Jan Kucharski,Henryk
Paner,Elżbieta
Choińska-Bochdan,Przemysław
Smolarek
Gniew, woj. gdańskie. Stanowisko 3
Informator Archeologiczny : badania 15, 224-227
W stępna lu s tr a c ja hałd w okół wykopu w ykazała o b ecn ość k ilk u d zie s ię c iu fragm entów c e r a m ik i p óźn ośred n iow ieczn ej i nowożytnej, кой ci z w ie r z ę c y c h , noża żela zn eg o oraz szczątk ów przedm iotów sk órzan ych .
Wykop pogłębiono w kilkunastu m ie js c a c h m etodą m ałych Sondaży, aby u s ta lić g łęb o k o ść za leg a n ia w arstw kulturow ych. Wstępna ob serw acja w ykazała o b ecn o ść c z te r e c h za sa d n iczy ch w arstw o odm iennych tr e ś c ia c h g eo lo g iczn y ch l kulturow ych. N ajw ażn iejsze z nich - to rysu jąca s i ę w p r o fila ch na g łęb o k o śc i 4 5 -5 0 cm , lic z ą c od k raw ędzi wykopu w arstw a ru m o szu c e g la n o -z ie m n e g o z lic z n y m i d eta la m i a rch itek to n iczn ym i oraz w arstw a o c ie m n o sz a r e j, lekko zglln lon ej z ie m i z lic z n ie w ystęp u jącym i tu fra gm en tam i ce r a m ik i n aczy n iow ej, d etala m i a rch itek to n iczn ym i, p rzed m iotam i żela zn y m i i k o śćm i z w ie r z ę c y m i.
Badania skoncentrow ano z w ła sz c z a w pobliżu p o s e s j i nr 1, sty k a ją cej s i ę b ezp o śred n io z is tn ie ją c ą tu n iegdyś go tyck ą b a sztą , W o d le g ło śc i 4 -5 m od wykopu p r z e b ie g a ł ponadto m ur obwodowy Starego M iasta,
Zadokum entowano str a ty g r a fię tej p a rtii u licy na odcinku około 11 m , w yk orzystując Istn ieją ce dane p om ocn icze pom iarów niw elacyjnych, naw ią zując do stafych rep eró w . Układ w arstw p rze d sta w ia ł s i£ »podobnie/ na zadokum entowanych odcinkach. Na g łę b o k o śc i ca 120 cm , na zTiaczneJ p ła s z c z y ź n ie w ąsk iego wykopu, zarysowany s i ę k onstru kcje drew niane. Zadoku mentowano układ b ierw ion i pobrano do an a lizy . Na g łęb o k o śc i ca 145 cm w ob ręb ie tej c z ę ś c i wykopu za z n a c z y ł s i ę ślad zielon k aw oezarej gliny o dużym stopniu n aw ilgocen ia. B yła to w arstw a ca łcow a .
P o stu lu je s i ę z a ło ż e n ie na styku u lic Zam kowej 1 Górny Pod mur sze ro k o p ła szc zy zn o w e g o wykopu b adaw czego. Punktem w y jśc ia je s t z lo k a lizow an y fragm en t k on stru k cji drew nianej.
Odkryty m a te r ia ł c e r a m ic z n y stanow i zw arty z e s p ó ł fragm entów naczyń z X IV-XV w . , w ypalanych w y łą cz n ie w a tm o sfe r z e redukcyjnej o ra z m ało ch a rak tery sty czn y ch zabytków m łod szy ch . Z e sp ó ł ce ra m icz n y je s t m ało zróżn icow an y te ch n o lo g icz n ie, a czk olw iek in tere su ją cy pod w zględem form y.
M a teria ł zabytkowy złożon o w M uzeum A rch eologiczn ym w Gdańsku. B adania b ęd ą kontynuowane. GNIEW w oj. gd ańsk ie Stanow isko 3 Muzeum A rch eo lo g iczn e w Gdańsku
C entralne Muzeum M orskie w Gdańsku
Badania p row ad zili m g r Jan K ucharski i m gr Henryk Pan er /a u to r z y sp ra w o zd a n ia /, pod kierunkiem m gr.
E lżb iety C h oińsk iej-B ochd an i d oc, d r.hab . P r z e m y sław a Sm olarka. F in an sow ało W ojewódzkie P r z e d się b io r stw o W odociągów i K an aliza cji, P ie r w s z y sez o n badań - p ó źn ośred n iow ieczn e u m ocnienia obronne podzam cza; kontynuacja badań - re lik ty portu.
Stanow isko znajduje s i ę na dolnej t e r a s ie W isły, w rejo n ie u jśc ia W ierzycy, u podnóża w z n ieś len ia }na którym zlok a lizo w a n e je s t S tare M ia sto i z a ło ż e n ia zam k ow e. C elem badań było:
1. L ok a liza cja i o d s ło n ię c ie n abrzeża portu znanego ju ż z ХШ -w ie c z n y c h Źródeł p isan ych .
2 . U chw ycenie w re jo n ie p odzam cza relik tów budownictwa obronnego w zm iankow anego w X V II-w ieczn ych źró d łach p isan ych i k a rto g r a ficz nych, w s z c z e g ó ln o ś c i muru ciąg n ą ceg o s ię od południow o-w schodniego narożnika m ia sta lok acyjn ego, do b rzegu W ierzy cy .
3. U sta len ie r e la c ji zach od zących m ięd zy p o rtem , w ym ienion ym i u m o cn ie n iam i obronnym i, zam k iem i m ia ste m .
W rejo n ie portu kontynuowano badaaia w w ykopie I i ll^w ytyczonym i w 1980 r . , m ięd zy sta r o r z e c z e m W ierzycy a u l. W iślaną,
Wykop I - c z ę ś ć zachodnia 3 x 5 m . Do g łę b o k o śc i 2 m za leg a ty n iw ela cy j ne w arstw y gruzu - p o z o sta ło śc i ΧΙΧ-w ie czn y ch budynków, a poniżej w arstw y p ia s z c z y s t o - ila s t e z n ie lic z n y m i w trętam i gruzu ce g la n eg o . N ie natrafiono na k onstru kcje. Zarówno str a ty g r a fia , jak i t r e ś ć kulturowa w arstw św iad czy o celo w y m , sta ły m podw yż szan iu teren u na p r z e s tr z e n i k ilk u set la t.
Wykop II- c z ę ś ć południowa 3 x 5 m . S tratygrafia podobna do układów s tw ie r dzonych w w ykopie I, z tą r ó ż n icą , że na g łęb o k o śc i 2 m w ystęp u je ok. 20 cm w arstw a drew nianych odpadów p och odzących z XIX- w lec zn eg o tartak u.
W obydwu wykopach na g łę b o k o śc i 4 , 8 - 4 , 9 m p ojaw iła s i ę woda gruntow a, c o u n iem o żliw iło d a lsz ą e k sp lo a ta cję . N a js ta r s z ą c e ra m ik ę datowano na X IV - l XV w iek.
Wykop IV i V - o w ym iarach 2 x 10 m 1 VI o w ym iarach 1 x 3 m usytuowano na dawnej ła s z e w iśla n e j u u jś c ia W ierzycy , w nawiązaniu do w y ników badań g eo fiz y czn y ch z 1980 r . E k sp lo ra cję prowadzono do g łę b o k o śc i 2 ,5 m nie n a trafiając na żadne ślady w arstw kulturo wych, W ystępow ały n a to m ia st lic z n e sp ir a ln e m u sz le ślim ak ów . Wykop II - o w ym iarach 3, 5 x 4 m zlok alizow an o p rzy połutiniow o-zachodnim
narożniku budynku w trad ycji ustnej o k reśla n eg o m ianem sp ich rz·« a w z n iesio n eg o na lin ii znanego z e źró d eł m uru. O dsłon ięto tu zew n ętrzn e - w schodnie lic o fundamentu kam iennego muru go ty c kiego o w y so k o śc i 3 m , w którym w yróżn ion o dwie fa zy budowy.
Ponad fundam entem zachow ało s i ę ok. 60 cm ceglan ego muru* Na g łęb o k o śc i 2, 2 m od p o w ierzch n i, pod w arstw ą gruzu i p r z e palonych dachówek odkryto so c z e w k ę sp alon ej p sz e n ic y . Naj s ta r s z ą c e r a m ik ę datuje s i ę w stęp n ie na XIV w iek .
Wykop VII a - o w ym iarach 1 ,5 x 2 ,5 m w ytyczono w nawiązaniu do n a ro ż nika połu d niow o-w sch od niego tego sa m e g o budynku. Z naleziono r e lik ty b iegn ącego rów n o leg le do od krytego w wykopie VII funda m entu. Ś w iadczą on e, iż budynek w pierw otnym za ło żen iu cią g n ą ł s i ę dalej w kierunku rz ek i i b y ł przybudowany do m uru obronnego od je g o w ew nętrznej stron y.
Wykop IX - o w ym iarach 3 x 10 m zlok alizow an o po zew n ętrznej str o n ie b a szty "nadbrzeżnej”, k tórą zak oń czon y j e s t m ur obronny pod z a m c z a . N atrafiono na lic o fundam entu muru kam iennego o w y s o k o śc i 3 m , W południowej c z ę ś c i wykopu, na g łęb o k o śc i 5 - 5 ,4 m odkryto tr z y lek ko u kośn ie wbite pale oraz w a rstw ę faszyn y. Są to prawdopodobnie p o z o s ta ło ś c i um ocnień lin ii b rzegow ej zak o la W isły . N a jsta r sz a cera m ik a z tego wykopu p ochodzi z XV wieku*
2
Wykop VIII - o p ow ierzch n i 14 m założon o p rzy zachodnim narożniku sp ic h rza , o d sła n ia ją c d obrze zachow any fragm ent m uru obronnego tia- odcinku 3, 5 m . P r z y g łę b o k o śc i wykopu 5 m i w y so k o śc i muru 4 ,1 2 m natrafiono j e s z c z e na stop ę fundam entową. Obiekt wyko nany w głównym założen iu z c e g ły gotyckiej łączon ej zapraw ą, a w dolnych p artiach z dużych głazów granitow ych, n o si ślady przebudow y. Jeg o s z e r o k o ś ć w yn osi 1, 9 do 2 ,2 m . Od strony zew n ętrzn ej, tj, połu d niow o-zach od niej, licow an y je s t k am ien ia m i, Ułożony na lin ii południowy w schód - północny zachód, z jednej stron y przykryty je s t n aw ierzch n ią u licy W iślanej, z dru giej w yk orzystany jako fundam ent pod zachodnią ś c ia n ę w zm ian kowanego w yżej "spichrza", W c z ę ś c i w schodniej wykopu, 3 ,2 m ■ od obecnej p ow ierzch n i chodnika, odkryto p osadzkę / ? / z c e g ie ł
ułożonych na zap raw ie, na której z a le g a ła w arstw a ciem n e j, tłu s te j glin y - m ocno n asycon a fragm en tam i ce ra m ik i naczyniow ej i k o ść m i. Pod ce g ła m i natrafiono na sp alon e zia rn a zb o ża w i l o ś ci 1 kg, tw o r zą ce n iew ielk ą so c z e w k ę . P osad zk a / chodnik ? / , o s z e r o k o ś c i 1, 5 m b ie r z e sw ój p oczątek p rzy m u rze obronnym i b iegnąc p rostop ad le do niego za g łęb ia s ię w p rofilu p ółn ocn o- w schodnim wykopu, W str a ty g r a fii wykopu w yróżn ion o s z e ś ć w a rstw , głów nie gruzu ce g la n eg o p rzep latan ego glin ą z e znaczną d o m ieszk ą żw iru. M ią ż sz o ść gruzu pozw ala p rzy p u szcz a ć, iż wykonano w tym m ie js c u p ra ce ziem n e m ające na celu p o d n ie sie nie p ow ierzch n i teren u o b lisk o trzy m e try .
P ozysk an e zabytki ru ch om e /fra g m en ty ce ra m ik i naczyniow ej, kafli oraz fa je k / datowano w stęp n ie na XVI-XVII w iek, Mur z o s ta ł zapew ne w zn iesion y w XV w ieku.
2
Wykop VIII a - o p ow ierzch n i 53 m z o s ta ł w ytyczony na północny zachód od wykopu VIII, na p rzedłu żen iu o s i odkrytego tam m uru, po p r z e c iw
-nej s tr o n ie u lic y W iślan ej. W tr a k c ie ek sp lo r a cji natrafiono na relik ty b aszty p rzyb ram nej / ? / i fragm en t łą c z ą c e g o s i ę z nią m uru obronnego. N iesy m etry c zn e w n ętrze b a szty na p lan ie z b li
żonym do kwadratu o p ow ierzch n i ok. 8 m^, chronione j e s t ś c i a nam i g r u b o śc i 1, 6 - 2 , 1 m . Są one wykonane z k am ien i g ra n ito w ych łączon ych zapraw ą wapienną. T ylko górna c z ę ś ć ścian y p ó łn ocn o-w sch od n iej, o g ru b o ści 1, 6 m , murowana j e s t z c e g ły k ładzionej w u kładzie blokow ym . Na g łę b o k o śc i 5, 4 m od p ow ie rzch n i, w narożniku w schodnim z a ło ż e n ia , uchwycono stop ę fundam entową, stw ie rd za ją c je d n o c z e śn ie , iż w y so k o ść n ajlep iej zachow anych p a r tii b a szty w yn osi 5, 24 m . W górnej c z ę ś c i w y- p ełn isk a obiektu dom inow ał gru z ceglan y p r z e m ie sz a n y z dużą ilo ś c ią zapraw y, fragm en ty dachówek i różnej w ie lk o ś c i k a m ie n ie. Z n alezion o tam m on etę m ied zian ą, k o ścia n e okładziny rę k o j e ś c i noża zdobione orn am entem g eom etry ęzn ym , r e sz tk i k o ś c ia n ego grzeb yka, k afle płytowe z polew ą, zn aczn ą ilo ś ć grud s t o pionego m etalu , nóż żelazn y, gw oźd zie, a ta k że k ilk a set fr a g m entów ce ra m ik i naczyn iow ej. Z e sp ó ł ów wydatowano na 1 p o ło w ę XVII wieku.
Pod g ru ze m , na g łę b o k o śc i ok. 1, 9 m, natrafiono na w arstw ę jasnobrunatnej p róch n icy o m ią ż s z o ś c i 0, 3 0 -0 ,4 0 m . Wydobyto stam tąd m . in . kilka ty s ię c y fragm entów ce r a m ik i naczyniow ej, m onety, forem k i od lew n icze, fragm enty sz k ła naczyniow ego, s i e k ie rę żelazn ą, p r z ę ś lik glin ian y, b la s z k i m ied zia n e stan o w iące p o z o s ta ło ś c i okucia p asa, ła ń cu szek m o się ż n y / ? / , kam ienny c i ę
żarek rybacki, k afle garnkow e, naparstek m ied zian y , takąż k lam rę do p a sa oraz k o śc i z w ie r z ę c e i p ta sie , a ta k że łu sk i 1 o ś c i ryb ie.
Ponadto z w arstw y tej p ochodzi k ilk a set fragm entów n ie o k r e ś lo nych wyrobów żelazn ych . Jednym z n a jciek aw szych zabytków je s t k u listeg o k szta łtu , ażurow y, pozłacan y w is io r e k zdobiony f ilig r a nem i g ra n u lacją. W ym ienione w yżej zabytki s ą św iad ectw em użytkowania obiektu w c z a s ie od 2 połowy XV w ieku do końca w ie ku XVI. W dolnej c z ę ś c i b a s z tę w yp ełn iał żółty, g ru b ozia rn isty p ia se k , w którym wy e tępo w ały g d zien ieg d zie grudki zapraw y i drobne okruchy c e g ie ł.
GNIEW w oj. gdańskie Stanowisko 5
Badania p row ad zili m gr Ewa K ier в z tej n i m g r M arian K ochanow ski /a u to r sp ra w o zd a n ia /. K onsultantem b yła m gr E lżb ieta C hoińska-B ochdan. F in an sow ał
Urząd M iasta i G m iny w G niew ie. Drugi se z o n badań. Ślady osadnictw a z epoki k am ien ia /k u ltu ra rz u c ew sk a / w ob ręb ie g ro d zisk a z Х П /XIII-XIV w.
Muzeum A rch eo lo g iczn e w Gdańsku
