
Na początku lipca 1990 r. m ieszkaniec Hrubieszowa pan Jerzy Suchecki podczas z a k ła d a n ia fundam entów pod budowę dom u n a posesji przy ulicy JaUtoweJ 3, odsłonił fragm enty drew nianych konstrukcji. Zostało przeprowadzone w stępne rozpoznanie. Jego wynik byl z a d a walający, tzn. w m iejscu przypadkowego odkrycia ze względu n a ciekawy uldad naw arstw ień w profilu wykopu ja k również z uwagi na odkrycie licznych drew nianych reliktów, zlecono przeprow adzić nadzór konserw atorski. B adania trwały od 11 lipca do 2 sierpnia.
Objęty nadzorem wykop budowlany o powierzchni 235 m 2 położony je s t przy skarpie „starorzecza" (?) — k an a łu Huczwy. Odsłonięty w części północnej w ykopu profil ziem ny n a odcinku 23,5 m przebiega wzdłuż ulicy Jatkow ej.
Na w stępnym etapie b ad a ń zauważono, że w czasie wykonywania prac budow lanych kop ark a uszkodziła górne p artie konstrukcji. Udało się też zaobserwować, że w dostępnej części w schodniej wykopu (centralna część została zalan a wodą opadową) naw arstw ienia kulturow e z przem ieszanym m ateriałem zabytkowym (ceram ika od XIII do XIX wieku) sięgały stro p u lessu calcowego n a głębokości 1,5 m poniżej jezdni. W dostępnej części zachodniej w arstw y kulturow e z w i j a n e z zabudow ą m ieszkalną (zniszczoną podczas II wojny światowej) zalegały n a stropie lessu calcowego n a głębokości 2,4 m poniżej jezdni.
Po osuszeniu centralnej części wykopu poszerzono go w kierunku południowym dla pełne go odsłonięcia konstrukcji widocznych w profilu. Wykop został też pogłębiony w celu określe n ia poziomu posadowienia drew nianych konstrukcji.
W wyniku przeprowadzonych prac odsłonięto 4 obiekty. Obiekt A o konstrukcji węgłowej został od strony południowej częściowo rozebrany. W części północnej w w yniku prac budow lanych jego u kład został zakłócony. Niemożliwe wobec tego je s t określenie pierwotnych rozm ia rów obiektu. M ateriał zabytkowy z w ypełniska (ostroga, fragm enty ceramiki) pozwala datow ać k onstrukcję n a XIII-XIV wiek.
W miejscu rozebranej południowej części obiektu A została założona in n a k o n stru k cja (ob. B) sk ład ająca się z 7 pionowo wbitych słupów pomiędzy którymi ułożono rodzaj pom ostu skałdającego się z 7 belek o dużych przekrojach (średnio 30x20 cm). Kontynuacji obiektu w południowej części wykopu nie odkryto. W m iejscu tyrn kończyła się niegdyś sk a rp a nad Kanałem Huczwy, która w czasach współczesnych została poszerzona aż do obecnych rozm ia rów. Fragm enty ceram iki zalegające w obrębie obiektu В pochodzą z XIV i XV w ieku.
Funkcji obu obiektów nie udało się jeszcze do końca wyjaśnić. Relikty drew nianych konstrukcji m ogą być pozostałością po młynie wodnym lub foluszu.
Poniżej poziomu posadowienia obiektu A, n a głębokości 4,81 m odsłonięto faszynę pocho dzącą z innego obiektu, którego kontynuacja zarysowała się w profilu północnym w ykopu (ob. C). Trzecią z odkrytych konstrukcji należy wiązać z rodzajem row u-kanału odprowadzającego ścieki ze Starego R ynku lub tyłów posesji przy południowej pierzei tego Rynku do K anału Huczwy. Tego typu rów -kanał odpływowy był inw estycją mało kosztow ną i pewnie z tego powodu nie zachowały się wiadom ości o jego zaprowadzeniu. J e s t to k o n stru k cja chronologicz nie s ta rs z a od obiektu. A więc założenie jej m usiało n astąp ić co najm niej w wieku XIII. Czytelne w profilu naw arstw ienia w skazują n a dwufazowość obiektu — w arstw a nam ulów oddziela dwa układy szalow ań brzegu row u-kanału. Szalowanie stanow ią ukośne w bite bierw iona oraz faszyna. Drugi brzeg row u-kanaiu je s t nieczytelny. Został zniszczony podczas wykonywania w kopu w celu założenia obiektu D.
Przy budowie k anału w celu odprow adzania nieczystości do Kanału Huczwy w ykorzystano n atu ra ln y sp ad ek terenu. Założenie k an a łu praw dopodobnie n astąpiło w II połowie XVIII w ieku. Do tego czasu wszystkie m ia sta nad środkowym Bugiem nie posiadały wodociągów ani solidnych kanalizacji. B rak tych urządzeń wpływał niekorzystnie n a s ta n zdrowotny m ieszkań ców i przyczyniał się do niechlujnego wyglądu m iast. Dlatego też pod koniec la t osiem dziesią tych XVIII wieku władze austriackie wydały zarządzenie nakazujące wykopać kanały z tyłu domów, szczególnie żydowskich, którymi spływać miały wszelkie nieczystości. Kanały miały być obudow ane deskam i a z wierzchu n akryte balam i rżniętymi. W celu założenia k an a łu nie tylko został rozebrany fragm ent ob. С. ale również zachodnia część ob. В,
