Janusz Mariański
""Leutereligion". Eine neue Gestalt
des Christentums auf dem Weg durch
die 80er Jahre?", Paul Michael
Zulehner, Wien 1982 : [recenzja]
Collectanea Theologica 54/3, 183-184
R E C E N Z J E
P a u l M ic h a e l Z U L E H N E R , „ L e u te r e lig io n ”. E in e n e u e G e s ta lt d e s C h r is te n
tu m s a u f d e m W e g d u r c h d ie 80er J a h re ? , W ie n 1982, V e rla g H e rd e r, s. 98.
P a u l M ic h a e l Z u l e h n e r, p ro f e s o r k a to lic k ie j n a u k i sp o łe c z n e j i te o logii p a s to r a ln e j w P a s s a w ie (RFN ), je s t a u to r e m w ie lu k s ią ż e k o m a w ia ją c y c h s y tu a c ję K o śc io ła k a to lic k ie g o w A u s tr ii i s ta ły m w s p ó łp r a c o w n ik ie m I n s ty tu t u B a d a ń S o c jo r e lig ijn y c h w W ie d n iu (IK S). P r z y jeg o w s p ó łp r a c y z re a liz o w a n o w 1970 r. a n k ie tę w tr z e c h d ie c e z ja c h a u s tr ia c k ic h n a te m a t
R e lig ia w ż y c iu lu d z i. W 1980 r. p o w tó rz o n o te b a d a n ia w w e r s j i p o sz e rz o n e j
i o b ję to n im i w s z y s tk ie d ie c e z je a u s tr ia c k ie . R e z u lta ty p rz e p r o w a d z o n y c h b a d a ń u k a z a ły się w fo r m ie s u m a ry c z n e j w k sią ż c e Z u le h n e r a p t. R e lig io n
im L e b e n d e r Ö s te r re ic h e r . D o k u m e n ta tio n e in e r U m fr a g e (W ien 1981).
W k sią ż c e L e u te r e lig io n a u to r p r z e p r o w a d z a te o lo g ic z n ą a n a liz ę i i n t e r p r e ta c ję d a n y c h e m p iry c z n y c h . W k a ż d y m z 9 ro z d z ia łó w o m a w ia k r ó tk o w y n i k i b a d a ń s o c jo lo g ic z n y c h z l a t 1970— 1980, a n a s tę p n ie p o d d a je je re f le k s ji z p u n k tu w id z e n ia te o lo g ii p a s to r a ln e j. W te n sp o só b p rz e r z u c a ja k b y „ m o s t” p o m ię d z y e m p iry c z n y m i b a d a n ia m i s p o łe c z n y m i a d u s z p a s te r s k ą p r a k t y k ą K o ścio ła o ra z d o s ta rc z a w a ż n y c h w s k a z a ń d la k o n s e k w e n tn e g o d z ia ła n ia c h r z e ś c i ja n i K o śc io łó w c h rz e ś c ija ń s k ic h , Z u le h n e r je s t tw ó r c ą k o n c e p c ji A u s w a h lc h r is te n i b a d a c z e m z ja w is k a „ c h rz e ś c ija n w y b ie r a ją c y c h ”. K o n s ta tu je on f a k t, że z n a c z n a część lu d z i o c h rz c z o n y c h i w ie rz ą c y c h n ie w y k a z u je g o to w o śc i p rz y ję c ia w s z y s tk ic h r e g u ł k o ś c ie ln y c h w z a k re s ie o rto d o k s ji i o r to p r a k ty k i, w y b ie r a n a to m ia s t to, co o d p o w ia d a ic h p o tr z e b o m i z a in te re s o w a n io m , n ie n a d ro d z e g w a łto w n y c h zpaian, lecz v ia fa c ti. „ L e u te r e lig io n ” to n o w a k o n c e p c ja te o r e ty c z n a d la
o p is u fe n o m e n u d y s ta n s u ją c y c h s ię w o b ec K o śc io ła c h rz e ś c ija n .
Z so c jo lo g ic z n e g o p u n k t u w id z e n ia ro z w a ż a się re lig ijn o ś ć lu d z i w p o - w ią z a n iń z .k o n te k s te m sp o łe c z n y m . I s tn ie ją o k re ś lo n e u z a le ż n ie n ia i u w a r u n k o w a n ia w z a je m n e re lig ijn o ś c i i ż y c ia sp o łeczn eg o . W e w sp ó łc z e s n y m ży ciu sp o łe c z n y m d o m in u ją tr z y p o d s ta w o w e p o tr z e b y lu d z k ie : in d y w id u a ln o ś ć (p ra g n ie n ie b y c ia u z n a n y m i d o c e n io n y m ), w o ln o ść o ra z p r a g n ie n ie w ię z i i b y c ia b e z p ie c z n y m w św ie c ie (B e h e im a tu n g ). D w a „ ś w ia ty ” tw o r z ą W łaści w e śro d o w is k o d la je d n o s tk i: „ ś w ia t” p r a c y i k r ą g ro d z in n o -p rz y ja c ie ls k i. N a s tę p u je ja k b y u c ie c z k a z m a k r o s t r u k tu r sp o łe c z n y c h w ś w ia t ż y c ia r o d z in n e go i m a ły c h g r u p n ie f o rm a ln y c h (k le in e L e b e n s w e lt). T e w ła śc iw o ś c i u z n a w a n e w e w sp ó łc z e s n y c h s p o łe c z e ń s tw a c h z a c h o d n ic h za „ ś w ię te ” , o ra n d z e o c z y w isto śc i k u ltu r o w e j, p o c ią g a ją za s o b ą re g r e s p o s ta w a u to r y ta r n y c h i r o zw ój p lu r a liz m u n a ró ż n y c h p ła s z c z y z n a c h życia. P lu r a liz m s p o łe c z n o -k u ltu ro w y o d d z ia ły w u je ró w n ie ż n a s f e r ę r e lig ijn ą . K o śció ł m oże p o p ie r a ć te t e n d e n c je w s p ó łc z e s n e g o ś w ia ta i je g o w a rto ś c i, g d y ż n ie s ą on e o b ce E w a n gelii.
R e lig ijn o ść , t a k j a k je s t o n a p rz e ż y w a n a p rz e z je d n o s tk i, p o z o s ta je p o d w p ły w e m w a r to ś c i u z n a w a n y c h p rz e z lu d z i w s p ó łc z e s n y c h . W iąż e s ię d o b rz e z s y tu a c ja m i tr u d n y m i w ży ciu , z w ła sz c z a zaś k ry z y s o w y m i. Z p o m o c ą re lig ii m o g ą b y ć o n e o p a n o w a n e i p rz e z w y c ię ż o n e . C h ro n i p rz e d c h a o se m i ty m w s z y s tk im , co z a g ra ż a c z ło w ie k o w i, s t a ją c s ię w a ż n y m c z y n n ik ie m n a d z ie i. Z n a d z ie ją w ią ż e się ta k ż e śm ie rć , k tó r a d la c z ło w ie k a w ie rz ą c e g o n ie je s t o s ta tn im sło w e m . R e lig ia u jm o w a n a p rz e z p r y z m a t f u n k c ji p sy c h o lo g ic z n o - -e g z y s te n c ja ln y c h p e łn i ro lę c h ro n ią c o -w s p o m a g a ją c ą (d e r h e ilig e L e b e n s
sc h ild ).
W ta k im z n a c z e n iu w ie lu lu d z i w sp ó łc z e s n y c h w A u s tr ii o k re ś la się ja k o re lig ijn y c h (34% —- b a rd z o r e lig ijn i, 27% — r e lig ijn i, 21% —■ m a ło r e lig ijn i i 18% — n ie r e lig ijn i). W e d łu g ró ż n y c h k a te g o r ii sp o łe c z n y c h m o ż n a p o w ie d zieć że o so b y m ło d sz e są m n ie j r e lig ijn e n iż o so b y s ta rs z e , p ra c o w n ic y u m y sło w i i ro b o tn ic y — m n ie j n iż ro ln ic y , o so b y z w y k s z ta łc e n ie m p o d s ta w o w y m — b a r d z ie j n iż o so b y z w y k s z ta łc e n ie m z a w o d o w y m (osoby z w y k s z ta ł c e n ie m w y ż sz y m s ą ra c z e j re lig ijn e ). W la ta c h 1970— 1980 „ re lig ijn o ś ć l u d z i” („L e u te r e lig io n ”) o d z n a c z a ła się dość d a le k o id ą c ą s ta b iln o ś c ią . B a rd z o
n ie z n a c z n ie z m ie n iło się z a p o tr z e b o w a n ie n a p r a k t y k i je d n o ra z o w e . W te j p e r s p e k ty w ie Z u le h n e r m ó w i o z a h a m o w a n y m p ro c e s ie s e k u la r y z a c ji w A u s tr ii
(g e b r e m ste S ä k u la r is ie r u n g ).
Z k o śc ie ln e g o p u n k tu w id z e n ia o p is a n a re lig ijn o ś ć b u d z i w ie le n ie p o k o jó w i w ą tp liw o ś c i. D ość c zęsto j e s t o n a jeszcze o k re ś la n a p rz e z K o śció ł i p o z o s ta je w o rb ic ie je g o o d z ia ły w a ń , a le w w ię k s z y m s to p n iu s a m i lu d z ie o k r e ś l a ją sw ó j s to s u n e k do K o ścio ła, k o r z y s ta ją c n ie z a w sz e w sp o só b w ła ś c iw y ze s w e j w o ln o ści. K s z ta łtu je się re lig ijn o ś ć częścio w o ty lk o u to ż s a m ia ją c a się z n o r m a ty w a m i s ta w ia n y m i p rz e z K o śció ł (R e lig iö s in d e r K ir c h e a b e r n ic h t
im S in n e d e r K irc h e ). N a w e t je ż e li te n , k to j e s t re lig ijn y , z w ró c i s ię w c z e ś
n ie j czy p ó ź n ie j do w s p ó ln o ty r e lig ijn e j, to s t a n częścio w o z r e d u k o w a n e j r e lig ijn o ś c i k o ś c ie ln e j — p r z y n ie p e łn e j so c ja liz a c ji re lig ijn e j — s tw a r z a o k r e ślo n e o b a w y p a s to r a ln e n a p rz y sz ło ść . D o ch o d zi do teg o je s z c z e p ro b le m n ie d o s ta te c z n e j lic z b y d u sz p a s te rz y , p a r a f ii b ez s ta łe j o b słu g i i w z w ią z k u z ty m k o n ie c z n o ść łą c z e n ia k ilk u p a r a f ii w je d e n z w ią z e k p a r a f ia ln y .
W iz ja c h r z e ś c ija ń s tw a a u s tria c k ie g o la t 8 0 -ty c h ja w i s ię w z ró ż n ic o w a n y c h b a rw a c h . N ie je s t a n i o p ty m is ty c z n a , a n i p e s y m is ty c z n a , lecz re a lis ty c z n a . D ia g n o z a s o c jo lo g ic z n o -p a s to ra ln a p o s ta w io n a p rz e z Z u le h n e r a s ta n o w i d o b rą p o d s ta w ę do p r a c y p a s to r a ln e j i w ty m s e n s ie je s t p o ż y te c z n a d la d u sz p a s te rz y . Do n ic h z re s z tą je s t a d re s o w a n a . N a to m ia s t s a m a k o n c e p c ja te o r e ty c z n a „ L e u te r e lig io n ” n ie w ie le w n o si n o w e g o i w z a s a d z ie p o k r y w a się z k o n c e p c ją „ A u s w a h lc h r is te n ”.
T rz e b a w re s z c ie p o d k re ś lić , że n ie w ie lk ie r o z m ia r y k s ią ż k i, k o rz y s tn ie w p ły w a ją c e n a je j le k t u r ę i o d b ió r, n ie m o g ły z p e w n o ś c ią p o z w o lić n a ro z w in ię c ie c a łe j p r o b le m a ty k i w c h o d z ą c e j w s k ła d te g o s z e ro k ie g o te m a tu te o - lo g ic z n o -p a s to ra ln e g o .
k s. J a n u s z M a r ia ń s k i, P lo e k - L u b lin
H e lm u t F E T T W E IS — K a r l H IL L E N B R A N D — H e lm u t K O R N — W ilh e lm L E H M K Ä M P E R , K irc h e n g e s c h ic h te . D u r c h b lic k e — E in b lic k e — B e g e g n u n
g e n , W ü rz b u r g 1982, E c h te r V e rla g , s. 416.
W r e c e n z ji p o w y ż sz e j p r a c y z n a jd ą s ię u w a g i o fo r m o w a n iu s ię p o d rę c z n ik a h is to r ii K o ścio ła, n o ta o z a m ie rz e n ia c h a u to r ó w i tr e ś c i o m a w ia n e j k s ią ż k i, z a le ty i w a d y „ k ie sz o n k o w e g o p o d rę c z n ik a ”, o ra z w szczeg ó ln o ści p r z e d s ta w ie n ie K o śc io ła w P o ls c e p rz e z n ie m ie c k ic h a u to r ó w .
1. Z p r o c e s u f o r m o w a n i a s i ę p o d r ę c z n i k a h i s t o r i i K o ś c i o ł a . O d p o ło w y X V II w . h is to r ia K o ścio ła s ta ła się p rz e d m io te m w y k ła d a n y m w u n iw e r s y te ta c h p r o te s ta n c k ic h n ie m ie c k ic h , od p o ło w y X V II I w . w e s z ła do u n iw e r s y te tó w k a to lic k ic h к K a to lic y z a c h o w a li w ię k s z ą sw o b o d ę b a d a ń , g d y ż p ro te s ta n c i b y li b a rd z ie j z w ią z a n i ze s tu d iu m B ib lii, a ic h n a u k a m ia ła b a rd z ie j c h a r a k t e r k o n f e s y j n y 2. O g ro m n y ro z w ó j n a u k h is to ry c z n y c h o d p rz e ło m u X IX — X X w ie k u , w y o d rę b n ia n ie się n o w y c h d y s c y p lin h i sto ry c z n y c h , j a k h is to r ia s z tu k i c h rz e ś c ija ń s k ie j, a rc h e o lo g ia , h is to r ia m u z y k i k o ś c ie ln e j, te u w a r u n k o w a n ia s ta n o w iły o k a z ję do d o s k o n a le n ia w a r s z t a tu b a d a w c z e g o . O d p o ło w y X I X w . w w ie lu k r a j a c h z a c h o d n ic h z a c z ę to tw o rz y ć w ie lk ie , u k ie r u n k o w a n e te m a ty c z n ie c z a so p ism a h is to ry c z n e . D alsze w k o ń cu X IX w . w y ró ż n ia n ie n o w y c h p rz e d m io tó w b a d a ń i z a k r e ś le n ie z a k re s ó w b a d a ń , j a k l i t e r a t u r a s ta r o c h r z e ś c ija ń s k a (w y k ła d a n a z w y k le z h is to r i ą K o ścioła), h is to r ia d o g m a tó w , h a g io g r a fia , b iz a n ty n is ty k a , li tu r g ik a z sy m b o lik ą , h is to r ia ź ró d e ł p r a w a , h is to r ia m is ji, u m o ż liw iły tw o rz e n ie s y n te z h is to ry c z
-1 P o r. F. S t o p n i a k, H isto ria K o śc io ła w e d lu g H . J e d in a , S tu d ia
T h e o lo g ic a V a rs a v ie n s ia 15(1977) n r 1, 273—274.
