Cieślak, Tadeusz
"Lustracja województw malborskiego
i chełmińskiego 1565", wyd.
Stanisław Hoszowski, Gdańsk 1961 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 503
i p rag n ie u sta lić ro lę c en tru m m iejskiego dla całego regionu. N ależy życzyć ty lk o dalszych sukcesów w dziele p rzypom inania jasn y ch i ciem nych stro n przeszłości regionu i zm uszania do w iększych w ysiłków w spółczesnych jego m ieszkańców pod hasłem : „Przeszłość zobow iązuje”.
T a d eu sz Cieślak
LU STRA C JA W OJEW ÓDZTW M A LBO RSKIEGO I CH EŁM IŃSKIEGO 1565. W ydał S tan isław H o s z o w s k i . G dańsk 1961, XX X V , 243 i dw ie m apy.
Rozpoczęta przed k ilk u n a stu la ty p ra c a nad w y daniem m ateriałó w ze b ra nych w lu stra c ja c h X V I—X V III-w iecznych zaczyna przynosić p ięk n e w y n ik i
w odniesieniu do ziem pom orskich. Z nakom ity h isto ry k dziejów gospodar czych Polski, prof. S tan isław H o s z o w s k i , zap rezen to w ał k o lejn e opraco w an ie w ydaw nicze jednej z lu stra c ji. Tym razem o bjęła ona w o jew ó d ztw a ' chełm ińskie i m alb o rsk ie w roku 1565. W ydana została w serii In sty tu tu H istorii PAN, pn. L u stra cja dóbr kró lew skich X V I — X V I II w ie k u przez W y
dział N auk Społecznych i H um anistycznych G dańskiego T ow arzystw a N auko wego. We w stępie in fo rm u je prof. H oszew ski o czasie trw a n ia lu stra c ji, w iarygodności jej w yników i o jej zakresie tery to rialn y m . D rugim członem w stępu są in fo rm acje w ydaw nicze, p rzed e w szystkim opis podstaw ow ego dokum entu, zachow anego w A rchiw um G łów nym A k t D aw nych w W arsza w ie. In teresu jąco dobrany został m a te ria ł ilu stra c y jn y w postaci doskonałych fotografii części podstaw ow ego dokum entu. W odniesieniu do problem ów generalnych, ta k ic h ja k w arto ść źródłow a lu stra c ji, ich dotychczasow e w yko rzy stan ie w b a d a n ia c h historycznych oraz p lan u w ydaw niczego w szystkich lu s tra c ji — odsyła a u to r w stę p u do w ydanej o drębnie lu stra c ji w ojew ództw a pom orskiego. W ydaje m i się, że należało, choćby w skrócie, pow tórzyć i w te j książce in fo rm acje g eneralne. N iew iele pow iększyłoby to objętość książki, a u łatw iło b y jej szybkie w ykorzystyw anie.
Bardzo tro sk liw ie opracow any został pomocniczy a p a ra t naukow y w y d aw nictw a w postaci w ykazu dokum entów , indeksu osobowego, in d ek su geogra ficznego, ind ek su rzeczowego, z estaw ien ia m iar, pieniądza, w ykazu cen sza cunkow ych oraz m ap.
M imo sp a rta ń sk ie j zw arto ści w stę p u zaw iera on bardzo in te re su ją c e w iadom ości o różnych przeszkodach w p rzep ro w ad zan iu lu stra c ji, bądź co bądź zarządzonych u ch w ałą sejm ow ą. O bok przeszkód obiektyw nych, ja k niebezpieczeństw o rozszerzania się epidem ii, w ystępow ały dodatkow e w postaci oporów posesorów i ich urzędników , zm ierzające do niedopusz czenia do lu stra c ji lu b u k ry cia w ysokości dochodów. We w stępie p rzep ro w adzona została k ry ty czn a ocena zasad w y d aw an ia m ap historycznych, a zw łaszcza m etod u w zględniania n azew n ictw a daw nego i w spółczesnego. P olem izując z zasadam i zastosow anym i do określonych m ap Pom orza p rzez, prof. B iskupa, prof. H oszow ski w row adza rów nocześnie do sw ojego w y d aw nictw a m apę w w iększym stopniu uw zględniającą podstaw ow y p o stu la t op arcia się p rzede w szystkim o nazew nictw o daw niejsze, zw łaszcza jeśli na danym te re n ie następow ały duże zm iany w o kresie p rzed staw ia n y m n a m apie a w spółczesnością. Z daniem prof. H oszowskiego, d ecydującym w ów czas po stu latem je st odzw ierciedlenie nazew nictw a daw nego. Należy ocze kiw ać, że do tego sporu autorzy m a p jeszcze pow rócą, zw łaszcza w obec rozbudow y w y d aw n ictw k arto g raficzn y ch In sty tu tu H isto rii PAN.
D zięki w y d an iu om aw ianej lu stra c ji zyskujem y niesły ch an ie in teresu jący obraz X V I-w iecznych stosunków w iejsk ic h na P om orzu W schodnim . Szcze gólnie w iele dow iadujem y się o w a ru n k a c h płacy oraz św iadczeniach chłopa n a rzecz p a n a i in sty tu c ji p u b liczno-praw nych.
T a d eu sz Cieślak
