Procesy globalizacji i ich wpływ na innowacyjność sektora MŚP

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 730. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2006. Izabela Czaja Katedra Przedsiębiorczości i Innowacji. Procesy globalizacji i ich wpływ na innowacyjność sektora MŚP 1. Wprowadzenie Określenie „globalizacja” zostało użyte w literaturze po raz pierwszy w połowie lat 80. przez angielskiego socjologa Ronalda Robertsona jako termin charakteryzujący zjawiska kulturowe i religijne we współczesnym świecie. W jego rozumieniu ,,globalizacja jako koncepcja odnosi się zarówno do «zmniejszania się» świata, jak i zwiększania stopnia pojmowania świata jako całości […]. Obydwa te czynniki wzmacniają globalną współzależność i pojmowanie świata jako jedności w dwudziestym wieku”. Procesy zbliżania się odległych społeczeństw i religii w wyniku globalizacji prowadzić miały do stworzenia uniwersalnej etyki i systemu wartości wspólnego dla globalnej społeczności. W ciągu kolejnych lat od momentu opublikowania przez Ronalda Robertsona i Franka Lechnera artykułu pt. „Modernization, Globalization and the Problem of Culture in World-Systems Theory’’ w 1985 r. globalizacja coraz częściej pojawiała się w literaturze socjologicznej, by z początkiem lat 90. opisywać zjawiska i procesy nie tylko z perspektywy socjologii, ale również ekonomii, technologii, a nawet politologii czy językoznawstwa. W powszechnym użyciu słowo ,,globalizacja’’ stosowane jest do określenia zjawisk pojawiających się w dwóch obszarach: socjologicznym i ekonomicznym, z podkreślenieniem, że opisywane w ten sposób zjawiska mają zasięg światowy, wielowarstwowy i charakteryzują się niezwykłą szybkością rozpowszechniania dzięki rewolucji technologicznej. W globalizacji, przekazywaniu innowacji, wdrażaniu technologii i wymianie myśli . R. Robertson, Globalization: Social Theory and Global Culture, Sage, London 1992, s. 8.. W literaturze poświęconej problematyce globalizacji wyróżnia się również globalizację militarną, polityczną, kulturową, ekologiczną (por. cykl artykułów zamieszczonych w latach 1999 i 2000 w dwumiesięczniku „Foreign Policy”). . k_730.indb 11. 1/16/08 1:56:48 PM.

(2) Izabela Czaja. 12. upatrywano sukcesów zacofanych gospodarczo rejonów świata. Obecnie coraz częściej wskazuje się na pogłebienie podziałów między krajami rozwiniętymi (zglobalizowanymi) i krajami zacofanymi, wyłączonymi z intensywnych przepływów pieniędzy i technologii. 2. Globalizacja społeczna W połowie lat 80. R. Robertson zwrócił uwagę na zbliżanie się odległych geograficznie i kulturowo zjawisk i przenikanie ich elementów religijnych, etycznych i kulturowych. Ruch ekumeniczny, pojawianie się nowych wyznań będących kompilacją zasad religii buddyzmu, chrześcijaństwa, zen, hinduizmu i islamu skłoniły go do sformułowania idei globalizacji, w wyniku której miałby powstać uniwersalny system wartości wspólny dla całego świata. Kilka lat później australijski socjolog Malcolm Waters zwrócił uwagę na wpływ czynnika przestrzeni na społeczeństwa, globalizację zaś określił jako: ,,proces, w którym geograficzne ograniczenia społecznych i kulturowych umów słabną, a ludzie w coraz większym stopniu zdają sobie sprawę z ich słabnącego na nie wpływu”. Angielski kulturoznawca Anthony Giddens podkreśla, że globalizacja jest interaktywnym procesem, który wpływa na zachowania odległych zbiorowości ludzi i wydarzeń. ,,Globalizacja może być zdefiniowana jako intensyfikacja relacji społecznych o światowym zasięgu, które łączą odległe miejsca w taki sposób, że wydarzenia lokalne mogą być kształtowane przez wydarzenia w miejscach odległych i vice versa. Jest to proces dialektyczny, bowiem wydarzenia lokalne mogą przebiegać w różnych kierunkach (innych niż zamierzone) pod wpływem czynników, które je kształtują. Lokalne zmiany stają się częścią globalizacji – są jakby dodatkowym rozszerzeniem społecznych więzi ponad czasem i przestrzenią”. W 1993 r. amerykański socjolog George Ritzer wprowadził dodatkowe określenie związane z globalizacją – ,,macdonaldyzację’’, która oznacza unifikację zachowań ludzi jako konsumentów i kopiowanie zachowań firm na odległych rynkach zagranicznych, by zaspokajać potrzeby konsumentów z określonym (ujednoliconym) wzorem potrzeb. W ujęciu socjologicznym globalizacja oznacza proces umożliwiający pokonanie barier czasu i przestrzeni, a także barier społecznych. W jego wyniku zachowania ludzi, społeczeństw i władzy z różnych obszarów oddziałują na siebie i zmieniają się, tworząc kulturę globalną składającą się z różnych elementów tradycji, kultury i wzorów zachowań. Wirtualne przekraczanie granic stało się możliwe dzięki gwałtownemu rozwojowi technologii (komputerom, urządzeniom multimedialnym . M. Waters, Globalization, Routledge, London 1995, s. 3.. A. Giddens, Runaway World: How Globalization is Reshaping Our Lives, Routledge, London 2000, s. 64. . k_730.indb 12. 1/16/08 1:56:49 PM.

(3) Procesy globalizacji i ich wpływ…. 13. oraz sieciom teleinformatycznym), bierny udział odbiorców informacji stał się interaktywny. Rewolucja informatyczna pozwoliła na spontaniczne i indywidualne komunikowanie się osób z odległych krańców ziemi, przekazywanie sobie informacji, symboli, opinii, oraz na dzielenie się wrażeniami i własnymi pomysłami. Uczestnikami tego procesu wymiany myśli mogą być osoby niezależnie od fizycznego położenia miejsca, w którym chciałyby włączyć się do stale aktywnego systemu przepływu informacji. Możliwe jest to jednak pod warunkiem uzyskania dostępu do urządzenia informatycznego i znajomości jego obsługi. Pojawia się tu czynnik ograniczający szybkość zachodzących procesów globalizacji społecznej do krajów wysoko i średnio rozwiniętych, gdyż mówiąc o globalizacji, zakłada się sytuację, gdy ludzie mają lub mogą mieć dostęp do urządzeń informatycznych pozwalających na włączanie się do sieci, np. Internetu (rys. 1 wskazuje na możliwość włączenia się ludzi z poszczególnych krajów do sieci Internet, Biznet lub komunikowania się za pośrednictwem poczty elektronicznej). Globalizacja społeczna jest więc procesem zachodzącym z różnym stopniem natężenia, a natężenie to zależy od wyposażenia w nowoczesne środki do komunikowania. Jak widać na rys. 1, ponad 1/3 krajów świata nie ma dostępu do podstawowej sieci internetowej.. Internet Biznet e-mail brak dostępu do sieci. Rys. 1. Dostępność łączy elektronicznych na świecie. Źródło: http://www.hcc.hawaii.edu/guide/www.guide.html#t1. k_730.indb 13. 1/16/08 1:56:50 PM.

(4) Izabela Czaja. 14. W sieci informatycznej upatruje się źródła postępu, rozpowszechniania innowacji i podnoszenia poziomu życia we wszystkich regionach świata. „Ostatnio technologia stała się głównym napędem globalizacji. Zaawansowanie osiągnięte w komputeryzacji i telekomunikacji na Zachodzie oferuje olbrzymi, w rzeczywistości nieokreślony jeszcze, obszar podnoszenia poziomu życia w krajach trzeciego świata. Nowe technologie są nie tylko obietnicą dużych ulepszeń w wydajności na lokalnych rynkach, ale także dalszych i potencjalnie wyższych korzyści z gęstszej sieci elektronicznej i innych połączeń z krajami lepiej rozwiniętymi”. Tak sformułowany wniosek nie ma jednak przełożenia na zmiany wskaźników HDI obliczanych co roku przez UNIDO, które służą ocenie standardów życia ludności na całym świecie. Państwa o nieustabilizowanej demokracji i słabej kondycji ekonomicznej uzasadniają swoje wrogie stanowisko wobec globalizacji społecznej, a przede wszystkim ekonomicznej, racjami religijnymi, patriotycznymi i argumentami sugerującymi celowe działanie potęg ekonomicznych za pośrednictwem mediów i Internetu, by osłabić politycznie i kulturowo kraje o odmiennej tradycji, w których dominuje wyznanie inne niż chrześcijańskie. Dla 2/3 ludzkości zamieszkującej kraje słabo rozwinięte globalizacja nie jest nośnikiem postępu, ale oznacza jeszcze szybciej rosnące dysproporcje gospodarcze i powrót neokolonializmu korporacji (które zastąpią dawne państwa kolonialne), nie oznacza korzyści płynących z globalizacji społecznej, ale przede wszystkim zagrożenia wynikające z globalizacji ekonomicznej. Zmiany w poziomie życia w krajach najbiedniejszych nie poprawiły się od 10 lat, choć od 1993 r. można mówić o dynamicznym rozwoju Internetu i przekazywaniu nowoczesnych technologii, a w szczególności wiedzy za pośrednictwem sieci. 3. Globalizacja ekonomiczna Globalizacja została szybko zaakceptowana w środowisku naukowym do opisywania zjawisk powszechnie znanych w ekonomii – handlu międzynarodowego, finansów międzynarodowych, wymiany gospodarczej i gospodarki globalnej występujących w ostatnich latach w szczególnym natężeniu dzięki zdobyczom technologicznym (tabela 2). Często globalizację ekonomiczną utożsamia się z bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi. W raporcie OECD globalizację definiuje się jako. . The Case for Globalisation, „The Economist”, 23 September 2000.. Tekst przemówienia M. Khora, dyrektora Third World Network, na sesji otwierającej Millenium Forum, UN General Assembly Hall, New York 2000, http://www.oneworld.net/anydoc2.cgi?url=http://www.twnside.org.sg/title/mk7.htm . k_730.indb 14. 1/16/08 1:56:50 PM.

(5) Procesy globalizacji i ich wpływ…. 15. aktywność firm na obcych rynkach (tabela 1). W bazach danych AFA szczegółowo opisano rolę, jaką przedsiębiorstwa ponadnarodowe odgrywają w sektorach gospodarek krajów zaliczanych do wysoko rozwiniętych. Podstawowym kryterium jest ocena wpływu zagranicznej filii firmy na gospodarkę kraju: wielkość produkcji, zatrudnienie, wytworzoną wartość, badania i eksport. Jest to jednak jeden z wielu sposobów określania globalizacji. Tabela 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne jako procent PKB w wybranych krajach Kraj Finlandia Irlandia Japonia Polska Szwajcaria Tajlandia. 1995 1,97 3,41 0,43 2,91 5,14 1,80. 1996 3,69 4,57 0,50 3,16 6,94 1,80. 1997 6,04 4,68 0,68 3,44 9,97 2,97. 1998 23,83 18,48 0,71 4,19 10,84 6,66. 1999 8,86 26,02 0,77 4,71 18,53 5,35. Źródło: Foreign Policy, Globalisation Index 2003, www.foreignpolicy.com. 2000 27,26 27,99 0,83 5,94 24,72 2,77. 2001 9,02 14,70 1,08 4,28 14,20 2,58. Za autora pojęcia globalizacji rozumianej jako działalność ekonomiczna dużych organizmów gospodarczych o światowym zasięgu uważany jest P. Kennedy, który, posługując się pojęciem globalizacji, opisał ekonomiczną integrację państw dokonującą się poprzez działanie dużych ponadnarodowych przedsiębiorstw, wprowadzających innowacje na nowe rynki i wykorzystujących nowe technologie umożliwiające im sprawną organizację procesów pracy, wymiany informacji, transportu i sprzedaży na nowych rynkach. Jego zdaniem gwałtowna ekspansja dużych korporacji stała się możliwa po zakończeniu rywalizacji dwóch systemów gospodarczych i mocarstw atomowych, upadku imperium sowieckiego i państw �� socjalistycznych�� , otwarciu nowych gospodarek (emerging markets), liberalizacji handlu światowego i obrotu środkami finansowymi, a przede wszystkim dzięki rewolucji technologicznej. ,,Ten nierówny gwałtowny wzrost w globalnym dobrobycie pojawił się w momencie wyłaniania się dużych ponadnarodowych przedsiębiorstw, które w coraz mniejszym stopniu związane są partykularnym interesem i wartościami kraju pochodzenia. Konkurując z rywalami o udziały na światowych rynkach, wypracowały strategię bezpośredniego inwestowania i produkcji w różnych częściach świata, a dzięki rewolucyjnym technologiom komunikacyjnym i finansowym utworzyły globalny rynek sprzedaży dóbr i usług. Co ważne we współczesnym świecie, korporacje te zyskają na znaczeniu w przyszłości, a stało się to możliwe w wyniku zlikwidowania barier powstałych po okresie zimnej wojny i procesom Mierzenie globalizacji – rola ponadnarodowych korporacji w krajach OECD. Aktywność zagranicznych filii (AFA), Raport OECD, listopad 1999. . k_730.indb 15. 1/16/08 1:56:50 PM.

(6) Izabela Czaja. 16. integracyjnym globalnej ekonomii”. Zdaniem P. Kennedy’ego za pośrednictwem dużych korporacji dokonuje się transfer wiedzy i technologii na nowe rynki. Tabela 2. Globalizacja ekonomiczna Zalety. Zbliża odległe kulturowo i geograficznie kraje Sprzyja wymianie informacji, myśli i pomysłów Wspomaga upowszechnianie lepszych, wydajniejszych, energooszczędnych i ekologicznych technologii Przyspiesza transfer czynników rozwojowych Promuje konkurencję Wymusza innowacyjność Zwiększa inwestycje w atrakcyjnych ekonomicznie regionach Upowszechnia wiedzę Aktywizuje gospodarczo kraje – beneficjentów bezpośrednich inwestycji Integruje i tworzy płaszczyznę do współpracy ludzi z odrębnych obszarów kulturowych Wzmacnia procesy demokratyzacji. Źródło: opracowanie własne.. Wady Oznacza ekspansję gospodarczą korporacji międzynarodowych i ponadnarodowych Uniemożliwia kontrolę nad korporacjami, które kierują się własną logiką ekonomiczną Osłabia pozycję państwa i wymusza tworzenie warunków sprzyjających inwestowaniu i zatrzymywaniu kapitału korporacji Osłabia rolę państwa w krajach zacofanych Upowszechnia obce kulturowo wzory Multiplikuje kultury organizacji ponadnarodowych korporacji Czasowo wykorzystuje czynniki ekonomiczne (niskie płace, niskie ceny surowców i nośników energii, uwarunkowania prawne i podatkowe) Utrudnia nadzorowanie korporacji przez instytucje kontrolne państw, w których rezydują, poprzez stosowanie własnych wewnętrznych systemów organizacji pracy Oznacza intensywny proces powiązań produkcyjnych, dystrybucyjnych, informacyjnych, finansowych i kapitałowych tworzonych i kontrolowanych tylko przez korporacje na rynku światowym. W teorii handlu międzynarodowego sformułowany został model handlu pobudzanego szybkimi zmianami technologicznymi, które wykorzystywane są przez przedsiębiorstwa innowacyjne i szybko wprowadzające nowe rozwiązania technologiczne, a przez czasowe dysponowanie przewagą doprowadzają do nierównowagi na rynkach krajowych i międzynarodowych. ,,Na handel stymulowany zmianą technologiczną silny wpływ wywierają towarzyszące jej niedoskonałości konkurencji. Niedoskonałości te mają źródło w dwóch czynnikach: czasowym monopolu, jaki daje wyprzedzenie technologiczne, oraz w funkcjonowaniu przedsiębiorstw ponadnarodowych (multinational enterprises – MNEs), będących ważnym nośnikiem postępu technicznego. […] Przedsiębiorstwa ponadnarodowe tworzą niedoskonałości na rynkach międzynarodowych ze względu na: formy wykorzysty. k_730.indb 16. P. Kennedy, Preparing for the Twenty-first Century, Random Hause, New York 1993, s. 49.. 1/16/08 1:56:51 PM.

(7) Procesy globalizacji i ich wpływ…. 17. wania przewag technologicznych, innowacyjnych i marketingowych; globalizację działań gospodarczych”. Do źródeł tworzenia korzyści przedsiębiorstw ponadnarodowych zalicza się: – ,,wyposażenie technologiczne (wydatki na B+R, zasób ludzkiego kapitału, zdolność uczenia się), – dysponowanie technologicznym know-how w formie dobra prywatnego, – wielkość produkcji i sprzedaży (wewnętrzne korzyści skali), – charakter przyjętej strategii innowacyjnej i rynkowej, – szybkość reakcji innych firm, – warunki rynkowe, w jakich toczy się konkurencja między firmami (zwłaszcza konkurencja technologiczna)”10. Wymiana międzynarodowa, jej skala i zasięg nie stanowiły zagrożenia dla przedsiębiorczości podmiotów krajowych. Wręcz przeciwnie, początkowo sądzono, że intensywna wymiana gospodarcza, napływ kapitału, dostęp do nowych technologii zapewni krajom rozwój, a firmom dalszy wzrost. Nie tylko nie obawiano się powielania wzorców kulturowych, akceptowania bądź kopiowania kultur organizacyjnych, ale utrzymywano, że pojawienie się korporacji, fuzji i przejęć, a także rozprzestrzenianie się przedsiębiorstw poza granice państw to sposób na pobudzanie przedsiębiorczości lokalnej i regionalnej, zwiększanie konkurencyjności i przenoszenie postępu technologicznego na mniej rozwinięte, chłonne rynki. W raportach UNDP podkreślano rolę, jaką Internet i nowoczesne środki przekazu mogą spełnić w szybkim transferze wiedzy i innowacji. Wyniki badań zawarte w opracowaniach programu ONZ nie potwierdziły tezy, że globalizacja ekonomiczna sprawi, iż najbiedniejsze kraje skorzystają z efektów postępu naukowo-technicznego. Porównanie indeksu rozwoju społecznego HDI, określającego poziom życia w rozwiniętych i najbiedniejszych krajach z końca lat 80. i 1998 r., wkazuje, że zarówno państwa najbogatsze jak i najbiedniejsze zajmują podobne miejsce na liście UNDP (tabela 3). Przodują Kanada, Islandia, USA i kraje Europy Środkowowschodniej (choć w wypadku tej ostatniej grupy głównym czynnikiem poprawy wielkości wskaźnika było raczej wprowadzenie właściwych zasad gospodarowania, niż skutki globalizacji samej w sobie). Raporty i badania UNCTAD przeprowadzane w 124 krajach wskazują, że udział państw najbogatszych (w których żyje 20% populacji) w łącznej sumie dochodów wzrósł z 63% w 1965 r. do 83% w 1990 r.11 A. Zielińska-Głębocka, Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu i polityki handlowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s. 118. . 10. Ibidem, s. 18.. Tylko 3 korporacje (Billa Gatesa, Warrena Buffeta i Paula Allena) wypracowały zyski przewyższające dochody 600 mln osób żyjących w 48 najsłabiej rozwiniętych państwach. Por. G.A. Cornia, Inequality and Poverty Trends in the Era of Liberalization and Globalization, United Nations Millenium Conference, Tokio 2000. 11. k_730.indb 17. 1/16/08 1:56:51 PM.

(8) Izabela Czaja. 18. Tabela 3. Indeks rozwoju społecznego (zestawienie państw najbiedniejszych i najbogatszych w 1998 r. w odniesieniu do poziomu osiągniętego w 1988 r.) Wyszczególnienie Niger Mali Burkina Faso Sierra Leone Czad Gwinea Somalia Mauretania Afganistan Benin Japonia Szwecja Szwajcaria Holandia Kanada Norwegia Australia Francja Dania Wielka Brytania Polska USA ZSRR (Rosja). 1988 Kraje najbiedniejsze 0,116 0,143 0,150 0,150 0,157 0,162 0,200 0,208 0,212 0,224 Kraje najbogatsze 0,996 0,987 0,986 0,984 0,983 0,983 0,978 0,974 0,971 0,970 0,910 (32) 0,961 (19) 0,920 (25). Indeks HDI. 1998 0,293 (2) 0,380 (10) 0,303 (3) 0,252 (1) 0,367 (8) 0,331 (6) 0,371 (9) 0,451 (48) . 0,411 (18) 0,924 (9) 0,926 (6) 0,915 (13) 0,925 (8) 0,935 (1) 0,934 (2) 0,929 (4) 0,917 (12) 0,911 (15) 0,918 (10) 0,814 (44) 0,929 (3) 0,771 (62). W rankingu z 1988 r. liczba objętych badaniem państw wynosiła 130, a w 1998 r. 174. W indeksie HDI uwzględnionych zostało w 1998 r. więcej ocenianych czynników, które decydują o poziomie życia mieszkańców.. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z „Human Development Report” 1999 i 2000, UNDP 2000 i 2001.. Od 2000 r. Biuro A.T. Kearney oraz redakcja Foreign Policy Magazine wprowadziły indeks globalizacji badający stopień zaangażowania poszczególnych krajów w procesy globalizacyjne. W pierwszej dziesiątce znalazły się Irlandia, Szwajcaria, Szwecja, Singapur, Holandia, Dania, Kanada, Austria, Wielka Brytania i Finlandia (tabela 4).. k_730.indb 18. 1/16/08 1:56:52 PM.

(9) Procesy globalizacji i ich wpływ…. 19. Tabela 4. Lista krajów w pierwszej dziesiątce pod względem oceny wskaźnika globalizacji Kraj Irlandia. Miejsce według najwyższej wartości wskaźnika globalizacji 1. Szwajcaria. 2. Szwecja. 3. Singapur. 4. Dania. 6. Holandia Kanada Austria. Wielka Brytania Finlandia. Źródło: www.foreignpolicy.com. 5 7 8 9. 10. 4. Innowacje we współczesnej zglobalizowanej gospodarce światowej Innowacje, umiejętności i dostęp do nowości technologicznych postrzegane są jako źródła wzrostu gospodarczego we wszystkich krajach na świecie. W raporcie o rozwoju społecznym, opracowanym pod patronatem Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) przedstawiono ranking przodujących na świecie centrów innowacji i osiągnięć technologicznych. Wiele z tych ośrodków znajduje się w Europie, Japonii i Stanach Zjednoczonych. Oprócz tych rejonów, światowej klasy centra działają także w krajach rozwijających się, np. w Campinas i São Paulo w Brazylii, w Bangalore w Indiach, w Kuala Lumpur w Malezji, w Gauteng w Afryce Południowej, czy w El Ghazala w Tunezji. Każdy taki ośrodek technologiczny, centrum innowacji oraz inkubator technologiczny skupia instytuty badawcze, nowo założone przedsiębiorstwa i kapitał wysokiego ryzyka. Zastosowanie nowoczesnych technologii teleinformatycznych łączy te ośrodki ze sobą oraz, w szerszym kontekście, z gospodarką globalną. ,,Na przykład centra technologiczne wykorzystują Internet do świadczenia usług w czasie rzeczywistym klientom z całego świata. Spółki zorientowane na technologię posiadają zaplecze badawcze zazwyczaj w kilku krajach, a produkcję zlecają innym firmom z całego świata’’12. Raport o rozwoju społecznym. Zarys, Raport UNDP, Oxford University Press, Oxford 2001, s. 3. 12. k_730.indb 19. 1/16/08 1:56:52 PM.

(10) Izabela Czaja. 20. Mapa postępu technologicznego przedstawiona w ww. raporcie ukazuje istnienie ogromnych rozbieżności pomiędzy krajami. Rozbieżności te wynikają nie tylko z faktu słabego poziomu innowacyjności gospodarek, małej chłonności nowych technologii, ale również z niskiego poziomu wykształcenia mieszkańców i braku umiejętności niezbędnych do efektywnego korzystania ze zdobyczy technologicznych. Na potrzeby badawcze, aby porównać osiągnięcia różnych krajów, opracowano wskaźnik postępu technologicznego (Technology Achievement Index – TAI). W raporcie kolejno ocenione zostały wszystkie państwa (tabela 5). Kryteria stanowiły powyższe aspekty, a więc innowacyjność, chłonność rynków, wykształcenie i możliwości wykorzystania nowych technologii. Warto zauważyć, że pewne zjawiska dysproporcji w rozmieszczeniu centrów innowacji i osiągnięć technologicznych mogą występować w obrębie jednego kraju. „Choć Bangalore w Indiach jest jednym z ważniejszych centrów światowej klasy technologii, to same Indie zajmują jedno z ostatnich miejsc w rankingu TAI. Dlaczego? Ponieważ Bangalore to mała enklawa znajdująca się w kraju, gdzie przeciętna dorosła osoba uczyła się jedynie przez 5,1 lat, poziom analfabetyzmu wśród dorosłych sięga 44%, zużycie energii jest o połowę mniejsze niż w Chinach, a na każde 1000 osób przypada zaledwie 28 aparatów telefonicznych”13. Tabela 5. Klasyfikacja pierwszej dziesiątki krajów, które osiągnęły najwyższy wskaźnik postępu technologicznego Kraj Finlandia Stany Zjednoczone Szwecja Japonia Korea Południowa Holandia Wielka Brytania Kanada Australia Singapur. Źródło: Raport o rozwoju…. Miejsce ze względu na poziom wskaźnika postępu technologicznego 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10. Na potrzeby raportu opracowano również mapę światowych centrów innowacji technologicznej. Każdy ośrodek został poddany ocenie w skali 1–4 w czterech następujących obszarach: 13. k_730.indb 20. Ibidem, s. 3.. 1/16/08 1:56:53 PM.

(11) Procesy globalizacji i ich wpływ…. 21. – zdolność lokalnych uniwersytetów i ośrodków badawczych do kształcenia wykwalifikowanych pracowników lub do rozwoju nowych technologii, – obecność przedsiębiorstw i międzynarodowych korporacji o ugruntowanej pozycji rynkowej, zapewniających wiedzę ekspertów i stabilizację gospodarczą, – chęć społeczeństwa do podejmowania przedsięwzięć gospodarczych, – dostępność kapitału wysokiego ryzyka, umożliwiającego wprowadzenie pomysłów w życie. W ten sposób zlokalizowano 46 centrów technologicznych, które na mapie oznaczono za pomocą czarnych okręgów (rys. 2).. Wskaźnik postępu technologicznego: liderzy potencjalni liderzy dynamiczni naśladowcy pozostający na marginesie brak danych Punktacja innowacyjności Centra postępu technologicznego 0–16 (max) 0–4 (min). Rys. 2. Mapa innowacji i postępu technologicznego Źródło: Raport o rozwoju…. W zestawieniu wskaźników technologicznego zaawansowania Polska (sklasyfikowana na 29. miejscu) zaliczona została do grupy potencjalnych przodowników w rozwijaniu i stosowaniu technologii (tabela 6). Biorąc pod uwagę najnowsze osiągnięcia, Polska ma szansę zmierzyć się z potentatami na rynkach międzynarodowych. Wśród najwybitniejszych osiągnięć wymienić należy dwa, w wypadku których Polska rywalizuje z Japonią i Stanami Zjednoczonymi o pierwszeństwo w uznaniu odkryć:. k_730.indb 21. 1/16/08 1:56:54 PM.

(12) Izabela Czaja. 22. – niebieski laser – zespół prof. Sylwestra Porowskiego skonstruował półprzewodnikową diodę laserową emitującą światło niebieskie o długości fali 425 nm. Polacy są drugą w Europie grupą naukowców, którzy uzyskali akcję laserową na strukturach opartych na azotku galu (GaN). Sukces ten osiągnieto dzięki zastosowaniu unikatowej w skali światowej technologii uzyskania monokryształów azotku galu w warunkach bardzo wysokich ciśnień. Jest to technologia w całości opracowana w Centrum Badań Wysokociśnieniowych PAN; – metodę fotodynamiczną leczenia nowotworów14 (PDT – Photodynamic Therapy). Polega ona na badaniu i leczeniu nowotworów za pomocą odpowiednich barwników i światła o określonej długości fal. Pracami kieruje prof. dr. hab. Alfreda Graczyk. Tabela 6. Zestawienie krajów-liderów, potencjalnych liderów, dynamicznych naśladowców i pozostających na marginesie ze względu na osiągnięty wskaźnik postępu technologicznego Liderzy Finlandia (2 centra) USA (13 centrów) Szwecja (2 centra) Japonia (2 centra) Korea Południowa (1 centrum) Holandia Wielka Brytania (4 centra) Kanada (1 centrum) Australia (1 centrum) Singapur (3 centra) Niemcy (3 centra) Norwegia (1 centrum) Irlandia (1 centrum) Belgia (1 centrum) Nowa Zelandia Australia Francja (2 centra) Izrael. Potencjalni liderzy. Hiszpania Włochy Czechy Słowenia Hongkong Słowacja Grecja Portugalia Bułgaria Polska Malezja Chorwacja Meksyk Cypr Argentyna Rumunia Kostaryka Chile. Dynamiczni naśladowcy Urugwaj RPA (1 centrum) Tajlandia Trynidad i Tobago Panama Brazylia (2 centra) Filipiny Chiny (3 centra) Boliwia Kolumbia Peru Jamajka Iran. Tunezja (1 centrum) Paragwaj Ekwador Salwador Dominikana Syria Egipt Algieria Zimbabwe Indonezja Honduras Sri Lanka Indie (1 centrum). Pozostający na marginesie. Nikaragua Pakistan Senegal Ghana Kenia Nepal Tanzania Sudan Mozambik. Źródło: Raport o rozwoju… 14. k_730.indb 22. http://www.forumakad.pl/archiwum/98/7-8/artykuly/28-nauka_i_gospodarka.htm. 1/16/08 1:56:54 PM.

(13) Procesy globalizacji i ich wpływ…. 23. Tabela 7. Lista 30 największych eksporterów produktów zaawansowanej technologii Miejsce. Państwo lub obszar. 1. Stany Zjednoczone. 2. Japonia. 3. Niemcy. 4. Wielka Brytania. 6. Francja. 5. 7. 8. 9. 10. 66. 240. Korea Południowa. 48. 428. Malezja. 44. Holandia Chiny. Irlandia. 13. Kanada Włochy Szwecja. 16. Szwajcaria. 18. Tajlandia. 19. 20. 65 45. 40. 310. 585. 1455. 38. 3845. 26. 297. 22. 314. 29. 25 21. 535 177. 231. Hiszpania. 11. 289. Finlandia. Izrael. 22. Filipiny. 24. Australia Węgry. Hongkong – Chiny. 17 11 9. 591 512. 261. 9. 1561. 7. 172. 7. 6. 5. 27. Brazylia. 4. Indonezja. 3. 29. Czechy. 3. Kostaryka. 3. 30. 248. 296. 23. 28. 255. 19. Dania. 26. 77. Belgia. 21. 25. 196. 260. Singapur. Meksyk. 17. 126. 206. 206. 11. 14. Wskaźnik (1990 r. = 100). 95. 12. 15. 1998–1999 (w mln USD). 459. –. 111 364. 1811. –. 7324. Źródło: kalkulacje wydawcy raportu o rozwoju społecznym zostały oparte na danych ONZ 2001.. Być może wkrótce do takich rozwiązań należeć będzie opracowanie metody produkcji elementów budowlanych z butelek typu pet przez zespół krakowskich. k_730.indb 23. 1/16/08 1:56:55 PM.

(14) Izabela Czaja. 24. naukowców z AGH lub polski robot kardiochirurgiczny, którego pomysłodawcą i głównym wykonawcą jest dr Zbigniew Nawrat. Mimo tych wyróżniających się osiągnięć Polska nie znalazła się w grupie 30 największych eksporterów produktów zaawansowanej technologii (tabela 7). 6. Przedsiębiorczość na świecie Przy omawianiu globalizacji i innowacyjności często podkreśla się rolę przedsiębiorczości. Umiejętności odpowiedniego korzystania ze zdobyczy technologicznych, a dzięki globalizacji szybkiego wprowadzania ich na rynki krajowe, świadczyć mają o dynamice rozwoju gospodarek poszczególnych krajów. Tak więc do porównań, oprócz dwóch podstawowych wskaźników (globalizacji i wskaźnika postępu technologicznego), coraz częściej przywołuje się trzeci wskaźnik – wskaźnik przedsiębiorczości. Wskaźnik ten może być liczony na dwa sposoby – jako wskaźnik przedsiębiorczości (liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw małych i średnich przypadających na 1000 mieszkańców) i wskaźnik aktywności przedsiębiorców, liczony jako procent pracujących w gospodarce, którzy prowadzą samodzielnie firmy krócej niż 3,5 roku (tabela 8). Tabela 8. Lista krajów o najwyższym wskaźniku aktywności przedsiębiorców Kraj. Wskaźnik aktywności przedsiębiorców. Indie. 1. Chiny. 2. Stany Zjednoczone. 3. Brazylia. 4. Meksyk Korea Argentyna Niemcy Rosja Włochy. 5 6 7 8 9. 10. Źródło: Global Entrepreneurship Monitor, E. Autio, W. Bygrave, L. Cox, M. Hay, P. Reynolds, 2002 Executive Report, Babson College, London Business School, Ewing Marion Kauffman Foundation, London 2003, s. 10.. Ponadto wyróżnia się dwa typy aktywności przedsiębiorców. U podłoża tego podziału leżą motywy, jakimi kierują się przedsiębiorcy w momencie zakładania przedsiębiorstwa, stąd podział na przedsiębiorczość obligatoryjną i fakultatywną.. k_730.indb 24. 1/16/08 1:56:55 PM.

(15) Procesy globalizacji i ich wpływ…. 25. Pierwszą grupę stanowią przedsiębiorcy, dla których rozpoczęcie działalności jest przymusem. Grupa podejmowanych przez nich przedsięwzięć określana jest jako przedsiębiorczość z przymusu (neccesity-based entrepreneurship). W raporcie GEM 200215 opisuje się tych przedsiębiorców jako osoby zmuszone do zakładania przedsiębiorstw w celu zdobycia środków na utrzymanie. Przedsiębiorcy ci nie mogli znaleźć innego sposobu zarobkowania na rynku pracy. Około 1/3 osob dorosłych i aktywnych zawodowo w 37 krajach określa siebie jako przedsiębiorców z przymusu. Druga grupa przedsiębiorców, reprezentująca przedsiębiorczość z wyboru (opportunity-based entrepreneurship), to osoby traktujące prowadzenie działalności jako jedną z możliwości rozwijania kariery, realizacji swoich ambicji zawodowych lub szansę na wprowadzenie nowego rozwiązania do gospodarki. W przeprowadzonym badaniu ok. 2/3 osób dorosłych i aktywnych zawodowo w 37 krajach określa siebie jako przedsiębiorców z wyboru16. W obydwu badanych grupach próbowano zidentyfikować przedsiębiorstwa innowacyjne i wdrażające rozwiązania zaawansowane technologicznie. W wyniku badań określono jednak, że maksymalnie 4% wszystkich przedsiębiorstw to przedsiębiorstwa innowacyjne, a większość z nich prowadzona jest przez przedsiębiorców z wyboru17. 7. Wnioski Zestawienie wskaźników opracowanych przez niezależne instytucje i ośrodki badawcze w ostatnich 2 latach, które umożliwiają porównanie osiągnięć krajów z całego świata w obszarze globalizacji, postępu technologicznego, przedsiębiorczości i przedsiębiorczości fakultatywnej (charakteryzującej się wyższym stopniem wdrażania innowacji), nie pozwala na jednoznaczne sformułowanie wniosku o istnieniu ścisłego związku między globalizacją, innowacyjnością i zdolnością wprowadzania przez przedsiębiorców nowych rozwiązań do gospodarki (tabela 9). Dwoma krajami, które znalazły się wśród 10 najwyżej notowanych krajów co najmniej w trzech kategoriach, są Stany Zjednoczone i Korea Południowa. Co ciekawe, obydwa te kraje nie znalazły się w pierwszej dziesiątce najbardziej zglobalizowanych gospodarek świata. Wysoka pozycja Szwecji, Wielkiej Brytanii, Global Entrepreneurship Monitor, E. Autio, W. Bygrave, L. Cox, M. Hay, P. Reynolds, 2002 Executive Report, Babson College, London Business School, Ewing Marion Kauffman Foundation, London 2003, s. 4–26. 15. Warto zauważyć, że tylko 7% w grupie przedsiębiorców z wyboru uważa, że w najbliższym czasie uda im się rozwinąć działalność i wprowadzić nowe rozwiązania na rynek. 16. 17. k_730.indb 25. Global Entrepreneurship…, s. 4–26.. 1/16/08 1:56:56 PM.

(16) Izabela Czaja. 26. Tabela 9. Porównawcze zestawienie wskaźników: globalizacji, postępu technologicznego, aktywności przedsiębiorców i przedsiębiorczości fakultatywnej Wskaźnik globalizacji. Wskaźnik postępu technologicznego. Wskaźnik aktywności przedsiębiorców. Irlandia. Finlandia. Szwajcaria. Stany Zjednoczone. Chiny. Szwecja. Szwecja. Stany Zjednoczone. Singapur. Holandia Dania Kanada Austria. Wielka Brytania. Finlandia. Japonia. Korea Południowa. Holandia. Indie. Brazylia Meksyk Korea Południowa. Wskaźnik przedsiębiorczości fakultatywnej. Tajlandia Indie. Nowa Zelandia Stany Zjednoczone Korea Południowa. Islandia. Wielka Brytania. Argentyna. Chile. Kanada. Niemcy. Meksyk. Australia. Rosja. Irlandia. Singapur. Włochy. Norwegia. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Raport o rozwoju…; Global Entrepreneurship…, s. 4–26.. Finlandii i Kanady we wskaźnikach globalizacji i postępu technologicznego świadczyć może o stworzeniu lepszych niż w porównywanych krajach warunków rozwoju społeczeństw i przyjaznego klimatu pracy nad wynalazkami i nowoczesnymi technologiami, jednak dynamika wprowadzania tych osiągnięć jest mniejsza niż w Stanach Zjednoczonych, Korei Południowej czy Nowej Zelandii. Najwyższy poziom przedsiębiorczości zanotowany w Indiach i Chinach wynika z dużej liczby populacji tych krajów, natomiast potwierdza słabe zglobalizowanie tych gospodarek i niską innowacyjność w badanym okresie. Literatura Bygrave W.D., Reynolds P.D., Zacharakis A., Global Entrepreneurship Monitor, 1999 Executive Report, Babson College 1999. Camp S.M., Hay M., Reynolds P.D., Global Entrepreneurship Monitor, 1999 Executive Report, Babson College, London Business College, Kaufman Center for Entrepreneurial Leadership, GEM 1999. The Case for Globalisation, „The Economist”, 23 September 2000. Chell E., Entrepreneurship: Globalisation, Innovation and Development, Thomson Learning, Cornwall 2001. Cornia G.A., Inequality and Poverty Trends in the Era of Liberalization and Globalization, United Nations Millenium Conference, Tokio 2000.. k_730.indb 26. 1/16/08 1:56:56 PM.

(17) Procesy globalizacji i ich wpływ…. 27. Czaja I., Entrepreneurship in Globalization Times, Materials of Management in Small Business International Conference, Sevastopol Technical University, Sevastopol 2002. Czaja I., Globalizacja, globalizm, przedsiębiorczość – szanse i zagrożenia [w:] Globalizacja, red. J. Klich, ISS, Kraków 2001. Czaja I., Samozatrudnienie jako czynnik ograniczania bezrobocia (badanie porównawcze) [w:] Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2001–2002, PARP, Warszawa 2003. Domagała J., Większy wybór tandety, rozmowa z Janem Winieckim, „Rzeczpospolita”, 28.01.2000. Environment on the Creation and Improvement of Jobs within Small Enterprises, Series on Conducive Policy Environment for Small Enterprise Employment, SEED Working Paper, nr 23, International Labour Office, Geneva 2002. Giddens A., The Consequences of Modernity, Polity, Cambridge 1990. Giddens A., Runaway World: How Globalization is Reshaping Our Lives, Routledge, London 2000. Global Entrepreneurship Monitor, E. Autio, W. Bygrave, L. Cox, M. Hay, P. Reynolds, 2002 Executive Report, Babson College, London Business School, Ewing Marion Kauffman Foundation, London 2003. Human Development Report 1999, Unido 2000. Human Development Report 2000, Unido 2001. Kampbell N., No Logo: Taking Aim at the Brand Bullies, Flamingo, UK 2000. Kennedy P., Preparing for the Twenty-first Century, Random House, New York 1993. Landes D.S., Bogactwo i nędza narodów, Seria Spectrum, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Warszawa 2000. Mierzenie globalizacji – rola ponadnarodowych korporacji w krajach OECD. Aktywność zagranicznych filii (AFA), Raport OECD, listopad 1999. Raport o rozwoju społecznym. Zarys, Raport UNDP, Oxford University Press, Oxford 2001. Reinecke G., Small Enterprises, Big Challenges, „A Literature Review on the Impact of the Policy”, ILO (2002), SEED Working Paper, 2002, nr 23. Ritchie M., Control of Trade by Multinationals: Impact of the Uruguay Round of GATT on Sustainable Food Security, „Development Journal” 1996, nr 4. Robertson R., Globalization: Social Theory and Global Culture, Sage, London 1992. Toffler A., Budowa nowej cywilizacji, Zysk i S-ka, Warszawa 1999. Untangling e-economics. A Survey of the New Economy, „The Economist”, 23 September 2000. Waters M., Globalization, Routledge, London 1995. Współczesna gospodarka światowa, red. A.B. Kisiel-Łowczyc, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1999. Współczesne stosunki międzynarodowe, red. T. Łoś-Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997. Zielińska-Głębocka A., Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu i polityki handlowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997.. k_730.indb 27. 1/16/08 1:56:57 PM.

(18) 28. Izabela Czaja. Globalization Processes and their Impact on the Innovativeness of the SME Sector This article contains a brief description of the terms used to describe the contemporary world economy. Globalization understood as an economic and social process was defined in the 1970s and 1980s. Its emergence, combined with the use of new technologies, was linked to hopes for greater innovativeness and entrepreneurship around the world. International comparisons of data, such as the innovation index, total activity index, globalization index and opportunity-based entrepreneurship index, do not allow one to draw the conclusion that globalized countries or with a high TAI index have innovative or entrepreneurial economies.. k_730.indb 28. 1/16/08 1:56:57 PM.

(19)