Cezary Nałęcz
Dwie przegrane floty rosyjskiej [w
latach 1904-1905 i 1914-1918] : Piotr
Olender "Wojna rosyjsko-japońska
1904-1905 : działania na morzu";
Marek Herma "Rosyjska flota
wojenna na Bałtyku w latach
1905-1917" Kraków 2010 : [recenzja]
Echa Przeszłości 13, 402-423
w iele ro b i ab y u czy n ić b a rd z ie j „ lu d z k ą ” p o s ta ć teg o w y b itn e g o M iń sz c z a n in a ,
s y n a ziem i słu c k iej. To p ie rw s z a , n a jw ię k s z a w a rto ś ć te j k s ią ż k i. W ła ś n ie d z ię
k i p ra c y G izeli C h m ie le w sk ie j ja w i się o n c z y te ln ik o w i n ie ty lk o ja k o w ic e p re
zes i p re z e s o rg a n iz a c ji, p a r tii i in s ty tu c ji, a le ja k o k o c h a ją c y ojciec i m ą ż ,
o p ie k u n ro d z in y i są siad ó w , d o b ry człow iek o siln ej i g łębokiej w ie rz e i w y n ik a
ją c y c h z n iej n ie w z ru s z o n y c h z a s a d a c h m o ra ln o -e ty c zn y c h , p ra w d z iw y w zór
c z ło w ie k a i p o lity k a . D r u g ą z a s łu g ą G izeli C h m ie le w sk ie j j e s t sa m o p rz y p o
m n ie n ie s z e rs z y m k rę g o m czy te ln ic zy m p o sta c i E d w a r d a W oyniłłow icza - z n a
n ej po II w o jn ie św iato w ej ty lk o co ra z m n ie j lic z n y m p o to m k o m ro d ó w k r e s o
w y c h i w ą s k ie j g r u p ie h is to r y k ó w z a jm u ją c y c h s ię p r o b l e m a t y k ą Z ie m
Z a b ra n y c h . W c z a s a c h sw ojej d z ia ła ln o śc i w M iń s k im T o w a rz y stw ie R olniczym
E d w a r d W oyniłłow icz b y ł t a k z n a n y w M iń sk u , liczącym w 1907 r. 105 tysięcy
m ieszkańców , że lis ty z a a d re so w a n e d w o m a ty lk o sło w am i „ P a n E d w a rd ” z a
w sze do niego docierały. M iejm y n a d zie ję, że k s ią ż k a t a sp e łn i z a d a n ie „aby czas
n ie zaćm ił i n ie p a m ię ć ” o osobie i p ra c o w ity m życiu E d w a r d a W oyniłłow icza.
R o m a n J u r k o w s k i
(O lsz ty n )
Dwie przegrane floty rosyjskiej [w latach 1904-1905 i 1914-1918].
Piotr Olender,
W o j n a r o s y j s k o - j a p o ń s k a 1 9 0 4 - 1 9 0 5 . D z i a ł a n i a n a m o r z u ,
Polska Akademia Umiejętności. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
w Raciborzu, seria:
P r a c e K o m i s j i H i s t o r i i W o j e n i W o j s k o w o ś c i P A U ,
pod red. Wojciecha Rojka, t. IV, Wydaw. PAU, Kraków 2010, ss. 647;
Marek Herma,
R o s y j s k a f l o t a w o j e n n a n a B a ł t y k u w l a t a c h 1 9 0 5
1 9 1 7 ,
seria Prace Monograficzne. Uniwersytet Pedagogiczny im. Ko
misji Edukacji Narodowej w Krakowie, nr 561, Wydaw. Naukowe UP,
Kraków 2010, ss. 623
Z p ra w d z iw y m z a in te r e s o w a n ie m i p r z y je m n o ś c ią p rz e c z y ta łe m k o lejn o
obie w y m ie n io n e w yżej k s ią ż k i. O b y d w ie t r a k t u j ą o flocie ro sy jsk ie j w la ta c h
1 9 0 4 -1 9 0 5 i 1 9 0 5 -1 9 1 7 (ze s k u tk a m i p rz e d łu ż o n y m i do 1918 r.), czyli od
p r z e g r a n e j w o jn y z J a p o n ią , p o p rz e z m ię d z y w o je n n y o k re s tzw . p o [st]c u sz im -
s k i 1 9 0 5 -1 9 1 4 do I w o jn y św ia to w e j 1 9 1 4 -1 9 1 8 , ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie
n ie m w p ły w u re w o lu c ji lu to w e j i p a ź d z ie rn ik o w e j A .D . 1917.
W y d aje się w s z a k ż e , iż p ie rw o w z o re m te g o s k o ja r z e n ia c ią g u w y d a rz e ń
j e s t k la s y c z n a
H i s t o r i a w o j e n m o r s k i c h
P a w ła P io tr a W ie c z o rk ie w ic z a [to m 2:
W i e k p a r y ,
s e r ia „ H is to ria ”, W ydaw . P u ls , L o n d y n 1995, s. 3 6 6 -3 6 8 ], g d zie
k o ń c z ą c ro z d z ia ł 8 „ B ły sk W sc h o d z ą c eg o S ło ń c a ” i je g o p o d ro z d z ia ł 3 „W ojna
ro s y js k o - ja p o ń s k a 1 9 0 4 -1 9 0 5 ” [s. 3 1 5 -3 6 8 ] t e n ś.p . A u to r p o d k re ś lił, że: „Ro
s ja n ie p o tr a f ili p o n ie w c z a s ie w y c ią g n ą ć z p rz e ra ż a ją c e j k lę s k i w ła śc iw e w n io
sk i. N ie b e z tr u d n o ś c i, w y n ik a ją c y c h z a ró w n o z ig n o r a n c ji s f e r p o lity c z n y c h ,
j a k te ż ogólnej s y tu a c ji ek o n o m ic zn ej k r a ju , p rz y s tą p io n o do m ozolnej o d b u d o
w y p o tę g i m o rsk ie j. D z ie ła teg o p o d jęli się p rz e d e w s z y s tk im ci, k tó rz y zd o łali
w yjść z p o r ta r tu r s k ie j p ró b y z h o n o re m : G rigorow icz, L ie v e n , E s s e n , V iren
i S zczęsnow icz. P ie rw s z y z n ic h b y ł p ó źn iej m in is tr e m m a r y n a r k i, d ru g i sz e
fe m S z ta b u G e n e ra ln e g o , trz e c i - dow odził F lo tą B a łty c k ą [...]” (s. 3 6 6 -3 6 7 ].
F o r m a ln ie m o ż n a co p r a w d a z a s trz e c , iż p r a c a P io tr a O le n d r a d o ty czy sil
m o rs k ic h R o sji n a D a le k im W sc h o d z ie , czyli F lo ty O c e a n u S p o k o jn eg o (D a le
k o w sc h o d n ie j), a le je j II i II I E s k a d r a d e ta s z o w a n e z o d s ie c z ą P o r t A rtu ro w i
i I E s k a d r z e to w w ię k sz o śc i je d n o s tk i F lo ty B a łty c k ie j ( C z a r n o m o r s k a b y ła
g e o p o lity c z n ie i g e o s tr a te g ic z n ie iz o lo w a n a ). S iły te d o k o n a ły n ie w ą tp liw e g o
w y c z y n u n a w ig a c y jn e g o - o p ły w a ją c ś w ia t w n ie k o r z y s tn y c h p o d k a ż d y m
w z g lę d e m w a r u n k a c h - a le d o ta r ły z b y t p ó źn o i z o s ta ły n ie m a l k o m p le tn ie
u n ic e s tw io n e (z n is z c z o n e /z a to p io n e lu b z d o b y te) p o d C u s z im ą ; w y k a z u ją c się
p rz y ty m w ręcz ż a ło s n y m p o z io m e m w y s z k o le n ia i ż e n u ją c y m i b łę d a m i w e
w s z y s tk ic h fa k ty c z n ie d z ie d z in a c h ta k ty k i, s z tu k i o p e ra c y jn e j i s tr a te g ii. Do
te g o je s z c z e p o w ró c im y - o m a w ia ją c p ra c ę P. O le n d ra .
K lę s k a t a w y w o ła ła szo k , p o g łę b ia ją c y je s z c z e z a m ie s z a n ie w R o sji z w a
n e re w o lu c ją l a t 1 9 0 5 -1 9 0 7 . N a d c ią g a ją c a W ie lk a W o jn a - w k tó re j g łó w n y m i
w ro g a m i m ia ła b y ć k a jz e r o w s k a II R z e s z a N ie m ie c k a i c e s a rs k o -k ró le w s k ie
A u s tro -W ę g ry o ra z p ó źn iej m .in . s u ł t a ń s k a (o s m a ń s k a , o to m a ń s k a ) T u rcja;
a ś w ie ż y m i s o ju s z n ik a m i po F r a n c ji (jeszcze 1891) n p . W ie lk a B r y t a n i a
(1 9 0 7 ) i J a p o n i a [!] - w y m a g a ła g r u n to w n y c h p rz y g o to w a ń i z m ia n , p o ró w n y
w a ln y c h z p o s e w a s to p o ls k im i po 18 5 6 r. [k lę s k a R o sji w w o jn ie w sc h o d n ie j
(k ry m s k ie j) l a t 1 8 5 3 -1 8 5 6 ]. A n a lo g ic z n ie do w s p o m n ia n e g o p r e c e d e n s u tę
w y m u s z o n ą m o d e rn iz a c ję n a z w a n o o k re s e m p o c u s z im s k im , k tó r y - j a k się
o k a z a ło - t r w a ł je d n a k z a le d w ie 9 l a t [1 9 0 5 -1 9 1 4 ], g d y m im o w sz y stk o
p rz e d w c z e ś n ie w y b u c h ła I w o jn a ś w ia to w a - c ią g n ą c a się aż p rz e s z ło 4 l a t a
[1 9 1 4 -1 9 1 8 ]. C e s a rs tw o R o sy jsk ie ra d z iło so b ie w n ie j z a s k a k u ją c o d o b rze
i s k u te c z n ie , a to o z n a c z ało d la w ro g ic h P a ń s tw C e n tr a ln y c h k ło p o tliw y
i a n g a ż u ją c y f r o n t w sc h o d n i - n ie m a ją c y w s z a k ż e s t a t u s u d ecy d u ją c eg o . T en
s t a n im p a s u z r e la ty w n ą p r z e w a g ą E n t e n t y n ie o c z e k iw a n ie p r z e r w a ły re w o
lu cje 1917 r. (tzw . lu to w a „ b u rż u a z y jn o -d e m o k ra ty c z n a /m ie ń s z e w ic k a ” z o k r e
s e m „ d w u w ła d z y ” - czy ra c z e j je j b r a k u , w rę c z a n a r c h i ą - i p a ź d z ie r n ik o w a
„ s o c ja lis ty c z n a /b o ls z e w ic k a ”]. O z n a c z a ło to s to p n io w e o g r a n ic z a n ie u d z ia łu
R o sji, ju ż ra d z ie c k ie j/s o w ie c k ie j w w o jn ie - z s e p a r a ty s ty c z n y m u k ła d e m
ro z e jm o w y m , a fa k ty c z n ie k a p i t u l a c j ą w łą c z n ie - do m a r c a 19 1 8 r.; z a n im
n ie c o p ó ł r o k u p ó ź n ie j p o k o n a n o n a Z a c h o d z ie ty m r a z e m P a ń s t w a C e n t r a l
n e , g d z ie z r e s z t ą n a s t ą p i ł y t a k ż e b u n t y w e flo ta c h n ie m ie c k ie j i a u s tr o -
w ę g ie rs k ie j. O ile in s p i r a c j a n ie m ie c k a p r z e w r o tu b o lsz e w ic k ie g o w y d a je
się ra c z e j p r z y ję ta w e w s p ó łc z e s n e j h is to r io g r a f ii, to w a r to p o d k r e ś lić n i e
o c z e k iw a n e z a p e w n e s k u t k i te jż e w p o s ta c i c z e rw o n y c h b a n d e r n a d n ie k tó
ry m i o k r ę ta m i n ie m ie c k im i i a u s tr o - w ę g ie r s k im i w n ieco p o n a d ro k p ó źn iej
- a to w p e w n y m s to p n iu p rz y c z y n iło się do k lę s k i w o je n n e j P a ń s tw C e n
tr a ln y c h .
M o n o g ra fia M a r k a H e r m y s ta n o w i z a te m s p e c y fic z n ą k o n ty n u a c ję p ra c y
P i o t r a O le n d r a , p r z e d s ta w ia ją c r o s y js k ą F lo tę B a łty c k ą po C u s z im ie i p o d
c z a s I w o jn y ś w ia to w e j. W y n ik a z te j le k tu r y , że w s z e c h s tr o n n y w y s iłe k
m o d e rn iz a c y jn y o k r e s u p o c u sz im sk ie g o p rz y n ió s ł e fe k ty - z b r a k u c z a s u
m o ż e je d n a k n ie w p e łn i s a ty s fa k c jo n u ją c e - i F lo ta B a łty c k a z a d o w a la jąc o
w a lc z y ła z n a d e r g ro ź n y m p rz e c iw n ik ie m : n ie m ie c k ą K a is e rlic h e [K rieg s]M a-
r in e , k t ó r a p o d w z g lę d e m ilo ścio w y m u s tę p o w a ła ty lk o b ry ty js k ie j R o y al
N avy, a ja k o śc io w o b y ła je j p r z y n a jm n ie j lu b n ie m a l r ó w n o rz ę d n a (o ce n a
t a k a d o ty c h c z a s j e s t k w e s tią k o n tro w e rs y jn ą )! O czy w iście r o s y js k a F lo ta B a ł
ty c k a m u s ia ła się „ u k ry ć z a p o d w ó jn ą g a r d ą ”, w y co fu ją c się do Z a to k i F i ń
sk ie j i p rz e jś ć do a k ty w n e j d efen sy w y , g d y n a B a łty k p rz e c h o d z iły s p o ra d y c z
n ie g łó w n e siły tzw . H o c h s e e flo tte - z a s a d n ic z o s z a c h o w a n e p rz e z b r y ty js k ą
G r a n d F le e t - t a k w ie lk a b y ła w te d y p r z e w a g a w ro g a , a le n a w e t w ó w czas
R o s ja n ie w a lc z y li n a ogół u m ie ję tn ie i s k u te c z n ie . K o n t r a s t z w o jn ą J a p o ń
s k ą ” s p rz e d około d e k a d y b y ł z a is te ja s k r a w y i z a s ta n a w ia ją c y .
W s z y s tk o się j e d n a k z m ie n iło , g d y z a c z ę ła b r a ć g ó rę a g ita c ja i ro z p o lity
k o w a n ie z a łó g - co n a jm n ie j p o d h a s ła m i a n a r c h is ty c z n y m i i p rz e d e w s z y s t
k im p a c y fis ty c z n y m i-a n ty w o je n n y m i, z m ie rz a ją c y m i do z ła m a n ia d y scy p lin y ,
m o ra le i p o s łu s z e ń s tw a flo ty (i a rm ii) w obec z w ie rz c h n o śc i. C h a r a k te r y s ty c z
n ą c e c h ą te g o z ja w is k a - k tó r e o k a z a ło się p e w n ą c y k lic z n ą p ra w id ło w o ś c ią
( n a w e t p o w ie d z m y w rę c z h is to ry c z n ą !) i ty m s a m y m było p o p rz e d z o n e a n a lo
g ic z n y m i tzw . w y d a r z e n ia m i re w o lu c y jn y m i w g łó w n ie , a le n ie w y łą c z n ie ,
ro s y js k ie j F lo c ie C z a rn o m o rs k ie j l a t 1 9 0 5 -1 9 0 7 ja k o sw o is ty „ p re q u e l” i n ie
ja k o się p o w tó rz y ło „ s e q u e le m ” w k a jz e ro w s k ie j H o c h s e e flo tte n ie m ie c k ie j
II R z e sz y i c e s a rs k o -k ró le w s k ie j
k a i s e r l i c h e u n d k ö n i g l i c h e [ K r i e g s ] M a r in e
A u s tro -W ę g ie r w lis to p a d z ie 1918 r. - b y ł w a r u n e k w zg lęd n ej ch o ciaż b y n ie a k -
ty w n o śc i bojow ej z a łó g o k rętó w , d ługo p rz e b y w a ją c y c h b e z c z y n n ie w sw oich
b a z a c h . P ro b le m t e n d otyczy z a te m n ie ja k o z n a t u r y sił g łó w n y c h (ciężkich),
p o d c z a s g d y tzw. c o d z ie n n a d z ia ła ln o ść bo jo w o -p atro lo w o -d o zo ro w a sił le k k ic h
a n g a ż u je je i sk u te c z n ie c h ro n i p rz e d p r o p a g a n d ą a g ita c y jn ą -
n o t a b e n e
n ie ra z
in s p ir o w a n ą z e w n ę trz n ie p rz e z w ro g ie p a ń s tw a . C z y n n ik ie m sp rz y ja ją c y m
b y ła oczyw iście p rz e c ią g a ją c a się i n ie f o r tu n n a w o jn a, a b y n a d p o s łu s z e ń
s tw e m i o d p o w ie d z ia ln o śc ią p rz e w a ż y ła chęć je j p r z e r w a n ia z a w s z e lk ą cenę?
Z p e r s p e k ty w y h is to ry c z n e j m o ż n a z a te m t e n a s p e k t p o tr a k to w a ć ja k o
k lu c z o w y i d e c y d u ją c y d la u d z ia łu flo t w w o jn ie, a z b u n to w a n e (z re w o lto w a
n e lu b - n ie c h n a w e t b ę d z ie - rew o lu c y jn e ) floty ro s y js k a w 1917 i n ie m ie c k a
w 1918 r. is to tn ie p rz y c z y n iły się do k lę s k i w o jen n ej [...] w ła s n y c h p a ń stw ,
k tó ry c h u s tró j c h c ia ły zm ien ić. S zk o d a, że zaró w n o P io tr O le n d e r, j a k i p rz e d e
w s z y s tk im M a r e k H e rm a , p o m in ę li w o m a w ia n y c h p u b lik a c ja c h ów sz e rsz y
h is to ry c z n ie k o n te k s t ty c h „niepokojów p e rs o n a ln y c h ” w s iła c h m o rsk ic h .
J u ż w s p o m n ia n y w yżej P.P. W ie c z o rk ie w ic z w o s t a t n i m u s tę p ie c y to w a
n e g o r o z d z ia łu p t.
C z e r w o n a b a n d e r a n a d „P o t i o m k i n e m ”
(ib id e m , s. 3 6 7
- 3 6 8 ) , u z n a ł z a i s to tn e t e k w e s tie , z a n im p r z e s z e d ł do k o le jn e g o , o s ta tn ie g o
ju ż r o z d z ia łu 9
W p r z e d e d n i u W i e l k i e j W o j n y
- p r z y c z y m w b re w ty tu ło w i
(sy m b o lo w i -
n o t a b e n e ,
z r e s z t ą p r z e s a d n e m u ) z n a la z ły się t a m i in n e , z a
p e w n e n a w e t w a ż n ie js z e k w e s tie . O d d a jm y z r e s z tą g ło s te m u b a d a c z o w i:
„[...] K o le jn y b u n t w y b u c h ł 2 4 lis to p a d a w g łó w n ej b a z ie flo ty - S e w a s to p o lu
[ch o d zi o r o k 1905, d a t a w g tzw . s ta r e g o s ty lu ju lia ń s k ie g o , i oczyw iście
r o s y js k ą F lo tę C z a r n o m o r s k ą - C .N .]. D o w ó d ztw o p o w s ta n ia , w ra z z k o m e n
d ą n o w o z b u d o w a n e g o k r ą ż o w n ik a «O czakow », p r z e ją ł k m d r por. P io tr
S c h m id t. W tr z y d n i p ó ź n ie j w p o rc ie doszło do w a lk , w ię k sz o ść b o w iem
je d n o s te k p o z o s ta ła w ie r n a p r z y s ię d z e , a w ic e a d m . G rig o rij C z u c h n in n a k a
z a ł z b o m b a rd o w a n ie z re w o lto w a n e g o o k r ę tu . S c h m id t z o s ta ł p o jm a n y , p o s ta
w io n y p rz e d s ą d e m i s tra c o n y . Z a w y k a z a n e z d e c y d o w a n ie g ło w ą z a p ła c ił
ta k ż e C z u c h n in , k tó r y s ta ł się o b ie k te m z a m a c h ó w ze s tr o n y p a r t i i socjal-
-rew o lu cjo n istó w .
K lu czo w y m m o m e n te m re w o lu c ji s ta ło się p o w s ta n ie m o s k ie w s k ie w z n ie
co n e w g r u d n iu 1905 r. i k rw a w o s tłu m io n e p rz e z je d n o s tk i g w a rd ii, p r o w a
d z o n e p rz e z w ic e a d m . D u b a s o w a (on s a m z d o ła ł u n ik n ą ć p ó źn iej k ilk a k r o tn ie
e s e ro w s k ic h b o m b i z m a r ł ś m ie r c ią n a t u r a l n ą w 1912 r.). P r z e s ą d z iło to
o o p a n o w a n iu s y tu a c ji w k r a ju . W y s tą p ie n ia w e F lo cie B a łty c k ie j, do k tó ry c h
doszło w w s ie r p n iu 1 9 0 6 r. w L ib a w ie , K r o n s z ta d z ie , S w e a b o rg u , H e lsin g fo r-
sie i n a sz k o ln y m k r ą ż o w n ik u « P a m ia t A zow a», n ie m o g ły ju ż w p ły n ą ć n a
b ie g w y p ad k ó w . O s ią g n ię ta z n a jw y ż s z y m t r u d e m p a c y fik a c ja m ia ła o k a z a ć
się je d n a k n ie tr w a ła , a p a m ię ć o c z e rw o n y c h s z t a n d a r a c h p o w ie w a ją c y c h n a d
o k r ę ta m i p r z e tr w a ła do 1917 r., k ie d y to m a r y n a r z e b a łty c c y o d e g ra ć m ie li
t a k i s t o t n ą ro lę w o b a le n iu w ła d z y M ik o ła ja II, a n a s tę p n ie u s ta n o w ie n iu
b o lsz e w ic k ie j d y k t a t u r y ”.
C a s u s
p a n c e r n ik a „[K niaź] P o tio m k in [T a w ric z e sk ij]” b y ł in te r e s u ją c y
0 ty le , że z je d n e j s tr o n y s t a ł się w ręcz sy m b o le m i to „ p r z e re k la m o w a n y m ”
p rz e z b o lsz e w ik ó w m .in . s ły n n y m film e m z 1925 r., a le z d ru g ie j ... - jeg o
11-dniow y b u n t św iadczył o p o stęp u jące j erozji c a rs k ic h sił zb ro jn y ch w 1905 r.,
co u z n a ć n a le ż y z a k o n ie c z n y w a r u n e k s u k c e s u p o w s ta n ia i re w o lu c ji, p rz y
czy m d o tyczyło to n ie ty lk o R o sji. K o n f r o n ta c ja m itó w i w iz ji a r ty s ty c z n y c h
z f a k to g r a f ią w r o d z a ju n o w e j k s ią ż k i N e a la B a s c o m b a
C z e r w o n y b u n t :
j e d e n a ś c i e t r a g i c z n y c h d n i n a p o k ł a d z i e p a n c e r n i k a „P o t i o m k i n ”
[W ydaw .
Z n a k , K ra k ó w 2 0 1 0 , ss. 460] d a je w ie le do m y ś le n ia . M o ż n a w rę c z p rz y ją ć , iż
n p . „ P o tio m k in ” p o d O d e s s ą n ie m a l s te rr o ry z o w a ł g a r n iz o n m ie js k i - a z tego
p ły n ie w n io s e k , d o g łę b n ie p rz y s w o jo n y p rz e z b o lsze w ik ó w , o sz c z e g ó ln e j
p r z y d a tn o ś c i c ię ż k ic h o k rę tó w a r ty le r y js k ic h (p a n c e r n ik i i e w e n tu a ln ie k r ą
żow niki) do szeroko ro z u m ia n e g o o d d z ia ły w a n ia n a sy tu a c ję n ie ty lk o brzegow ą.
S zc z e g ó ln ie d o ty cz y t a u w a g a d ru g ie g o z ty c h a u to ró w , k tó re g o i n t e r e s u
je p rz e c ie ż o k re s p o c u s z im s k i, j a k i I w o jn a ś w ia to w a w s z e ro k im k o n te k ś c ie .
Co w ięcej, M a r e k H e r m a ju ż p r z e d la ty z a ją ł się r o s y js k ą F lo tą C z a rn o m o r
s k ą , sto p n io w o i s y s te m a ty c z n ie ro z s z e rz a ją c z a k r e s sw y c h b a d a ń w s e n s ie
m e r y to ry c z n y m i c h ro n o lo g ic z n y m (w y k a z p u b lik a c ji p rz e d e w s z y s tk im n a
p o d s ta w ie b ib lio g ra fic z n y c h b a z B ib lio te k i N a ro d o w e j - k s ią ż e k M A K .B N
1 a r ty k u łó w z c z a s o p is m B ib lio g ra fii Z a w a rto ś c i C z a s o p is m [BZCz]; p rz y
czy m z w ła s z c z a t a o s t a t n i a j e s t, n ie s te ty , d a le k a od k o m p le tn o ś c i)
1. O bok
F lo ty M o rz a C z a rn e g o - w ty m p o d c z a s I w o jn y św ia to w e j - p o ja w ia ją się
a s p e k ty d o w o d z e n ia (w ty m w s p o m n ia n y p rz e z W ie c z o rk ie w ic z a G rig o rew ic z)
n a w y so k im s z c z e b lu i „p rz e jśc ie k u B a łty k o w i”. U k o ro n o w a n ie m sp o reg o
ilościow o i d o b re g o ja k o śc io w o d o ro b k u n a u k o w e g o M a r k a H e r m y j e s t k s ią ż
k a h a b ilita c y jn a :
R o s y j s k a f l o t a w o j e n n a n a B a ł t y k u w l a t a c h 1 9 0 5 - 1 9 1 7
( s e r ia P r a c e M o n o g ra fic z n e / U n iw e r s y te t P e d a g o g ic z n y im . K o m isji E d u k a c ji
N a ro d o w e j w K ra k o w ie , 0 2 3 9 -6 0 2 5 , n r 5 6 1 , W ydaw . N a u k o w e U P, K ra k ó w
2 0 1 0 , ss. 6 2 3 , [2] s., [20] s. ta b l., [1] k. ta b l. złoż. : il. [w ty m kolor.]),
im p o n u ją c a e d y to rs k o i b ę d ą c a p r z e d m io te m n in ie js z e j a n a liz y . I s to tn e , że
w p rz e c iw ie ń s tw ie do P i o t r a O le n d ra , d r u g i z a u to ró w m a n a k o n c ie liczn e
i to ró ż n e re c e n z je - p r z y ty m n ie k o n ie c z n ie w o je n n o -m o rs k ie
2. Z a k r e s m e r y
1 J u ż w 1 9 9 7 r. r o z p r a w aFlota Czarnomorska w strategii wojennej Rosji w latach 1853-1917
p o s ł u ż y ł a j a k o p o d s t a w a u z y s k a n i a d o k t o r a t u , a l e n i e s t e t y n i e z o s t a ł a o n a w o r y g in a ln e j w e r s j i o p u b lik o w a n a . P i e r w s z ą w y d a n ą k s i ą ż k ę p t.
Pod banderą Sw. Andrzeja. R ola Floty Czarnom or
skiej w realizacji koncepcji strategicznych (m ilitarnych) R osji w latach 1914-1917
(P r a c e M o n o g r a f ic z n e / A k a d e m i a P e d a g o g i c z n a im . K o m i s ji E d u k a c j i N a r o d o w e j w K r a k o w ie , 0 2 3 9 - 6 0 2 5 ; n r 3 4 0 : W y d a w . N a u k . A P , K r a k ó w 2 0 0 2 ) p r z y je j 1 6 4 -s tr o n ic o w e j o b j ę t o ś c i [p lu s 5 k a r t i l u s t r a cji] m o ż n a i n a l e ż y u z n a ć z a s k r ó t o s t a t n i e j c z ę ś c i w s p o m n ia n e j d y s e r t a c j i d o k to r s k ie j - c o z n ie w ia d o m y c h p r z y c z y n n i e z n a l a z ł o o d z w i e r c i e d l e n i a w je j W s t ę p ie , s u g e r u j ą c y m c a ł k o w i t ą n i e z a l e ż n o ś ć p u b lik a c ji. T y m c z a s e m w id a ć p o c z ą tk o w o w y r a ź n ą f a s c y n a c j ę A u t o r a r o s y j s k ą F l o t ą M o r z a C z a r n e g o [ c z y j a k w o l i - C z a r n o m o r s k ą ] , a c o z d r a d z a j ą i j e g o a r t y k u ł y z l a t 1 9 9 8 - 2 0 0 3 i p ó ź n ie j. P i e r w s z y z n ic h t oRosyjskie przygotowania do operacji desantowych na wybrzeżach M orza Czar
nego w 1917 roku
(„ S t u d i a H i s t o r y c z n e ” - S H , 1 9 9 8 , z . 1, s. 7 7 - 8 2 - to w ł a ś c i w i e p r z e d o s t a t n i n i e n u m e r o w a n y p o d r o z d z ia ł r o z d z i a łu V IK am pania 1917 roku
n a s. 1 1 9 - 1 2 4 ) , d r u g iOperacja
floty czarnom orskiej podczas w ojny rosyjsko-tureckiej 1877-1878
( S H , 1 9 9 9 , z . 1, s . 4 3 - 5 5 - tu t a j w y s t ę p u j e z g o d n o ś ć c h r o n o lo g ic z n o - m e r y t o r y c z n a z p r a c ą d o k t o r s k ą , a l e n ie z p ó ź n i e j s z ą k s i ą ż k ą ) , t r z e c iB itw a p od Synopą 30 listopada 1853 roku - ostatnie wielkie starcie flo t żaglo
wych
( S H , 2 0 0 0 , z . 1, s. 4 7 - 5 9 -vide su p ra ),
a c z w a r t y mR ola flotylli rzecznych w walce
o panow anie na D unaju w latach I wojny św iatow ej
(S H , 2 0 0 3 , z . 1, s. 3 3 - 5 5 - t u z k o le i k o r e la c j a z j u ż w y d a n ą k s i ą ż k ą , a m o ż e r a c z e j p e w n e je j r o z s z e r z e n ie ; u w z g lę d n ia j ą c e z a i n t e r e s o w a n i a j e d n e g o z r e c e n z e n t ó w - p r o f, d r a h a b . k m d r a J ó z e f a W i e s ł a w a D y s k a n t a ) ?K o le j n y m a r t y k u ł e m , k t ó r y m o ż n a u z n a ć z a p i e r w s z y „ n o w e j f a l i ” j e s t
A d m ira ł Iw an
Grigorowicz (1853-1930) - ostatni m in ister m arynarki wojennej carskiej Rosji
(S H , R . 4 8 (2 0 0 5 ) , z. 3 /4 , s. 3 2 7 - 3 4 6 - w y k r a c z a j ą c y p o z a p r o b le m a t y k ę j e d y n i e F l o t y C z a r n o m o r s k ie j , a c z m a j ą c y w i e l e z n i ą w s p ó ln e g o ) . To s a m o m o ż n a s t w i e r d z i ć o n a s t ę p n y c h-
Dowodzenie rosyjską Cesar
ską M arynarką w latach I wojny św iatow ej
(„ P r z e g lą d H is to r y c z n o -W o js k o w y - P H W , R . 7, 2 0 0 6 , n r 4 , s . 2 1 5 - 2 2 6 ) iP rogram y rozbudow y rosyjskiej C esarskiej M a ryn a rki W ojennej
w latach 1906-1914
(P H W , R . 8 , 2 0 0 7 , n r 4 , s. 2 3 - 4 8 ) o r a zW spom nienia ostatniego m inistra
m arynarki wojennej carskiej Rosji
(P H W , R . 8 , 2 0 0 7 , n r 1, s . 1 6 5 - 1 7 0 - k t ó r e n a w i ą z u j ą d o w s p o m n i a n e g o a r t y k u ł u z 2 0 0 5 r., a o s t a t n i z n ic h o t w ie r a c y k l r e c e n z y j n y A u t o r a , g d y ż z a w i e r a r e c . k s i ą ż k i I v a n a K . G r ig o r o v ic a :Vospom inania byvsego morskogo m in istra ,
K r o n ś t a d t 2 0 0 5 ]. R o k 2 0 0 7 o b f it o w a ł w a r t y k u ł y M . H e r m y , a lb o w ie m o b o k j u ż 2 w y m i e n i o n y c h d o d a ć n a l e ż y k o le j n e r o z s z e r z e n i e r z e c z o w e (a c z n i e c h r o n o lo g ic z n e )Naczelne dowództwo sił zbrojnych Rosji
w latach 1914-1917 (organizacja, obsada personalna)
(S H , R . 5 0 , 2 0 0 7 , z . 2 , s. 1 7 7 - 1 9 1 ) iSztab
polowy Rosyjskiej Cesarskiej M arynarki Wojennej w latach pierw szej wojny św iatow ej
(„ A n n a le s A c a d e m ia e P a e d a g o g i c a e C r a c o v ie n s is . S t u d i a H i s t o r i c a ” - A A P C .S H [N r ] 6 ( 2 0 0 7 ) , s . 1 1 1 - 1 2 1 ) .2 C y k l r e c e n z y j n y o t w ie r a a r t y k u ł
W spom nienia ostatniego m inistra m arynarki wojennej
carskiej Rosji
(P H W , R . 8 , 2 0 0 7 , n r 1, s . 1 6 5 - 1 7 0 ) , g d y ż z a w i e r a r e c . n o w e j e d y c j i k s i ą ż k i I v a n at o r y c z n y i z a r a z e m g e o g r a f i c z n y t o „ R o s y j s k a f l o t a w o j e n n a n a B a ł t y k u ” c z y l i F l o t a B a ł t y c k a
(B a l t i j s k i j F l o t )
R o s j i , a c h r o n o l o g i c z n y t o „ l a t a 1 9 0 5 - 1 9 1 7 ” , t j . t z w . o k r e s „ p o c u s z i m s k i ” f l o t y c a r s k i e j d o r e w o l u c j i p a ź d z i e r n i k o w e j / l i s t o p a d o w e j 1 9 1 7 r . - o b e j m u j ą c y t e ż a k t y w n y u d z i a ł w I w o j n i e ś w i a t o w e j p r z e c i w k o n i e m i e c k i e j K a i s e r l i c h e [ K r i e g s ] M a r i n e w l a t a c h 1 9 1 4 - 1 9 1 7 , a l e o b e j m u j ą c y t e ż w ą t k i n e u t r a l n y c h p a ń s t w b a ł t y c k i c h z e S z w e c j ą - t r a d y c y j n i e t r a k t o w a n ą j a k o p o t e n c j a l n y p r z e c i w n i k - n a c z e l e( v i d e
w s p o m n i a n y a r t y k u ł - r e c e n z j aM i ę d z y „ m i o t e m a k o w a d ł e m
z 2 0 0 8 r . ) , c o b y ł o b a r d z i e j s k u t k i e m u w z g l ę d n i a n i a r e w a n ż y z m u h i s t o r y c z n e g o S k a n d y n a w ó w , n i ż t r z e ź w e j o c e n y p o l i t y c z n o - s t r a t e g i c z n e j . W a r t o p o d k r e ś l i ć p r z e n i e s i e n i e z a i n t e r e s o w a n i a A u t o r a z M o r z a C z a r n e g o i r o s y j s k i e j F l o t y C z a r n o m o r s k i e j ( z w a n e j t e ż c z a s a m i P o ł u d n i o w ą ) n a b l i ż s z e n a m M o r z e B a ł t y c k i e i r o s y j s k ą F l o t ę B a ł t y c k ą ( z w a n ą t a k ż e p o c z ą t k o w o P ó ł n o c n ą , a l e w k r ó t c e t r a f n i e j C e n t r a l n ą - z a p e w n e z r a c j i b l i s k o ś c i m e t r o p o l i i - s t o l i c y i p o t e n c j a ł u ) . O b y d w a t e a k w e n y c h a r a k t e r y z o w a ł a p e w n a c e c h a w s p ó l n a , c z y l i d o s t ę p p r z e z C i e ś n i n y o d p o w i e d n i o t u r e c k i e ( l i c z ą c o d w s c h o d u : B o s f o r , M o r z e M a r m a r a i D a r d a n e l e ) i D u ń s k i e ( S u n d , K a t t e g a t i S k a g e r r a k ) , c o p o d c z a s w o j n y s k u t k o w a ł o p r a k t y c z n i e i z o l a c j ą r o s y j s k i c h F l o t C z a r n o m o r s k i e j i B a ł t y c k i e j n a s w y c h a k w e n a c h - o b s z a r a c h o p e r a c y j n y c h . B y ł y j e d n a k ż e i i s t o t n e r ó ż n i c e . P r z y p r z y j ę t e j p e r i o d y z a c j i l a t 1 9 0 5 - 1 9 1 7 ( o k r e s p o c u s z i m s k i i I w o j n y ś w i a t o w e j ) o z n a c z a t o , i ż F l o t a B a ł t y c k a - m i m o s o j u s z u ( E n t e n t y , T r ó j p o r o - z u m i e n i a ) R o s j i z W i e l k ą B r y t a n i ą i F r a n c j ą - w o b e c p o t ę g i N i e m i e c m o g ł a c o n a j w y ż e j m y ś l e ć o s t r a t e g i c z n e j , a c z a k t y w n e j d e f e n s y w i e n a M o r z u B a ł t y c k i m , a l e F l o t a C z a r n o m o r s k a s t a ł a s i ę n a r z ę d z i e m z a c z e p n e j p o l i t y k i i o f e n K . G r ig o r o v ić a :
Vospom inania byvśego morskogo m in istra ,
K r o n ś t a d t 2 0 0 5 ) . D r u g a j u ż r e c e n z ja A u t o r a toL enin - recenzja
[[ „ A n n a le s A c a d e m ia e P a e d a g o g i c a e C r a c o v ie n s is . S t u d i a H i s t o r i c a ” - A A P C .S H [N r ] 6 ( 2 0 0 7 ) , s . 2 6 5 - 2 7 0 - g d y ż z a w i e r a r e c . k s i ą ż k i D m it r ij a A . V o lk o g o n o v a :Lenin: prorok raju, apostoł p ie k ła .
W y d . 2 . W a r s z a w a 2 0 0 6 ] . A u t o r n a j w y r a ź n ie j z a g u s t o w a ł w r e c e n z j a c h , p o n ie w a ż w s z y s t k i e n a s t ę p n e j e g o a r t y k u ł y z l a t 2 0 0 8 - 2 0 0 9 w g B Z C z B N s ą r e c e n z j a m i , i to n a w e t d o ś ć o d le g ły m i t e m a t y c z n i e o d F l o t y C z a r n o m o r s k i e j . I t a kM ezdu
m olotom i nakoval’nej - recenzja
[S H , R . 5 1 ( 2 0 0 8 ) , z . 1, s . 1 1 3 - 1 1 6 , z g o d n ie z t y t u ł e m z a w i e r a r e c . k s i ą ż k i I r in y N . N o v ik o v e j:M ezdu molotom i nakoval’n e j:
S v e c i a v g e r m a n o - r o s s ij s k o m p r o t i v o s t o a n i i n a B a l t i k e v g o d y P e r v o j m ir o v o j v o jn y . S a n k t - P e t e r b u r g 2 0 0 6 - w s k a z u j ą c p r z y t y m w y r a ź n i e n a M o r z e B a ł t y c k i e w l a t a c h 1 9 1 4 - 1 9 1 8 ] , n a t o m i a s tKozacy i W ehrm acht
- recenzja
[ A A P C .S H [N r ] 7 (2 0 0 8 ) , s. 1 8 0 - 1 8 3 z a w i e r a r e c . k s i ą ż k i W e r n e r a H . K r a u s e :Kozacy
i W ehrm acht
, K r a k ó w 2 0 0 6 - o tw ie r a j ą c t y m s a m y m s e r ię r e c e n z j i „ d r u g o w o je n n y c h ”]. K o n t y n u a c j ą s ąDesperaci D onitza - recenzja
[„ N a u t o lo g ia ”, R . 4 3 (2 0 0 8 ) , n r 1 4 5 , s. 1 4 5 - 1 4 6 , k t ó r a z a w ie r a r e c . k s i ą ż k i L a w r e n c e P a t e r s o n a :Desperaci Donitza: niemieckie żywe torpedy i bezzałogo-
we łodzie podwodne
- W a r s z a w a 2 0 0 8 ] iWehrmacht - recenzja
[S H , R . 5 2 (2 0 0 9 ) , z. 2 , s. 1 8 9 - 1 9 3 ; z a w i e r a r ec . k s i ą ż k i W o lf r a m a W e tte :W ehrmacht : legenda i rzeczywistość,
K r a k ó w 2 0 0 8 ] . C o p r a w d a w t y t u l e j e s t t o u k r y t e , a l e r e c e n z j ą j e s t i o s t a t n i z p r z e d s t a w i o n y c h a r ty k u łó w :„Mózg”
rosyjskiej m arynarki wojennej
[P H W , R . 1 0 ( 2 0 0 9 ) , n r 1, s. 1 9 7 - 2 0 0 , g d y ż z a w i e r a r e c . k s i ą ż k i K i r illa B . N a z a r e n k o :„Mozg” flota Rossii: ot C usim y do pervoj m irovoj vojny,
S a n k t P e t e r b u r g 2 0 0 6 ] . W a r to p o d k r e ś lić , iż r o s y j s k i p o d t y t u ł o k r e ś l a z a k r e s c h r o n o lo g ic z n y o d C u s z i m y d o p ie r w s z e j w o j n y ś w i a t o w e j - c z y l i l a t a 1 9 0 5 - 1 9 1 4 ( a m o ż e n a w e t d o 1 9 1 7 r.?).sy w y n a M o rz u C z a rn y m w o b ec „chorego c z ło w ie k a E u r o p y ”, czyli T u rc ji o ra z
p a ń s tw b a łk a ń s k ic h . A g r e s y w n a a k ty w n o ś ć R o sji n a p o łu d n iu ( b a s e n c z a r n o
m o rs k i, B a łk a n y i B lis k i W sch ó d ) ty m c z a s e m u t r u d n i a ł a k o n s e k w e n tn ą r e
a liz a c ję w z m o c n ie n ia n a p ó łn o c y /c e n tru m , sz c z e g ó ln ie o s ła b io n e j k lę s k ą
w w o jn ie ro s y js k o -ja p o ń s k ie j l a t 1 9 0 4 -1 9 0 5 F lo ty B a łty c k ie j. P rzy p o m n ijm y ,
że w ła ś n ie z n ie j d e ta s z o w a n o w z d e c y d o w a n ej w ię k sz o śc i o k r ę ty tzw . II i III
E s k a d r y (F lo ty ) O c e a n u S p o k o jn e g o /D a le k ie g o W sc h o d u , k tó r e z n a la z ły m o r
s k i g ró b p o d C u s z im ą . J e d n o s te k ze s k ła d u F lo ty C z a rn o m o rs k ie j, m im o
ch ęci, n ie m o ż n a było ta m s k ie ro w a ć (z w y ją tk ie m k ilk u k rą ż o w n ik ó w p o m o c
n ic z y c h ) w s k u te k s t a t u s u n e u tr a ln o ś c i c ie ś n in c z a r n o m o rs k ic h - co p a r a d o k
s a ln ie w zm o cn iło d ą ż e n ie do p e łn e g o o tw a r c ia M o rz a C z a rn e g o d la R o sji i to
k o s z te m T urcji! M o rze C z a rn e m ia ło z a te m s ta ć się r o s y js k im
M a r e N o s t r u m ,
co w p r z y p a d k u B a łty k u n ie było je s z c z e r e a ln e - b e z r o z g r o m ie n ia N ie m ie c
i e w e n tu a ln ie Szw ecji.
R e w o lu c ja i p o w s ta n ia l a t 1 9 0 5 -1 9 0 7 ja k o s k u te k k lę s k i R o sji w w o jn ie
z J a p o n i ą - j a k p ó źn iej się o k a z a ło , in s p ir o w a n e p rz e z p a r a d o k s a l n ą k o n k u
re n c ję s łu ż b s p e c ja ln y c h R o sji i N ip p o n u k tó re j w o je n n o m o rs k im sy m b o le m
s ta ły się p a n c e r n ik e s k a d r o w y [p r e d re d n o t] „ K n ia ź P o tio m k in /P o tie m k in
T a w ric z e s k ij” i k r ą ż o w n ik le k k i „ O czak o w ” F lo ty C z a rn o m o rs k ie j. P ie rw s z y
z n ic h ju ż 12 p a ź d z ie r n ik a 1905 r. p r z e m ia n o w a n o n a „[S w iato j] P a n tie le j-
m o n ”, a d r u g i d o p ie ro 7 k w ie tn ia 1907 r. (po n a p r a w ie u s z k o d z e ń , o d n ie s io
n y c h p o d c z a s re w o lty ) n a z w a n o „ K a g u ł” (d o ty c h c z a s n o sz ą c y t ę n a z w ę b liź
n i a k t y p u „ B o g a ty r” p r z e m ia n o w a n o n a „ P a m ja t’ M i e r k u r i j a ”). Z m ia n y
p a tro n ó w -im io n ty c h je d n o s te k c a rs k ie j flo ty św ia d c z y ć m o g ą o p ró b ie w ład z
z a ta r c ia p a m ię c i o w y d a r z e n ia c h - z k tó r y m i się o n e k o ja rz y ły - oczyw iście
n a d z ie je te o k a z a ły się b e z s k u te c z n e .
K o le jn a f a la „ p rz e c h rz c z e ń ”, ty m r a z e m fa k ty c z n e b o lsz e w ic k ic h , m im o iż
je s z c z e p r z e d p a ź d z ie r n ik ie m , n a s t ą p i ł a od 13 k w ie tn ia 1917 r. i o b ję ła n ie
ty lk o p o w ró t do p o p rz e d n ic h im io n ty c h o k rę tó w : „ P o tie m k in [T a w ric z ie sk ij]”
- b e z t y t u ł u k sią ż ę c e g o - od 11 m a ja to „B oriec z a S w o b o d u ”. W ie lk i d r e d n o t
„ J e k a tie r in a I I ” - p r z e m ia n o w a n y 27 c z e rw c a 1915 r. n a „ I m p ie r a tr ic a J e -
k a t i e r i n a W ie lik a ja ” - z o s ta ła 29 k w ie tn ia 1917 r. „ S w o b o d n a ju R o s s iju ”,
a w ty m s a m y m d n iu „W olju” z o s ta ł b liź n ia c z y d o ty c h c z a so w y „ Im p ie r a to r
A le k s a n d r I I I ”. B u d o w a n y je s z c z e i n ig d y n ie u k o ń c z o n y s u p e r d r e d n o t „Im -
p ie r a to r N ik o ła j I ” n a z w a n o w te d y „ D ie m o k r a tiją ”. T ra n s p o rto w ie c lo tn ic z y
(w o d n o sam o lo tó w , „ a w io m a tk a ”, j e d e n z p ro to p la s tó w lo tn isk o w c ó w ) „Im p ie-
r a t o r A le k s a n d r I I I ” od 11 m a ja z o s ta ł „ R ie s p u b lik a ń c e m ”, a „ I m p ie r a to r
N ik o ła j I” (n a z w y je d n o s te k te s a m e co ww. d re d n o ty ) s t a ł się od 18 m a ja
„A w ia to re m ”.
P o d o b n e rz e c z y d z ia ły się ró w n o c z e ś n ie ró w n ie ż m .in . w e F lo cie B a łty c
k ie j, co było s w o is tą m a n i e r ą w ła d z re w o lu c y jn y c h , u w a ż a ją c y c h te sy m b o
lic z n e g e s ty z a w a ż n ie js z e , n iż u tr z y m a n ie i/lu b p rz y w ró c e n ie g o to w o ści bo jo
w ej (p rz y w s z e c h w ła d n e j a n a r c h ii by ło to w s z a k ż e p r a k ty c z n ie n ie m o żliw e).
S z c z e g ó ln ie d o ty c zy to d u ż y c h je d n o s te k o lic z n y c h z a ło g a c h , a p rz y ty m
c z ę s t o b e z c z y n n y c h - b e z c e n n a „ f l o t a w g o t o w o ś c i ”
(f l e e t i n b e i n g )
- w p r z e c i w i e ń s t w i e d o z a j ę t y c h c o d z i e n n ą s ł u ż b ą m n i e j s z y c h o k r ę t ó w . A n a l o g i c z n y p r o c e s n a s t ą p i ł z r e s z t ą w n i e m i e c k i e j F l o c i e P e ł n o m o r s k i e j n a p o c z ą t k u l i s t o p a d a 1 9 1 8 r . , c o z a p o c z ą t k o w a ł o r e w o l u c j ę n i e m i e c k ą i w y m u s i ł o f o r m a l n i e z a w i e s z e n i e b r o n i c z y t e ż r o z e j m - a f a k t y c z n i e k a p i t u l a c j ę - 1 1 l i s t o p a d a , c o z a k o ń c z y ł o W i e l k ą W o j n ę , p ó ź n i e j z w a n ą I w o j n ą ś w i a t o w ą . I I R z e s z a N i e m i e c k a t e z m a g a n i a z a t e m o s t a t e c z n i e p r z e g r a ł a , a l e p r z e d z a c h o d n i m i M o c a r s t w a m i S p r z y m i e r z o n y m i i S t o w a r z y s z o n y m i , n i e z a ś p r z e d R o s j ą R a d z i e c k ą , k t ó r a s e p a r a t y s t y c z n y m t r a k t a t e m b r z e s k i m u z n a ł a s i ę z a p o k o n a n ą p r z e z P a ń s t w a C e n t r a l n e z N i e m c a m i n a c z e l e . A u t o r j a k o c e z u r ę k o ń c o w ą a k t y w n y c h d z i a ł a ń r o s y j s k i c h s i ł m o r s k i c h n a B a ł t y k u i M o r z u C z a r n y m p r z y j m u j e 7 l i s t o p a d a ( 2 5 p a ź d z i e r n i k a ) 1 9 1 7 r. - c z y l i w y b u c h t z w . W i e l k i e j S o c j a l i s t y c z n e j ( b o l s z e w i c k i e j ) R e w o l u c j i P a ź d z i e r n i k o w e j , t y m r a z e m z c z y n n y m u d z i a ł e m z a ł ó g i o k r ę t ó w F l o t y B a ł t y c k i e j , j e d n a k ż e j u ż o d t z w . r e w o l u c j i l u t o w e j / m a r c o w e j d o s t r z e c m o ż n a s y m p t o m y r o z p r z ę ż e n i a t z w . d w u w ł a d z y - w s p o m n i a n e w y ż e j p r z e m i a n o w a n i a b y ł y j e g o ł a g o d n y m i n i e j a k o s y m b o l i c z n y m s y m p t o m e m . Z o s t a ł y o n e j e d n a k o g r a n i c z o n e p r z e z d o w ó d c ę F l o t y C z a r n o m o r s k i e j , z n a n e g o p ó ź n i e j z w o j n y d o m o w e j p r z y w ó d c ę „ B i a ł y c h ” , w i c e a d m . A l e k s a n d r a W . K o ł c z a k a u m i e j ę t n y m p o s t ę p o w a n i e m i z a a n g a ż o w a n i e m d o n i e m a l k o ń c a l i p c a f l o t y w o p e r a c j e m i n o w e . P l a n o w a n a i p r z y g o t o w y w a n a o p e r a c j a d e s a n t o w a n i e d o s z ł a j e d n a k d o s k u t k u , m i m o ż e n o w y i k o l e j n y j u ż d o w ó d c a F l o t y M o r z a C z a r n e g o ( 1 8 / 2 0 l i p c a - 1 3 g r u d n i a 1 9 1 7 r . ) k o n t r a d m . A l e k s a n d r W . N i e m i t z b y ł j e j z a g o r z a ł y m z w o l e n n i k i e m , a p r ó b o w a ł o ż y w i ć s w ą f l o t ę p a t r i o t y c z n y m z a p a ł e m - p r z e z a g i t a t o r ó w b o l s z e w i c k i c h o k r e ś l a n y m w r ę c z j a k o „ u l t r a p r a w i c o - w y n a c j o n a l i z m ” . Z a u w a ż m y w s z a k ż e , i ż o i l e o p e r a c j e m i n o w e n a w e t n a w o d a c h p r z e c i w n i k a m o ż n a p r z e w r o t n i e o k r e ś l i ć j a k o d z i a ł a n i a o b r o n n e ( d e f e n s y w n e ) - z a t e m m o g ł y b y ć j e s z c z e t o l e r o w a n e - t o o p e r a c j e d e s a n t o w e k o j a r z ą s i ę b e z w z g l ę d n i e z d z i a ł a n i a m i z a c z e p n y m i ( o f e n s y w n y m i ) , a n a w e t a g r e s y w n y m a t a k i e m ; a t e g o n i e m o g l i ś c i e r p i e ć p a c y f i s t y c z n i i n t e r n a c j o n a l i ś c i ( n a w e t j e ś l i n i e b y l i w p r o s t n a ż o ł d z i e w r o g ó w ) . Z a s z c z e g ó l n y w a l o r o b y d w u k s i ą ż e k M a r k a H e r m y u w a ż a m w ł a ś n i e n o w a t o r s k i e w d o t y c h c z a s o w e j h i s t o r i o g r a f i i p o l s k i e j u j ę c i e p r o b l e m a t y k i r o z k ł a d u r e w o l u c y j n e g o F l o t y B a ł t y c k i e j i C z a r n o m o r s k i e j - d a l e k i e o d t r a d y c y j n y c h u p r o s z c z e ń , z a r ó w n o d o m i n u j ą c y c h d o n i e d a w n a f i l o s o w i e c k i c h , j a k i „ b i a ł o g w a r d y j s k i c h ” p r o w e n i e n c j i e m i g r a c y j n e j . P o ś w i ę c o n o i m o d p o w i e d n i o n i e n u m e r o w a n e , n i e s t e t y , p o d r o z d z i a ł yR e w o l u c j a w R o s j i i j e j w p ł y w n a
g o t o w o ś ć b o jo w ą F l o t y B a ł t y c k i e j
i d a l e j r o z d z i a ł u I VC z w a r t a k a m p a n i a
w o j e n n a n a B a ł t y k u - r o k 1 9 1 7
c z ę ś c i I IW i e l k a W o j n a
( 2 0 1 0 , s . 4 2 6 - 4 3 9 i n . ) o r a zP o c z ą t e k p r z e m i a n r e w o l u c y j n y c h w e F lo c i e C z a r n o m o r s k i e j
i d a l e j r o z d z i a ł u V IK a m p a n i a 1 9 1 7
( 2 0 0 2 , s . 1 1 7 - 1 1 9 i n . ) . C o p r a w d a s z k o d a , ż e w n i e n u m e r o w a n y m t a k ż e p o d r o z d z i a l eB u n t y w e
f l o c i e
r o z d z i a ł u IC u s z i m a - k r a j o b r a z p o b i t w i e
c z ę ś c i IP r z e d w y b u c h e m
W i e l k i e j W o j n y 1 9 0 5 - 1 9 1 4
(s. 2 7 - 3 2 )
R o s y j s k i e j f l o t y
... (2010) n ie w s p o m n ia
n o ch oćby w p rz y p is ie n r 2 4 n a s. 27 o re w o lc ie n a k r ą ż o w n ik u „O czak o w ”
- ob o k o sła w io n e g o w rę cz „ P o tio m k in a ” - o b y d w u ze s k ła d u F lo ty C z a r n o
m o rs k ie j l a t 19 0 5 -1 9 0 7 . B y ły to p rz e c ie ż sy m b o le re w o lu c ji - p rz y czym
„ O c z a k o w ” w a lc z y ł do k o ń c a , w p r z e c iw ie ń s tw ie do in n y c h p r z y p a d k ó w
z „ P o tio m k in e m ” n a czele; s ta n o w c z o z a te m „ p rz e re k la m o w a n y m ” p rz e z b o l
sz e w ik ó w / k o m u n istó w . W a rto b o w ie m z a u w a ż y ć - w ś la d z a c y to w a n y m P.P.
W ie c z o rk iew ic z e m - że b e z w z g lę d n a r o z p r a w a ze z b u n to w a n y m „O czako-
w e m ” - w p rz e c iw ie ń s tw ie do n ie co w c z e śn ie jsz e g o c a s u s u „ P o tio m k in a ”,
o k a z a ła się w ła śc iw y m r o z w ią z a n ie m ze s tr o n y w ła d z i ja k o p ie r w s z a w y ty
c z y ła o d p o w ie d n ią p ro c e d u rę . U d a n y z a m a c h te r r o r y s ty c z n y n a w ic e a d m .
C z u c h n in a i n ie u d a n e p ró b y z w ic e a d m . D u b a s o w e m fa k ty c z n ie to ty lk o
p o tw ie r d z a ją - ja k o a k ty z e m s ty i z a s tr a s z e n ia ty c h , k tó rz y m ie li o d w ag ę
p rz e c iw s ta w ić się b u n to m .
O ile je d n a k a n a r c h ia w e F lo cie C z a rn o m o rs k ie j b y ła m n ie j n ie b e z p ie c z
n a - a j a k b łę d n ie o c e n ia n o S e w a s to p o l z n ik o m o n a r a ż o n y n a k o m b in o w a n y
a t a k s to s u n k o w o s ła b y c h sił tu re c k o -n ie m ie c k ic h ( in te r w e n c ja b r y ty js k a p o d
c z a s w o jn y dom ow ej to p ó ź n ie js z a k w e s tia - 1919) - to zg o ła in a c z e j p r z e d
s ta w ia ła się s y tu a c ja R o sji n a d M o rz e m B a łty c k im . T u ta j p rz e c iw n ik ie m m o
g ły b y ć g łó w n e s iły p o tę ż n e j II R z e sz y N ie m ie c k ie j, a ó w c z e s n a s to lic a
p a ń s t w a (P io tro g ó d - n ie g d y ś i o b e c n ie S a n k t P e te r s b u r g , a n a k ilk a d z ie s ię
cioleci so w ieck i L e n in g r a d ) i g łó w n a b a z a F lo ty B a łty c k ie j (K ro n s z ta d ) b y ły
z a g ro ż o n e n ie m a l b e z p o śre d n io ! W k ró tc e o b a w y się z iśc iły i ro z p o c z ę ła się
„ m o o n s u n d z k a ” o p e r a c ja d e s a n to w a „A lb io n ”, p o d o s ło n ą d e ta s z o w a n y c h
z N o rd s e e (M o rz a P ó łn o c n eg o ) n a O s ts e e (B a łty k - d o sło w n ie M o rz a W sc h o d
n ie g o ) zesp o łó w H o c h s e e flo tte - czyli c z w a r ta k a m p a n i a 1917 r. S iły ro s y j
sk ie , z a n a r c h iz o w a n e d w u w ła d z ą - z a ró w n o m o rs k ie , j a k i lą d o w e tzw . F r o n
t u P ó łn o c n e g o (co w ią ż e się ze w s p o m n ia n ą w c z e śn ie j, n ie k ie d y s to s o w a n ą
i n n ą n a z w ą b a łty c k ie j F lo ty P ó łn o c n e j/C e n tra ln e j) - o k a z a ły się n ie m a l b e z
r a d n e , u s t ę p u j ą c z Z a to k i R y s k ie j, n a s t ę p n i e e w a k u u ją c R e w e l (T a llin )
w d n iu 16 [3] p a ź d z ie r n ik a 1917 r. i z a s ta n a w ia ją c się n a w e t n a d p r z e n ie s ie
n ie m n a c z e ln y c h w ła d z p a ń s t w a do M oskw y. F lo ta B a łty c k a z o s ta ła z a b lo k o
w a n a w Z ato c e F iń s k ie j, w k ró tc e n a s t ą p i ł p r z e w r ó t b o lsz e w ic k i, a 15 [2]
g r u d n ia 1917 r. i 3 m a r c a 1918 r. (tzw . n o w eg o s ty lu „ g re g o ria ń s k ie g o ”
- o b o w ią z u ją c eg o w R o sji fo rm a ln ie od lu te g o 1918 r.) w B rz e ś c iu L ite w s k im
z a w a r to k o le jn o s e p a r a ty s ty c z n y ro z e jm i t r a k t a t po k o jo w y m ię d z y R o sją
R a d z ie c k ą a P a ń s tw a m i C e n tr a ln y m i. Z r e s z tą po tr a k t a c i e b r z e s k im d o p e łn ił
s ię lo s S e w a s to p o la (o p a n o w a n e g o p rz e z N ie m c ó w 1 m a ja ) i F lo ty C z a r n o
m o rs k ie j ( s a m o z a to p ie n ie w N o w o ro sy jsk u 18 c z e rw c a 1918 r. je d n o s te k pro-
b o lsze w ick ich ).
T a k z e m ś c iła się a n a r c h ia i b u n ty w s iła c h z b ro jn y c h R o sji, a le - j a k
w s p o m n ia n o - w k ró tc e d o tk n ie to i ty m c z a so w y c h zw ycięzców : k o le jn o c e s a r
s k o -k ró le w s k ie A u s tro -W ę g ry i c e s a r s k ie N iem cy. R o z p a d d u a lis ty c z n e j m o
n a r c h ii H a b s b u rg ó w ju ż n a p o c z ą tk u lis to p a d a 1918 r. j e s t p o w sz e c h n ie z n a
n y , a l e n i e c o z a p o m n i a n y m p r z e j a w e m e r o z j i k . u . k
