A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S F O L I A O E C O N O M I C A 2 1 5 . 2 0 0 8
J a n u sz Z r o bek*
LO KA LNE INSTYTUCJE O T O C Z E N IA BIZNESU W RO Z W O JU T E R E N Ó W SŁA BO Z U R B A N IZ O W A N Y C H
Rozwój przedsiębiorczości na terenach słabo zurbanizow anych je s t zjaw i skiem szczególnie pożądanym . Stanowi bowiem podstaw ę postępu opartego na przem ianach strukturalnych tych obszarów. Powstanie now oczesnych, działają cych w różnej skali firm stanow i istotny w arunek utrw alenia pozytyw nych zjawisk gospodarczych, zw łaszcza na obszarach peryferyjnych o słabym roz woju gospodarczym . Przystąpienie do Unii Europejskiej, w kraczanie w sytuację szczególnie zintensyfikow anej konkurencji, w ym aga w zm acniania pozycji rynkowej przedsiębiorstw na obszarach słabo zurbanizow anych.
O późnienia rozw ojow e tego typu przestrzeni i niski postęp ekonom iczny w zlokalizow anych na ich obszarze jednostkach osadniczych w pływ ają ograni czająco na przedsiębiorczość. Stąd potrzeba w yrów nania w arunków ich ekono micznej aktyw ności w relacji do Unii Europejskiej. Jaw i się zatem problem Postępu w pobudzaniu aktyw ności pryw atnego sektora. N iezw ykle rzadko bywa bowiem tak, że brakuje jakichkolw iek szans czy środków na rozwój. Zazw yczaj są, aczkolw iek w ystępują w postaci potrzebującej im pulsu w sparcia. Istotne je st zatem w zm acnianie m ożliw ości firm, pom oc o w szechstronnym charakterze pod kątem w ykorzystania ich potencjału rynkowego.
Podstawowa rola w tych poczynaniach jest przypisyw ana sprzyjającem u Przedsiębiorczości lokalnemu środowisku, w yrażającem u się głównie w postaci lokalnych instytucji otoczenia biznesu. Ukierunkowane na intensyfikację przed siębiorczości mają umacniać rozwój i konkurencyjność przedsiębiorstw. Ich lokalność, terytorialnie sprowadza się do obszaru gmin, małych miast i powiatów. Stanowią one grupę instytucji tworzących środowisko dla działalności gospodar czych - business environmet - oznacza to sieć firm świadczących dla przedsię biorstw różnorodne usługi uinożliwiajace/ułatwiające prowadzenie działalności - intelektualne, informacyjne, finansowe, techniczne, handlowe itp.1 Przypisywane
* Dr hab.. Katedra M arketingu, W ydział Zarządzania, Uniwersytet Łódzki.
' Por. A. Klasik, F. Kuźnik, Restrukturyzacja gospodarki Aglom eracji G órnośląskiej, „Go spodarka N arodowa” 1993. nr 12, s. 7.
im znaczenie wynika z istoty ich działania. Jakość otoczenia organizacyjnego działalności gospodarczej wynika z istnienia organizacji i sieciowych powiązań pomiędzy nimi, zyskując coraz większe znaczenie w rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności obszarów*.
Lokalne instytucje otoczenia biznesu są ukierunkow ane na w spieranie dzia łań służących w ew nętrznem u rozwojowi regionów 3. Są one instytucjam i o nie kom ercyjnym charakterze, pow oływ anym i do w spierania przedsiębiorczości oraz udzielania pom ocy w zagospodarow aniu zasobów i tw orzeniu współpracy pomiędzy różnym i podm iotam i gospodarczym i. Przede w szystkim powinny sty m ulow ać lokalną przedsiębiorczość, inicjow ać działania innow acyjne i um ożli wiać transfer now oczesnej technologii, tak potrzebnej terenom słabo zurbanizo wanym . Sieć tych instytucji tworzy sw oistą infrastrukturę lokalnego środow iska biznesow ego, sprzyjającą pobudzaniu lokalnej przedsiębiorczości, przyciąganiu kapitału zagranicznego i tw orzeniu korzystnego w izerunku poszczególnych rejonów. M ogą one odgryw ać podw ójną rolę w procesie aktyw izacji obszarów słabo zurbanizow anych. M ogą być sam oistnym instrum entem w sparcia, pełniąc szereg funkcji edukacyjno-doradczych. Jednocześnie realizując funkcję ośrodka rozw oju lokalnego, stanow ią punkt w yjścia oraz form ułę praw no-organizacyjną dla innych instrum entów w sparcia przedsiębiorczości w danym środow isku4.
D ziałające w Polsce lokalne instytucje otoczenia biznesu m ają za zadanie służenie pom ocą w rozw iązyw aniu lokalnych problem ów ekonom icznych i spo łecznych. T w orzą też środow iska sprzyjające w ykorzystaniu potencjału gospo darczego, odgryw ają zatem istotną rolę w rozw oju obszarów słabo zurbanizo wanych. Niestety na tych terenach nie są one silnie rozw inięte. Istnieje bowiem prosta zależność pom iędzy stopniem urbanizacji regionu a poziom em rozwoju otoczenia biznesu. Im słabiej zurbanizow any region, tym mniej korzystnie rozwinięte otoczenie biznesu5. Stąd potrzeba ich tw orzenia tym większa, że dostarczają produktów , głów nie usług nie będących przedm iotem zainteresow a nia instytucji kom ercyjnych, a służących procesow i restrukturalizacji gospodar czej tych terenów. R óżnorodność przedm iotow a zapotrzebow ania podm iotów gospodarczych na ich usługi w ym aga ich w yspecjalizow ania kom patybilnego do potrzeb przedsiębiorców . M oże się ono przejaw iać w6:
1. Markowski. Zarządzanie rozwojem miast, PWN, W arszawa 2000, s. 21.
Poprzez w spieranie przeprowadzania przekształceń strukturalnych lokalnej gospodarki i pobudzanie innowacyjności.
R. Kamiński, Wspieranie pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich, ..Wieś i Rolnictwo" 2004, nr 2, s. 88.
J. Dominiak, Otoczenie biznesu ja k o czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego, „Przegląd G eograficzny” 2004, nr 2, s. 230.
6 Por. K. B. Matusiak, Zasoby i kierunki rozwoju infrastruktury przedsiębiorczości i transferu
technologii, [w:] K. B. Matusiak, E. Stawasz, A. Jew tuchowicz, Zewnętrzne determ inanty rozwoju innowacyjnych firm KE UL. Łódź 2001, s. 252-254.
• w spieraniu przedsiębiorczości, sam ozatrudniania, ułatw iania startu i po mocy now o tw orzonym firmom (ich prom ocję i popraw ę konkurencyjności);
• tw orzeniu w arunków um ożliw iających transfer nowych rozw iązań tech nologicznych w gospodarce i realizację przedsięw zięć innowacyjnych;
• podnoszeniu jakości zasobów ludzkich poprzez edukację, szkolenia i do radztwo oraz upow szechnienie w zorów pozytyw nego działania;
• zagospodarowaniu zasobów i realizacji przedsięwzięć infrastrukturalnych; • tw orzeniu sieci w spółpracy i partnerstw a różnych podm iotów , działają cych na rzecz dynam izacji rozwoju dobrobytu i zasobności m ieszkańców .
W zależności od przyjm ow anych celów , realizow anych działań oraz statusu prawnego, instytucje otoczenia biznesu m ogą przybierać różne formy organiza cyjne. N ajpow szechniej w ystępują ich następujące rodzaje7:
• spółki publiczno-pryw atne, pow ołane z inicjatywy i przy dużym zaanga żowaniu organizacyjnym i finansow ym w ładz publicznych, podejm ujące d zia łania prorozw ojow e i niezobligow ane do generow ania zysków do podziału między udziałow ców ;
• izby gospodarcze, organizacje rzem iosła, zrzeszenia i zw iązki pracodaw ców oraz inne instytucje przedstaw icielskie biznesu, podejm ujące inicjatywy • działania prorozw ojow e;
• w yodrębnione organizacyjnie i finansow o jednostki sam orządow e, zo rientowane na w spieranie rozwoju lokalnej gospodarki.
Do najw ażniejszych instytucji w spierających inicjatywy przedsiębiorcze i innow acyjne zalicza się:
1. A gencje rozw oju regionalnego i lokalnego. M ają one za zadanie w spierać rozwój terytoriów poddanych ich oddziaływ aniu. Zakres ich działalności może być bardzo szeroki. W spółpracują z w ładzam i sam orządow ym i, m ają dośw iad czenie w realizacji program ów zagranicznych. Sieć tych instytucji tworzy sw oistą infrastrukturę lokalnego środow iska biznesow ego, sprzyjającą pobudza niu lokalnej przedsiębiorczości, przyciąganiu kapitału zagranicznego i tw orze niu korzystnego w izerunku poszczególnych rejonów 8. N ajogólniej ich funkcje sprow adza się do9:
• w zm ocnienia zdolności regionu do adaptacji i zm ian w otoczeniu;
• w spółpracy z w ładzam i lokalnym i w zakresie kształtow ania i prom ow a nia interesów gospodarczych i korzystnego w zrostu regionu;
• uaktyw niania społeczności gmin i w ypracow ania kierunków rozwoju z uwzględnieniem zasobów oraz lokalnych interesów i potrzeb.
7 K.. В. M atusiak, Potencjał instytucji wspierających w województwie śląskim , Katowice 2003, maszynopis.
8 Z. Szymla, Rola agencji rozwoju regionu krakowskiego we wspieraniu rozwoju gospo
darczego regionu, [w:] Przedsiębiorczość a lokalny i regionalny rozwój gospodarczy, Wydaw.
AE, Kraków 1999, s. 237. 9 Tamże. s. 238-241.
W spierają one działania z zakresu różnych dziedzin, głów nie o charakterze infrastrukturalnym , dotyczące m in. zaopatrzenia wsi w wodę, rozwoju dróg i łączności, ochrony środow iska, integracji lokalnych środow isk w celu aktyw nego przezw yciężania trudności, w zm acniania istniejących program ów rozwoju drobnej przedsiębiorczości. W warunkach transform acji gospodarczej zajm ują się rów nież pom ocą w restrukturyzacji przedsiębiorstw państw ow ych. Prow adzą rów nież usługi z zakresu m arketingu terytorialnego, koordynują działania innych grup. M ogą być w ysoko w yspecjalizow ane, m ogą też św iadczyć usługi kom pleksowe. Dąży się ponadto, aby instytucje tej grupy konsolidow ały lokalne środow isko wokół idei tw orzenia m iejscowej solidarności, w spółpracy, kultury, tożsam ości itp.10.
2. C entra w spierania biznesu, ośrodki w spierania przedsiębiorczości, in kubatory przedsiębiorczości, centra i parki technologiczne. Instytucje te najczę ściej zajm ują się obsługą inform acyjno-organizacyjno-praw ną przedsiębiorstw (głów nie małych i średnich). Szczególnie inkubatory przedsiębiorczości są stabilną form ą w spom agania nowo pow stających firm. Ich podstaw ow e zalety sprow adzają się do kreacji m ikrośrodow iska dla m łodych firm, definiow anego przez trzy głów ne c e c h y " :
• obiekt oferujący firm om pow ierzchnię w form ie m odułów łatwo prze kształcanych w zależności od potrzeb firm ;
• bezpośredni dostęp do pełnego zakresu usług, które w spom agają rozwój firm w okresie pierw szych najtrudniejszych lat ich działalności;
• liberalne warunki najm u, pozw alające na wejście do inkubatora lub jego opuszczenie.
S tają się one jednostkam i coraz bardziej złożonym i. Przedsiębiorcy m ogą korzystać nie tylko z taniej przestrzeni m agazynow ej i biurow ej, ale rów nież z usług doradczych, szkoleń oraz w spólnego dostępu do usług sieciowych i pom ocy przy pozyskiw aniu kapitału startow ego, a także dostępu do now ocze snych technologii inform atycznych12. W szystkie w ym ienione jednostki doradza ją , ja k założyć firm ę, służą inform acją gospodarczą, prow adzą rów nież różnego
rodzaju szkolenia (w iększość z nich pełni funkcję ośrodków szkoleniow o- -doradczych). D ziałają one na rzecz podnoszenia kwalifikacji i doskonalenia um iejętności przydatnych do prow adzenia działalności gospodarczej oraz uzyskania zatrudnienia w sektorze małych i średnich firm. M ogą tw orzyć system
10 D. Stawasz, Współczesne uwarunkowania rozwoju polskich regionów, Wydaw. UL, Łódź 2001. s. 194.
11 K. B. Matusiak, M. M ażewska, T. Niesiołowski, Lokalny system wspierania przedsiębior
czości - OWP, FRP, Inkubator, [w :] O środki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce, SOOiPP,
W arszawa 1998. s. 254.
12 M. Chrzanowski, Inkubatory przedsiębiorczości, [w:] J. Brdulak, M. Kulikowski (red.),
Przedsiębiorczość stymulatorem rozwoju gospodarczego, Instytut Wiedzy SGH, W arszawa 2004,
pomocy doradczej i m onitoringu w okresie realizacji przedsięw zięć. C zęść tego typu ośrodków zajm uje się obsługą funduszy pożyczkow ych, udziela kredytów . O środki ułatw iają ponadto przedsiębiorcom dostęp do now oczesnego sprzętu, laboratoriów, literatury, w ysokiej klasy specjalistów , kojarzą partnerów bizne sowych, a także pom ysłodaw ców i m enedżerów 1’. N ajpopularniejszą form ą świadczeń tych instytucji je st udzielanie inform acji. Do najczęściej oferow anych usług inform acyjnych należą inform acje odnoszące się do zasad prow adzenia działalności gospodarczej oraz udzielanie inform acji z baz danych o podm iotach gospodarczych, inform acje dotyczące zasad w spółpracy z innym i krajam i, oferty współpracy z firm am i polskim i oraz dotyczące źródeł fin anso w an ia". Pom agają także w zorganizow aniu sieci w zajem nego w spierania się firm inkubaturow ych w zakresie w ym iany inform acji, dośw iadczeń oraz m ożliw ości prow adzenia interesów. Pom agają w transferze nowych technologii oraz poszukiw aniu i roz wijaniu kontaktów z placów kam i badaw czo-rozw ojow ym i, aby m iała m iejsce w zajem na w spółpraca. Są bowiem formam i w sparcia, których w spółpraca, wspólne oddziaływ anie w yw iera odczuw alny, pozytyw ny wpływ na rozwój lokalnej przedsiębiorczości.
3. Fundusze poręczeniow o-pożyczkow e. M ogą one w spierać przedsiębior ców (głów nie małe i średnie przedsiębiorstw a oraz planujące rozpoczynać działalność) nie tylko pożyczkam i i poręczeniam i, ale rów nież pom ocą w uzys kaniu kredytu, subw encjam i i grantam i oraz w noszeniem udziałów kapitało wych. Zakres takich usług je st stosunkow o szeroki, najczęściej obejm uje:
• ułatw ienie dostępu do kredytów bankow ych na finansow anie działalności gospodarczej, poprzez udzielanie poręczeń kredytow ych przedsiębiorcom nie posiadającym dostatecznych zabezpieczeń;
• udzielanie bezpośrednich pożyczek inw estycyjnych oraz obrotow ych na działalność gospodarczą;
• udzielanie pożyczek nowo pow stającym podm iotom gospodarczym tw o rzącym m iejsca pracy;
• urucham ianie innych źródeł finansow ania, w ynikających z zapotrzebo wania przedsiębiorców , np. udziały kapitałow e i krótkoterm inow e pożyczki, które w spom agają rów nież przedsięw zięcia gospodarcze w regionie, zw łaszcza o charakterze infrastrukturalnym .
Potrzebne są szczególnie fundusze na poszukiw anie i ocenę działań pod ką tem ich innow acyjności oraz efektów ew entualnej kom ercjalizacji. W skazana jest przy tym w spółpraca ze środow iskiem lokalnym , opierająca się na uczest
nictwie w podejm ow aniu decyzji pożyczkow ych przez przedstaw icieli lokalnych organizacji społeczno-gospodarczych i sam orządow ych.
13 K. B. M atusiak, E. Staw asz (red.), Przedsiębiorczość i transfer technologii. Polska p e r
spektywa, Łódź-Żyrardów 1998.
14 J. Klich. K. Poznańska, O środki wspierania biznesu w regionie krakowskim - studium
Instytucje otoczenia biznesu powinny dążyć do aktyw izacji w ew nętrznych zasobów i w ykorzystania lokalnych czynników wzrostu. W spierają one przed siębiorczość i innow acyjność podm iotów gospodarczych za pom ocą instrum en tów ukierunkow anych na różne grupy potrzeb w fo rm ie15:
1. Szerzenia w iedzy i um iejętności poprzez doradztw o, szkolenia, inform a cje w ramach ośrodków szkoleniow o-doradczych.
2. Pomocy w transferze i kom ercjalizacji nowych technologii w ramach centrów transferu technologii.
3. Pomocy finansow ej w form ie parabankow ych funduszy pożyczkow ych i poręczeniow ych, oferow anych osobom podejm ującym działalność gospodarczą i młodym firm om bez historii kredytow ej.
4. Szerokiej pom ocy doradczej, technicznej i lokalowej dla now o pow sta łych przedsiębiorstw w pierw szym okresie działania w inkubatorach przedsię biorczości i centrach technologicznych.
5. tw orzenia skupisk przedsiębiorstw (klastrów ) i anim acji innow acyjnego środow iska poprzez łączenie na określonym , zagospodarow anym terenie usług biznesow ych i różnych form pom ocy firm om w ramach: parków technologicz nych, stref biznesu oraz parków przem ysłow ych.
Ad 1. Doradztwo, szkolenia, szerzenie wiedzy sprzyjają pobudzaniu przed siębiorczości i kreow aniu różnych dróg jej rozwoju, a także inicjatywy oraz
lepszego w ykorzystania zasobów , potencjału sił i środków drobnych firm. W w arunkach rejonów słabo zurbanizow anych w ażna je st w ielokierunkow ość doradztw a i szkoleń oczekiw anych przez przedsiębiorców od instytucji otocze nia biznesu. Powinno ono być zdyw ersyfikow ane w sposób uw zględniający zróżnicow anie branż, sektorów i sam ych przedsiębiorstw oraz przedm iotu doradztw a (technologiczne bądź ekonom iczno-socjalne). Potrzebna jest w yspe cjalizow ana kadra doradcza. Istnieje bowiem zapotrzebow anie na doradztw o i szkolenia w zakresie wielu szczegółow ych dziedzin, prow adzenia księgow ości, m arketingu, poznaw ania rynku, kalkulacji opłacalności, finansów i zarządzania. Szczególnie istotne je s t w sparcie procesów innow acyjnych w przedsiębior stwach. Szkolenie pow inno, przez przyrost wiedzy ogólnej i zaw odow ej, prow adzić do wzrostu konkurencyjności w w arunkach przem ian strukturalnych i uw zględnienia ogólnośw iatow ych standardów jak o ścio w y ch 16 w zm ieniającym się świecie.
Zadania stające przed doradztw em stają się coraz bardziej skom plikow ane, przedsiębiorcy oczekują nie tylko porad w zakresie konw encjonalnej działal ności, ale może przede w szystkim w sparcia m ożliwości działania, trudności
E. Stawasz, R. Lisowska, K. Szymańska. Perspektywy rozwoju przedsiębiorczości i inno
wacyjności na terenach słabo zurbanizow anych województwa łódzkiego. Łódź 2004, maszynopis,
s. 61
B. Pięcek. В. Гuzimek. Doradztwo rolnicze w okresie przygotowawczym do integracji
z nimi zw iązanych, kierunków dalszej edukacji, innowacji z zakresu technologii, zarządzania czy organizacji.
N ależy podkreślić znaczenie przekazu i upow szechniania inform acji przez instytucje otoczenia biznesu dla rynkow ego sukcesu firm. W przypadku drob nych przedsiębiorstw z terenów slabo zurbanizow anych w ym aga to przede w szystkim zw iększenia m ożliw ości pełniejszej adaptacji now oczesnych techno logii inform acyjno-kom unikacyjnych, poniew aż w ykorzystanie przez nie no woczesnych nośników inform acji je st znikom e.
Zbieranie inform acji z rynku, właściw y je j obieg pozw alający na realizację m arketingow ej organizacji, stanow i bowiem podstaw ę kom ercyjnego sukcesu przedsięw zięć, czyli najbardziej krytycznego elem entu w całym procesie działania.
Ad 2. N ow e technologie i potrzeba ich kom ercjalizacji stanow ią kluczow y czynnik rozwoju gospodarczego. Rejony słabo zurbanizow ane potrzebują w tym zakresie szczególnego w sparcia. N ow oczesne technologie m ogą stanow ić dźw ignię ich rozwoju. S tw arzają one pew ną szansę przed m ałym i zdecentrali zow anym i przedsiębiorstw am i, jak ie do m inują w takich regionach. Jednak ich w ykorzystanie w w arunkach obszarów słabo zurbanizow anych ogranicza brak kapitału i kom petencji oraz niedostatecznie rozw inięta sieć telekom unikacyjna i infrastrukturalna.
Potrzebna je st rozw inięta inform acja o now ościach technicznych czy szero ki dostęp do specjalistów i doradców , a także sam ych instytucji w sparcia biznesu. Firm y oczekują przede wszystkim rozszerzenia dostępu do informacji niezbędnych dla potrzeb innow acyjnych technologii. Z w raca się uw agę na konieczność/niezbędność ułatw iania przez instytucje otoczenia biznesu w spół pracy firm z jednostkam i ze strefy B + R, zw łaszcza w yznaczenie punktu pierw szego kontaktu z tym sektorem , stw orzenie system u refundacji kosztów w drożeniow ych, udzielenie zachęt finansow ych do prow adzenia transferu nowych technologii. Przedsiębiorcy w skazują na potrzebę rozw ijania w yspecja lizowanych usług przede w szystkim w zakresie innowacji i transferu technolo gii, rozszerzania oferty centrów transferu technologii i zw iększania je j przydat ności w sytuacjach konkretnych przedsięw zięć.
N ow e technologie m uszą uzyskać akceptację rynku, służyć odbiorcom , zna leźć wśród nich popyt pozw alający na realizację zysku. Szczególnie istotne dla efektyw ności innow acji je s t oddziaływ anie na ich upow szechnienie i rynkow ą kom ercjalizację.
Innow acje w ym agają podejścia rynkow ego. S ą one nierozerw alnie sprzężo ne z w artościam i znajdującym i uznanie konsum enta i je g o potrzebam i, przy wykorzystaniu określonych zasobów , przy czym licząca się innow acja służy nie tyle zaspokajaniu potrzeb, co ich tw orzeniu. W izja now oczesnych zm ian technologicznych pow inna się przede w szystkim koncentrow ać na oczekiw a niach klientów i poszukiw aniach nowych rynków . Stąd potrzeba skoncentrow a
nia uwagi ju ż w centrach transferu technologii, nie tylko na strategicznych aspektach technicznych, ale przede w szystkim rynkowych. Jedynie rentow ne innowacje technologiczne zapew niają sukces przedsiębiorstw u. Korzyści pły nące z nowych technologii da się utrzym ać w tedy, gdy w spierają je pożądane pow iązania rynkowe.
Ad 3. Pomoc finansow a w formie parabankow ych funduszy pożyczkow ych i poręczeniow ych, zw łaszcza dla podejm ujących bądź prow adzących po raz pierwszy działalność gospodarczą, je st tym istotniejsza, że wpływ w arunków finansow ych jest postrzegany przez przedsiębiorców dość negatyw nie, gdyż najczęściej ham ują one ich prorozw ojow e poczynania. W ym ienia się tutaj zw łaszcza w ysokie koszty, brak dostępu do środków finansow ych i wysokie oprocentow anie kredytów , co pow oduje, że w iele firm nie m oże podejm ow ać bądź kontynuow ać działań, ew entualnie realizuje je w ograniczonym stopniu.
O dczuw alny je st brak w sparcia finansow ego, odpow iednio rozbudow anej sieci regionalnych funduszy poręczeń kredytow ych. Panuje przekonanie, że zasady udzielania kredytów nie są dostosow ane do m ożliw ości i potrzeb małych przedsiębiorstw , zw łaszcza z terenów słabo zurbanizow anych. Dotyczy to zarów no w ielkości kredytu, jeg o ceny, ja k i w ielkości oraz rodzaju zabezpiecze nia. Zw iększona dostępność funduszy ze źródeł zew nętrznych znacznie polep szyłoby sytuację wielu przedsiębiorstw .
Z przeprow adzanych b ad a ń 1 w ynika, że niedostatek finansów na zakup m aszyn i urządzeń je st sygnalizow any ja k o głów ny problem zw iązany z uru cham ianiem , a także rozszerzaniem czy naw et prostym kontynuow aniem działalności. Tylko kilka spośród badanych firm uzyskało kapitał wyjściow y z zew nętrznych źródeł finansow ania. Zazw yczaj opierały się one na własnych oszczędnościach i pożyczkach od krew nych i znajom ych.
Młodym przedsiębiorcom potrzebna je s t pom oc w rozw iązyw aniu proble mów finansow ych poprzez różnego rodzaju usługi finansow e (m.in. kredyty, gw arancje kredytow e, subsydia, granty itp.), skierow ane na w spieranie przedsię biorczości. Rola instytucji otoczenia biznesu w organizow aniu i w spółśw iadcze- niu tego typu pom ocy je st w yjątkow o w skazana. Ułatw ienie dostępu do ze w nętrznych źródeł finansow ania przynosi w zrost zdolności do absorbcji i za stosow ania wiedzy wytw orzonej poza firm ą, i staje się kluczow ym czynnikiem rozwoju firm z terenów słabo zurbanizow anych18.
Ad 4. Początkujący przedsiębiorcy w pierw szym okresie działania szcze gólnie odczuw ają potrzebę szerokiej pom ocy doradczej i technicznej. N iezb ęd ność doradztw a i szkolenia dostrzegają zw łaszcza ci z nich, którzy są lepiej w ykształceni, potrafią w szerszym zakresie korzystać ze szkoleń. O czekują oni
17 J. Zrobek, Determ inanty rozwoju drobnej przedsiębiorczości na wsi, „Studia Prawno- -Ekonomiczne” 2004. t. 69. s. 245.
polepszenia w spółpracy z doradcą, zw iększenia liczby szkoleń, przekazyw ania bardziej rozbudow anej inform acji. Zw raca się przy tym uwagę na częste niedostateczne kw alifikacje doradców w relacji do potrzeb.
U jaw nia się zapotrzebow anie na now oczesne, w yprzedzające i aktyw ne m e tody oddziaływ ania doradztw a, określane przez am erykańskich doradców jak o push-pchanie, które prow adzą do pozytyw nych efektów w przedsiębiorstw ach1'. Istotne je s t oddziaływ anie na podnoszenie kw alifikacji przez nowych przedsię biorców. Trzeba przy tym uw zględnić znaczne zróżnicow anie potrzeb przedsię biorców w zależności od ich w ykształcenia, wieku, wielkości i profilu posiada nych przedsiębiorstw .
Instytucje otoczenia biznesu powinny kłaść nacisk na rolę inkubatorów przedsiębiorczości w ułatw ianiu znalezienia nowym firm om m iejsca w w arun kach ciągłych procesów przeobrażeń restrukturyzacji i m odernizacji gospodarek. N iestety w iększość inkubatorów przedsiębiorczości i parków technologicznych nie działa aktyw nie w obszarze transferu i kom ercjalizacji technologii dla nowych firm 20. Początkującym przedsiębiorcom , którym brak dośw iadczenia i kontaktów , potrzebne są różne formy pom ocy, zw iązane z innow acjam i i trans ferem technologii, takie jak: doradztw o i konsulting, pośrednictw o finansow e, infrastruktura oraz pośrednictw o w naw iązyw aniu kontaktów z jednostkam i badaw czym i. Działania w tych dziedzinach m uszą m ieć charakter ew olucyjny z racji ciągłych przeobrażeń odnośnie do zakresu oddziaływ ania i pojaw iania się nowych priorytetów .
Dla nowych przedsiębiorstw ważne są aktualnie porady dotyczące poten cjalnego dostępu do w ykorzystania m ożliw ości pom ocow ych w ram ach progra mów i polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Służby doradcze winny rozw ijać szeroką gam ę form i metod oddziaływ ania, służących propagow aniu w łaściw ych zachow ań na rynku, stym ulujących w spółdziałanie i aktyw izację społeczno- -gospodarczą środow isk przedsiębiorczych. W ażna je st jako ść św iadczonych usług, pozw alająca na zapew nienie wysokiej społecznej oceny instytucji doradczych ze strony przedsiębiorstw .
Ad 5. Regiony rozw ijają się pod w zględem ekonom icznym w tedy, gdy po tęguje się różnorodność ich tkanki ekonom icznej. Stąd znaczenie działań anim acyjnych, m ających na celu łączenie w ramach danego terytorium różnych form pom ocy firm om przez sieć w yspecjalizow anych jednostek instytucji otoczenia biznesu. Potrzebne są bodźce ułatw iające tw orzenie różnorodnego profilu gospodarczego, popraw iające konkurencyjność i m ożliw ości rozszerze nia kontaktów i w spółpracy poprzez działalność przedsiębiorstw funkcjonują cych w regionach słabo zurbanizow anych. Szczególny nacisk kładzie się na innow acyjne przejawy tego zróżnicow ania. Efektyw ność procesów innow acyj
,C) B. Pięcek, B. Tuzim ek, D oradztwo rolnicze..., s. 141.
nych posiada kluczow e znaczenie dla m ożliwości rozw ojow ych rejonów . Stąd istotność anim acji innowacyjnej instytucji otoczenia biznesu. Rozwój różnych form przedsiębiorczości je st m ożliwy właśnie teraz, gdy now oczesna technika inform acyjna m oże zrekom pensow ać niedogodności prow adzenia działań gospodarczych i życia na terenach słabo zurbanizow anych, w ynikające z dużych odległości i małej gęstości zaludnienia. W spiera je bardzo ułatw ienie dostępu do w yspecjalizow anej infrastruktury czy m ożliw ości zatrudnienia przeszkolonych specjalistów , a głów nie uprzystępnianie wiedzy i innych zasobów .
Pom oc instytucji otoczenia biznesu może się tutaj w yrażać w działaniach służących usuwaniu istniejących przeszkód i elim inow aniu niespraw ności utrudniających funkcjonow anie, a także w kreow aniu i rozw ijaniu pow iązań pom iędzy przedsiębiorstw am i.
Rów nież tradycyjne przejaw y gospodarow ania w ym agają coraz szerszego w prow adzania innowacji i nowości. Stanow ią one podstaw ę zdolności konku rencyjnych i utrzym ania pozycji rynkowej. U trzym anie pozycji konkurencyjnej w ym aga innow acyjności i elastyczności. R óżnorodność i innow acyjność to najw ażniejsze warunki w łączania rejonów słabo zurbanizow anych w struktury now oczesnej gospodarki. Pozwoli to na pozytyw ne zm iany przestrzeni słabo zurbanizow anej, ożyw ienie lokalnych źródeł aktyw ności gospodarczej poprzez prom ow anie przedsiębiorczości, przysposobienie zaw odow e do zatrudnienia, poszukiw anie i tw orzenie dodatkow ych źródeł dochodów , bez konieczności opuszczania m iejsca zam ieszkania. W yzwolenie ludzkiej kreatyw ności i zw ięk szenie zdolności konkurencyjnej pobudzi coraz rozleglejsze sektory aktyw ności gospodarczej.
Stąd potrzeba poszukiw ania i w prow adzania zróżnicow anych, a zarazem skutecznych sposobów ożyw ienia przedsiębiorstw , zw łaszcza drobnych. W yko rzystanie w tym celu instytucji otoczenia biznesu na obszarach słabo zurbanizo w anych okazuje się jed n ak skom plikow ane. Form alne m ożliw ości istnieją, ale ich realizacja ujaw nia znaczące ograniczenia. Podstawowy elem ent przydatności tych instytucji je st zw iązany z przeznaczeniem ich usług dla większej liczby korzystających niż to um ożliw ia skala lokalna. Stąd w dużej m ierze są one lokalizow ane na szczeblu regionalnym .
Problem zw iązany je st z pow iązaniam i ukierunkow anym i na m ożliw ość korzystania z jednostek w sparcia ulokow anych w m iejscow ościach o charakte rze centralnym , przez rozproszone i z reguły niew ielkie podm ioty o zróżnicow a nym profilu i poziom ie prow adzonej działalności. Jest to klasyczna sytuacja na terenach słabo zurbanizow anych.
Kłopoty dotyczące kom unikacji z instytucjam i pom ocow ym i, braki infor m acji o funkcjonow aniu/ofercie instytucji w sparcia i m ożliw ości skorzystania z nich ujaw niają się w tych w arunkach szczególnie dokuczliw ie. Tow arzyszy tem u skrom ne upow szechnienie wiedzy o instytucjach i instrum entach w sparcia przedsiębiorczości oraz brak środow iska przedsiębiorczości i atm osfery do
robienia interesów . Stąd najistotniejszym elem entem działania je s t dążenie do kształtow ania kom unikacji, przekazu inform acji pozw alających na utworzenie w ięzi pom iędzy podm iotam i gospodarczym i obszarów słabo zurbanizow anych a instytucjam i otoczenia biznesu.
Lokalne instytucje otoczenia biznesu są niew ątpliw ie bardzo istotnym ele m entem proprzedsiębiorczych działań/rozw iązań w ykorzystyw anych w skali obszarów słabo zurbanizow anych. W brew pozorom nie w ydaje się, aby aktual nie zapotrzebow anie na nie w tych rejonach odbiegało w zasadniczy sposób od potrzeb innych rejonów. M ożna dostrzec w praw dzie odm ienności, które w yni kają jed nak nie tyle z profilu, co z pewnej słabości rozwoju gospodarczego, słabości technologicznej i kom petencyjnej zlokalizow anych tam przedsiębiorstw i w szechstronnego niedoinw estow ania tych terenów. Być m oże akcenty ulegną przesunięciu na skutek podniesienia poziom u cyw ilizacyjnego i gospodarczego tych obszarów . W ydaje się bowiem , że jest to nie tyle cechą specyfiki gospodar czej, co skutkiem kolejności zachodzących zdarzeń. W obecnej sytuacji akcent zapotrzebow ania będzie na tych terenach ukierunkow any, z racji istniejących niedociągnięć, na zakres w sparcia zw iązany z elem entam i ogólnobiznesow ym i (w yszukiw anie partnerów , środków finansow ych, pom oc przy sprzedaży i m ar ketingu). O czekiw ania zw iązane z pom ocą w przezw yciężaniu problem ów zarządzania firm ą, w tw orzeniu nowych rozw iązań, we wdrożeniach rozwoju technologii, przew ażające na obszarach silniej rozw iniętych gospodarczo, znajdują się jeszcze na dalszym planie.
N iesie to następstw a dla użyteczności różnych rodzajów instytucji otoczenia biznesu dla tych obszarów . W przypadku środow isk tego typu, za najlepsze z nich uważa się agencje rozwoju lokalnego, ze względu na ich w ielokierunko- wość i w szechstronność oddziaływ ania. W ażna je st kom pleksow ość ich św iad czeń. Znaczenie posiada także ich zdolność do funkcjonalnej koncentracji na podstaw ow ych, z punktu w idzenia lokalnych potrzeb, elem entach oferty. Są przy tym użyteczne w pośrednictw ie między różnym i grupam i lokalnym i i w konsekw encji m ogą generow ać relatyw nie w ysoką zdolność do ich konsoli dacji i współpracy.
N ie w pełni adekw atnym instrum entem w ydają się natom iast inkubatory przedsiębiorczości. Ich św iadczenia są przystosow ane w ograniczonym zakre sie do potrzeb podm iotów gospodarczych obszarów słabo zurbanizow anych. Z założenia oferują one usługi, niezupełnie odpow iadające zainteresow aniom tutejszych przedsiębiorców . Udostępnianie pom ieszczeń nie stanowi szczegól nego czynnika prorozw ojow ego do tw orzenia nowych firm w realiach polskiej w si"1. Cennym w sparciem m oże się natom iast okazać pom oc w zakresie dostępu do rozw iniętych usług inform atycznych oraz now oczesnych technologii i w yso kiej klasy specjalistów . W łaśnie na tę ich rolę trzeba położyć szczególny nacisk.
Instytucje otoczenia biznesu są szczególnie przydatne w sytuacji, gdy bez pośredni uczestnicy działań gospodarczych nie m ogą sobie sam odzielnie poradzić z podejm ow anym i przedsięw zięciam i. Ich działania często przynoszą w ym ierne efekty, w yrażające się w poprawie sytuacji ekonom icznej firm, zw łaszcza m ałych, co powoduje, że stają się one dla potencjalnych kontrahen tów coraz ciekaw szym i bardziej wartościow ym partnerem . Przedsiębiorca, otrzym ujący w sparcie ze strony instytucji otoczenia biznesu, ma w iększą szansę w ejścia na rynek i utrzym ania się na nim. W w arunkach rosnącego stopnia kom plikacji okolobiznesow ych w ybiera się bowiem partnerów z uw zględnie niem ich potencjału ekonom icznego i innowacyjnego. Tego typu pom oc um ożliw ia prow adzenie szeregu prorynkow ych działań, poprzez ograniczenie istniejących barier, głów nie inform acyjnych, kom petencyjnych i finansow ych oraz absorpcji innowacji. W tym celu instytucje otoczenia biznesu m ogą kierow ać do firm z rejonów słabo zurbanizow anych w sparcie z funduszy Unii Europejskiej dla szeregu kierunków działań stym ulujących innowacyjność, dynam iczność i prorozw ojow ość przedsiębiorstw .
W skazane je st silniejsze uprofilow anie na rozw ijanie nowych technologii oraz na łączność ze zlokalizow anym i centralnie inkubatorami z rozw iniętym zapleczem i pow iązaniam i z zakresu В + R, a także ukierunkow anym i na prze kształcenia (przy wykorzystaniu dotychczasow ych um iejętności przedsiębior ców ) program ów ofert, z którym i m ożna osiągnąć sukces rynkowy. C echow ać je pow inna zdolność do rozw iązyw ania problem ów jednostkow ych. Potrzebna je st um iejętność w spierania inicjatyw gospodarczych na terenach słabo zurbanizo w anych w zakresie rolnictw a, eksploatacji surow ców , usług. Podkreśla się, że rola instytucji otoczenia biznesu we w zm acnianiu przedsiębiorczości w zrasta w raz z przechodzeniem do prorynkow ych narzędzi w ykorzystyw anych dla rozw oju rejonów gospodarczych, zw łaszcza w sytuacji gdy coraz mniej m iejsca pozostaje dla drugiej, trzeciej, czwartej firmy na rynku oraz dla przedsiębiorstw stricte lokalnych. Ta prorynkow ość zaw arta w ich działaniu w yraża się w " :
• przenoszeniu własnej racjonalności działania poprzez m echanizm konku rencji na racjonalność zachowań pozostałych instytucji przedsiębiorstw ;
• stym ulow aniu (często jak o jedyna grupa) lokalnej przedsiębiorczości; • spełnianiu w najlepszym stopniu warunków liderów w procesach innow a cji i transferach technologicznych;
• bezpośrednim uczestnictwie (z racji zadań statutow ych) w realizacji za kresu przedsięw zięć o charakterze publicznym , które bez nich nie byłyby realizow ane;
• nieodzow ności uczestnictw a w procesach przedsiębiorczości z racji od pow iednio w yspecjalizow anej działalności.
22 D. Stawasz, Współczesne uwarunkowania..., s. 198; J. Hausner, T. Kudłacz. J. Szlachta.
Instytucje otoczenia biznesu powinny być kom plem entarne w zględem ist niejących struktur gospodarczych, przy w spieraniu aktyw izacji społeczności lokalnych. Na obszarach słabo zurbanizow anych stan taki nie został jeszcze osiągnięty w dostatecznym stopniu. U jaw niają się znaczące niedoskonałości. O becnie najbardziej odczuw alny w ydaje się brak rozw iniętych pow iązań organizacyjno-spolecznych i gospodarczych, które są typow e dla zasobnych państw Unii Europejskiej. Potrzebne je st zdecentralizow anie znacznej części działań instytucji otoczenia biznesu oraz w ypracow anie zasad w spółpracy pom iędzy tymi typam i ośrodków , dla których decentralizacja nie je st w skazana, a podm iotam i m ającym i korzystać z ich usług. Nie tyle je st pożądany scentra lizowany, silny, w ielofunkcyjny ośrodek o skoncentrow anych funkcjach, co zespół rozm aitych, zróżnicow anych ośrodków , które kom asują się i składają na całość sieciow ego rozw iązania. Ich struktury m ają w spierać i uzupełniać działania adm inistracji rządow ej i sam orządow ej w zakresie przedsiębiorczości i walki z bezrobociem ’1. W aga tej w spółpracy wynika rów nież z dużego w pływu na skuteczność podejm ow anych działań, w yw ieranego przez jak o ść aparatu rządzącego. W spieranie tego typu inicjatyw ma poparcie różnych organizacji m iędzynarodow ych, działających na rzecz rozwoju i pom ocy gospodarczej - UNDP, Banku Św iatow ego, PHARE.
Janusz Zrobek
LOCAL INSTITUTIONS OF BUSINESS ENVIRONMENT IN DEVELOPMENT OF THE UNDERURBANIZED AREAS
(Summary)
Insufficient economic developm ent on the underurbanized areas requires intensive action for economical and civilization progress. Basic, increasing role during movem ent to market tools using in regional development, play business environm ent institutions. Versatility o f support from business environment institutions (first o f all help in gaining modern technology solution, access to capital for business, enter into relation with business partners, preparation market offers) what m akes them very important part o f intensification on the underurbanized areas.
