A. G¹siewicz & M. S³owakiewicz (eds) – Palaeozoic Climate Cycles: Their Evolutionary and Sedimentological Impact. Geological Society, London, 2013, Special Publications, 376, s. 586.
Kolejny, 376 tom publikacji specjalnych londyñskiego Towa-rzystwa Geologicznego nale¿y do ksi¹¿ek o bardzo du¿ej wartoœci poznawczej. Jest pok³osiem sesji paleoklimatycznej walnego zgro-madzenia Europejskiej Unii Nauk o Ziemi (Wiedeñ, 2011). Na pewno oprócz geologów znajdzie on uznanie u wielu paleoklima-tologów, paleontologów i specjalistów z wielu innych dziedzin pokrewnych geologii. Na 586 stronach liczne grono autorów, wspo-mo¿onych przez ponad piêædziesiêciu (!) recenzentów, w 21 arty-ku³ach przedstawi³o szerokie spektrum zagadnieñ pogrupowanych w piêæ dzia³ów: zapis geologiczny od górnego karbonu do dolnego triasu, kryzys pomiêdzy póŸnym dewonem a wczesnym karbonem, zaburzenia paleoœrodowiskowe pomiêdzy póŸnym karbonem a wczesnym permem, zdarzenia paleoklimatyczne w œrodkowym i póŸnym permie oraz przejœcie pomiêdzy permem a triasem. Dlate-go te¿ mo¿na zauwa¿yæ, ¿e tytu³ tomu jest nieco myl¹cy, gdy¿ arty-ku³y w nim zawarte dotycz¹ przedzia³u czasu zawartego pomiêdzy póŸnym dewonem a wczesnym triasem (a nie ca³ego paleozoiku). Ogromna iloœæ i wysoka jakoœæ prezentowanych informacji z nad-datkiem rekompensuje ewentualny zawód czytelników spodzie-waj¹cych siê znaleŸæ tu opis wiêkszej czêœci profilu paleozoiku.
Autorzy wiod¹ nas przez bardzo ciekawy i pe³en niezwyk³ych wydarzeñ czas w ¿yciu naszej planety. Powstawanie Pangei, jedy-nego w miarê dobrze poznajedy-nego superkontynentu, a na tym tle wielkie zlodowacenia, kryzysy biotyczne ukoronowane najwiêk-szym w dziejach Ziemi wymieraniem i niezwyk³e zmiany klimatu. Spogl¹damy na te dramatyczne i nierzadko bardzo gwa³towne wydarzenia oczami sedymentologów, stratygrafów, paleontolo-gów, klimatologów i geochemików. Przedstawiaj¹ oni wyniki swoich badañ paleoœrodowiskowych, szukaj¹c prawid³owoœci w pozornie chaotycznie przebiegaj¹cych procesach w ziemskim ekosystemie, niekiedy nawet opieraj¹c swoje teorie o rozwa¿ania kosmologiczne.
Wêdrujemy przez kolejne fragmenty œwiata póŸnego paleozoiku, dziêki trzem pierwszym artyku³om, spogl¹damy na zró¿nicowane osady tworz¹cej siê Pangei, od dzisiejszych Chin przez Kanadê do Europy. PóŸniej na przyk³adzie pochodz¹cym z profilu we wschod-nich Alpach omawiany jest pierwszy póŸnopaleozoiczny globalny kryzys œrodowiskowy, omówiony w aspekcie geochemicznym.
Najobszerniejszy rozdzia³ ksi¹¿ki opisuje œwiat póŸnego kar-bonu i wczesnego permu. Wielkie zlodowacenia, cykle sedymen-tologiczne, geochemiczne i klimatyczne przedstawione s¹ na przyk³adach pochodz¹cych z ró¿nych obszarów Gondwany i przy-leg³ych obszarów oceanu. Œwiat tworz¹cego siê superkontynentu przedstawiony jest w krótkich migawkach, pozornie bardzo od sie-bie ró¿nych i odleg³ych nie tylko geograficznie (wtedy i dziœ), ale mo¿na w nich dostrzec elementy wspólnej historii. Interesuj¹co przedstawiono np. zwi¹zki pomiêdzy formowaniem i rozwojem budowli wêglanowych a zmianami cech fizycznych i chemicznych wód morskich, czy zagadnienia zwi¹zane z analiz¹ cyklicznoœci obserwowanej w osadach kontynentalnych i morskich.
Wp³yw klimatu na ró¿norodne aspekty rozwoju ekosystemów w œrodkowym i póŸnym permie jest przedmiotem rozwa¿añ auto-rów czwartego dzia³u tomu. Ta czêœæ ksi¹¿ki prezentuje najszersze spektrum metod badawczych. Autorzy bardzo wszechstronnie przedstawiaj¹ zagadnienia zwi¹zków paleoklimatu z geologi¹, pre-zentuj¹c wyniki uzyskane na podstawie badañ izotopowych, pale-ontologicznych, geochemicznych i sedymentologicznych, tak¿e w odniesieniu do formowania z³ó¿ wêglowodorów na Ni¿u Polskim.
Tom zamykaj¹ artyku³y poœwiêcone schy³kowi paleozoiku. Interesuj¹cy jest opis wzglêdnie bliskich Polski profili zawie-raj¹cych jedn¹ z najwa¿niejszych granic geologicznych – przejœcie pomiêdzy permem a triasem. Udokumentowane w Chorwacji two-rzy³y siê na p³ytkim szelfie Paleotetydy, a pochodz¹ce z obszaru Nie-miec – w basenie cechsztyñskim.
Ca³y tom jest spójnym opisem œwiata bardzo ró¿nego od naszego, ale w wielu aspektach nam bliskiego. Dynamizm zmian w niczym nie ustêpuje œrodowiskowemu kalejdoskopowi ostatnich okresów geologicznych. Tempo zachodz¹cych procesów, w tym tak brzemiennych w skutki jak wymieranie przy granicy perm/trias, i bogaty zespó³ elementów temu towarzysz¹cych jest doskona³ym materia³em porównawczym do rozwa¿añ o dzisiejszych zmianach i scenariuszach na przysz³oœæ. Redaktorzy wspominaj¹ o aktuali-stycznym znaczeniu wyników badañ przedstawionych w ksi¹¿ce. Rzeczywiœcie, patrz¹c na tak dynamiczne zmiany w ekosystemie, zachodz¹ce na d³ugo przed pojawieniem siê wp³ywów antropoge-nicznych, nie sposób nie zadaæ sobie pytania o rolê czynników naturalnych, niezale¿nych od ludzkiej dzia³alnoœci, na obserwo-wane dziœ zmiany klimatyczne.
Artyku³y s¹ bardzo bogato ilustrowane. Pewnym utrudnie-niem jest niewielki format wielu fotografii. Przy s³abej dostêpno-œci elektronicznej wersji (ile polskich bibliotek naukowych zapewnia dostêp on line do Special Publications?), gdzie wiel-koœæ fotografii nie stanowi problemu ze wzglêdu na ich dobr¹ rozdzielczoœæ, czêsto pozostaje tylko ufaæ autorskim opisom. Zw³aszcza w przypadku ilustracji paleontologicznych czy mikro-facjalnych, nieco utrudnia to pe³n¹ absorpcjê treœci.
Dla polskiego czytelnika interesuj¹cy jest „nadwiœlañski œlad”, w tym ekskluzywnym tomie bardzo wyraŸny. A¿ 7 (z 21) arty-ku³ów jest zwi¹zanych z Polsk¹. Dotycz¹ one karbonu w basenie lubelskim oraz czerwonego sp¹gowca i cechsztynu na Ni¿u Pol-skim. Trzeci¹ czêœæ zespo³u stanowi¹ polscy autorzy, na czele z redaktorami ca³oœci, A. G¹siewiczem i M. S³owakiewiczem, któ-rzy zapewnili nam naprawdê bardzo smakowit¹ geologiczn¹ ucztê. Szczerze zachêcam do siêgniêcia po „Paleozoic climate cycles”!
Pawe³ Raczyñski
495 Przegl¹d Geologiczny, vol. 62, nr 10/1, 2014
