Komentarz do obniżenia perspektywy
ratingu Polski przez Moody’s
Forum Obywatelskiego Rozwoju
Aleksander Łaszek, Rafał Trzeciakowski, Tomasz Dróżdż
14 maja 2016
Zmiana perspektywy ratingu na negatywną jest tylko
kolejnym sygnałem ostrzegawczym dla rządu.
Od wygranych przez Andrzeja Dudę wyborów prezydenckich w maju 2015 inwestorzy zaczęli liczyć się z realizacją niebezpiecznych dla gospodarki postulatów PiS. Skutki rosnącego od tego czasu niepokoju są widoczne m.in. w:
• słabszych notowaniach złotego w porównaniu do innych walut regionu
• słabych wynikach polskiej giełdy na tle pozostałych giełd europejskich
• rosnących kosztach ubezpieczenia polskiego długu będącego pochodną wzrostu prawdopodobieństwa bankructwa rządu.
• obniżeniu ratingu Polski przez S&P w styczniu 2016. Pisaliśmy o tym w komunikacie FOR z 21 I 2016.
Polityka rządu PiS osłabia dotychczasowe mocne strony
naszej gospodarki, jednocześnie pogłębiając wcześniej
istniejące problemy.
W obliczu starzejącego się społeczeństwa, niskich inwestycji oraz słabnącego tempa wzrostu produktywności Polska by dalej zmniejszać dystans do najbogatszych państw Europy Zachodniej potrzebuje dalszych reform (patrz raport FOR „Następne 25 lat”).
Niestety działania rządu idą w przeciwną stronę (patrz ocena 100 dni rządu).
• Podczas gdy zdecydowana większość państw UE ogranicza deficyty i wydatki publiczne, rząd PiS zwiększa wydatki publiczne i nie podejmuje zdecydowanych działań by ograniczyć deficyt.
• Kiedy państwa UE już podniosły, bądź są w trakcie podnoszenia wieku emerytalnego rząd PiS proponuje obniżenie wieku emerytalnego dla kobiet do najniższego poziomu w UE (patrz komunikat FOR).
• Pomimo, że już teraz w Polsce udział kontrolowanych przez polityków firm w gospodarce należy do największych spośród państw OECD, rząd nie planuje prywatyzacji a dąży do dalszego wzrostu wpływu polityków na gospodarkę.
• Paraliż Trybunału Konstytucyjnego w połączeniu z uznaniowo wprowadzanymi podatkami sektorowymi podważa rządy prawa w Polsce. W efekcie każdy inwestor musi liczyć się z ryzykiem domiarów podatkowych od których nie będzie mógł się odwołać. Zaufanie do prawa dodatkowo podważa prezydencki pomysł obciążenia banków kosztami przewalutowania kredytów frankowych. Szerzej patrz: analiza FOR o skutkach paraliżu TK, analiza FOR o podatku bankowym, analiza FOR o podatku od handlu, komunikat FOR o konsekwencjach przewalutowania kredytów frankowych.
Obawy o perspektywy polskiej gospodarki negatywnie odbijają się także w notowaniach
złotego, którego kurs od wyborów prezydenckich słabnie.
Niebezpieczne dla finansów publicznych i wzrostu gospodarczego plany i działania PiS silnie kontrastują ze staraniami podejmowanymi w pozostałych państwach UE. Inwestorzy od wyborów prezydenckich w maju 2015 roku liczą się z realizacją programu PiS i w efekcie pesymistycznie oceniają perspektywy naszego kraju.
Kursy walut względem euro, maj 2015 = 100 (wybory prezydenckie)
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych EBC
Zmiana kursów walut względem euro od wyborów prezydenckich
92 94 96 98 100 102 104 106 st y-13 lu t-13 m ar -13 kw i-13 m aj -13 cz e-13 lip -13 si e-13 w rz -13 p aź -13 lis -13 gr u -13 st y-14 lu t-14 m ar -14 kw i-14 m aj -14 cz e-14 lip -14 si e-14 w rz -14 p aź -14 lis -14 gr u -14 st y-15 lu t-15 m ar -15 kw i-15 m aj -15 cz e-15 lip -15 si e-15 w rz -15 p aź -15 lis -15 gr u -15 st y-16 lu t-16 m ar -16 kw i-16 m aj -16
Chorwacja Czechy Polska Rumunia Węgry
Okres od wyboru Andrzeja Dudy na Prezydenta -7% -2% -1% 1% 1% -8% -7% -6% -5% -4% -3% -2% -1% 0% 1% 2%
Polska Węgry Rumunia Chorwacja Czechy
Warszawska giełda straciła 50 mld dolarów od wygranej wyborczej Andrzeja Dudy, notując w
tym okresie największy spadek w regionie, większy niż średnia strefy euro.
Średnie ceny akcji, maj 2015 = 100 (wybory prezydenckie)
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych OECD
Zmiana średnich cen akcji od wyborów prezydenckich (od maja 2015 do stycznia 2015)
Od wyborów prezydenckich w maju 2015 roku spadki związane z obawami inwestorów przed realizacją programu PiS notuje nie tylko złotówka, ale i polska giełda.
70 80 90 100 110 120 130 140 sty -13 lut -13 mar -13 kwi -13 maj -13 cz e-13 lip -13 sie -13 wr z-13 paź -13 lis -13 gr u -13 sty -14 lut -14 mar -14 kwi -14 maj -14 cz e-14 lip -14 sie -14 wr z-14 paź -14 lis -14 gr u -14 sty -15 lut -15 mar -15 kwi -15 maj -15 cz e-15 lip -15 sie -15 wr z-15 paź -15 lis -15 gr u -15 sty -16 lut -16 mar -16 kwi -16
Czechy Estonia Łotwa Polska Słowacja Słowenia Strefa euro Węgry
Okres od wyboru Andrzeja Dudy na Prezydenta -15% -13% -12% -11% 12% 19% 33% 41% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Polska Strefa euro
Czechy Słowenia Estonia Łotwa Słowacja Węgry
Ryzyko bankructwa można oszacować na podstawie kosztu umów CDS, czyli ubezpieczeń od
jego bankructwa, które inwestorzy stopniowo podnoszą.
W krajach regionu oraz Niemczech nie zaobserwowano zmian w tym czasie. Na Węgrzech ryzyko jest wyższe. Roczne prawdopodobieństwo bankructwa na podstawie 5-letnich umów CDS.
Źródło: Deutsche Bank Research
#Moody’s: Ryzyko bankructwa Polski
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie prognoz KE
Rząd PiS planuje wzrost wydatków zamiast konsolidacji finansów publicznych.
Prognozowana zmiana wydatków publicznych 2015-2017 Prognozowana zmiana deficytu finansów publicznych 2015-2017 W czasie kiedy rządy w większości UE przeprowadzają konsolidacje finansów publicznych i obniżają wydatki, rząd PiS idzie w przeciwnym kierunku. Zmniejsza to odporność Polski na możliwe zewnętrzne wstrząsy takie jak np. pogłębienie problemów w strefie euro, zawirowaia na rynkach wschodzących (w tym w Chinach), czy ewentualne spowolnienie w USA.
-7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 G re cja Sło w ac ja Ir landia Malt a Słow enia Wę gr y Por tug alia D ania His zpania C ypr Włoc h y B ułg ar ia C ze ch y W . B ryt ania Holandi a A us tr ia Fr anc ja B elgia Litw a Rum unia Luk sembur g C hor w ac ja Finlandi a Sz w ec ja Łotw a Nie mc y Es tonia Polsk a -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 G re cja Por tug alia His zpania W . B ryt ania Ir landia Sło w ac ja C ypr C hor w ac ja Sło w enia Holandi a Włoc h y M alt a Finlandi a B ułg ar ia Fr anc ja B elgia Łotw a D ania Wę gr y Litw a C ze ch y A us tr ia Pol sk a Nie mc y Es tonia Sz w ec ja Luk sembur g Rum unia
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GUS 56 58 60 62 64 66 68 70 Polsk a (PiS) Sło w ac ja (2 01 7) B ułg ar ia (2 02 0) A us tr ia (2 03 3) Rum unia (2 03 0) Finlandi a (2 02 7) M alt a (2 02 7) Es tonia (2 02 6) Litw a (2 0 2 6 ) Łotw a (20 25 ) Wę gr y (2 02 2) C ypr (2 01 8) Sło w enia (2 01 6) Luk sembu rg … Sz w ec ja (aktualn y) Por tu galia (2 0 1 6 ) C ze ch y (2 04 1) Polsk a (2 04 0) C hor w ac ja (2 03 8) Nie mc y (2 03 1) B elgia (2 03 0) D ania (2 03 0) His zpania (2 02 7) Holandi a (2 02 4) Fr anc ja (2 0 2 3 ) Włoc h y (2 02 2) Gr ec ja (20 21 ) W .B ryt ania (2 04 6) Ir landia (2 02 8)
Planowany wiek emerytalny kobiet
Obietnica
Aktualny docelowy wiek emerytalny
Liczba osób w wieku produkcyjnym spadnie do 2040
roku o 2,4 mln.
Jeżeli przywrócony zostanie poprzedni
wiek emerytalny, spadek ten sięgnie aż do 4,9 mln.
Na obniżonym wieku emerytalnym tracą wszyscy:
pracujący zapłacą wyższe podatki, emeryci dostaną
niższe świadczenia, a gospodarka będzie rozwijała się
wolniej.
Jeżeli przywrócony zostanie poprzedni wiek emerytalny
(65 lat dla mężczyzn i 60 dla kobiet), to
Polska będzie
miała najniższy planowany wiek emerytalny kobiet w
UE-28.
Zniesienie obowiązku szkolnego 6-latków o rok będzie
opóźniało wchodzenie Polaków na rynek pracy.
W nawiasach planowany rok wprowadzenia.
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Finnish Centre for Pensions
Szczegółowe źródła i uzasadnienie – patrz komunikat FOR z 8 XII 2015 o wieku emerytalnym
Rząd PiS proponuje najniższy wiek emerytalny kobiet w UE.
#Moody’s: Wiek emerytalny kobiet
-4,9 -2,4 -6,0 -5,0 -4,0 -3,0 -2,0 -1,0 0,0 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 M ilio ny
cofnięcie podnoszenia wieku emerytalnego
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie indeksu OECD
W Polsce wciąż udział firm kontrolowanych przez polityków jest największy w UE. Nie można mówić o wycofaniu
się państwa z gospodarki w latach 2007-2015 i nic niestety nie zapowiada zmiany w nadchodzących latach.
Zakres własności państwowej w państwach UE w 2013 roku
Indeks własności państwowej w 30 sektorach oparty o odsetek sektorów w których działa przynajmniej 1 państwowa firma
0 1 2 3 4 5
Główną korzyścią ze sprawnego sektora finansowego jest
poprawa alokacji kapitału w gospodarce. Podatek bankowy
uderzając w banki i akcję kredytową
utrudnia wzrost
najbardziej dynamicznych i produktywnych firm.
Sektor bankowy w Polsce nie wymagał wsparcia państwa w
kryzysie, nie jest zbyt duży w stosunku do gospodarki, a
dochody z nowej daniny
nie służą wzrostowi stabilności
sektora bankowego tylko
finansują drogie obietnice
wyborcze rządu.
Poza tym uderzając w akcję kredytową
ogranicza
możliwości podniesienia stopy inwestycji w gospodarce.
Podatek bankowy w Polsce (0,44% aktywów) jest wyższy niż
na Węgrzech i w innych krajach UE-28. Węgry w 2010
opodatkowały aktywa podatkiem o skali od 0,15% do
0,53%. W tym roku obniżyły górną stawkę do 0,31%, a w
2017 planują obniżkę do 0,21%. Większość krajów
opodatkowuje pasywa z różnymi wyłączeniami np. Austria
stawką 0-0,11%, Belgia 0,0325%-0,06%, Holandia
0,022%-0,044%, Słowacja 0,2% (obniżka z 0,4%), a W. Brytania
0,105%-0,21%.
56% 64% 77% 87% 103% 104% 110% 114% 120% 127% 132% 164% 205% 239% 245% 257% 271% 300% 337% 338% 341% 374% 382% 438% 440% 455% 0% 50% 100% 150% 200% 250% 300% 350% 400% 450% 500% Rum unia Litw a Sło w ac ja Polsk a Wę gr y B ułg ar ia Es tonia C ze ch y Słow enia Łotw a C hor w ac ja Włoc h y G re cja Nie mc y B elgia Finland ia Por tug alia Fr anc ja Aus tr ia His zpan ia D ania Holandi a Sz w ec ja C ypr Ir landia W .B ryt ania M alt a* Luk sembur g* * %PKBAktywa sektora bankowego w 2013 r.
*Malta z aktywami przekraczającymi 650% PKB jest poza skalą; **Luksemburg z aktywami przekraczającymi ponad 1500% PKB jest poza skalą; sektor bankowy obejmuje krajowe banki oraz oddziały zagranicznych banków działające w danym kraju
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych EBC
Szczegółowe źródła i uzasadnienie – patrz Analiza FOR 3/2016 o podatku bankowym
Negatywny wpływ na produktywność sektora handlu
detalicznego
jest
wręcz
bezpośrednim
celem
planowanego podatku handlowego, który w założeniu ma
wyrównywać szansę pomiędzy większymi, bardziej
produktywnymi sklepami, często z udziałem kapitału
zagranicznego, a mniejszymi, gorzej radzącymi sobie na
rynku.
Brak dowodów na ponadprzeciętną skalę unikania
opodatkowania przez zagraniczne sieci handlowe
(zob.
porównanie rentowności netto sprzedaży i kapitałów
własnych w Zieliński i Łaszek, 2016).
Sposób wprowadzania podatku handlowego tworzy
bardzo znaczącą niepewność w branży −
po odrzuceniu
kolejnych projektów ustawy podmioty z tego sektora
nadal nie wiedzą kto i jakim podatkiem zostanie
obciążony.
Polska
ma
restrykcyjne
uregulowania
handlu
detalicznego na tle innych państw OECD, w szczególności
sklepy przy relatywnie niewielkiej powierzchni są
uznawane za wielkopowierzchniowe.
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych OECD
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 Indek s PMR dl a ha ndl u de tali cz neg o
Restrykcyjność uregulowania handlu detalicznego
w 2013 roku w wybranych krajach OECD
Szczegółowe źródła i uzasadnienie – patrz Analiza FOR 1/2016 o podatku od handlu
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie stron rządowych poszczególnych państw
Obawy o kierunek zmian w polskiej gospodarce w
styczniu wprost wyraziła agencja Standard&Poor’s
obniżając rating polskiego zadłużenia w walutach
zagranicznych z „A-„ do „BBB+”. W uzasadnieniu agencja
zwracała uwagę na psucie instytucji, w tym skok na
Trybunał Konstytucyjny.
Uznaniowo wprowadzane podatki sektorowe od banków i supermarketów, w połączeniu ze skokiem na Trybunał Konstytucyjny pogłębiają istniejące problemy z brakiem przewidywalności prawa dla inwestorów.
Zmiany w prokuraturze prowadzą do jej upolitycznienia, a efekt niepewności wzmacnia ułatwienie służbom inwigilacji, która może być nadużywana podczas kontroli i wykorzystywana do pozyskiwania informacji o działalności przedsiębiorców.
Tymczasem już dzisiaj Polska przyciąga mniej bezpośrednich inwestycji zagranicznych od innych państw regionu.
AA- AA- A+ A- A- A- BBB+ BBB- BB+ BB+ BB
Rating Standard&Poor’s długoterminowych zobowiązań w walucie zagranicznej na 19.02.2016 0% 2% 4% 6% 8% 10% % P KB
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (śr. 2005-2014)
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych UNCTAD
Szczegółowe źródła i uzasadnienie – patrz Analiza FOR 18/2015 o kryzysie konstytucyjnym
