A R T Y K U Ł Y
- A R T I C L E S -
P A P E R S
„TURYZM ”, t. 9, 2, 1999Stanisław Liszewski
S T U D IA Z G E O G R A F II T U R Y Z M U I H O T E L A R S T W A N A U N IW E R S Y T E C IE Ł Ó D Z K IM . Z A Ł O Ż E N IA P R O G R A M O W E 1 O R G A N IZ A C JA L E S É T U D E S D E L A G É O G R A P H IE D U T O U R IS M E E T D E L ’H Ô T E L L E R IE À L ’U N IV E R S IT É D E Ł Ó D Ź . L E S P R IN C IP E S D E P R O G R A M M E E T L ’O R G A N IS A T IO N T H E G E O G R A P H Y O F T O U R IS M A N D H O T E L M A N A G E M E N T S T U D IE S A T T H E U N IV E R S IT Y O F Ł Ó D Ź . C U R R IC U L U M O B JE C T IV E S A N D O R G A N IZ A T IO NW artykule przedstawiono koncepcję programow ą kształcenia uniwersyteckiego na poziom ie magisterskim w zakresie geografii turyzmu i hotelarstwa na Uniwersytecie Łódzkim. Szczegółowo zaprezentowano ideę studiów, cechy absolwenta oraz układ i zakres tematyczny programu, a także organizację studiów. W ostatniej części arty kułu przedstaw iono główne podręczniki z zakresu geografii turyzmu oraz polskie czasopism a naukowe.
1. W P R O W A D Z E N IE
Rozwój masowej turystyki, którego początki datow ać m ożna w Polsce na okres m iędzyw ojenny, w yzw olił zainteresow ania badaw cze w kręgach akade m ickich. Uznano, i ja k się okazało słusznie, iż now e zjaw isko, jak im je s t prze m ieszczanie się ludności w celach poznaw czych, w ypoczynkow ych czy zdro w otnych w arte je s t rejestracji i analizy naukow ej, ale przede w szystkim wym aga przygotow ania w szechstronnie wykształconych kadr specjalistów .
Potrzeby te jak o pierw si dostrzegli w Polsce geografow ie, których zaintere sow ania regionalne i w iedza krajoznaw cza w sposób naturalny predestynow ały do w łączenia w krąg sw oich program ów badaw czych i dydaktycznych
próbie-matyki turystycznej. O rganizatorem pierw szej w Polsce i jednej z nielicznych w ów czas w Europie placów ek naukow o-dydaktycznych w zakresie turystyki był dr Stanisław Leszczycki, który na U niw ersytecie Jagiellońskim założył Studium Turyzm u i kierow ał nim w latach 1936-1939 ( J a c k o w s k i 1992). S. Lesz czycki byl nie tylko organizatorem pierw szego Studium Turyzm u, ale odegrał rów nież pow ażną rolę w form ułow aniu podstaw teoretycznych nowej dziedziny wiedzy, którą nazwał i zdefiniował jako geografia turyzmu. D efinicja turyzm u za proponow ana przez S. L e s z c z y c k i e g o (1937) nie straciła w iele na aktu alności i nadal je s t stosow ana nie tylko w Polsce.
Druga w ojna św iatow a przerw ała działalność Studium Turystyki, a trudna sytuacja gospodarcza i polityczna, w jakiej znalazła się Polska po zakończeniu działań w ojennych, znacznie spow olniła rozwój ruchu turystycznego, a tym sa mym badań nad turystyką i kształceniem kadr. U państw ow ienie bazy turystycz nej, rozdzielnictw o w czasów oraz socjalny charakter organizacji w ypoczynku, jak i nastąpił w Polsce w okresie realnego socjalizm u, nie w ym agał przygo tow yw ania specjalnie kw alifikow anych kadr. Rozdzielnictw em w czasów zajm o wali się często słabo w ykształceni urzędnicy, a organizacją w ypoczynku tzw. instruktorzy kulturalno-ośw iatow i. Turystyka indywidualna, zw łaszcza do roku 1970, istniała w Polsce jed y n ie w formie szczątkow ej, a liczba biur turystycz nych - w yłącznie centralnie zarządzanych - nie przekraczała dziesięciu.
W tej sytuacji zainteresow anie badaw cze problem atyką turystyki w polskich uczelniach było dość ograniczone, a kształcenie kadr odbyw ało się jed y n ie po przez sem inaria m agisterskie, które prow adzono zw łaszcza na U niw ersytecie Ja giellońskim oraz U niw ersytecie W rocław skim w ramach specjalizacji z geogra fii ekonom icznej lub geografii regionalnej.
N ow y im puls do podjęcia prac badawczych, a także do uruchom ienia kształcenia akadem ickiego kadr na potrzeby turystyki, przyniosły w Polsce lata siedem dziesiąte, odznaczające się wzrostem poziom u życia m ieszkańców oraz pew ną liberalizacją w zakresie w yjazdów zagranicznych.
R ów nież i tym razem na te now e warunki zareagow ali geografowie. W roku 1972 uruchom iono przy W ydziale N auk Przyrodniczych U niw ersytetu W roc ław skiego Podyplomowe Studium Geografii Turystycznej, które z w ielom a przer wami działa do dziś ( W y r z y k o w s k i 1981). Równolegle z geografami kształ- cenie kadr podjęli także ekonom iści, urucham iając w Akadem ii Ekonom icznej w K rakow ie w 1972 r. Podyplom ow e Studium Ekonomiki i O rganizacji T urys tyki, a od 1973 r. w prow adzono na kierunku studiów Ekonom ika i O rganizacja Obrotu i Usług tej uczelni specjalizację Ekonomika i O rganizacja Turystyki (M i - k u I s k i 1981).
Od 1977 r. w Instytucie G eograficznym Uniw ersytetu Jagiellońskiego pow stała pierw sza w Polsce specjalizacja z geografii turyzmu, naw iązująca do przed w ojennych tradycji działającego tu Studium Turyzmu. Było to bardzo ważne w ydarzenie, bowiem po raz pierw szy studenci kończący studia na kierunku geo
graficznym mogli uzyskać dyplom m agistra geografii w zakresie specjalizacji z geografii turyzm u.
W rozw oju kształcenia kadr na potrzeby turystyki pow ażną rolę odgryw a rów nież U niw ersytet Łódzki, w którym organizatoram i tego kształcenia byli geografow ie społeczno-ekonomiczni. W 1977 r. przy ówczesnym Instytucie G eo grafii uruchom iono Podyplom ow e Studium Turystyki, które w sposób nieprzer wany funkcjonow ało do 1992 r. Słuchaczam i Studium były w tym okresie 453 osoby, z których 245 przedstaw iło pracę dyplom ow ą i zdało egzam in końcow y ( D z i e g i e ć 1995). Po kilku latach przerwy Podyplom ow e Studium T urys tyki na U niw ersytecie Łódzkim w znow iło sw o ją działalność w 1999 r.
Zdobyte dośw iadczenia w czasie organizacji Podyplom ow ego Studium T u rystyki pozwoliły zespołowi pracowników Uniwersytetu Łódzkiego, zajm ujących się badaw czo turystyką, na uruchom ienie w ramach studiów geograficznych specjalizacji z geografii turyzm u. Specjalizację tę mogli w ybierać studenci geo grafii po trzecim roku studiów . Trw ała ona dw a lata (cztery sem estry) i kończyła się pracą m agisterską oraz egzam inem ; absolw enci otrzym yw ali dyplom geo grafa w zakresie specjalizacji „geografia turyzm u” . Specjalizacja z geografii tu ryzmu funkcjonow ała na kierunku geograficznym Uniwersytetu Łódzkiego przez
16 lat (1 982-1 998), ukończyło j ą w tym czasie 177 osób otrzym ując dyplom y m agistrów ( L i s z e w s k i 1998).
K olejnym etapem w rozw oju kształcenia kadr dla potrzeb turystyki na U niw ersytecie Łódzkim było uruchom ienie w 1994 r. sam odzielnej specjalności z geografii turyzm u i hotelarstw a z naborem od pierw szego roku. Jest to pierw sza i jed y n a do tej pory na polskich uczelniach specjalność z tej dziedziny w iedzy trw ająca pięć lat i kończąca się tytułem m agistra geografii w zakresie geografii turyzm u i hotelarstw a ( J a k ó b c z y k - G r y s z k i e w i c z 1999).
2. ID E A G E O G R A F IC Z N Y C H S T U D IÓ W Z Z A K R E S U T U R Y Z M U I H O T E L A R S T W A
D ośw iadczenia zdobyte przy organizacji Podyplom ow ego Studium T urysty ki oraz specjalizacji z geografii turyzm u stały się źródłem inspiracji przy for m ułow aniu idei i koncepcji pełnych m agisterskich studiów geograficznych z za kresu turyzm u i hotelarstw a.
P rzystępując do prac nad program em nowej specjalności starano się w pierw znaleźć odpow iedź na pytanie: „W jakim stopniu w iedza geograficzna m oże być przydatna, a co za tym idzie w ykorzystana w praktyce turystycznej i hotelar skiej?”
R ozpoczęcie prac od tak postawionego pytania wydaje się niezbędne z dwóch pow odów . Po pierw sze, absolw ent tych studiów ma się legitym ow ać dyplom em
uniw ersyteckim m agistra geografii ze specjalnością „geografia turyzm u i ho telarstw a”, co św iadczy o tym, iż je g o wiedza odpow iada w ym aganiom sta w ianym przez m inim a uniw ersyteckich program ów geograficznych, czyli że je st on dyplom ow anym geografem . Jednocześnie jed n ak zdobyta w iedza i um iejęt ności w zakresie turystyki i hotelarstw a um ożliwić m ają absolw entow i tych stu diów podjęcie pracy zaw odow ej w instytucjach i przedsiębiorstw ach zajm ują cych się o rganizacją i obsłu gą ruchu turystycznego, zgodnie z przepisam i obo w iązującej w Polsce ustaw y o usługach turystycznych.
Drugi pow ód szukania odpow iedzi na pytanie w ynika z interdyscylinarności zakresu w iedzy składającej się na kształtującą się dopiero dziedzinę, która nie ma jeszcze pow szechnie zaakceptow anej nazwy, a którą geografow ie nazyw ają turyzm em . U m iejętności, ja k ie powinien posiadać w ysoko kw alifikow any pra cow nik działający w usługach turystycznych, są pewnym konglom eratem wiedzy geograficznej, ekonom icznej, socjologicznej (m oże szerzej nauk społecznych), nauk o kulturze fizycznej i kilku innych jeszcze dziedzin wiedzy. Co zatem do tego bagażu w iedzy i um iejętności, w jak i pow inien być w yposażony pracow nik działający w turystyce, m oże i pow inien wnieść geograf?
G eografia ja k o nauka zajm ująca się badaniem zróżnicow ania przestrzennego zjaw isk i procesów przyrodniczych, gospodarczych i społecznych oraz ich inter p retacją i w yjaśnianiem praw idłow ości, wnosi bardzo duży wkład w o gólną w ie dzę, ja k ą pow inien posiadać dobrze przygotow any pracow nik działający w sze roko rozum ianej sferze usług turystycznych.
W iedza geograficzna i to zarów no ogólna, jak i specjalistyczna, a przede w szystkim regionalna, daje absolwentowi studiów geograficznych w yłączność m e rytoryczną w zakresie następujących zagadnień.
1. O ceny w alorów i atrakcyjności przyrodniczej, kulturowej i społecznej m iejscow ości i obszarów , a także regionów i krajów. W iedza i um iejętność ta daje geografom m ożliw ość oferow ania w łaściw ych m iejsc wypoczynku dla róż nych grup społecznych i dem ograficznych. M ówiąc inaczej, geog raf m ając sze rok ą w iedzę o św iecie m oże j ą w ykorzystać tw orząc przestrzenną ofertę w y poczynku dla różnych grup turystów. M oże także służyć sw o ją w ied zą inw es torom pragnącym zagospodarow ać turystycznie konkretną m iejscow ość czy re gion, uczestnicząc w opracowaniu planów zagospodarowania przestrzennego lub ekspertyzach lokalizacyjnych.
2. O rganizacji turystyki poznaw czej. W iedza, ja k ą posiada geo graf um ożli w ia mu nie tylko prezentację krajobrazów przyrodniczych i antropogenicznych, ale rów nież, a m oże przede w szystkim , ich interpretację i w yjaśnienie. N ikt tak ja k g eo g raf nie potrafi w yjaśnić otaczającego turystę krajobrazu i je g o zm ien
ności w czasie i przestrzeni geograficznej.
3. A nalizy dem ograficznej, społecznej, czasowej i przestrzennej ruchu turys tycznego. W iedza geograficzna um ożliw ia praw idłow ą interpretację w szelkiego rodzaju m igracji człow ieka, w tym rów nież m igracji turystycznych, co je st ce
lem w spólnej działalności m arketingow ej w turystyce. G eo graf posiada w szelkie um iejętności prow adzenia analiz segm entacji przestrzennej rynku turystycz nego, stając się niezbędnym specjalistą przy konstruow aniu strategii rozw oju za rów no biur czy przedsiębiorstw turystycznych, ja k rów nież sam orządow ych je d nostek terytorialnych.
Przedstaw iony w sposób ogólny zakres w iedzy geograficznej, który w yko rzystyw any je s t w praktyce turystycznej, daje pozytyw ną odpow iedź na zadane wcześniej pytanie, a zarazem uzm ysław ia nam, jak i je s t wkład geografii do no wej dziedziny wiedzy, którą nazywam y turyzm em .
K onstruując program nowej specjalności „geografia turyzm u i hotelarstw a” zadbano o poszerzenie zakresu w iedzy i um iejętności wynikających w yłącznie ze studiów geograficznych. Stało się to m ożliwe dzięki dynam icznem u roz w ojow i, jak i w ostatnich latach przejaw ia geografia turyzm u, która formułując swoje podstawy metodologiczne staje się w yspecjalizow aną dziedziną wiedzy geograficznej. To w łaśnie geografia turyzm u rozw ijając badania nad przestrze nią turysty czną m etodam i w aloryzacji zarów no środow iska przyrodniczego, ja k rów nież dóbr kultury m aterialnej, zagospodarow aniem turystycznym , turystyką w iejską i relig ijn ą czy w reszcie regionalną geografią turystyczną, bardzo w yraź nie poszerza ogólną w iedzę geografa, a jedno cześn ie kierunkuje j ą na prak tyczne potrzeby i um iejętności przyszłego pracow nika sektora usług turystycz nych. Rozwój geografii turyzm u jak o dyscypliny naukow ej um ożliw ił kończenie studiów na specjalności p racą m agisterską, która je s t podstaw ą nadania tytułu zaw odow ego magistra.
W iedza uzyskana w czasie studiow ania przedm iotów geograficznych oraz geografii turyzm u stanowi podstaw ow ą część w ykształcenia uniw ersyteckiego studenta geografii turyzm u i hotelarstw a, który pragnąc uzyskać dyplom U ni w ersytetu Ł ódzkiego musi oczyw iście w zbogacić j ą przedm iotam i z zakresu na uk ekonom icznych, hum anistycznych i społecznych.
A by absolw ent specjalności m iał pełniejszą w iedzę i um iejętności potrzebne do pracy zaw odow ej, program studiów z geografii turyzm u i hotelarstw a został uzupełniony przedm iotam i specjalnościow ym i z zakresu ekonom iki turystyki oraz całym blokiem przedm iotów dotyczących hotelarstw a. N ależy jed n ak bar dzo w yraźnie zaznaczyć, że hotelarstw o je s t w ied zą praktyczną, nie m ającą jeszcze w łasnych podstaw m etodologicznych ani m etod badawczych. Zostało ono w prow adzone do program u studiów jak o blok przedm iotów zawodowych głów nie z m yślą o poszerzeniu um iejętności praktycznych absolw entów , um oż liw iających im otrzym anie szerszej oferty pracy po skończeniu studiów.
Do bloku przedm iotów zaw odow ych niezbędnych do podjęcia pracy w tu rystyce należą rów nież języki obce, których opanow anie (dw a język i) należy do obow iązków studenta na specjalności „geografia turyzm u i hotelarstw a” .
Podsum ow ując te dyw agacje należy stw ierdzić, że u podstaw uruchom ienia specjalności z geografii turyzm u i hotelarstw a na kierunku geograficznym na
U niw ersytecie Łódzkim leży idea w ykształcenia geografa, który korzystając z bogatej wiedzy geograficznej oraz dorobku badaw czego geografii turyzm u w zbogaconego o w iedzę zaw odow ą z zakresu hotelarstw a oraz podstaw ow y zakres w iedzy i um iejętności z ekonom iki turystyki i nauk społecznych, będzie specjalistą nowej generacji przygotow anym do pracy w usługach turystycznych. R ealizacja tej idei gw arantuje w ykształcenie geografa specjalisty, przygotow a nego do pracy w turystyce i hotelarstw ie. O ryginalność w ykształcenia daje geo grafowi liczne atuty, z których najw ażniejszym je s t w szechstronność w ykształ cenia uniw ersyteckiego. A bsolw ent specjalności nie je s t wąskim specjalistą, ale człow iekiem o szerokiej w iedzy ogólnej i głębokim przygotow aniu m erytorycz nym, co daje mu szansę na podejm ow anie pracy na różnych stanow iskach.
Po w ypracow aniu ogólnej idei tej nowej specjalności sform ułow ano je j cele i zakreślono sylw etkę absolw enta.
Specjalność z geografii turyzm u i hotelarstw a ma charakter interdyscypli narny, obejm ujący szeroki zakres wiedzy przyrodniczej, społecznej i ekono micznej. C elem specjalności je s t w ykształcenie absolw enta posiadającego nie zbędny zasób ogólnej w iedzy geograficznej poszerzonej o szczegółow ą w iedzę z geografii turyzm u. Program studiów specjalnościow ych zakłada rozszerzenie tej w iedzy o podstaw y tych dyscyplin naukow ych, które w noszą swój w kład do rozwoju turystyki. Dotyczy to zw łaszcza ekonom ii, zarządzania i organizacji, a także nauk społecznych, psychologii, socjologii i pedagogiki.
A bsolw ent specjalności powinien również posiąść określone um iejętności w y nikające z program u i zakresu studiów. N ależy tu zw łaszcza w ym ienić um ie jętn o ść przygotow yw ania oferty turystycznej i wypoczynkowej, organizacji i pro w adzenia im prez zarów no stricte turystycznych, ja k i takich, gdzie program turystyczny ma charakter tow arzyszący, oraz zarządzania przedsiębiorstw em tu rystycznym i obiektem noclegow ym. Powinien on rów nież w czasie studiów zdobyć w iedzę i um iejętności pozw alające rozum ieć procesy polityczne, spo łeczne i gospodarcze zachodzące w e współczesnym św iecie i na tym tle oceniać potrzeby oraz m ożliwości w ypoczynkow e w spółczesnego człowieka.
K reśląc sylw etkę absolw enta specjalności podano zarów no ogólne cechy, j a kimi powinien się on charakteryzować, jak również jego przydatność zawodową.
A bsolw ent geografii turyzmu i hotelarstw a to człow iek posiadający szerokie zainteresow ania, obdarzony umiejętnościami rozumienia i kojarzenia zjawisk i pro cesów przyrodniczych, społecznych i gospodarczych. Powinien być wrażliw ym na otaczającą rzeczyw istość hum anistą i społecznikiem , propagatorem i organi zatorem turystyki.
W iedza i umiejętności zdobyte w czasie studiów umożliwiają absolwentom tej specjalności podejm owanie pracy zawodowej w czterech głównych dziedzinach:
a) organizator turystyki - pilot i przew odnik wycieczek, pracow nik infor macji turystycznej, organizator w yjazdów turystycznych, kongresów, konferen cji, różnych form wypoczynku itp.;
b) m enedżer przedsiębiorstw , organizacji turystycznych i hotelarskich - kie row anie agencjam i turystycznym i, biuram i podróży, obiektam i noclegow ym i, ośrodkam i wypoczynkow ym i, organizator agroturystyki;
c) pracow nik agencji inform acyjno-reklam ow ych, pracow nik w ydaw nictw i redakcji przygotowujących przewodniki, informatory, foldery, mapy, plany i fil my turystyczne, dziennikarz gazet i m agazynów oraz rozgłośni radiow ych i te lew izyjnych zajm ujących się problem atyką turystyczną;
d) nauczyciel geografii oraz przedm iotów z zakresu turyzm u na w szystkich poziom ach nauczania w polskich szkołach (po zaliczeniu określonych odrębny mi przepisam i zajęć uniw ersyteckich oraz praktyk pedagogicznych).
3. P R O G R A M S T U D IÓ W
Pragnąc zrealizow ać cele studiów specjalnościow ych oraz w ykształcić ab solw enta odpowiadającego nakreślonej wcześniej sylw etce, należało przygotow ać odpow iedni program studiów.
A utorzy program u zgrupow ali przedm ioty przew idziane do realizacji w ra mach studiów specjalnościow ych z geografii turyzm u i hotelarstw a w dziew ięć bloków. Pierwszy z nich, opatrzony kodem GR, obejm uje przedm ioty, które m a j ą studentow i zapew nić zdobycie ogólnej wiedzy geograficznej. Blok drugi (TR )
grupuje przedm ioty zaliczone do specjalistycznej w iedzy z zakresu turyzm u. Kolejny, trzeci (H T ) blok pośw ięcony je s t wiedzy zawodowej dotyczącej ho telarstw a. W czw artym bloku (EH ) znalazły się przedm ioty reprezentujące nauki hum anistyczne, społeczne i ekonom iczne. Piąty blok obejm uje przedm ioty po zw alające studentow i poznać metody badań i technik naukowych (M K ). Blok szósty obejm uje języki obce (JO), a siódm y w iedzę i um iejętności z zakresu kultury fizycznej (KF). O statnie dwa bloki grupują zajęcia i przedm ioty o cha rakterze praktycznym , ósmy to ćw iczenia terenow e, a dziew iąty przygotow anie zaw odow e (rys. 1).
Z akres w iedzy m erytorycznej przypisanej do bloku, a także ranga, ja k ą na dano każdem u blokowi w program ie studiów, decydują o profilu w ykształcenia absolw enta specjalności. O ile zakres wiedzy merytorycznej wyznaczają przed mioty realizowane w ramach każdego bloku, to rangę bloków m ożna przedstaw ić na podstaw ie liczby punktów , ja k a przypisana została każdemu przedm iotow i zapisanem u w oficjalnym program ie studiów ( L i s z e w s k i , J a k ó b c z y k - - G r y s z k i e w i c z , W ł o d a r c z y k 1998).
Począw szy od roku akademickiego 1998/1999, na specjalności „geografia tu ryzmu i hotelarstw a” na U niw ersytecie Łódzkim obow iązuje system punktowy. M a on na celu w prow adzenie porów nyw alności studiów w ramach W spólnoty Europejskiej i tym samym stw arza m ożliwość kontynuow ania studiów na
róż-12,2
□
m
13,9%
Rys. I. Udział zajęć dydaktycznych (bloków dydaktycznych) w programie specjalności z geografii turyzmu i hotelarstwa
I - kultura fizyczna, 2 - nauki humanistyczne, społeczne i ekonomiczne, 3 - hotelarstwo, 4 - ćw i czenia terenowe, 5 - języki obce, 6 - metody badań i techniki pracy naukowej, 7 - turyzm,
8 - geografia
Dessin 1. La participation des activités didactiques (blocs didactiques) dans le programme de la spécialisation: géographie du tourisme et de l’hôtellerie
I - culture physique, 2 - sciences humaines, sociales et économiques, 3 - hôtellerie, 4 - exercices sur le terrain, 5 - langues étrangères, 6 - méthodes de recherches et techniques du travail scienti
fique, 7 - tourisme, 8 - géographie
nych latach, na innych uczelniach europejskich. System punktow y dostosow any je st do wym ogów europejskiego transferu punktów ECTS. Każdy student je s t zobow iązany do zdobycia na każdym roku studiów po 60 punktów, dobierając do przedm iotów obligatoryjnych, stanow iących podstaw ę systemu punktowego, zajęcia z grupy przedm iotów do wyboru. Każdemu przedm iotow i przypisano o dpow iednią liczbę punktów, w zależności od wkładu pracy, jaki trzeba w łożyć w je g o zaliczenie.
Łączna liczba punktów, ja k ą student musi zebrać, aby ukończyć studia na specjalności „geografia turyzm u i hotelarstw a”, wynosi 300, z tym że 280 punk tów pow inien zebrać w ramach programu specjalności, a 20 m oże zgrom adzić realizując dow olne przedm ioty na dow olnym kierunku studiów na U niw ersyte cie Łódzkim .
Rozkład tych 280 punktów pom iędzy bloki przedm iotow e je s t podstaw ą ich rankingu. Lista rankingow a bloków przedm iotow ych obejm uje osiem bloków, bowiem zajęcia prow adzone w ramach bloku dziew iątego (przygotow anie za w odow e) m a ją charakter fakultatyw ny i nie są punktowane.
M iejsce Blok przedmiotowy Liczba punktów procent
Pierwsze „Geografia” (GR) 60 21,4
Drugie „Turyzm” (l'R ) 58 20,7
Trzecie „M etody badań i techniki pracy naukowej” (MK) 39 13,9
Czwarte „Języki obce” 36 12,9
Piąte „Ćwiczenia terenowe” 34 12,2
Szóste „H otelarstwo” 26 9.3
Siódme „Nauki humanisyczne, społeczne, ekonomiczne” (EH) 21 7,5
Ósme „K ultura fizyczna” (KF) 6 2,1
Razem 280 100,0
K olejność bloków przedmiotowych realizowanych w ramach programu spec jalności geografii turyzm u i hotelarstw a w sposób bardzo w yraźny w skazuje na
zakres m erytoryczny studiów i profil w ykształcenia absolw entów . Potw ierdza jednocześn ie założenia, jak ie zostały przedstaw ione przy prezentacji całej idei
specjalności (rys. 2).
Udział poszczególnych bloków przedmiotowych ulega zmianie w zależności od roku studiów . Blok przedm iotów geograficznych w ym aga na pierw szych dwóch latach studiów najw iększego w kładu pracy studentów , co w przeliczeniu na punkty stanow i po ok. 30% całego program u realizow anego na I i II roku. N a kolejnych latach udział tego bloku w yraźnie się zm niejsza, obejm ując na roku piątym tylko 5% punktów.
O dw rotną ten d en cją odznacza się blok przedm iotów nazw any turyzm em . Przez pierw sze trzy lata wkład pracy w przedm ioty zaliczone do tego bloku w przeliczeniu na punkty oscyluje w granicach 15-18% , w yraźnie w zrastając na ostatnich dw óch latach studiów do 27, a naw et 30% rocznie.
Jeszcze inaczej wygląda udział przedmiotów zaliczanych do bloku m etodycz nego. N a pierw szych latach przedm ioty tego bloku w ystępują śladow o, a ich liczba gw ałtow nie w zrasta na czwartym , a zw łaszcza piątym roku (do 40% ), kiedy to studenci m ają obow iązek przygotow ania pracy m agisterskiej, do w yko nania której m uszą opanow ać odpow iednie m etody badań i technik pracy nau kowej .
T rzy w ym ienione bloki obejm ują od blisko 47% punktów na III roku stu diów aż po 75% na roku V.
Z pozostałych bloków przedm iotow ych na uw agę zasług ują języki obce, ćw iczenia terenow e oraz hotelarstw o. Języki obce w y stępu ją w program ie stu diów przez całe pięć lat, obejm ując od ok. 7% punktów na roku IV aż do 20% na roku trzecim . Ć w iczenia terenow e realizow ane na studiach specjalnościo- wych na pierw szych czterech latach stanow ią od praw ie 17% punktów na roku I i IV do 10% na roku III. N a w szystkich latach studiów realizow any je s t blok
przedm iotów pośw ięcony hotelarstw u, z tym, że najw iększy jeg o udział w ystę puje na V roku studiów , ho aż 15% ogółu punktów na tym roku, a najm niejszy na latach I i IV - po ok. 7% punktów.
%
I II III IV V
R ok studiów
Rys. 2. Struktura bloków przedmiotowych na każdym roku studiów specjalności z geografii turyz-inu i hotelartswa
1 - kultura fizyczna, 2 - nauki humanistyczne, społeczne i ekonomiczne, 3 - hotelarstwo, 4 - ćwi czenia terenowe, 5 - języki obce, 6 - metody badań i techniki pracy naukowej, 7 - turyzm,
8 - geografia, 9 - liczba godzin
Dessin 2. La structure des blocs objectifs en chaque année des études (spécialisation - la géogra phie du tourisme et de l’hôtellerie)
1 - culture physique, 2 - sciences humaines, sociales et économiques, 3 - hôtellerie, 4 - exercices sur le terrain, 5 - langues étrangères, 6 - méthodes de recherches et techniques du travail scienti
fique, 7 - tourisme, 8 - géographie, 9 - nombre d ’heures
P ozostałe dwa bloki przedm iotow e (nauki hum anistyczne itd. oraz kultura fizyczna) zajm ują łącznie ok. 9,5% punktów całego program u studiów, a na po szczególnych latach o scylują od 10% punktów na latach II i IV po ok. 12% na roku I. N a piątym roku studiów przedm ioty należące do tych bloków nie są w y kładane.
Strukturę bloków przedm iotow ych w obrębie każdego roku studiów przed staw iono na rys. 2.
Pisząc o blokach przedm iotów operow aliśm y pewnym uogólnieniem przyję tym przy konstruow aniu programu specjalności. N ie w dając się w szczegóły,
które znaleźć m ożna w opublikow anym inform atorze ( L i s z e w s k i , J a k ó b - c z y k - G r y s z k i e w i c z , W ł o d a r c z y k 1998), rozszyfrujmy, jakie przed mioty tw orzą poszczególne bloki.
Blok „geografia” obejmuje podstawowe przedmioty zarówno w zakresie geo grafii fizycznej, społeczno-ekonom icznej ja k i regionalnej, które stanow ią o w y kształceniu geograficznym i tw orzą tzw. m inim um wiedzy, ja k ie musi posiadać absolw ent studiów geograficznych. W śród przedm iotów tych program specjal ności „geografia turyzm u i hotelarstw a” uwzględnia: geologię, geom orfologię, hydrologię z oceanografią, m eteorologię z klim atologią, geografię ekonom iczną, społeczną, polityczną i osadnictw a, geografię fizyczną i społeczno-ekonom iczną Polski oraz geografię regionalną świata. N a V roku studiów w bloku tym uw zględniono rów nież przedm iot m etodologia i historia nauk geograficznych. Łącznie przedm ioty geograficzne (zarów no wykłady, ja k i ćw iczenia) obejm u ją 500 godz. zajęć obligatoryjnych.
Drugi w rankingu blok przedm iotów - „turyzm ” - obejm uje zajęcia zaliczo ne zarów no do geografii turyzm u, ja k i ekonom iki oraz organizacji turystyki. O bligatoryjnym i przedm iotam i w tym bloku są: podstaw y geografii turyzm u, ruch turystyczny, ochrona środow iska przyrodniczego w turystyce, produkt tu rystyczny, inform acja i prom ocja turystyczna, geografia turystyczna Polski, geo grafia turystyczna św iata, pilotaż i przew odnictw o, organizacja im prez turys tycznych, przedsiębiorstw o turystyczne, strategia rozwoju turystycznego, prawo w turystyce oraz organizacja turystyki w Polsce i na świecie. Obok przedm iotów obligatoryjnych student znajduje w tym bloku kilkadziesiąt przedm iotów do w y boru, z których musi wybrać dziewięć. Łączna liczba godzin przypisanych przed m iotom tw orzącym ten blok wynosi 580.
Trzeci blok przedm iotów - „m etody badań i techniki pracy naukow ej” - obejm uje sześć przedm iotów obligatoryjnych i dw a przedm ioty do wyboru. Przedm ioty zaliczane do tego bloku przygotow ują studenta do podjęcia sam o dzielnych badań naukow ych i napisania pracy m agisterskiej. Służyć temu m ają następujące przedm ioty: kartografia i teledetekcja, m etody statystyczne i tech niki kom puterow e, m etody badań terenow ych, geograficzne system y inform a tyczne, sem inarium m agisterskie i pracow nia m agisterska. Łączny w ym iar czasu przeznaczony na realizację tego bloku wynosi 360 godz.
C zw arty blok grupuje języki obce. Słuchacz w czasie studiów na specjal ności m a obow iązek zaliczenia dwóch języków obcych. Podstaw ow ym językiem obcym je s t angielski, drugim, jeden z kilku do wyboru (niem iecki, francuski, hisz pański, w łoski, rosyjski). N a języki obce w program ie zarezerw ow ano 360 godz.
Blok piąty - „ćw iczenia terenow e” - je s t bardzo rozbudowany. Studenci realizując program y specjalności „geografia turyzm u i hotelarstw a” m uszą od być trzy rodzaje ćw iczeń terenow ych: ćw iczenia terenow e specjalnościow e, przedm iotow e i regionalne. W ramach tych ćw iczeń studenci powinni przeby w ać w terenie przez 142 dni, nie licząc praktyk magisterskich.
Celem ćw iczeń terenow ych specjalnościow ych, które m ają charakter ćw i czeń zaw odow ych, je s t poznanie w praktyce działalności turystycznej w różnych instytucjach i placów kach gospodarczycli i sam orządow ych, nabycie podstaw o wych um iejętności zw iązanych z wykonywaniem pracy w placów kach św iad czących usługi turystyczne, nabycie um iejętności bezpośrednich kontaktów z ludźmi i instytucjam i oraz ćw iczenie sam odzielności w realizacji zleconych zadań. Ć w iczenia specjalnościow e studenci o dbyw ają na terenie parków naro dowych i krajobrazowych, w muzeach, w gminach turystycznych, hotelach i obiek tach noclegowych oraz w przedsiębiorstwach turystycznych (biurach podróży).
Ć w iczenia terenow e przedm iotow e obejm u ją blok przedm iotów z geografii fizycznej, społeczno-ekonom icznej oraz turyzm u i hotelarstw a, a także karto grafii. G łów nym celem tych ćwiczeń je st cel m etodyczny. Studenci w czasie ćw iczeń pow inni nabyć umiejętności praktycznego zastosowania metod badań te renow ych i ich w ykorzystania do identyfikacji zjaw isk i procesów zarów no przyrodniczych, społeczno-ekonomicznych, jak i turystycznych na wybranym ob szarze.
C elem ćw iczeń terenow ych regionalnych je s t poznanie zróżnicow ania przy rodniczego, społecznego i gospodarczego Polski i Europy, zdobycie um iejętnoś ci interpretacji różnych typów krajobrazów przyrodniczych i antropogenicznych oraz obserw ow anych zjaw isk i procesów. Cel poznawczy tych ćwiczeń dotyczy rów nież w alorów turystycznych, ich zróżnicow ania i interpretacji, a także za gospodarow ania turystycznego i jeg o oceny, degradacji i ochrony przyrody oraz dóbr kultury m aterialnej. Ten rodzaj ćw iczeń m a rów nież cel aplikacyjny któ rym je s t nabycie um iejętności poruszania się w terenie, pilotow anie i przew od nictw o turystyczne.
Ć w iczenia regionalne o dbyw ają studenci w formie w ycieczek naukow ych, które p row adzą trasam i um ow nie nazwanym i: Łódź, Region łódzki, Polska pół nocna, Polska południow a, Polska w schodnia oraz Europa.
Szósty blok obejm uje przedm ioty z zakresu hotelarstw a. Słuchacz w czasie trw ania studiów musi obligatoryjnie zaliczyć cztery przedmioty podstaw ow e oraz sześć przedm iotów do wyboru z listy kilkunastu, jak ie znajdują się w inform a torze o specjalności. O bligatoryjne przedm ioty obejm ują: wstęp do hotelarstw a, organizację i funkcjonowanie obiektów noclegowych, zarządzanie obiektem noc legowym oraz łańcuchy hotelow e. N a realizację przedm iotów zaliczonych do te go bloku przeznaczono w program ie studiów 250 godz. zajęć dydaktycznych.
Siódm y blok przedm iotów , noszący nazwę „nauki hum anistyczne, społeczne i ekonom iczne”, obejm uje cztery przedm ioty obligatoryjne oraz pięć przedm io tów do wyboru. Wśród przedmiotów obligatoryjnych znalazły się: podstaw y eko nom ii, podstaw y historii architektury, pedagogika i elem enty m arketingu. R eali zacja przedm iotów w ramach tego bloku obejm uje łącznie 220 godz.
O statnim z analizow anych bloków je s t blok przedm iotów z zakresu kultury fizycznej. Studenci specjalności m ają obow iązek przez trzy lata uczestniczyć
w zajęciach z w ychow ania fizycznego oraz zaliczyć trzy obligatoryjne przed mioty: fizjologię pracy i wypoczynku, higienę i bezpieczeństwo w turystyce oraz turystykę kw alifikow aną. W ramach tego bloku przedm iotow ego organizow ane są rów nież dw a obozy sportowe: zim ow y (narty, łyżw y) oraz obóz letni (sporty wodne). Przedm ioty fakultatyw ne realizow ane w ram ach bloku o bejm ują 180 godz. zajęć.
R ealizacja całego program u studiów w czasie pięciu lat obejm uje ok. 2500 godz. zajęć dydaktycznych realizowanych na uniwersytecie i ok. 150 dni ćwiczeń terenow ych.
Studenci specjalności „geografia turyzmu i hotelarstwa” m ają rów nież w cza sie trw ania studiów m ożliw ość zdobycia pewnych upraw nień i um iejętności za wodowych. Dla osób, które zadeklarują taką chęć, realizow ane są na IV i V roku zajęcia z dydaktyki nauczania geografii połączone z blokiem przedmiotów z pedagogiki i psychologii oraz z praktykami w szkole. Ukończenie tego bloku zajęć daje absolw entow i praw o nauczania w szkołach geografii.
W czasie trw ania pierw szego roku studiów studenci zdobyw ają upraw nienia Strażnika O chrony Przyrody, a po IV roku studiów m ogą przystąpić do egzam i nu (bez dodatkow ych kursów ) przed kom isją w o jew ó d zk ą po zdaniu którego u- zyskują upraw nienia pilota w ycieczek zarów no krajow ych, ja k i zagranicznych.
4. O R G A N IZ A C JA T O K U S T U D IÓ W
Studia na specjalności „geografia turyzmu i hotelarstwa” trw ają pięć lat i koń czą się egzam inem m agisterskim , przystąpienie do którego wym aga przygoto w ania i pozytywnej oceny pracy m agisterskiej. A bsolw ent otrzym uje dyplom m agistra geografii ze specjalnością geografia turyzm u i hotelarstwa.
R ealizacja tak zaplanow anego programu w ym agała odm iennej niż na pozo stałych kierunkach studiów uniw ersyteckich, organizacji roku akadem ickiego.
Rok akadem icki na specjalności podzielony został na trym estry. Każdy try m estr trw a 10 tygodni. Dwa pierw sze trym estry - jesien n y i zim owy - przezna czone są na zajęcia teoretyczne, które odbyw ają się w obiektach Uniwersytetu Łódzkiego, trzeci trym estr w całości przeznaczony je st na ćw iczenia terenow e. W przerw ie św iątecznej (pierw sze dni nowego roku) organizow any je s t obóz zi mowy, a latem obóz letni.
Taki podział roku akademickiego daje możliwość koncentracji zajęć, a zw łasz cza zblokow ania dużej liczby ćwiczeń terenow ych w okresie 10 tygodni. U m oż liwia to rów nież zagw arantow anie studentom wakacji w pełnym w ym iarze cza su, co ma dla nich duże znaczenie zw łaszcza przy organizacji długich w yjazdów
zagranicznych czy podejm ow aniu pracy zarobkowej często w instytucjach turys tycznych czy hotelach, które latem zatrudniają pracow ników sezonowych.
Sesja egzam inacyjna przew idziana je st po pierwszym i drugim trym estrze, sesja popraw kow a organizow ana je s t w drugiej połow ie września.
Program studiów na om aw ianej specjalności został ułożony w taki sposób, aby poszczególne lata zam ykały określone moduły wiedzy uporządkow ane w lo gicznej kolejności zgodnej z ideą specjalności.
N a 1 roku studiów student otrzym uje podstaw ow ą w iedzę przyrodniczą nie zbędną dla w ykształcenia geograficznego. Na roku tym do m inują przedm ioty z zakresu geografii fizycznej oraz ochrony środow iska przyrodniczego. R ów nież ćw iczenia terenow e realizow ane w czasie tego roku zaw ierają dużą dozę wiedzy przyrodniczej. Ten ogólny motyw zajęć dydaktycznych uzupełniają przedm ioty będące w prow adzeniem zarów no do problem atyki turyzm u i hotelarstw a, jak rów nież ekonom ii oraz innych dziedzin wiedzy wykładanych na specjalności.
W iodącym blokiem przedm iotów na II roku studiów je s t geografia społecz no-ekonom iczna, która je s t realizow ana zarów no w form ie w ykładów i ćwiczeń kam eralnych, ja k i ćw iczeń terenow ych. Podczas tego roku studenci zdobyw ają też w iedzę dotyczącą m. in. produktu turystycznego, dalszą wiedzę z hotelar stwa, a także z podstaw historii architektury. Duży udział w program ie na tym roku stanow ią zajęcia z zakresu technik kom puterowych i statystyki.
Id eą przew odnią program u III roku studiów je s t poznanie Polski. Służy tem u blok przedm iotów z zakresu geografii regionalnej Polski i to zarów no fizycznej, ja k i społeczno-ekonom icznej, a także geografii turystycznej naszego kraju. O d pow iednio dobrane ćw iczenia terenow e służą praktycznem u poznaniu Polski. N a roku tym kontynuow ane są zajęcia z zakresu zarządzania obiektam i nocle gowym i, metod badań i to zarów no terenow ych, jak i kom puterowych (GIS), a także w prow adzony je s t duży blok przedm iotów hum anistycznych i społecz nych.
IV rok studiów na specjalności pośw ięcony je s t poznaniu świata, czemu słu żą przedm ioty w iodące na tym roku, tj. geografia regionalna św iata i geo grafia turystyczna świata. W czasie tego roku studiów student ma rów nież obow iązek odbycia ćw iczeń terenow ych poza granicam i Polski, m a także m ożliw ość uzyskania upraw nień zawodowych pilota w ycieczek zagranicznych. Duża część zajęć dydaktycznych na tym roku studiów pośw ięcona je s t wiedzy praktycznej niezbędnej do podejm ow ania pracy w usługach turystycznych i ho telach. N a IV roku studiów student przystępuje do przygotow ania pracy m a gisterskiej, co odbyw a się w czasie pracowni i sem inarium m agisterskiego. Słu chacz om aw ianej specjalności ma m ożliwość wyboru jednego z trzech sem i nariów m agisterskich, zgodnie z własnymi zainteresow aniam i. Sem inaria te dotyczą: hotelarstw a i osadnictw a turystycznego, działalności turystycznej w przestrzeni geograficznej oraz przedsiębiorstw a turystycznego, czasu w olnego i jeg o zagospodarow ania turystycznego i wypoczynkowego.
O statni, piąty rok studiów , w głównej m ierze przeznaczony je s t na przygo tow anie pracy m agisterskiej w ramach wybranego przez studenta sem inarium . Zajęcia obligatoryjne i „do w yboru” na tym roku służą podsum ow aniu i syntezie poznanych wcześniej zagadnień z zakresu turystyki oraz hotelarstw a i stanow ią pom oc w rozw iązyw aniu problem ów naukowych podejm owanych w przygoto wywanej pracy m agisterskiej. W czerw cu lub w rześniu po przyjęciu pracy m agisterskiej studenci zd ają egzam in magisterski i uzyskują tytuł m agistra geo grafii w zakresie geografii turyzm u i hotelarstwa.
Tytuł ten, zgodnie z obow iązującą aktualnie w Polsce ustaw ą o usługach tu rystycznych, upow ażnia jeg o posiadacza do ubiegania się o uzyskanie licencji na uruchom ienie m. in. biura turystycznego (patrz kom entarz do ustawy).
5. L IT E R A T U R A - P O D R Ę C Z N IK I, C Z A S O P IS M A
U ruchom ienie sam odzielnych studiów m agisterskich z zakresu geografii tu ryzmu i hotelarstw a stało się m ożliw e m. in. dlatego, że w ostatnich dwudziestu kilku latach ukazało się w Polsce kilkanaście podręczników akadem ickich do tyczących geografii turyzm u, ekonom iki turystyki, hotelarstw a oraz innych dys cyplin w ykładanych na specjalności. Przem iany polityczne końca lat osiem dziesiątych otw orzyły także szerszy dostęp do naukowej literatury zagranicznej m. in. poprzez przetłum aczenie na język polski kilku podstaw ow ych podręczni ków. Studia uniw ersyteckie w ym agają rów nież dostępu do czasopism nauko wych. W tym zakresie sytuacja w Polsce nie je s t korzystna. N ieliczne biblioteki sprow adzają naukow e czasopism a z zakresu turystyki i hotelarstw a z zagranicy, natom iast w Polsce ukazują się obecnie tylko cztery naukow e czasopism a i periodyki dotyczące problem atyki turyzmu. Sytuację popraw ia ostatnio fakt możliwości w ykorzystyw ania internetu dla poszukiw ania św iatow ego dorobku naukow ego w tym zakresie.
C elem tej części artykułu nie je st szczegółow a ocena podręczników aka dem ickich z zakresu turystyki i hotelarstwa, wym aga to bowiem odrębnej pracy, ale krótki przegląd - głów nie pod kątem dostępności - podręczników polskich niezbędnych do realizacji program u specjalności „geografia turyzm u i hotelar stw a” na U niw ersytecie Łódzkim .
Przegląd ten ograniczym y w yłącznie do przedm iotów wykładanych w ra mach dwóch bloków tem atycznych na specjalności: „geografii turyzm u” i „hote larstw a” .
Fundam entalnym podręcznikiem dla rozwoju geografii turyzm u w Polsce była praca J. W a r s z y ń s k i e j i A. J a c k o w s k i e g o (1978), która przy gotow ana została na użytek uruchom ionej wówczas na U niw ersytecie Jagielloń skim specjalizacji z geografii turyzm u, a stała się podstawowym podręcznikiem
o zasięgu ogólnopolskim . Rangę tej publikacji m oże w yznaczać fakt, że drugi tego typu podręcznik, autorstw a A. K o w a l c z y k a (1997), ukazał się dopie ro po dw udziestu latach. Inne spojrzenie, bardziej ekonom iczne na problem y turystyki znaleźć m ożna w opracow aniu W. W. G a w o r e c k i e g o (1994), które m oże stanow ić uzupełnienie w iedzy om awianej w podręcznikach geogra ficznych.
D użą rolę w kształceniu studentów odgryw ają rów nież podręczniki geografii turystycznej regionalnej. N ależy tu zw łaszcza w ym ienić książkę Geografia tu rystyczna Polski T. L i j e w s k i e g o , B. M i k u ł o w s k i e g o , J. W y r z y k o w s k i e g o (1985), która doczekała się kilku wydań, oraz dwutom ow y podręcznik do geografii turystycznej św iata pod red. J. W a r s z y ń s k i e j (1994, 1995). Książek dotyczących geografii turystycznej Polski, kontynentów czy krajów je s t oczyw iście w Polsce więcej, nie w szystkie one jed n ak m ogą być polecone ja k o podręczniki akadem ickie.
Interesujące s ą rów nież podręczniki traktujące o środow isku przyrodniczym w turystyce. Należy tu zw łaszcza w ym ienić skrypt z biom eteorologii turystyki (D u b a n i e w i c z, N u r e k , Z a w a d z k a 1988) oraz podręcznik do geo- ekologii turystyki i w ypoczynku (K r z y m o w s k a - K o s t r o w i c k a 1997).
W śród prac o charakterze podręcznikow ym traktujących o ekonom ice turys tyki w ym ienić należy zwłaszcza opracowania dotyczące marketingu w turystyce (A 11 k o r n 1994, M i d d I e t o n 1996) oraz przedsiębiorstw a turystycznego (R a p a c z 1994, G o ł e m b s k i 1998). W arto tu rów nież w spom nieć o bar dzo pożytecznej pracy dotyczącej organizacji turystyki (B o r n e, D o 1 i ń s k i
1998).
Książki dotyczące hotelarstw a poruszają głów nie zagadnienia ekonom iczne lub organizacyjne, brak natom iast podręczników , które prezentow ałyby proble m atykę hotelarską w ujęciu przestrzennym . N ajbardziej przydatne studentom specjalności „geografia turyzm u i hotelarstw a” są prace A. D o l i ń s k i e g o (1988), T. T u I i b a c k i e g o (1992) oraz M. T u r k o w s k i e g o (1993,
1997).
K ończąc ten krótki i św iadom ie tylko sygnalny przegląd opracow ań pod ręcznikow ych, które um ożliw iają zdobycie niezbędnej w iedzy studentom stu diującym geografię turyzm u i hotelarstw a, należy jeszcze w spom nieć o pracach K. P r z e c ł a w s k i e g o (1986, 1997), które nie są podręcznikam i akade mickimi sensu stricto, ale w noszą ogrom ny bagaż w iedzy hum anistycznej tak ważnej dla pełnego w ykształcenia specjalisty m ającego pracow ać w turystyce.
N a zakończenie tego przeglądu, słów parę należy pośw ięcić polskim czaso pismom naukow ym z zakresu turystki, które są źródłem najbardziej aktualnej w iedzy i p ozw alają studentow i poznać w arsztat badaw czy z tej dziedziny.
W tym m iejscu ograniczym y się w yłącznie do krótkiego przeglądu nauko wych czasopism czy periodyków polskich wydawanych obecnie, odsyłając czy telnika zainteresow anego czasopism am i zagranicznym i, zw łaszcza
anglojęzycz-nyini, do artykułu M. B a c z w a r o w a i R. W i I u s i a drukow anego w tym tom ie „T uryzm u” .
N aukow e czasopism a zajm ujące się problem atyką turystyczną w ydaw ane są w Polsce przez Instytut Turystyki w W arszaw ie oraz w yższe uczelnie.
Bogaty dorobek w ydaw niczy Instytutu Turystyki za lata 1972-1985 został opracow any przez R. S z c z e c i ń s k i e g o (1987) i wydany w form ie infor m atora bibliograficznego. Stałym czasopism em naukowym wydaw anym przez Instytut Turystyki od 1978 r. do chw ili obecnej je s t kw artalnik „Problem y T u rystyki” . Profil tego czasopism a je s t bardzo szeroki, ukazują się tu zarów no ar tykuły teoretyczne, ja k i prace w arsztatow e om aw iające problem y turystyki ba dane przez ekonom istów , geografów i przedstaw icieli nauk społecznych. C zaso pism o w swojej ponad 20-letniej historii przeżyw ało w zloty i upadki. Było przez pew ien czas w ydaw ane w dwóch w ersjach językow ych (polskiej i angielskiej), autoram i byli znani badacze z całego św iata, a jeg o dystrybucja obejm ow ała w iele bibliotek zagranicznych.
Czasopism em naukowym ukazującym się od 1985 r. je s t „Turyzin”, którego w ydaw cą je s t U niw ersytet Łódzki. C zasopism o to do 1990 r. ukazyw ało się raz w roku, a od 1991 r. co pół roku. Jego profil ukierunkow any je s t głów nie na prace teoretyczne lub badaw cze dotyczące problem atyki przestrzennej turystyki i hotelarstw a, choć publikow ane są rów nież artykuły przygotow ane przez eko nom istów i przedstaw icieli innych dziedzin nauki. Kilka zeszytów „Turyzm u” pośw ięconych było problem atyce kształcenia kadr dla turystyki. „T uryzm ” po dzielony je s t na cztery działy: artykuły, notatki naukow e1, spraw ozdania i re cenzje. A rtykuły zw ierają streszczenia w języku angielskim i francuskim . N iektóre zeszyty w całości drukow ane są w tych językach. Autorzy publikujący w „T uryzm ie” pochodzą ze wszystkich polskich ośrodków akadem ickich oraz z wielu ośrodków zagranicznych. C zasopism o „Turyzm ” je s t recenzow ane i ma zasięg m iędzynarodow y.
Od 1990 r. A kadem ia W ychow ania Fizycznego im B. C zecha w Krakow ie w ydaje rocznik zatytułow any „Folia T uristica”. C zasopism o to publikuje prace z zakresu wielu dziedzin w iedzy turystycznej, z pew nym jed n ak ukierunkow a niem na organizację turystyki oraz m etody ekonom iczne badań turystyki. A rty kuły p osiad ają krótkie streszczenia w języku angielskim .
N ajm łodszym periodykiem , który m ożna zaliczyć do grupy w ydaw nictw zaj m ujących się turystyką, je s t „Peregrinus C racoviensis”, w ydaw any od 1995 r. przez Instytut G eografii U niw ersytetu Jagiellońskiego. Periodyk ten m a w yraź nie w yspecjalizow any profil zajm ując się - najogólniej m ów iąc - turystyką reli g ijn ą z wyraźnym jed n ak ukierunkow aniem na pielgrzym ow anie. Każdy tom po siada w ew nętrzny podział na artykuły, notatki naukow e i spraw ozdania. A rty
1 Ze względu na specyfikę tem atyczną niniejszego zeszytu dział „notatki naukowe” został wyjątkowo zastąpiony działem „notatki dydaktyczne”.
kuły i notatki zaopatrzone są krótkim streszczeniem w język u angielskim . Obok tom ów ogólnych ukazują się rów nież m onotem atyczne, pośw ięcone konkretne mu obiektow i (np. Sanktuarium M atki Bożej Pocieszenia w Leżajsku) lub m iej scow ości. Do końca 1999 r. ukazało się siedem zeszytów bardzo starannie przy gotow anych pod w zględem edytorskim i wydanych na wysokim poziom ie tech nicznym (kolorow e zdjęcia).
Obok om ów ionych czterech czasopism (periodyków ), które ukazują się dość regularnie, kilka uczelni, na których upraw iana je s t turystyka jak o przedm iot badań, w ydaje okazjonalne zeszyty naukow e pośw ięcone tej problem atyce.
Potrzeba przedstaw ienia całokształtu problem ów zw iązanych z ideą studiów z geografii turyzm u i hotelarstw a na U niw ersytecie Łódzkim oraz je j z praktycz n ą realizacją w ynika z szerokiego zainteresow ania tymi studiam i zarów no wielu m łodych ludzi szukających sw ojego m iejsca w dorosłym życiu, ja k rów nież licz nych jed n o stek naukow ych, które coraz częściej w ystępują z propozycjam i organizacji studiów w zakresie turystyki. Niech ten artykuł, w yjaśniający złożo ny proces w ykształcenia wysokiej klasy specjalisty na potrzeby turystyki, będzie z jedn ej strony odpow iedzią na pow szechne zainteresow anie, z drugiej prze stro gą dla tych w szystkich, którzy u w a ż a ją że studia na specjalności są łatwe, m iłe i przyjem ne. Tych, którzy tak m yślą autor pragnie zapew nić, że są one miłe i przyjem ne, ale jednocześnie bardzo trudne.
P IŚ M IE N N IC T W O
A 1 t k o r n J., 1994, M arketing w turystyce, PWN, Warszawa.
B o r n e H. , D o l i ń s k i A., 1998, Organizacja turystyki, WSiP, Warszawa.
D o l i ń s k i A., 1988, Organizacja i technika pracy w obiektach gospodnich, Wyd. Spółdziel cze, Warszawa.
D z i e g i e ć E., 1995, Podyplomowe Studium Turystyki przy Instytucie G eografii Ekonomicz
nej i O rganizacji Przestrzeni UŁ, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia G eographica 20,
s. 78-81.
D u b a n i e w i c z H., N u r e k T., Z a w a d z k a A., 1988, Biometeorologia turystyki,
część I i II, AWF, Gdańsk.
G a w o r e c k i W. W., 1994, Turystyka, PWE, Warszawa.
G o ł e m b s k i G., 1998, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce wolnorynkowej, AWF, Poznań.
J a c k o w s k i A. (red.), 1992, Studium Turyzmu Uniwersytetu Jagiellońskiego (1936-1939), „Prace G eograficzne”, z. 89, „Prace Instytutu Geograficznego UJ”, z. 111.
J a k ó b c z y k - G r y s z k i e w i c z J„ 1999, Program kształcenia geografów na geografii
turyzmu i hotelarstwa na Uniwersytecie Łódzkim , [w:] N auki geograjiczne a edukacja społe czeństwa, t. 1: Materiały XLVIII Zjazdu PTG, Lódź, s. 258-264.
K o w a l c z y k A., 1997, G eografia turyzmu, UW, Warszawa.
K r z y m o w s k a - K o s t r o w i c k a A., 1997, Geoekologia turystyki i wypoczynku, PWN, Warszawa.
L e s z c z y c k i S„ 1937, Współczesne zagadnienia tuiyzm u, „Komunikaty Studium Turyzmu UJ”, z. 3.
L i j e w s k i T„ M i k u ł o w s k i B., W y r z y k o w s k i J., 1985, Geografia turystycz
na Polski, PWE, Warszawa.
L i s z e w s k i S., 1998, Specjalizacja z geografii turyzmu na kierunku geografia na Uniwersy
tecie Łódzkim (1982-1998), „Turyzm”, t. 8, z. 2, s. 13 1-142.
L i s z e w s k i S„ J a k ó b c z y k - G r y s z k i e w i c z J„ W ł o d a r c z y k B., 1998,
Informator o studiach. Kierunek geografia, specjalność geografia tuiyzmu i hotelarstwa. Łódź.
M i d d 1 e I o n V., 1996, Marketing w turystyce, PA PT, Warszawa.
M i k u l s k i M., 1981, Badania w zalcresie geografii turyzmu, „Prace Geograficzne”, z. 54, „Prace Instytutu Geograficznego UJ”, z. 76, s. 75-81.
P r z e c ł a w s k i K., 1986, Humanistyczne podstawy turystyki, Inst. Turystyki, Warszawa. P r z e c ł a w s k i K., 1997, Etyczne podstaw y turystyki, Albis, Kraków.
R a p a c z A., 1994, Przedsiębiorstwo turystyczne - podstawy i zasady działania, PWN, Warszawa. S z c z e c i ń s k i R„ 1987, W ydawnictwa Instytutu Turystyki w latach 1972-1985. Inform ator
bibliograficzny, Inst. Turystyki, Warszawa.
T u I i b a c k i T., 1992, Organizacja i zarządzanie hotelem, FBC, Warszawa. T u r k o w s k i M., 1993, Hotelarstwo. Elementy marketingu, PW E, Warszawa. T u r k o w s k i M „ 1997, Marketing usług hotelarskich, PWE, Warszawa.
W a r s z y ń s k a .!., J a c k o w s k i A., 1978, Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa. W a r s z y ń s k a J. (red.), 1994, 1995, Geografia turystyczna świata, t. 1, 2, Warszawa. W y r z y k o w s k i 1981, Dorobek naukowy w zakresie geografii turyzmu, „Prace Geo
graficzne”, z. 54, „Prace Instytutu Geograficznego UJ”, z. 76, s. 63-74.
Prof. dr hab. Stanisław Liszewski Wpłynęło:
Katedra Geografii Miast i Turyzmu 21 grudnia 1999 r.
Uniwersytet Łódzki ul. Kopcińskiego 31 90-142 Łódź
RESUME
L’expérience acquise par le centre géographique de Łódź dans la formation des spécialistes dont le tourism e a besoin a été mise à profit à l’Université de Łódź en 1994 pendant l’inauguration de la spécialité autonome de la géographie du tourism e et de l’hôtellerie avec l’admission des étudiants. La spécialité dure cinq ans. Les études terminées, on obtient le grade de licence en géo graphie dans le domaine du tourisme et de l’hôtellerie.
Le programme des études de cette spécialité embrasse huit blocs de sujets, dans lesquels sont groupées les matières se rapportant: à la géographie (GR), au tourism e (TR), aux méthodes de recherches et de techniques du travail scientifique (MK), aux langues étrangères (JO), aux exer cices sur le terrain (CT), à l’hôtellerie (HT), aux sciences humaines, sociales et économ iques (EH) et à la culture physique (KF). Le dessin 1. présente la structure des études de la spécialité dans leur répartition en blocs objectifs, et le dessin 2. la participation des blocs particuliers dans le pro gramme de cheque années des études.
Les études de la géographie du tourism e et de l’hôtellerie perm ettent au titulaire de la licence de com m encer le travail professionnel dans quatre domaines principaux:
a) organisateur du tourisme - pilot et guide des excursions, travailleur dans l’information touristique, organisateur des départs touristiques, des congrès, des conférences, des formes diver ses du repos;
b) m énager des entreprises et des agences touristiques et hôtellières - direction des agences touristiques, des bureaux de voyages, des objets de couchage, des centres de repos, organisation de l’agrotourism e et du tourism e qualifié;
c) prom oteur et vulgarisateur du tourism e - travailleur des agences d ’informations et de publicité, des éditions et des rédactions préparant les guides et les matériaux d ’informations, les pliants les cartes, les plans, les films touristiques; journaliste des journaux et des magazines, des stations de radiodiffusion et de télévision s ’occupant de problématique touristique;
d) membre du corps enseignant la géographie et les matières du domaine du tourisme à tous les niveaux de l’enseignement.
A l’Université de Lôdz dès l’année académique 1998/1999 à la spécialisation de la géogra phie du tourism e et de l’hôtellerie est obligatoire le système de pointage adapté aux exigences du transfert européen des points ECTS. Pour terminer les études il faut acquérir au total 300 points, 60 par an.
La réalisation du programme total des études comprend 2500 heures environ des activités didactiques effectuées à l’U niversité et 150 heures des exercices sur le terrain.
L ’année académ ique est divisée en trois trimestres, chacun d ’eux dure 10 semaines. Les deux premiers - d ’autom ne et d ’hiver - sont consacrés aux activités théoriques et ont lieu dans les bâtiments de l’Université, pendant le troisième ne sont effectuées que celles sur le terrain.
Vers la fin de l’article, on a caractérisé les plus importants manuels en usage pendant la réalisation de deux blocs objectifs - le tourisme et l’hôtellerie, et les périodiques scientifiques polonais liés avec le tourisme. Dans cette partie, on a présenté les magazines: „Problemy Turystyki” [Problèmes du Tourisme] édité dès 1978 par l’institut du Tourisme à Varsovie, „Turyzm” [Tourisme] édité dès 1985 par l’Université de Lôdz, „Folia Touristica” annales paraissant dès 1990 (Académie d ’Education Physique, Cracovie) et le périodique spécial le plus neuf, paru pour la prem ière fois en 1995 - „Pcregrinus Cracoviensis” édité par l’Université Jagellone à Cracovie.
Traduit p a r Lucjan Kowalski
SUMMARY
The experience gained by the Łódź geographical centre in educating tourism specialists was used in 1994 at the University o f Łódź, when opening an independent The Geography o f Tourism and Hotel Managem ent Faculty, taking on first year students. The studies last five years and the graduates receive the m aster’s degree in tourism and hotel management.
The curriculum comprises eight subject groups, where the following geographical subjects are taught: geography, tourism, research methods and techniques, foreign languages, field study, hotel management, humanistic, social and economic sciences, as well as physical education. The structure o f the curriculum in its division into subject groups is presented in Fig. 1, and the participation o f individual groups o f subjects in the curricula o f each study y e a r - in Fig. 2.
The study o f the geography o f tourism and hotel management enables the graduates to find work in four main professions:
a) as a tourism organizer - a courier and tourist guide, tourist information worker, organizer o f holiday travel, congresses, conferences, various forms o f recreation, etc.;
b) as a m anager o f tourist and hotel enterprises and organizations - managing tourist agencies, tourist offices, night accom modation places, holiday centres, organizing agrotourism and qualified tourism;
c) as a promoter and popularizer o f tourism - a worker o f information and advertising agencies, publishing houses which prepare guides, brochures, maps, plans, tourism -oriented films; a journalist o f those newspapers, magazines, radio and TV stations which deal with tourism;
d) as a teacher o f geography and other subjects dealing with tourism at all stages o f education. At the beginning o f the academic year 1998/1999 at the Geography o f Tourism and Hotel Management Faculty the evaluation system based on points was introduced, which corresponds to the European transfer o f ECTS points. In order to complete the studies the student has to collect 300 points, 60 during each study year.
The whole curriculum covers about 2500 teaching hours at the University and about 150 days o f field study. The academic year is divided into three terms, each lasting 10 weeks. The first two terms, the autumn and the w inter ones, are devoted to theory classes, which take place in university buildings, while the third term is wholly devoted to field study.
In the final part o f the article the author discussed the most important course books on tourism and hotel management, as well as Polish scientific magazines dealing with tourism. The following periodicals were presented: “ Problemy Turystyki” issued since 1978 by the Tourism Institute in Warsaw, “Turyzm”, issued since 1985 by the University o f Łódź, “ Folia Touristica”, a yearly publication issued since 1990 (Academy o f Physical Education, Cracow), and the latest specialist periodical, “ Percgrinus Cracovicnsis”, issued since 1995 by the Institute o f Geography at the Jagiellonian University in Cracow.
