LIDIA MIKOâAJUK
MARZENA KOWALSKA Biblioteka Uniwersytetu âódzkiego
M
ODERNIZACJA BIBLIOTEK âÓDZKICH SZKÓâ WYįSZYCHNR 1 (35) 2014, S. 99-113
W
stčpOkreĤlenie budownictwo biblioteczne jest pojčciem bardzo obszernym. Obejmuje zarówno nowe inwestycje, jak i adaptacjč do celów bibliotecznych obiektów o innym przeznaczeniu pierwotnym. Architektura budynku jest jed-nym z czynników ĤwiadczĈcych o atrakcyjnoĤci biblioteki [Konieczna, 2009, s. 21]. Jest równie waİna jak zasobnoĤþ zbiorów, jakoĤþ usãug, nowocze-sne technologie informacyjne, dziaãalnoĤþ kulturalna placówki, lokalizacja, inspirujĈca atmosfera, komfort przebywania oraz kompetentny i przyjazny personel. Dobrze zaplanowana i urzĈdzona przestrzeę biblioteczna zachčca uİytkowników do czčstych odwiedzin. We wspóãczesnym Ĥwiecie pojawiajĈ sič nowe funkcje biblioteki. Przestaje ona byþ wyãĈcznie magazynem ksiĈ-İek, a staje sič miejscem pracy oraz aktywnoĤci kulturalnej i spoãecznej jej uİytkowników. Dlatego w projektowaniu przestrzeni bibliotecznych nowych lub modernizowanych budynków naleİy wydzieliþ strefy dla uİytkowników, zarówno typowo biblioteczne, jak i „niebiblioteczne”. Potrzebne jest zró İni-cowanie poszczególnych pomieszczeę tak, by obok tradycyjnych czytelni ist-niaãy pokoje do pracy indywidualnej i zespoãowej. Biblioteka powinna zapew-niþ uİytkownikowi optymalne warunki do pracy, gwarantujĈc wygodne, ergonomiczne meble i oĤwietlenie dostosowane do nauki. Coraz czčĤciej zaciera sič granica mičdzy strefĈ czytelnika, a powierzchniĈ magazynowĈ. Uİytkownicy majĈ zapewniony wolny dostčp do póãek, stanowiska czytelni-cze rozmieszczone sĈ swobodnie mičdzy regaãami z ksiĈİkami. Rozwój tech-nologii informacyjnych pociĈga za sobĈ zmiany stylu uczenia sič. Studenci do biblioteki zamiast zeszytów i dãugopisów przynoszĈ laptopy lub note-booki. Do efektywnej nauki potrzebujĈ dostčpu do gniazdek elektrycznych
i bezprzewodowego Internetu. Zmusza to projektantów do szukania nowych rozwiĈzaę organizacji przestrzeni bibliotecznej. Coraz czčĤciej obok typo-wych mebli bibliotecznych pojawiajĈ sič kanapy i pufy, które oprócz wygody zapewniajĈ przyjaznĈ atmosferč. Uİytkownicy mogĈ czuþ sič swobodniej, gdy wolno im przestawiaþ lekkie pufy w dowolne miejsca. W przestrzeni spoãecznej biblioteki natomiast obok restauracji coraz bardziej popularne stajĈ sič miejsca przeznaczone na maãe galerie sztuki oraz pomieszczenia, w których czytelnicy mogĈ wypoczywaþ.
Istotnym elementem projektu przestrzeni bibliotecznej jest dostoso-wanie klimatu wnčtrza do dziaãalnoĤci organizacji. Biblioteka akademicka jako integralna czčĤþ uczelni powinna kojarzyþ sič z solidnoĤciĈ i spokojem [Zych, 2009, s. 327]. Dlatego istotnĈ sprawĈ jest dobór dominujĈcego koloru wyposaİenia i Ĥcian. Ma to powaİny wpãyw na wizerunek instytucji. Wraİe-nie ekspansywnoĤci moİna wywoãaþ dzički wykorzystaniu barw jaskrawych i zdecydowanych, wraİenie zrównowaİenia i spokoju natomiast dajĈ barwy pastelowe [Zych, 2009, s. 326]. Kaİdy kolor ma okreĤlony potencjaã pobudza-jĈcy emocje. Kolory o dãugiej fali, takie jak czerwony, pomaraęczowy i İóãty silniej wpãywajĈ na czãowieka niİ kolory o krótkiej fali, takie jak zielony i nie-bieski. Podobnie kolory zwane neutralnymi, jak brĈz i szary, takİe majĈ niskĈ wartoĤþ pobudzeniowĈ. Tak zwane kolory kraęcowe – biel i czerę - odznaczajĈ sič wãaĤciwoĤciami hamujĈcymi emocje [KuĤnierski, 1996, s. 145]. Dopaso-wanie wãaĤciwego koloru wystroju biblioteki w znaczĈcy sposób wpãywa na przyjaznĈ atmosferč i wywoãuje nastrój sprzyjajĈcy pracy naukowej.
Modernizacja dawnych fabryk na cele biblioteczne jest powaİnym przedsičwzičciem, wymagajĈcym ogromnych nakãadów siã i Ĥrodków Þ nan-sowych. Duİym problemem technicznym jest konserwacja cegãy, wymiana stolarki okiennej, docieplenie, tynkowanie i malowanie elewacji. Stare budynki fabryczne sĈ wraİliwe na wszelkie ingerencje, stĈd koniecznoĤþ wypracowania kompromisu mičdzy odnowĈ wartoĤci kulturowych a spo-ãecznĈ uİytkowoĤciĈ zabytków [Walczak, 2010, s. 86–87]. Twórcy projektów adaptacyjnych starajĈ sič zwykle zachowaþ oryginalnĈ bryãč zabytkowych budynków, wnčtrza zaĤ dostosowujĈ do nowych celów. Dlatego ogromne przestrzenie byãych hal produkcyjnych sĈ dzielone na mniejsze pomiesz-czenia, w których lokuje sič czytelnie i pracownie biblioteczne.
W artykule przedstawiono adaptacjč dawnych fabryk na przykãadzie dwóch bibliotek ãódzkich szkóã wyİszych: Akademii Humanistyczno-Eko-nomicznej i Politechniki âódzkiej. Budynki te po gruntownej przebudowie idealnie sprawdziãy sič w realizacji celów bibliotecznych. Dla porównania omówiono takİe nowy gmach Biblioteki Uniwersytetu âódzkiego, stanowiĈcy przykãad projektu rozbudowy budynku dwudziestowiecznego. Twórcy pro-jektu nowego gmachu uniwersyteckiej ksiĈİnicy mieli o wiele trudniejsze zadanie, niİ autorzy budynku wolnostojĈcego. Wyzwaniem byão wizualne i funkcjonalne poãĈcznie architektury tradycyjnej z wymaganiami XXI w.
W przygotowaniu artykuãu wykorzystano metodč badaę literaturowych oraz obserwacji wãasnej.
Biblioteka Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej
Biblioteka Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w obecnej siedzibie funkcjonuje od roku 2004. Gdy powstawaãa w 1996 r. ulokowano jĈ w nie-wielkim pomieszczeniu na drugim pičtrze budynku A przy ulicy Rewolucji 1905 r. nr 64. W 1999 r. zbiory przeniesiono do budynku D, gdzie wraz z magazynem na parterze i czytelniĈ na pierwszym pičtrze Biblioteka zajčãa powierzchnič okoão 160 m². W tym miejscu dziaãaãa do 2004 r., kiedy zostaãa przeniesiona do zrewitalizowanej Fabryki Wyrobów Weãnianych Jakuba Kestenberga, który w 1864 r. zaãoİyã maãĈ rčcznĈ tkalnič weãny. W latach osiemdziesiĈtych XIX w. zakãad zmechanizowano; poczĈtkowo produkowano chustki póãweãniane, póĮniej rozszerzono asortyment o ß anele i inne tka-niny weãniane. Przed 1900 r. uruchomiono przčdzalnič baweãny, a w 1913 r. zakãady przeksztaãcono w spóãkč akcyjnĈ pod nazwĈ Towarzystwo Akcyjne Manufaktury Baweãnianej Jakuba Kestenberga. W okresie mičdzywojennym spóãka miaãa przčdzalnič i tkalnič baweãny, farbiarnič i wykaęczalnič tka-nin. Usytuowane one byãy u zbiegu ulic Nowotargowej (obecnie S. Sterlinga) i Cegielnianej (obecnie S. Jaracza). Spóãka wydzierİawiaãa czčĤþ fabryki Przč-dzalni Baweãny Henryka Kutnera i Tkalni Chaima M. Zylbera, co jednak nie uchronião Þ rmy od upadãoĤci. W 1935 r. na licytacji przedsičbiorstwo kupiã Naum Eitingon. W okresie okupacji mieĤciãa sič tutaj Þ rma obuwnicza, która przetrwaãa do 1946 r. PóĮniej utworzono âódzkie Zakãady Przemysãu Odzie-İowego (od 1952 r. im. Maãgorzaty Fornalskiej), przemianowane na Zakãady Przemysãu Odzieİowego „Emfor” S.A. [Historia, 2013]. Obecnie dawne hale fabryczne zostaãy zamienione w komfortowe wnčtrza biblioteczne, o ãĈcznej powierzchni uİytkowej ponad 2000 m² , zlokalizowane na trzech kondygna-cjach (il. 1). Zachowano oryginalne czčĤci budynku: ceglany suÞ t, drewniany strop i Þ lary podtrzymujĈce konstrukcjč (il. 2). W aranİacji wnčtrz wykorzy-stano ciekawe poãĈczenie kolorystyczne spokojnej szaroĤci i pobudzajĈcej czerwieni. OĤwietlenie jest oryginalne i bardzo praktyczne. Poza podwiesza-nymi pod suÞ tem Ĥwietlówkami, dajĈcymi jednolite, rozproszone Ĥwiatão, nad stoãami zawieszono lampy ze Ĥwiatãem punktowym. MogĈ one byþ wãĈ-czane samodzielnie przez czytelników w zaleİnoĤci od ich indywidualnych potrzeb i preferencji. Na pierwszym i drugim pičtrze budynku uİytkownicy majĈ zapewniony wolny dostčp do póãek z ksiĈİkami (il. 3 i 4). Na parterze mieĤci sič wypoİyczalnia oraz magazyn zamkničty.
Biblioteka AHE jest doskonaãym przykãadem przestrzeni spoãecznej. SĈ w niej organizowane wystawy studentów i pracowników Wydziaãu Arty-stycznego. Na Ĥcianach zainstalowano antyramy, w których jest prezento-wana staãa wystawa Nauczanie przez projekty i problemy. Miaãa tutaj
miej-sce m.in. ekspozycja zdjčþ Grzegorza Koãodki WčdrujĈcy ģwiat. Poza tym w Bibliotece sĈ organizowane konferencje, wieczory autorskie, zajčcia ze studentami. We wspóãpracy z FundacjĈ ABC Caãa Polska Czyta Dzieciom organizowano gãoĤne czytanie dla uczniów najmãodszych klas ãódzkich szkóã podstawowych oraz placówek opiekuęczo-wychowawczych. W tym samym skrzydle budynku co Biblioteka mieĤci sič Galeria Biblioteka – miejsce cie-kawych wystaw i happeningów [Kowalska i Mikoãajuk, 2011, s. 163–165].
Il. 1. Remont budynku
Biblio-teki AHE. ħródáo: Archiwum AHE Il. 2. Budynek Biblioteki AHE po remoncie. Fot. M. Kowalska
Il. 3. Wolny dostčp w Bibliotece AHE (I pičtro). Fot. M. Kowalska
Il. 4. Wolny dostčp w Bibliotece AHE (II pičtro). Fot. M. Kowalska
Biblioteka Politechniki âódzkiej
Biblioteka Politechniki âódzkiej mieĤci sič przy ul. Wólczaęskiej 223 w dawnym magazynie Towarzystwa Aukcyjnego Wyrobów Weãnianych Fry-deryka Wilhelma Schweikerta. Pičciokondygnacyjny budynek wzniesiony zostaã okoão roku 1910 z przeznaczeniem na skãad dla wielowydziaãowej fabryki, której gãówny obiekt powstaã na posesji przy ul. Wólczaęskiej 215. MieĤciãy sič w nim wszystkie oddziaãy produkcyjne – przčdzalnia, tkalnia i wykaęczalnia. Budynek skãadu fabrycznego przy ul. Wólczaęskiej 223 zbudowano na planie prostokĈta. Wedãug wstčpnych zaãoİeę naniesio-nych rčcznie na plan z 1908 r., magazyn miaã mieþ 21 metrów szerokoĤci i ok. 43 metry dãugoĤci. Rozbudowano go w 1913 r. pod nadzorem archi-tekta Szymona Nebelskiego. Budynek zostaã wówczas wydãuİony od strony wschodniej o prawie 18 metrów. Ponadto w póãnocno-wschodni naroİnik wbudowano wieİč komunikacyjnĈ. Na jej szczycie umieszczono zbiornik z wodĈ umocowany na wspornikach. Wieİa miaãa gãównie przeznaczenie komunikacyjne i znajdowaãy sič w niej trójbiegowe schody. Obiekt w formie jednorodnej bryãy pozbawiony byã detali architektonicznych. Po II wojnie Ĥwiatowej budynek uznano za wãasnoĤþ poniemieckĈ i znacjonalizowano. Z fabryki wywieziono do Wiednia czčĤþ maszyn. W 1946 r. powstaãa âódzka Fabryka Wyrobów Gumowych, która od 1949 r. specjalizowaãa sič w pro-dukcji wszelkiego rodzaju obuwia wyjĤciowego [Wystawa, 2013].
Budynek pofabryczny zostaã zakupiony przez Politechnikč âódzkĈ w 1996 r., natomiast Biblioteka wprowadziãa sič do niego w 2002 r., po kil-kuletnim remoncie, podczas którego caãkowicie zmieniono wnčtrze obiektu (il. 5). Zachowano oryginalnĈ bryãč budynku, zmniejszono rozmiary okien i dobudowano wejĤcie (il. 6). Biblioteka zajmuje cztery kondygnacje o ãĈcz-nej powierzchni 9300 m². We wnčtrzu dominuje zieleę – dominujĈcy kolor zarówno Ĥcian, jak i mebli. Ta barwa o niskim potencjale wywoãywania emocji doskonale sprawdza sič w bibliotece, tworzĈc miãy nastrój i przyja-znĈ atmosferč. Znakomitym dopeãnieniem wystroju sĈ roĤliny doniczkowe i akwarium, ustawione w czytelni. Rozproszone Ĥwiatão padajĈce z podwie-szonych pod suÞ tem Ĥwietlówek jest dostatecznie silne i jednolite w caãym polu widzenia. Na parterze Biblioteki umieszczono czytelnič czasopism, szat-nič oraz pokój o nazwie „Luzik”, w którym czytelnicy mogĈ swobodnie usiĈĤþ, korzystaþ z laptopów i ksiĈİek. Jest to miejsce bardzo popularne i chčtnie odwiedzane przez studentów. Na pierwszym pičtrze budynku znajduje sič wypoİyczalnia miejscowa, magazyn i wypoİyczalnia mičdzybiblioteczna. Od 2007 r. w dawnych pomieszczeniach katalogu kartkowego swojĈ siedzibč ma Galeria Biblio-Art (il. 7). Prezentowane sĈ w niej prace plastyczne studentów Pâ, ASP, PWSFTviT oraz fotograÞ e i obrazy pracowników Pâ. Kaİdego roku odbywa sič w niej szeĤþ lub siedem wystaw. W ciĈgu szeĤciu lat istnienia zaprezentowano ponad trzydzieĤci ekspozycji. Otwarciu kaİdej z nich
towa-rzyszyã wernisaİ, prelekcja, a czasem takİe pokaz Þ lmu tematycznie zwiĈ-zanego z prezentowanĈ kolekcjĈ. Pičtro drugie Biblioteki zajmuje magazyn otwarty z wolnym dostčpem do póãek dla czytelników oraz centrum WIKAMP, które uzupeãnia istniejĈce na Politechnice âódzkiej systemy obsãugi studen-tów o funkcjonalnoĤci wspierania ksztaãcenia poprzez nauczanie hybry-dowe. Oba poziomy poãĈczone sĈ odnowionymi krčconymi schodami (il. 8). Il. 5. Budynek Biblioteki Pâ przed remontem.
ĭró-dão: Archiwum Pâ
Il. 6. Budynek Biblioteki Pâ po remoncie. Fot. M. Kowalska
Il. 7. Galeria Biblio-Art w Bibliotece Pâ. Fot. M. Kowalska
Il. 8. Krčcone schody w Bibliotece Pâ. Fot. M. Kowalska
Na trzecim znajdujĈ sič – czytelnia gãówna, oĤrodek informacji patentowej wraz z czytelniĈ, oddziaã informacji naukowej oraz sala dydaktyczna.
Biblioteka Pâ jest organizatorem wielu imprez naukowych i kultural-nych. Obok wspomnianych wystaw w jej gmachu odbywajĈ sič prezentacje i warsztaty w ramach corocznego Festiwalu Nauki, spotkania integracyjne bibliotekarzy Politechniki âódzkiej, którym towarzyszy seminarium naukowe oraz Drzwi Otwarte – spotkania dla maturzystów zainteresowanych studio-waniem w uczelni technicznej. Co dwa lata w Bibliotece organizowane sĈ konferencje naukowe poĤwičcone problemom bibliotekarstwa akademic-kiego i zmian zachodzĈcych w tym Ĥrodowisku. Bibliotekč Pâ moİna uznaþ za wzorcowy przykãad placówki akademickiej, peãniĈcej funkcjč naukowĈ, kulturalnĈ i popularyzatorskĈ [Kowalska i Mikoãajuk, 2011, s. 165–167]. Biblioteka Uniwersytetu âódzkiego
W odmiennej sytuacji znalazãa sič Biblioteka Uniwersytetu âódzkiego, której nowy budynek oddany do uİytku w 2006 r. nie wpisuje sič w nurt rewitalizacji dawnych fabryk, ale stanowi nowy trend w polskim budownic-twie bibliotecznym w XXI w. Twórcy projektu, architekci Andrzej i Iwona Pietkiewiczowie, musieli sprostaþ zupeãnie innym wyzwaniom. Nowa sie-dziba przy ulicy Matejki 32/38 stanowi naturalne przedãuİenie budynku powstaãego w 1960 r. (il. 9). Rozbudowa dawnej Biblioteki od strony wschodniej wymagaãa zachowania identycznej wysokoĤci kondygnacji, aby zapewniþ ciĈgi komunikacyjne mičdzy obiema czčĤciami. Podstawowym zaãoİeniem projektu byãa zmiana dotychczasowej organizacji udostčpnia-nia, czyli wprowadzenie wolnego dostčpu do zbiorów (il. 10).
Dobudowana czčĤþ budynku skãada sič z szeĤciu kondygnacji, które mogĈ pomieĤciþ 1250 tys. woluminów. Plan przewiduje wolny dostčp do 700 tys. tomów, obecnie w tej formie udostčpnia sič ok. 200 tys. ksiĈİek [Andrzejewski, 2005, s. 10–11].
W piwnicach, czyli na poziomie minus 1 znajdujĈ sič magazyny zwarte i skarbiec; na parterze – szatnia, portiernia i stanowiska kontroli czytel-ników. Na tym samym poziomie udostčpniono czytelnikom punkt infor-macyjny – Informatorium oraz stanowiska komputerowe z dostčpem do katalogu OPAC. Pozwala to uİytkownikom szybko uzyskaþ informacje na temat poszukiwanych Įródeã i uwalnia od trudnoĤci bãĈdzenia po rozlegãym gmachu. W Informatorium dyİurujĈ bibliotekarze, udzielajĈcy fachowej informacji. Na parterze znajduje sič równieİ Wypoİyczalnia oraz ksičgo-zbiór dydaktyczny z wolnym dostčpem do póãek. Wypoİyczalnia zajmuje sič nie tylko udostčpnianiem ksiĈİek, ale równieİ prowadzi rejestracjč czy-telników. W holu mičdzy WypoİyczalniĈ a Informatorium zainstalowano 30 stanowisk komputerowych, które zapewniajĈ dostčp do katalogu OPAC.
Na uwagč zasãuguje równieİ przestrzeę „niebiblioteczna” – bufet oraz wygodne sofy do siedzenia w holu – miejsce spotkaę towarzyskich. Powierzch-nia holu wykorzystywana jest natomiast jako galeria, stanowi bowiem dosko-naãe miejsce dla wystaw. Usytuowane tu nowoczesne, przeszklone windy doskonale wkomponowane sĈ w wystrój wnčtrza biblioteki (il. 12).
Na poziomach od pierwszego do czwartego nowego budynku Biblioteki znajdujĈ sič przestrzenie magazynowo-czytelnicze, w których zbiory usta-wiono w dziaãach wedãug klasyÞ kacji Biblioteki Kongresu (KBK). Czytelnik ma zapewniony wolny dostčp do póãek, a na kaİdym pičtrze dziaãa punkt informacji wizualnej, uãatwiajĈcy poruszanie sič mičdzy regaãami i odnaj-Il. 10. Dwa budynki BUâ. Fot. M. Kowalska
dywanie poszukiwanych ksiĈİek. Przejrzysty system informacji graÞ cznej skãada sič ze schematu rozmieszczenia ksičgozbioru na pičtrze, oznaczeę poszczególnych grup, dziaãów, poddziaãów, opisów zawartoĤci regaãów i konkretnych póãek. Wszystkie regaãy posiadajĈ oĤwietlenie wyposaİone w czujniki ruchu. Na kaİdym pičtrze znajduje sič stanowisko pracy biblio-tekarza dziedzinowego, samoobsãugowe stanowiska wypoİyczeę, ksero-kopiarki i komputery z dostčpem do Internetu. Powierzchnia jest zróİni-cowana, wydzielono na niej pomieszczenia do pracy zespoãowej oraz sale do pracy indywidualnej. Zbiory w wolnym dostčpie rozmieszczone zostaãy wedãug dziedzin wiedzy. Na parterze znajduje sič ksičgozbiór dydaktyczny, uwzglčdniajĈcy podrčczniki, skrypty akademickie oraz lektury obowiĈz-kowe dla wszystkich kierunków na Uniwersytecie âódzkim. Niektóre tytuãy gromadzone sĈ w wielu egzemplarzach. Dla kaİdego podrčcznika stworzono jednoegzemplarzowe archiwum – sĈ to ksiĈİki, z których moİna korzystaþ wyãĈcznie na miejscu, bez moİliwoĤci wypoİyczenia na zewnĈtrz. Zostaãy oznaczone czerwonymi naklejkami, umieszczonymi na grzbiecie. Naklej-kami takimi oznakowano wszystkie zbiory udostčpniane w wolnym dostč-pie tylko na miejscu. KsiĈİki przeznaczone do wypoİyczeę na zewnĈtrz oznaczone zostaãy paskiem niebieskim.
Na pierwszym pičtrze w wolnym dostčpie znajdujĈ sič ksiĈİki z takich dziedzin, jak: dzieãa o treĤci ogólnej, oĤwiata, edukacja, muzyka, sztuki pičkne, jčzyk i literatura, nauka o ksiĈİce, bibliograÞ e i bibliotekoznawstwo. Drugie pičtro obejmuje: nauki polityczne i prawo oraz Czytelnič z ksičgozbio-rem historycznym, w której zgromadzono ksiĈİki z zakresu historii i nauk pomocniczych historii. Na pičtrze trzecim czytelnicy odnajdĈ ksiĈİki poĤwič-cone ekonomii, marketingowi, zarzĈdzaniu oraz naukom spoãecznym. Na Il. 11. Wolny dostčp. Fot. M. Kowalska Il. 12. Windy w nowym gmachu BUâ.
pičtrze czwartym – ksičgozbiór z dziedziny Þ lozoÞ i, logiki, psychologii, este-tyki, eeste-tyki, religioznawstwa, geograÞ i, antropologii, sportu, nauk Ĥcisãych, przyrodniczych, medycyny, rolnictwa, techniki, wojskowoĤci i İeglugi.
Na kaİdym pičtrze w wolnym dostčpie znajduje sič kilkadziesiĈt sta-nowisk pracy dla czytelników. Istnieje moİliwoĤþ korzystania z Internetu z komputerów bibliotecznych oraz wãasnych (il. 11).
Il. 13. Wystawa w BUâ. Fot. M. Kowalska
W nowej technologii udostčpniania zbiorów waİna jest kontrola wypo-İyczeę, ochrona oraz zabezpieczenie przed kradzieİĈ. W nowym budynku Biblioteki Uniwersyteckiej wprowadzono nowoczesny system technologii radiowej RFID (Radio Frequency IdentiÞ cation) – poãĈczony z komputero-wym systemem bibliotecznym. W skãad systemu RFID wchodzĈ: bramki, sta-cjonarne i przenoĤne czytniki, urzĈdzenia do samodzielnego wypoİyczania (Self-Check) oraz wrzutnia do samodzielnego zwrotu wypoİyczonych ksiĈİek.
Kaİda publikacja ma umieszczony wewnĈtrz chip z zakodowanĈ metrykĈ, w której znajdujĈ sič nastčpujĈce dane: sygnatura KBK, numer inwentarza, nazwisko autora, tytuã ksiĈİki i rok wydania. System RFID nie tylko chroni ksiĈİki przed kradzieİĈ, ale równieİ przyspiesza ich wypoİy-czanie. CzynnoĤþ ta, trwajĈca kilka sekund, sprowadza sič do umieszcze-nia przeznaczonego do wypoİyczenia egzemplarza na pulpicie, w którym znajduje sič urzĈdzenie odczytujĈce dane zakodowane w chipie. System RFID uãatwia równieİ przeprowadzanie skontrum. Do sprawdzania liczby i ustawienia ksiĈİek na póãkach sãuİy specjalny czytnik.
Wnčtrza Biblioteki utrzymane zostaãy w spokojnych tonacjach: sza-roĤci, beİu i granacie. OĤwietlajĈ je Ĥwietlówki, umieszczone w suÞ cie. Dodatkowe udogodnienie dla uİytkowników stanowi podĤwietlenie regaãów z ksiĈİkami. Dzički zamontowanym w nich fotokomórkom, Ĥwietlówki uru-chamiajĈ sič pod wpãywem ruchu.
Stanowiska dla czytelników rozmieszczono przy oknach, tak aby wyko-rzystaþ naturalne oĤwietlenie. Dla studentów, którzy w trakcie nauki wolĈ swobodnie sič przemieszczaþ, przygotowano praktyczne, lekkie pufy. Na wygodnych siedziskach czytelnicy mogĈ przyjĈþ luĮnĈ pozycjč podczas czy-tania ksiĈİek czy korzystania z przenoĤnych komputerów. Istotne jest rów-nieİ to, İe w razie potrzeby ãatwo jest przesunĈþ puf w miejsce z dostčpem do zasilania elektrycznego.
Nowy gmach Biblioteki Uniwersytetu âódzkiego jest miejscem wielu wystaw aranİowanych zarówno w holu, jak i w galeriach na trzech pič-trach (il. 13 i 14). W ciĈgu siedmiu lat funkcjonowania Biblioteki zorgani-zowano ponad osiemdziesiĈt ekspozycji, przygotowanych przez pracowni-ków Oddziaãu Informacji Naukowej, a takİe inne instytucje. Z okazji Roku Fryderyka Chopina w 2010 r. powstaãa wystawa pt. Tam gdzie pozostaãy nuty Chopina, którĈ poãĈczono z prelekcjĈ Maãgorzaty Grajter z Akade-mii Muzycznej w âodzi. Kolekcja „Polska ksiĈİka artystyczna z przeãomu XX i XXI wieku” to tytuã dwóch ekspozycji: w 2009 r. i 2010 r., przygo-towanych przez Jadwigč i Pawãa Tryzno z Muzeum KsiĈİki Artystycznej w âodzi. W 2010 r. w BUâ moİna byão oglĈdaþ ekspozycjč Tu Polskie Radio 1925–2010, zorganizowanĈ z okazji 85-lecia Polskiego Radia. W 2011 r. natomiast BUâ goĤciãa ekspozycjč powstaãĈ dzički wspóãpracy Uniwersy-tetu âódzkiego z FundacjĈ im. Friedricha Eberta a poãĈczonĈ z semina-rium pt. Willy Brandt i Polska. Przezwycičİenie podziaãu Europy. W 2010
r. z okazji 65. rocznicy istnienia Uniwersytetu âódzkiego przygotowano wystawč pt. Architektura zabytkowa Uniwersytetu âódzkiego oraz spo-tkanie z KarolinĈ Koãodziej i Maciejem Kronenbergiem – autorami ksiĈİki Zabytkowe przestrzenie Uniwersytetu âódzkiego. W pamičci miasta dobrze i mocno zapisaãy sič szczególnie dwie ekspozycje: 150 lat drukarstwa ãódz-kiego – poczĈtki 1860–1918 oraz Kadrowana rzeczywistoĤþ / rozrysowana wyobraĮnia – zapowiedĮ XXI Mičdzynarodowego Festiwalu Komiksu i Gier. Kolejna wystawa to Tam gdzie powietrze wibruje mantrĈ, zorganizowana przez Fundacjč Stupa House w âodzi, w ramach 1. Festiwalu Kultury Bud-dyjskiej pt. Przestrzeę umysãu. Duİym zainteresowaniem cieszyãa sič teİ wystawa poĤwičcona francuskiej pieĤniarce Edith Piaf w 50. rocznicč jej Ĥmierci. Zaprezentowano na niej ksiĈİki, czasopisma i fotograÞ e ilustru-jĈce karierč artystycznĈ Piaf.
Obie sale konferencyjne znajdujĈce sič na terenie Biblioteki sĈ dobrze przystosowane do wydarzeę o róİnym charakterze – ich przyjazny charak-ter zachčca do uczestnictwa w spotkaniach autorskich, seminariach i kon-ferencjach naukowych. W ubiegãych latach odbyão sič kilka interesujĈcych spotkaę, m.in. z Wojciechem Góreckim autorem Toastu za przodków (zorga-nizowane przez redakcjč „Tygla Kultury”), z Arturem Przybysãawskim, auto-rem ksiĈİki Pustka jest radoĤciĈ czyli Þ lozoÞ a buddyjska z przymruİeniem (trzeciego) oka, z Leonem Sikorskim autorem publikacji OpowieĤci baãódzkie, z AlicjĈ Mazan-Mazurkiewicz na temat jej dwóch tomików poetyckich: Chro-pawe gãoski i Z TeresĈ. W paĮdzierniku 2010 r. odbyão sič pierwsze spotkanie z cyklu Open Access, a raz w miesiĈcu sala konferencyjna gromadzi pracow-ników BUâ i bibliotek zakãadowych w ramach spotkaę naukowo-informacyj-nych organizowanaukowo-informacyj-nych przez Oddziaã Informacji Naukowej Biblioteki.
W ciĈgu roku akademickiego w salach konferencyjnych prowadzone sĈ szkolenia biblioteczne dla studentów Uâ oraz szkolenia popularyzujĈce elektroniczne bazy danych. Czčstymi goĤþmi Biblioteki sĈ uczniowie szkóã Ĥrednich, którzy poznajĈ zasady korzystania z ksiĈİnicy oraz podziwiajĈ jej nowoczesnĈ architekturč.
Zakoęczenie
Nowy trend w budownictwie bibliotecznym zakãada wygospodarowanie przestrzeni dla aktywnoĤci spoãecznej, gdzie ludzie spotykajĈ sič dobrowolnie, nieformalnie, bardziej lub mniej regularnie. Miejsce takie powinno byþ bez-pãatne i ãatwo dostčpne a takİe przyjazne, wygodne i estetyczne – jego zada-niem jest bowiem stwarzanie optymalnych warunków do przebywania w nim. Biblioteka idealnie wpisuje sič w pojčcie przestrzeni spoãecznej, ze wzglčdu na takĈ dziaãalnoĤþ jak praca, komunikowanie, studiowanie. Otwarty dostčp do zbiorów, moİliwoĤþ komunikacji w grupie czytelników oraz kontaktów z bibliotekarzami, zmiany w koncepcji
architektonicz-nej bibliotek, a takİe nowe rozwiĈzania pomieszczeę sprawiãy, İe biblio-teka wpãywa na istnienie wičzi spoãecznych, towarzyskich i kulturalnych [Konieczna, 2009, s. 31].
Nowym wyzwaniem dla bibliotek staão sič wykorzystanie przestrzeni do celów niebibliotecznych. CzčĤþ powierzchni budynków stanowi przestrzeę publicznĈ – miejsce spotkaę towarzyskich, komunikowania sič, spčdzania wolnego czasu, miejsce nauki, relaksu czy aktywnoĤci kulturalnej. Moİna tu odpoczĈþ od obowiĈzków zawodowych i rodzinnych oraz przyjemnie spčdziþ czas, spotykajĈc sič ze znajomymi i wzmacniajĈc swoje poczucie przynaleİno-Ĥci do okreĤlonej spoãecznoprzynaleİno-Ĥci: lokalnej, studenckiej lub uczniowskiej. Miejsca te peãniĈ funkcjč socjalizujĈcĈ, ãĈczĈcĈ ludzi danej grupy lub kilku Ĥrodowisk. CechĈ zaprezentowanych bibliotek jest ich oryginalnoĤþ i niepowta-rzalnoĤþ. Dwie pierwsze mieszczĈ sič w murach starych fabryk. Projekty adaptacyjne nie zniszczyãy pierwotnej konstrukcji, zmieniãy natomiast wewnčtrzny ukãad, a co sič z tym wiĈİe i klimat. Utrzymano w nich duİo oryginalnych elementów architektonicznych, takich jak: ceglane sklepie-nia suÞ tów, drewsklepie-niane stropy, Þ lary podtrzymujĈce konstrukcjč budynku, krčcone schody (il. 8) i elewacje z czerwonej cegãy. W otwartych magazy-nach obu Bibliotek zachowano wielkoĤþ dawnych hal, nie dzielĈc ich na mniejsze pomieszczenia. Dzički takiemu zabiegowi nawiĈzano do klimatu starych fabryk. Czytelnik po przekroczeniu progu tych instytucji ma Ĥwia-domoĤþ, İe kiedyĤ zamiast póãek z ksiĈİkami peãnĈ parĈ pracowaãy tutaj maszyny przemysãowe. Biblioteki AHE i Pâ majĈ dobre warunki do organi-zowania wydarzeę edukacyjnych i artystycznych. Stare mury pofabryczne stanowiĈ doskonaãe tão dla prezentowanych tam ekspozycji. Atmosfera tych miejsc sprzyja równieİ organizowaniu spotkaę z autorami wystawianych prac. Kierownictwo i pracownicy obu instytucji bardzo dobrze wykorzy-stali potencjaã tkwiĈcy w starych murach fabrycznych. W Galerii Biblio-Art Biblioteki Pâ duİym zainteresowaniem cieszyãa sič np. wystawa fotograÞ i himalaisty Piotra Pustelnika, pracownika Pâ. W murach Biblioteki AHE zaĤ wystawiaã swoje zdjčcia z podróİy polityk Grzegorz Koãodko.
Dwie pierwsze zaprezentowane w artykule biblioteki ãódzkich szkóã wyİszych doskonale wpisujĈ sič w nurt rewitalizacji zniszczonych budyn-ków postindustrialnych. Dzički staraniom wãadz Uczelni, do których biblio-teki naleİĈ ãódzkie fabryki otrzymaãy drugie İycie.
Najwičksza ãódzka ksiĈİnica akademicka – Biblioteka Uniwersy-tetu âódzkiego jest przykãadem poãĈczenia dwóch budynków w taki spo-sób, aby instytucja mogãa sprawnie realizowaþ swoje zadania. WičkszoĤþ dziaãaę edukacyjnych, kulturalnych i popularyzatorskich odbywa sič juİ w nowej czčĤci. Tam mieszczĈ sič sale konferencyjne, galerie, pracownia komputerowa oraz wolny dostčp i sale pracy indywidualnej. W starej czč-Ĥci Biblioteki funkcjonuje Czytelnia Gãówna, Oddziaã Zbiorów Specjalnych wraz z CzytelniĈ oraz katalogi kartkowe. W przypadku duİej iloĤci wystaw,
organizowanych w tym samym terminie, hol starej czčĤci Biblioteki sãuİy jako galeria. Czytelnicy chčtnie przychodzĈ do Biblioteki, nie tylko po to, by skorzystaþ z jej zbiorów, ale równieİ uczestniczyþ w licznych imprezach odbywajĈcych sič na jej terenie.
Biblioteki ãódzkich uczelni stanowiĈ atrakcyjne punkty na mapie mia-sta w powszechnej opinii kojarzonego z zabudowĈ fabrycznĈ. MajĈ wpãyw na zmianč wizerunku metropolii, która przestaãa byþ centrum przemysãu wãókienniczego, stajĈc sič prčİnym oĤrodkiem akademickim. Biblioteki szkóã wyİszych zajmujĈ waİne miejsce w dziaãalnoĤci naukowej macierzy-stych uczelni, ale równieİ aktywnie uczestniczĈ w kulturalnym İyciu mia-sta. Przyjazne czytelnikom wnčtrza zachčcajĈ do spčdzania w nich czasu nie tylko w celach edukacyjnych.
BibliograÞ a
Andrzejewski J. (2005), Wspóãczesne tech-nologie biblioteczne na przykãadzie roz-budowy Biblioteki Uniwersyteckiej w âo-dzi. âódĮ.
Historia przemysãowej âodzi [online]. 2013 [dostčp: 2011-11-12], Dostčpny w World Wide Web: http://www.ulmpoland.pl/in-dex.php?id=65&pno=2.
Konieczna D. (2009), Nowe trendy w ar-chitekturze i organizacji przestrzeni w bibliotekach polskich. W: Nowoczesna biblioteka. Materiaãy z ogólnopolskiej, przedzjazdowej konferencji Stowarzy-szenia Bibliotekarzy Polskich. Pod red. M. Drzewieckiego, Warszawa, s. 21–33. KuĤnierski S. (1996), Reklama jest sztukĈ.
Warszawa.
Kowalska M., Mikoãajuk L. (2011), Drugie İycie ãódzkich fabryk. W: Biblioteka jako „trzecie miejsce”. Mičdzynarodowa
Konfe-rencja Biblioteki Uniwersytetu âódzkiego. Pod red. M. Wrocãawskiej, J. Jerzyk-Woj-teckiej. âódĮ, s. 154–170.
Walczak B. (2010), Adaptacje ãódzkich fa-bryk – dwadzieĤcia lat doĤwiadczeę. „Renowacje i Zabytki”, nr 2, s. 85–91. Wystawa jubileuszowa „Pičþ lat Biblioteki
Gãównej Politechniki âódzkiej w nowym gmachu 2002-2007” [online]. 2013 [do-stčp: 2013-11-12], Dostčpny w World Wide Web: http://cybra.p.lodz.pl/dlibra/ docmetadata?id=1872&from=pubstats. Zych B. (2009), Aranİacja wnčtrza jako
czynnik ksztaãtowania wizerunku blioteki. W: Przestrzeę informacyjna bi-blioteki akademickiej – tradycja i nowo-czesnoĤþ. Pod red. B. Antczak-Sabali, M. Kowalskiej, L. Tkaczyk. Toruę, s. 325– 332.from the Last Decades. „LIBER Qu-arterly” [online]. Vol. 18, No 2, s. 17–198.
Lidia Mikoãajuk, Marzena Kowalska
The modernization of library buildings in Lodz universities Summary
A building's architecture is one of the factors indicating the attractiveness of libraries. Academic libraries are an important part of every institution of higher education; they are the centre of cultural and social life. The paper presents two old factory buildings, which were transformed into academic centers: The University of Humanities and Economics and the Technical University of Lodz. The article describes the new arrangement of industrial interior and the exterior appearance, which were designed for library services. The new building of the Library of the University of Lodz is also described.
Keywords: construction of university libraries, university library, interior design, modernization of the factory buildings, social space of the library, organization of the academic library, the Academy of Humanities and Economics, Technical University of Lodz
